Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ՍՈՎՈՅՆ, ՈՐ ԵՂԵՒ Ի ՄԷՋ ԵՐԿՈՒՑ ԲԱՆԱԿԱՑՆ, ԵՒ ՎԱՍՆ ԹՈՒՈՑ ԶՕՐԱՑՆ ՏԱՃԿԱՑ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՆԷԻՑ

Իսկ արդ՝ քանզի հարկեցաք յառաջագոյն յօժարութեամբ բովանդակել զորպիսութիւն նախակարգեալ կտակիս, վասն այսորիկ դարձայց այժմ, եւ սկսայց գրել ձեզ վերստին զայլ եւս երկոցունց բանակաց զվշտակիր նեղութեանցն վտանգ, որ ի նուազութենէ դարմանից եւ կերակրոց թալկացեալք բազմաց յոչ կամաց շնչասպառ լինէին։

Եւ նախ ի բանակն քրիստոնէից յոյժ սովեաց, քանզի յամենից կողմանց պաշարեալք էին ի զօրաց անհաւատիցն, եւ ուստեքէ չգոյր հնար գտանել կերակուրս. միայն այնք, որք յառաջագոյն ունէին աւելեօք, նոքա եւս մեծաւ գնով վաճառէին միմեանց այսպէս. մի փարայի հացն Խ փարայ, մի ձուն Բ փարայ, մի փոքր ձուկն ԻԴ փարայ, մէկ նուկի պանիր Կ դրամ, նուկի եւ կէս օղին ՃՁ փարայ, նուկի մի քացախ Խ փարայ, եւ այլն ամենայն սոյնպէս։ Բայց միսն ի բանակին ո՛չ այնքան թանկագին, զի զօրք Խազախացն յամենայն օր ելանէին ի բանակէն, եւ երթեալք ի գիշերի անկասկած անկանէին ի վերայ զօրացն Տաճկաց, եւ կոտորեալ զնոսա առնուին բազում աւարս ի նոցանէ զտավարս, եւ բերեալ զնոսա վաճառէին Իլախաց բաւական գնով, զի տային զմէկ ուղտն մէկ դահեկանի ոսկւոյ, եւ զգոմէշն ի Ճ փարայ՝ զի որպէս ասի թէ՝ Ձեռն որ ո՛չ վաստակեսցէ, ակն մի՛ խնայեսցէ։ Եւ ի տիրելութենէ սովոյն տառապէին բազումք, մանաւանդ ողորմելի զօրքն Ալամանացն, որք ի դրանէն Խոթինու մինչեւ ի Կամենից աւելի քան զհարիւր այր անկան ի վերայ ճանապարհին, եւ այլ ոչ կարացին գնալ. նոյնպէս եւ ի քաղաքն |250ա| մինչեւ ի քսան օր մեռան անսուաղութեամբ համարմամբ թուոյ՝ Իլախք եւ Ալամանք՝ հազար եօթն հարիւր, զոր ժողովեալ զամենեսին եւ տարեալ թաղէին արտաքոյ պարսպին. եւ այս Ալամանաց զօրքն էին բովանդակ՝ հետեւակք ութն հազար, եւ հեծեալք երկու հազար հինգ հարիւր, որ լինէին երկոտասան հազար հինգ հարիւր. իսկ ի սոցանէ կորեան ի պատերազմունս եւ ի ճանապարհին հինգ հազար, եւ մնացեալքն դարձան վերստին յաշխարհն իւրեանց ի Տանցքա։

Արդ՝ ամենայն թիւք քրիստոնէից որք էին ի բանակն՝ Իլախք, Ալամանք եւ Խազախք, հեծեալք եւ հետեւակք, ըստ ասելոյ ոմանց էին արք իբրեւ հարիւր հազար, որք քաջութեամբ զդէմ եդեալ մարտնչէին ընդ անթիւ զօրացն բարբարոսաց զաւուրս քառասուն եւ հինգ, եւ որք կատարեցան ի հանդիսի ճակատամարտին արիական մահուամբ, եւ ի դարձին հեծելոց, որք մեռանէին ճանապարհ, ասեն՝ ընդ ամենայն հնգետասան հազար, որոց անուանք նոցա եղիցի գրեալ ի դպրութեան կենաց անվախճանից յանճառ եւ յանզրաւ ուրախութիւնն երկնից, ամէն։

Եկեսցուք այժմ ի կողմն Օսմանցւոց, որ բացարձակ եւ լայնասփիւռ տարածմամբ բանակեալ էին ի դաշտին առանց պաշարմանց եւ երկիւղի յումեքէ, որ եւ յամենից կողմանց դիւրաւ կարէին գտանել կերակուր. սակայն ի բազմութենէ զօրացն առաւել սաստկացաւ սովն ի մէջ նոցա, քան թէ ի բանակն հաւատացելոց. այսպէս՝ մէկ կապիճ այսինքն եմն գարին եղեւ Զ սոկի, երկու նուկի պաքսիմատն Ծ փարայ, մեկ ստկի հացն Կ ստակ, երկու նուկի բրինձ Կ փարայ, մէկ հաւ Ձ դրամ այսինքն փարայ, մէկ ձու Ը փարայ, սակաւ մի աղ Ա ոսկի. բայց միսն բաւականապէս ունէին, քանզի շնաբարոյ Թաթարքն բերէին յամենից կողմանց զյափշտակեալսն իւրեանց ոչխարս եւ զարջառս եւ զձիս վաճառէին սակաւ գնոյ, իսկ այլ ամենայն դարմանք կերակրոցն թանկացաւ յոյժ, եւ այնր աղագաւ տկարացան ամենայն զօրքն այլազգեաց, եւ անկան յախտ հիւանդութեան, եւ բազումք ի բանակն սկսան սատակիլ ի սովոյն։

|250բ| Եւ իբրեւ դարձաւ Օսման գնալ յաշխարհն իւր, իսկ եւ իսկ մեռանէին ի ճանապարհին հեծեալք եւ հետեւակք, եւ եղեն դիակունք նոցա անթիւ, որ անկեալ ծածկէին զերեսս երկրի, եւ ի բազմութենէ մարմնոցն սատակելոց նեխեցան եւ հոտեցան դաշտքն եւ լերինք ամենայն, մինչ զի ոչ ոք իշխէր անցանել ընդ այն ճանապարհ ի բազում աւուրս. նոյնպէս եւ պատուական Տաճիկք եւ երիվարք մեծագինք, ջոկք ուղտուց եւ գոմշից եւ եզանց՝ անթիւ եւ անհամար, որք անկանէին տապաստ ի ճանապարհին մինչեւ ի Կոստանդնուպոլիս։

Իսկ ամենայն զօրք Տաճկացն, որք եկեալ էին ի Խոթինն, Տաճիկք եւ Թաթարք, Ուլահք եւ Մինթացիք եւ այլ ամենեքին էին արք իբրեւ տասն հարիւր հազար, այլ ըստ վկայութեան եւ հաստատելոյ ոմանց, աւելի գոլ՝ քսան անգամ հարիւր հազար. եւ որք կորեան ի սրոյ եւ ի սովու, եւ ի շէնս, ասեն՝ հարիւր քսան հազար, որք անօգուտ եւ վայրապար տեղիս կոտորեցան անխնայ. բայց ամենեցուն առիթ եւ պատճառ խորտակման եղեւ անօրէնն Օսման, ուստի եւ ինքն ի կատարածին անձամբն իւրով ելից զգուբն՝ զոր պատրաստեացն, ընկալելալ զհատուցումն գործոց ներկայիս, եւ ապագայիցն սպասեալ մնայ անսպառ եւ անզերծանելի տանջանացն ընկալման։