ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկա պրակք

ՊՐԱԿՔ ԼԸ

2 «Եւ մանաւանդ զի ներհակութեան քանակ».

3 Յանդիմանեալ Արիստոտելի զայնոսիկ, որք ասէին՝ եթէ ներհակ է վերին տեղին ներքնում, եւ ըստ ներսաստութեան եւ ըստ հակյարսաստութեան ի բառնալ զձեռնարկութիւնն որ ասէր՝ եթէ «եզերք ներհականացն շարժմանց ներհակք են»՝ այժմ դարձեալ զնոյն ինքն զայս ի ձեռն այլ ձեռնարկութեան նիւթելով յանդիմանէ։ 4 Իսկ ձեռնարկութիւնն է այսպիսի. երկին ի յերկրէ յոլովիւ տարակացեալ. քանզի թէպէտ եւ մեծագոյն տարակացութիւն ի բեւեռէն է առնուլ՝ զտրամաչափն, այլ որպէս բոլորակ ի բեւեռէ եւ ծիր ի միջոցէ՝ կարի շատ գոյ տարակացեալ. իսկ որ կարի շատն գոն տարակացեալ՝ ներհականք են միմեանց. ապա ուրեմն՝ երկին ներհական է երկրի։ 5 Եւ զի ներհական է՝ յայտ է, որ հանդիպաւն նոցա, այսինքն՝ կարի յոյժ տարակացութիւն, որ եւ սահման եղեւ ներհականացն։ 6 Առ որ ասեմք, եթէ ոչ է բովանդակ կարի յոյժ տարակացութիւն առ ի յառնելը զներհականս. քանզի եթէ որ կարի յոյժ տարակացութեամբ ներհականքն որոշին եւ յայսմանէ ցուցանի երկին ներհական երկրում, վասն զի մեծագոյն է տարակացութիւնն՝ մարթի առնուլ զբոլոր տրամաչափն երկնի կէս տրամաչափի որ ի բեւեռէն է՝ եղիցի ըստ մեզ վերինն եւ ներքինն մանաւանդ ներհական՝ այսինքն, որ ի վերայ երկրի կիսագունդն եւ որ ի ներքոյ երկրի, որպէս բոլորիւն տրամաչափաւն տարակացեալք, քան զայն որ ըստ բնութեան, այսինքն՝ բոլոր երկին, առ որ միտեն թեթեւքն, եւ երկիր, առ որ միտեն ծանունքն, որք ի բեւեռէն միայն են տարակացեալք. քանզի կրկնակ է ամենայն տրամաչափ բոլորակին քան զայն՝ որ ի բեւեռէն է տարակացեալ։ 7 Այլ եւ ոչ հուր ջրում եղիցի ներհական, այլ մանաւանդ երկրում եղիցի ներհական՝ որպէս կարի յոյժ տարակացեալ. քանզի նախ հուր է ի վեր եւ ապա աւդ եւ ապա ջուր եւ ապա երկիր։ 8 Արդ ոչ երբէք ըստ որակութեանց ներհականք են միմեանց հուր եւ ջուր, վասն զի հուր է տաք եւ չոր, իսկ ջուր՝ հով եւ գէջ, այլ հուր եւ հող մանաւանդ ներհականք են միմեանց՝ որպէս կարի յոյժ տարակացեալք միմեանց ապա ուրեմն՝ բաւանդակ տեղեաւն միայն կարի յոյժ տարակացան, այլ եւ բնութեամբ արժան է կարի յոյժ տարակայանալ։ 9 Այլ եւ ոչ այս միայն է բաւանդակ. քանզի ահա գոյացութիւն եւ պատահումն, գոն եւ ոչ գոն եւ կարի յոյժ են տարակայացեալ եւ ոչ են ներհականք. քանզի եւ ապրեցուցիչք եւս է գոյացութիւնն պատահմանն. քանզի ի նմա ունի զգոլն։ 10 Այլ պարտ է եւ ի մի մի սեռ վերաբերիլ. այս միայն բաւանդակ է. քանզի ահա սպիտակութիւն եւ ջերմութիւն ի մի սեռ վերաբերին յորակութիւն եւ ոչ են ներհականք։ 11 Այլ արժան է եւ ի միում գոլ յենթակայում զնոսա. քանզի ջերմութիւն եւ սպիտակութիւն ոչ ի միում ենթակայում են. քանզի ջերմութիւն յանորակ մարմին է, իսկ սպիտակութիւն յորակիցելում՝ որպէս երկրորդ որակութիւն. զի նախ յանորակ մարմնում լինի ցրտութիւն, ջերմութիւն, խոնաւութիւն, ցամաքութիւն, եւ ապգոյն սպիտակութիւն կամ թխութիւն։ 12 Այլ եւ ոչ այս միայն բաւանդակ. քանզի ահա սպիտակութիւն ի կարափում եւ թխութիւն յագռաւում ի միում ենթակայում են. քանզի որակացեալ ի մարմնում են, եւ ոչ են ներհականք միմեանց. քանզի ոչ փոփոխին ի միմեանս. բայց արժան է ի միմեանս փոփոխել։ 13 Արդ՝ ոչ բաւանդակ ի վերայ ներհակացն տեղական կարի յոյժ տարակացութիւն [1], այլ արժան է եւ բնութեամբ կարի յոյժ տարակայանալ, այլ եւ զայլ ասացեալսն ունել, որպէս զի եղիցին ներհականքն. քանզի եթէ ոչ լինին ընթացակիցք այս ամենայն՝ նա ոչ են ներհականք։ 14 Այլ այսոքիկ պատկանին Պղատոնում ձեռնարկութեանցն, որք ցուցանեն՝ եթէ երկին երկրում ներհական՝ որպէս կարի յոյժ տարակացեալ. քանզի հետեւի Պղատոնում՝ որ տեղական կարի յոյժ տարակացութեամբք սահմանէ զներհականսն՝ ոչ է ասել զջուր հրում ներհական ըստ տիրաբար ներհականսն, այլ զերկիր հրում ասէ ներհական՝ որպէս կարի յոյժ տարակացեալ. քանզի յոյժ տարակացեալքն միմեանց ներհակութեամբ մէջս ասէ գոլ։ 15 Եւ այսքան յաղագս երկրորդ յատկի քանակիս։ 16 Իսկ այլ երկու յատուկքն քանակիս՝ զչափիլն ստորոգին։