1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկա
ՊՐԱԿՔՍ
Լ
2
«Բայց
է
գոյացութեանց
եւ
ոչ
ինչ»…
3
Վասն
զի
երրորդ
յատուկն՝
զայս
ինչ
նշանակէ,
եւ
միայնում
գոյացութեան
գոյ՝
եւ
վասն
այնորիկ
առաւել
յատուկ
կարծիւր
գոլ.
եւ
թուի
ոչ
որպէս
իրում
նմա
գոլ,
այլ
որպէս
ձայնում
նշանակում.
քանզի
նշանակելն
ձայնի
է.
ոչ
յառաջագոյն
դադարեցուցանէ
Արիստոտէլ
զյաղագս
յատկութեանցն
բան՝
նախ
քան
զգտանել
յատուկ
ինչ
գոյացութեան,
որ
որպէս
իրում
նմա
գոյ։
4
Եւ
վասն
զի
որպէս
իրում
է
գոյացութեան
ներհակացն
զնա
գոլ
ընդունակ,
իսկ
ներհակացն
գոլումն
զնա
ընդունակ
հետեւի
ոչ
ինչ
ընդունիլ
ներհակ,
եւ
դարձեալ
այսմ
հետեւի
ոչ
ընդունիլ
զյաւէտն
եւ
զնուազն,
զայսոսիկ
զերիս
զյատկութիւնս
գոյացութեան
աւանդեալ՝
դադարեցուցանէ
զյաղագս
գոյացութեանն
բան
եւ
զյատկութեանցն
նորին։
5
Եւ
վեցերորդ
եւ
տիրապէս
աւանդէ
եւ
վերջին
յատուկ
ներհակացն
զնա
ընդունական
գոլ.
բայց
չորրորդ
յատուկ
գոյացութեան
է
ոչ
ինչ
ունիլն
ներհակ.
զոր
հաւատարմացուցանէ
ի
մակածականէն.
քանզի
եւ
ոչ
առաջնումն,
ասէ,
է
ներհակ
եւ
ոչ
երկրորդումն։
6
Եւ
զայս
դարձեալ
հաւատարմացուցանէ
յայլ
մակածութենէ.
եւ
առաջնումն,
ասէ,
ոչինչ
է
ներհակ,
վասն
զի
Սոկրատում
ոչինչ
է
ներհակ,
եւ
ոչ
երկրորդումն
դարձեալ
է
ինչ
ներհակ,
վասն
զի
կենդանում
ներմարդում
ոչինչ
է
ներհական.
քանզի
յոլով
մակածականս
յառաջիկայում
իրողութեանս
յաղագս
սեռականագունիցն
ելոյ,
որք
ոչինչ
յառաջ
քան
զինքեանս
ունին,
այլ
զամենայն
յետոյ
ինքեանց։
7
Իսկ
մակածութիւն
յերկրորդացն
եւ
ի
մասնականացն
զընդհանուրսն
հաւատարմացուցանէ,
իսկ
ապացոյց
ոչ
այսպէս,
այլ
ի
վերնագունիցն
զներքոյսն։
8
Եւ
վասն
զի
թանձրամասնական
է
մակածութիւն՝
որպէս
ոչ
յամենայն
իրում
ճշմարտելով՝
բե՛ր
մեք
ի
ձեռն
այլ
հարկաւորագունից
եղանակի
զնոյն
ցուցցուք։
9
Պարտ
է
գիտել,
թէ
բնաւորական
եւ
անքարոզ
եւ
անդաշնելի
պատերազմ
յարուցեալ
է
ի
զգալի
իրողութիւնսն,
յորժամ
երկուց
իրաց
պատերազմելոց
ընդ
միմեանս՝
երկաքանչիւր
ոք
ունաւղ
կամի
լինել
ենթակայում,
իսկ
ենթակայն
ոչ
կարէ
ի
նոյն
եւ
ի
նմին
այժմ
ընդունել
զներհակսն
վասն
ըստ
մասին
ընդունակ
գոլոյ
ներհակացն։
10
Արդ՝
որք
պատերազմինն
ընդդէմ
վասն
միոյ
ենթակայի
պատերազմին,
որպէս
ասէ
Պղոտինոս,
քանզի
յաղագս
տեղւոյն
պատերազմին։
11
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
ենթակայ
այժմ
ասի
տեղի.
քանզի
իւրաքանչիւր
ոք
ի
ներհակացն
ունի
յատուկ
տեղի,
եւ
ոչ
երբեք
պատերազմին
ներհակքն
հեռի
բացակացեալք,
այլ
մերձենալով
ի
միմեանս
եւ
բաղահոսեալք,
եւ
ի
միում
գոլով
տեղում՝
պատերազմին՝
եթէ
ո՞
ոք
ի
նոցանէ
կալցի
զտեղին՝
քանզի
անհնարին
է
թարց
հակառակութեան
կալ
մնալ
զներհակսն
ի
միում
եղեալ
տեղում.
արդ՝
ենթակայ
զտեղին
պարտ
է
լսել,
յորում
պատերազմին
ներհակքն,
եւ
ոչ
եթէ
անորակ
մարմինն.
ապա
ուրեմն՝
որք
պատերազմինն՝
նենթակայում
են,
յայնմ՝
որ
տակաւին
ոչ
եւս
աւար
եղեալ
գոյ
յաղթումն.
արդ՝
եթէ
որք
պատերազմինն
նենթակայում
են
վասն
բաղհակադրան
հակադարձութեանն,
որ
ի
հետեւիլոյն
լինի,
այսպէս
պարտ
է
ասել.
իսկ
որք
ոչ
նենթակայում
գոն՝
ոչ
պատերազմին
միմեանց.
իսկ
գոյացութիւն
ոչ
նենթակայում
է.
ապա
ուրեմն՝
գոյացութեան
ոչինչ
է
ներհական՝
որ
պատերազմին։
12
Այլ
այս
չորրորդ
ասիցեալ
յատուկ
ամենայնում
ասացեալ
գոյացութեան
է
եւ
ոչ
միայնում.
քանզի
ոչ
հակադարձի
բանս.
զի
եւ
ոչ
ամենայն,
որ
պատերազմի՝
նենթակայում
է,
եւ
ոչ
ամենայն,
որ
նենթակայում
են՝
պատերազմին
միմեանց.
վասն
զի
ձեւում
ոչինչ
է
ներհակ.
քանզի
ոչինչ
է
եռանկիւնի
եռանկիւնիոյ
ներհական
եւ
ոչ
զքառանկիւնի
քառանկիւնում,
վասն
զի
եւ
ոչ
զյաւէտն
եւ
զնուազն
ընդունին,
թէ
արդար
եւ
եռանկիւնին
ոչ
լինի
ինքեան
յաւէտ
եռանկիւնի
եւ
նուազ.
քանզի
մեծագոյն
ասի
եռանկիւնի
եռանկիւնոյ,
այլ
յաւէտ
եռանկիւնի
ոչ
է,
վասն
զի
ամենայն
եռանկիւնի
զմի
եւ
զնոյն
սահման
ընդունի.
այլ
եւ
ոչ
միջակաց
գունոցն
է
ինչ
ներհակ՝
գորշումն
եւ
խարտեշումն.
քանզի
ներհակք
յոլովիւք
տարակացութեամբք
դատին.
իսկ
յոլով
տարակացեալ
է
ոչ
մէջն
ի
ծայրէն,
այլ
ծայրն
ի
ծայրէն։
13
Եւ
բացորոշիցելոյ
քանակի
ոչինչ
է
ներհական,
որգոն՝
երկկանգնումն
կամ
եռականգնումն։
14
Իսկ
եթէ
թոյլ
տամք
անորիշ
քանակումն
գոլ
ներհական՝
զփոքրն
մեծումն,
զշատն
սակաւումն՝
ցուցցի
եթէ
եւ
ոչ
այսոցիկ
է
ինչ
ներհակ,
վասն
զի
մեծն
ի
փոքում
փոքուց
բաղկացաւ
եւ
շատն
ի
փոքր
սակաւուց.
արդ՝
եթէ
պարունակեալ
ունին
զինքեանս,
այլ
բաղկացուցիչքն
ինքեանց,
իսկ
ներհակք
ապականիչք
միմեանց
են
եւ
ոչ
բաղկացուցիչք։
15
Զայսոսիկ
Արիստոտէլ
եւ
այլ
ինչ
ոչ։
16
Յետ
որոց
տարակուսեն
ոմանք
երիս
տարակուսանս։
17
Նախ
եթէ
զիա՞րդ
ասի
գոյացութիւն
ոչ
ունիլ
ներհակ.
քանզի
ներ
Յաղագս
լինելութեան
եւ
ապականութեան
ասէ
զտարերցդ
պատերազմիլ
միմեանց՝
զհուր
ջրում
եւ
զաւդ
երկրում։
18
Եւ
լուծանէ
Աղեքսանդրոս
ասելով,
եթէ
«ոչ
ամենեւիմբ
ընդ
ընքեանս
պատերազմին
տարերքդ.
քանզի
ոչ
եթէ
ըստ
մարմնոյ
պատերազմին,
այլ
որակութիւն
որակութեան,
այսինքն՝
ցրտութիւն
ջերմութեան
եւ
ցամաքութիւն
խոնաւութեան»։
19
Իսկ
Սիւրիանոս
եւ
առաւել
մակդատելով
ասէ,
եթէ
«եւ
ոչ
ըստ
որակութեանն
պատերազմին,
եթէ
գոյեղուտք
առցին
ուրեք.
քանզի
ոչ
հակառակի
ցրտութիւն
ջերմութեան,
եթէ
ի
հրում
եղիցի
կամ
ի
ջրում,
ապա
եթէ
ոչ՝
էր
երբեք
եւ
հուր
ցուրտ
գտանիլ»։
20
Այլ
թէպէտ
եւ
ապականէ
որակութիւն
զորակութիւն,
որպէս
յանորակ
մարմնում
պարտ
է
առնուլ
յայնժամ
զնոսա.
քանզի
յայնժամ
պատահմունք
են
եւ
լինին
եւ
բացալինին
թանց
ենթակային
ապականութեան։
21
Երկրորդ
տարակուսութիւն
է,
զի
եթէ
գոյացութեան
ոչինչ
է
ներհակ՝
զիա՞րդ
բան,
այսինքն
միտք,
եւ
բարկութիւն
պատերազմին
միմեանց.
քանզի
գոյացութիւնք
են
այսոքիկ.
վասն
զի
այսոքիկ
մասունք
են
անձին՝
բան,
բարկութիւն,
ցանկութիւն,
եւ
պատերազմի
բարկութիւն
բանում,
որպէս
ասէ
Մեդեայ
[1].
22
«Բայց
բարկութիւն
վեհագոյն
է
քան
զխորհուրդ»։
23
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
ոչ
ըստ
գոյացութեան
պատերազմին,
այլ
ըստ
ազդմանցն.
քանզի
բարկութիւն
եւ
բան
գոյացութիւնք
են,
իսկ
բարկանալն
եւ
բանաւորիլն
ներգործութիւնք։
24
Իսկ
եթէ
ոք
մակտարակուսէ
ասելով,
եթէ
ներհակ
ներգործութիւնք
ի
ներհակաց
զաւրութեանց
առաջաբերին,
իսկ
ներհակ
զաւրութիւնք
ի
ներհակաց
գոյացութեանց՝
ոչ
բարիոք
ասէ.
քանզի
միեւնոյն
գոյացութիւն
ի
ներհակէ
յառաջաբերէ
ազդմունս,
որպէս
կարծիք.
քանզի
կարծիք
զմինն
միայն
գիտելով՝
երբեմն
կարծէ,
եթէ
հոգի
անմահ
է.
իսկ
հաւատացեալ
ի
մակացուցաւղէ
կարծէ
դարձեալ,
եթէ
անմահ
է
հոգի.
եւ
եթէ
ոչ
երբէք
դաշնակիցք
լինին
ներհակք.
իսկ
բարկութիւն
է
ուրեք՝
ուր
նուաճի
բանում,
որպէս
ասէ
Ոդիւսեւս։
25
«Համբեր,
ո՜վ
սիրտ,
քանզի
եւ
այլ
դաժանագունից
համբերեցեր».
26
Երրորդ
տարակուսութիւն
է,
եթէ
որովհետեւ
ոչ
է
ներհակ
ինչ
գոյացութեան,
զիա՞րդ
ասեմք
թշնամիս
զմարդիկ,
քանզի
այն
ինչ
մարդիկ
գոյացութիւնք
են։
27
Եւ
ասեմք,
եթէ
ոչ
ըստ
որում
գոյացութիւնք
են՝
պատերազմին,
այլ
պատահումն
ինչ
արար
զնոսա
թշնամիս,
այսինքն՝
անմտութիւնն՝
որ
պատահէ,
վասն
զի
եւ
գիտութիւն
պատահէ.
եւ
եթէ
ոչ
դաշնակիցք
լինին
ներհակք,
իսկ
զմեծ
թշնամութիւն
յոլով
մեծ
սիրելութիւն
ընդունի,
եւ
եթէ
զինքեանս
արարին
պատահս
իւրեանց
ինչից.
քանզի
ասեն
իսկ
ցմիմեանս,
եթէ
«զգոյութիւնն
զիմ
յափշտակիցեր».
գոյութիւն
կոչելով
զինչսն
եւ
զինքեանս
արարին
պատահմունս,
եւ
ոչ
ի
դէպ
պատահմունս,
այլ
պատահմանց
պատահմունս,
այսինքն՝
իւրեանց
ինչից։
