Թուղթ ընդհանրական

Փոքր ինչ եւ առաջնորդացդ, ի յերկինս ճանապարհորդելոցն տացուք ծառայակցաբար զհոգեւորական եւ զաստուածային բանին կերակուր, որք զաչաց ունիք գործ եւ սպասավորութիւն մարմնոյ եկեղեցւոյ:

Զի, զոր օրինակ, աչք առաջնորդեն անձին յամենայն շարժումն ի լավագոյնսն կամ ի վատթարագոյնս, ըստ այսմ նմանութեան եւ առաջնորդք՝ առաջնորդելոցն: Եւ որպէս բիբք աչացն, եթէ մաքուրք լինիցին ի յախտից ինչ ի ներքս անկելոց, սրատեսութեամբն անմոլար առաջնորդէ անձին յուղիղ ճանապարհն. իսկ եթէ շամանդաղք մթինք զերակսն լուսոյ, որ ի գլխոյ անտի յաչսն իջանեն՝ խնուն անտեսութեամբն, սխալէ եւ ընդ ինքեան ի խորխորատ մահու զբոլոր անձն իւր արկանէ:

Ըստ այսմ օրինակի եւ առաջնորդք եկեղեցւոյ, որ ոք երկոքումբք աչօք լուսաւորեալ իցէ, այսինքն՝ գիտութեամբ Աստուածաշունչ գրոց, եւ առաքինասէր գործովք՝ ամբծութեամբ, եւ սրբութեամբ եւ ամենայն արդարութեամբ, զոր պատուիրանք Աստուծոյ ուսուցանեն, այնպիսին՝ որպէս անձին իւրոյ, սոյնպէս եւ համօրէն եղբայրութեանն բարւոք առաջնորդէ յաստուածայինսն: Իսկ որ զմի յաչացն բաց ունիցի եւ միւսովն կափուցեալ իցէ, այսինքն՝ որ կամ գիտութիւն առանց գործոց առաքինութեան եւ կամ առաքինութիւն առանց գիտութեան ունիցի, թերի է ի բարեաց եւ ոչ կատարեալ. քանզի միականեաց նմանի այնպիսին:

Զի թէպէտ եւ որ զիմաստութիւնն ունիցի՝ գիտէ զշաւիղս արդարութեան ճանապարհին ուղիղ ուսուցանել բանիւ, այլ ինքեան ոչ գնալովն ընդ նոյն գործով՝ ոչ կարէ հաւանեցուցանել զայլս գնալ: Նոյնպէս եւ այն, որ սրբութեամբ վարուք իցէ միայն առանց գիտութեան գրոց, թէպէտ եւ անձամբ իւրով գնայ ընդ ճանապարհ օրինացն Աստուծոյ, բայց զի այլոց՝ որպէս արժան է, ոչ գիտէ իմաստութեամբ առաջնորդել, վասն այնորիկ՝ բազում անկարգութիւնս մտանէ յեկեղեցի: Իսկ այնոքիկ, որ զերկոսեան տեսարանս աչաց խաւարեալս ունիցին ի լուսոյ, այսինքն՝ զի են տգէտք աստուածային գիտութեանց եւ են պղերգ յամենայն գործս արդարութեան, մանաւանդ թէ՝ եւ հակառակօքն լցեալք եւ յանդգնին տալ զանձինս յառաջնորդութիւն եկեղեցւոյ, որ եւ զբազումս տեսանեմք յայսպիսեաց ի մերումս թշուառացեալ ժամանակի ձեռնամուխ եղեալ յայսոսիկ, լինին այնպիսիք ըստ տէրունական առակին՝ «Կոյր կուրի յորժամ առաջնորդէ, ասէ, երկոքին ի խորխորատ անկանիցինե [Մատթ. ԺԵ 14], որք ոչ յԱստուծոյ, այլ ի սատանայէ շարժեալք՝ դիմեն յառաջնորդութիւնն յայն՝ ի կորուստ ինքեանց եւ առաջնորդելոցն:

Վասն այնորիկ՝ եւ մեք զաստուածայինս բանի խրատու սերմն յայնց առաջնորդաց յոգիս սերմանեսցուք, որք օրինօքն Աստուծոյ վարել յօժարին զառաջնորդութիւնս իւրեանց, որք Աստուծով սկսանին եւ առ Աստուած կատարեսցին:

Առ որս եւ ասեմք, մի՛ անփոյթ առնիցէք զաշակերտելոց եղբարցն ի հոգւոյ ինչ վտանգս անկեալ ուրուք, կամ ի մարմնոյ. քանզի համարս տալոց էք ընդ իւրաքանչիւրոցն: Մի՛ զնիւթականին գործոյ միայն պահանջել զկատարումն անթերի, եւ զհոգեւոր գործոյ զառ ի նոցանէ կատարելոյ անփոյթ առնել, այլ ի վատթարաց զգուշանալ եւ լաւագունիցն պատկառ կալ՝ միշտ խրատ տալով, զոր մանաւանդ պահանջէ ձեւն եւ կարգն, զոր ընկալան: Վասն զի այսմ կարգի է մեռեալ լինել աշխարհի եւ աշխարհական իրաց, եւ կենդանի Քրիստոսի եւ նորին պատուիրանաց, ըստ խրատուն Պօղոսի. զի զայգի օրինացն կոչեցան գործել, եւ ոչ զարտաքնոցն մշակութեան գործ: Եւ որ այն միայն գործէ աստ, եւ ի հոգեւորացն ոչ բնաւ, կամ զնիւթականսն ի բոլոր սրտէ, եւ զաննիւթն ի հարկէ եւ առ աչս մարդկան, ոչ եղեւ լսելի ներքին ականջօք տէրունական հրամանին, թէ «Գործեցէք՝ մի զկորստական կերակուրն, այլ զայն, որ տանի ի կեանսն յաւիտենիցե [Յովհ. Զ 27]:

Գործել արժան է եւ զայս, քանզի դատարկութիւնն չար է, որպէս եւ Պօղոս խրատ տայ, մանաւանդ զի եւ օրէնս դնէ, եթէ «Որ գործիցէ ոչ՝ եւ կերիցէ միե [Բ Թես. Գ 10], զոր եւ ինքն կատարէր յասելն՝ «Զցայգ եւ զցերեկ գործէաք առ ի չծանրանալոյ ումեքե [Բ Թես. Գ 8], եւ թէ «Ձեռքս այս պաշտեցին զիս, եւ որ ընդ իսն էինե [Գործ. Ի 34]: Բայց յաղագս մարմնական գործոյն զհոգեւորսն անտես առնել իբրեւ զաւելորդ իրս՝ յոյժ վատթարագոյն է աշակերտելոց բանին: Քանզի պարտ է, որպէս երկրորդ է մարմին հոգւոյն, առաջին զհոգւոյն հոգալ կերակրոց, որ են աղօթք եւ ամենայն բարեգործութիւնք, եւ ապա՝ զմարմնոյն եւ զմարմնականաց, զի եւ առ մարդիկ նախ տէրն կերակրի՝ սպասաւորեալ ի ծառայիցն, եւ ապա ծառայքն ի նշխարէ տերանցն: Եւ ի մեզ՝ քանզի մարմինն ծառայական է եւ հոգին տիրական եւ կամք մտացն դատողական, արժան է դատողականին ի կարգի պահել զերկաքանչիւրսն: Յառաջագոյն զհոգին կերակրել հոգեվորական կերակրօք ի ձեռն մարմնոյն սպասաւորութեան, եւ ապա զմարմնականացն հոգալ՝ հոգւոյն իմաստութեամբ եւ տնօրինութեամբ:

Արդ, յայսոսիկ եւ որ նման սոցա բարեկարգութիւնս՝ պահեսջիք զմիաբանութիւն եղբայրութեան ձերոյ:

Դարձեալ՝ մի կողմնաւոր բարուք զոմանս սիրել, ջոկս առնելով եւ զոմանս անտես առնել, ոմանց աւելորդօք բերիլ ի պէտսն, եւ այլոց՝ եւ ոչ հարկաւորօքն բաւականանալ, այլ սէրն հասարակաց եղիցի՝ ըստ սրբոյն Բարսղի կանոնադրութեանն, եւ պատիւ՝ որոց վայել է:

Իսկ կերակրոցն բաշխումն՝ ըստ չափոյ աշխատութեանն առ իւրաքանչիւրսն լիցի՝ առաւելութեամբ եւ նուազութեամբ: Զծերացեալսն եւ զվտանգեալսն, որք զմանկութեան ժամանակն եւ զզօրութիւն անձանց ի յաշխատութիւնս եկեղեցւոյն ծախեցին, մի բարձի թողի առնիցէք, որպէս ոչ ժամանակին պիտանացուք, զի մի բարկասցի Տէր, քանզի թէ՝ օտարաց վտանգելոց, նաեւ թշնամեաց՝ խնամ տանել հրամայէ Քրիստոս եւ ողորմել, եւ պատուհաս սպառնայ, որք ոչն առնեն, քանի՞ եւս եղբարցն եւ անդամոց եկեղեցւոյն: Վասն որոյ, զծերս պատուեցէք եւ ծերատածեցէք, ըստ հրամանին առաքելոյ, եւ զտկարացեալսն խնամարկեցէք տեսչութեամբ եւ պիտոյից նոցա պատրաստութեամբ՝ ըստ չափոյ զօրութեան ձերոյ: Գիտեմք, զի այսպիսեաց բարեկարգութեանց խափանելոյ աղքատութիւն ժամանակիս է պատճառ, բայց ոչ զառաւելն, այլ զյօժարութիւն կամացն եւ զկարն պահանջէ Աստուած:

Մի զնուիրեալն յեկեղեցիս՝ կամ կենդանւոյ միաբանութեան, կամ մեռելոց յիշատակի, անձին միայնոյ սեպհականեսցէ առաջնորդն, այլ ի պէտս եկեղեցւոյն ծախիցէ: Զնոյն եւ հատուսցէ եկեղեցեաւն զհոգեւոր պարտսն, զի մի յարդար դատաստանին աւուր պահանջեսցէ իւրաքանչիւր ոք զտուեալն, եւ զի՝ ոչ ունիցի յայնժամ հատուցանել զիւրն առեալ բարեգործութիւն՝ փոխարէն՝ տայցեն:

Եւ թէ առաջնորդն առաջին՝ զոր առ յաւուրս իւր ի ծախս եկեղեցւոյն վատնեաց հաստատուն վկայիւք եւ ոչ ժամանեաց յաղագս օրհասին մահու կանխելոյ՝ հատուցանել զպարտսն, երկրորդն, որ զկնի նորա ժառանգէ զառաջնորդութիւն եղբայրութեանն, պարտական է վճարելոյ եւ, եթէ անտես առնէ, ունի տոկոսեօք վճարել առաջի Քրիսոտոսի: Իսկ եթէ ոչ վկայեն նմա ի պէտս եկեղեցւոյն առնել զառեալն, ինքն՝ որ էառն, հատուսցէ ի հանդերձելումն:

Մի ոք ինքնակամ ախտիւ շարժեալ՝ կաշառանօք աւագաց յափշտակեսցէ զառաջնորդութիւն վանաց՝ առանց ժամանակին առաջնորդի քննութեան եւ հրամանի, քանզի երկու են պատճառ իրաւացի փոխելոյ զվանաց առաջնորդս. կամ՝ վասն զանարժանս գործելոյ արտաքոյ օրինաց Աստուծոյ, եւ այն՝ ճշմարիտ վկայիւք, կամ՝ եկեղեցւոյն ոչ շինութեան, այլ աւերման լինելոյ պատճառ: Եւ առանց այսոցիկ, եթէ յանդգնի ոք հակառակ յառնել, մեղանչէ յօրէնս Աստուծոյ:

Եւ զոր ինչ միանգամ կանոնեալք են եւ եդեալ ի բանս սրբոց հարցն յաղագս առաջնորդաց՝ առ ի խրատ եւ յուղղութիւն ի բանս, ի գործս եւ յամենայն բարեձեւութիւնս կարգաւորութեանց, զամենայն բարեացն զտիպսն եւ զօրինական փութասջիք յանձինս ձեր նկարագրել: Եւ թէ եւ զամենայնն ոչ էք բաւական կատարել յաղագս ձմեռն գոլով ի բարեաց ժամանակիս, գոնէ զյոլովսն գործով կատարեցէք եւ առ պակասեալսն զյօժարութիւն կամաց ունիցիք, եւ զղջումն եւ տրտմութիւն՝ վասն պակասութեան:

Զի յորժամ յայսոսիկ հաստատիցէք զմիտս, հակառակ բարւոյ ոչ կարէ տեղի գտանել յոգիս ձեր:

Վասն որոյ եւ մեք աղաչեսցուք զՏէր, զի առաջնորդացդ եւ առաջնորդելոցդ յաջողեսցէ եւ յերկնայինն հետեւել ճանապարհ՝ մեօք հանդերձ, զի ամենեքեան արժանասցուք խոստացելոց բարեացն, որ ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր :