1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
առաջիկայ
տեսութիւն
ՊՐԱԿՔ
Ժ
2
Արդ
աստէն
իսկ
վաղվաղակի։
3
Ոչ
սակաւ
տեսաւորութեան
ասացելոյ՝
եկեսցուք
ի
նոյն
իսկ
յառաջիկայ
բարբառսն,
որ
ունի
այսպէս.
Արդ
աստէն
իսկ
վաղվաղակի
յաղագս
սեռից
եւ
տեսակաց,
մինչեւ
ցբուն
իսկ
նախերգանդ։
4
Բայց
խնդիր
է՝
թէ
վասն
է՞ր
առաջի
կացելոյ
Պորփիւրի
ասել
եւ
ի
կիր
առնուլ
զհինգ
բարբառսդ՝
զսեռ
միայն
յիշէ
եւ
զտեսակ,
զտարբերութիւն
եւ
զյատուկ
եւ
զպատահումն
ոչ
յիշեաց։
5
Եւ
ասեմք,
թէ
յիրաւի
զտարբերութիւն
եւ
զյատուկ
եւ
զպատահումն
ոչ
երբէք
յիշեաց,
վասն
զի
բաւական
էր
նմա
յիշել
զսեռ
միայն
եւ
զտեսակ.
քանզի
սեռ
եւ
տեսակ
թափանցեալք
գոն
ընդ
այլ
երիսն
եւս։
6
Արդ
ասելով
զսեռ
եւ
զտեսակ,
պարունակեալ
առնու
եւ
զայլսն.
քանզի
ունի
տարբերութիւն
սեռ
եւ
տեսակ.
սեռ,
որպէս
զի
ասեն
զտարբերութիւն,
որ
յիսն
է
եւ
ի
ձիումն
եւ
յարծուումն
եւ
յայլ
տեսակս։
7
Արդ
որ
ստորոգի
տեսակաց՝
նա
սեռ
է.
իսկ
զանազանութիւն
տեսակաց
ստորոգի.
ապա
ուրեմն
կարող
գոյ
տարբերութիւն
սեռ
լինել։
8
Իսկ
տեսակ՝
յորժամ
անհատեսցես
զնա
ի
բազմաց,
որպէս
բանաւորութիւն.
քանզի
բանաւորութիւն
անհատից
ստորոգի։
9
Այլ
եւ
ի
յատկում
տեսանի
սեռ
եւ
տեսակ.
սեռ՝
որպէս
յորժամ
իմասցիս
զբոլոր
յատկութիւնն
յամենայն
տեսակս.
քանզի
որպէս
ասացաք՝
որ
տեսակացն
ստորոգի,
նա
սեռ
է.
իսկ
տեսակ՝
յորժամ
անհատեսցես
զմի
յատուկն,
որպէս
զծիծաղականն։
10
Ըստ
նմին
աւրինակի
իմասցիս
եւ
յաղագս
պատահմանն։
11
Այլ
վասն
այսորիկ
զսեռ
եւ
զտեսակ
միայն
յիշեաց,
վասն
զի
սոքա՝
որպէս
ասացաք,
յայլսն
տեսանին։
12
Մի՝
զի
թէ
ենթակայացաւ,
եւ
թէ
միայն
ի
սոսկ
մտածութեան
կայ։
13
Բարիոք
յառաջագոյն
դասեաց
զենթակայացաւն՝
սոսկ
մտածութեանն,
զգոյն՝
ոչ
գոյին,
եւ
զճշմարիտն՝
ստութեանն։
14
Եւ
եթէ
ենթակայացեալք՝
մարմինք
են
կամ
անմարմինք։
15
Խնդրելի
է
դարձեալ,
եթէ
զի՞
զմարմինս
դասեաց
նախ
անմարմնոցն։
16
Եւ
ասեմ,
թէ
վասն
ներածիցելոցն.
վասն
զի
նոցա
ստուգագոյն
է
մարմին
քան
զանմարմին։
17
Եւ
եթէ
արդեաւք
զատելիք՝
կամ
ի
զգալիսս,
եւ
յայսոսիկ
ենթակայացեալք։
18
Արդ
զատելիս
ասելով՝
յայտնեաց
զյառաջ
քան
զբազումս.
քանզի
յառաջ
քան
զբազումսն
զատուցեալք
են
ի
զգալեացս։
19
Իսկ
ի
զգալիսս
ասելով՝
յայտ
արար
զ՚ի
բազումս.
քանզի
որք
ի
նիւթումս
են՝
զգալիք
են։
20
Եւ
դարձեալ՝
ասելով
յայսոսիկ
ենթակայացեալք,
յայտ
արար
զ՚ի
վերայ
բազմացն,
որք
ի
մերում
մտածութեանս
են։
21
Բայց
զիարդ
յաղագս
սոցա
եւ
առաջիկայիցս։
22
Արդ
ասելով
առաջիկայիցս,
յայտ
արար
զայլ
եւս
երիս
բարբառսն՝
զտարբերութիւն,
զյատուկ
եւ
զպատահումն։
23
Բանականագոյնք
հինքն՝
բուռն
հարեալ։
24
Երկակի
յայսոսիկ
ելոյ
խնդրոյ,
ոմանք
աստուածաբանաբար,
եւ
ոմանք
տրամաբանաբար։
25
Արդ
ասէ՝
թէ
աստուածաբանաբար
ոչ
կամիմ
խնդրել.
քանզի
դժուարագոյն
է
այսպիսի
խնդիր,
այլ
տրամաբանաբար.
քանզի
անխիտ
եւ
պարզ
է
նա։
26
Արդ
եթէ
զինչ
աստուածաբանաբար
է,
եւ
զինչ
տրամաբանաբար՝
ասասցուք։
27
Աստուածաբանաբար
խնդիր՝
յորժամ
խնդրեմք,
թէ
մշտնջենաւո՞ր
է
աստուած՝
եթէ
ի
լինելութեան
եւ
յապականութեան.
եւ
եթէ
անընդմիջաբար
աստուած
ստեղծանէ,
եթէ
միջնորդութեամբ
բնութեանն։
28
Իսկ
տրամաբանաբար
է,
յորժամ
խնդրեմք՝
եթէ
հոմանունք
իցեն
բարբառքն,
եւ
եթէ
բազում
նշանակութիւնս
ունին։
29
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
տրամաբանաբար
աստանաւր
զբանականն
կոչէ։
30
Եւ
այսոցիկ
յաւէտ
որք
ի
ճեմարանէն։
31
Զճեմարանն
յիշէ,
որպէս
ոմանք
ասեն,
վասն
զի
ճեմականքն
զաւրաւորք
էին
բանականաւն.
այլք
ասեն՝
թէ
վասն
զի
պղատոնական
է,
կամեցաւ
ցուցանել՝
թէ
եւ
արիստոտելականացն
հետեւի.
վասն
այսորիկ
յիշեաց։
32
Իսկ
ճեմական
կոչեցաւ
Արիստոտէլ,
վասն
զի
Պղատոնի
տակաւին
եւս
կենդանի
գոլով՝
ոչ
իշխէր
նստել
եւ
ուսուցանել,
այլ
ճեմէր.
այլք
ասեն
ոչ,
այլ
հակառակէր
Պղատոնի.
զի
նա
նստեալ
գոլով՝
ինքն
յոտն
կացցէ։
33
Որ
զայդ
ասեն,
սուտ
ասեն.
այլ
եւ
պատուէր
զնա
եւ
պաշտէր.
որպէս
եւ
ուրեմն
բագին
կանգնեաց,
եւ
մակագրեաց
այսպէս.
«Բագինս
այս
Պղատոնի,
զոր
կանգնեաց
Արիստոտէլ,
առն՝
զոր
չարք
եւ
ոչ
գովելոյ
զնա
արժանի
են»։
