Ազգային ջոջեր

ՊՕՂՈՍ ՊՈՅՆՈՒԷՅՐԻՅԵԱՆ

Հեգնելու վարժուած գրիչ մը երբ գովել ստիպուի` այն տպաւորութիւնը կ՚ընէ ընթերցողներուն վրայ, ինչ տպաւորութիւն որ կ՚ընէ հանդիսականներուն վրայ դերասան մը, որ Բուրսոնեաք ներկայացնելու սորված ըլլալով` Մաքբեթի դերը կատարելու կը հարկադրուի:

Պոյնուէյրիյեանի կեանքը գրելու համար գովելու արհեստը գիտցող գրիչ մը պէտք է: — Ութուճեանի գրիչն քանի մը վայրկենի համար փոխ առ, կ՚ըսէր ինձ, առանց խորհելու, որ Ութուճեան վայրկեան մը չէ կարող բաժնուիլ գրի­չէն: Բացի ասկից, անոր գրիչն ալ ծաղրելու վարժ է… եւ ի՞նչ են չափազանց գովեստներն: — Ես բնաւ չգովելով եւ ան չափազանց գովելով կը հաստատենք Արիստոտէլն, որ առաքինութիւնն երկու մոլութիւններուն մէջտեղը կը դնէ: Այս մոլութիւններէն մին կ՚ըսէ, առաքինութեան պակասութիւնն է, իսկ միւսն` առաքինութեան չափազանցութիւնն: Եւ այսպէս առաքինութիւնն իմ գրչիս եւ Ութուճեանի գրչին միջեւը կը գտնուի… աւելի մօտ չկրնար գալ: —

Ի՞նչ ընելու է ուրեմն, թո՞ղ տալու է, որ բարի մարդերն առանց յիշա­տակի անցնին երթան, որովհետեւ իմ գրիչս գովել չգիտեր: Բնա՛ւ երբեք: Այդ բարի մարդերն իմ գրչիս յարմարեցնելու համար անոնց վրայ թերութիւննե՞ր ստեղծելու է: Քաւ լիցի: Պառնասայ օրէնսդիրն իւր ութերորդ երգիծանքին մէջ Աղեքսանդրին յիմար ըսած ըլլալուն համար` տեսէք ի՛նչպէս կը յանդի­մանէ զինք Վովնարկ իւր Աղեքսանդր եւ Տեբրէո վերնագրով գրած խօսակցու­թեան մէջ:

ԱՂԵՔՍԱՆԴՐ

Էհ ուրեմն, բարեկա՛մ, միշտ նոյն ատելութիւնն ունի՞ս ինձի դէմ. երգիծանքներուդ մէջ նկարածիդ պէս միշտ յիմա՞ր կ՚երեւամ քեզի:

ՏԵԲՐԷՈ

Բնաւ երբեք, Տէր, զձեզ կը յարգեմ եւ ձեր առաքինութիւնները կը ճա­նաչեմ: Բարօրութիւնն ու շողոքորթութիւններն զձեզ ապականեցին, Բայց ազնիւ սիրտ մը եւ բարձր հանճար մը ունէիք դուք:

ԱՂԵՔՍԱՆԴՐ

Ինչո՞ւ ուրեմն զիս յիմար եւ աւազակ ներկայացուցիր երգիծանքներուդ մէջ. ճշմարի՞տ է, արդեօք, որ դուք բանաստեղծներդ միմիայն առասպելնե­րու մէջ կը յաջողիք:

ՏԵԲՐԷՈ

Բոլոր կեանքիս մէջ ասոր հակառակը պնդած եմ, եւ գրութիւններուս մէջ ցոյց տուած եմ, կարծեմ, որ ամէն սեռի մէջ ճշմարիտն է միայն գե­ղեցիկը:

ԱՂԵՔՍԱՆԴՐ

Կը խոստովանիս, ուրեմն, որ զիս այնքան կծու կերպով պարսաւելու իրաւունք չունէիր:

ՏԵԲՐԷՈ

Կ՚ուզէի հանճարեղ բաներ գրելով` մարդերու զարմացումը գրաւել. կը փափաքէի մանաւանդ շողոքորթել ուրիշ իշխան մը, որ իւր պաշտպանութեանը տակ առած էր զիս: Այսչափ դիտաւորութիւններով, ինչպէս յայտնի է, չէի կարող անկեղծ ըլլալ:

Ես որ ուրիշ մը շողոքորթելու ոչ պարտք ունիմ եւ ոչ իրաւունք՝ ճշմարի­տէն հեռանալու պատճառ մը չունիմ. եւ վստահ ըլլալով, որ ճշմարտութիւնն իշխանութիւն ունի կսմթտող գրիչին շոյել ալ սորվեցունել` կը յանդգնիմ այս անձին կեանքը գրել:

Արդ, հայր Պօղոս Պոյնուէյրիյեան Միջագիւղ ծնած է 1805֊ին: Իւր ծննդեամբն հերքած է այդ խօսքն, որով շատերը կ՚ուզեն հաստատել, թէ փա­ռասիրութիւնն մարդուս հետը կը ծնի, կը մեծնայ եւ կը մեռնի: Ծննդեան օրն երբ ներկայ եղողներն զինքը շոյելով եւ գգուելով կը հագցունէին՝ ինքը, փո­խանակ ուռենալու իրեն եղած յարգանքներէն, այնպէս կը վարուէր, որ կար­ծես ըսել կ՚ուզէր.

—Եթէ գիտնայի, որ ձեզի այսչափ աշխատութիւն պիտի պատճառեմ` բնաւ չէի գար աշխարհ:

Միջագիւղ անցուց իւր մանկութեան եւ պատանեկութեան տարիներն եւ 1820֊ին Պէյրութ ուղեւորեցաւ Անտոնեան վանքն երթալու համար: Սոյն թուա­կանին յոյն ծովահէններն ծովու վրայ ասպատակութիւն կ՚ընէին եւ շատերը կը վախնային ծովէն ճամբորդութիւն ընելու: Պոյնուէյրիյեան իրեն հասա­կակից տասնեւվեց ընկերներով սիւրիւճիի մը յանձնուեցաւ ցամաքէն Լի­բանան երթալու համար: Իսկիւտարէն ճամբայ ելան եւ վեց ժամու չափ ճամ­բայ ընելէն ետքը հասան գիւղ մը, որուն քայմաքամն զիրենք ձերբակալել տուաւ, հասկնալու համար թէ ո՛վ էին այս տղաներն, ուսկի՛ց կը գային եւ ո՛ւր կ՚երթային, վասն զի ոչ ոք կրնար հաւտալ, որ ատոնք սիւրիւճիի մը յանձնուին Պէյրութ երթալու համար: Քայմաքամն գործն ստուգելէն ետքը, թող տուաւ զիրենք, որ նորէն ճամբայ ելան` ուրիշ գեղի մը մէջ ձերբակալուե­լու համար: — Գաւառական իշխանութիւններն դիւցազնական քաջութեամբ կը գործեն միշտ, երբ հարկ ըլլայ ձերբակալել անմեղները: — Վերջապէս ասոնք մինչեւ Պէյրութ երթալու համար քանի օթեւան որ իջեւանեցան` ստիպուեցան իրենց վրայ տեղեկութիւն տալ, որպէսզի կարենան իրենց ճամբան շարունակել: Այսպէս վեց ամիս ճամբորդութիւն ընելէն ետքը` ողջ առողջ հասան Անտոնեան վանքը:

Վանք մտնելուն պէս ինքզինքն աշխատութեան տուաւ, եւ քիչ ժամանակին մէջ ուսաւ հայ, լատին եւ իտալերէն լեզուները: Իւր բարի վարքն առած դարձած էր ընկերներուն մէջ, որոնցմէ մին եթէ բերնէն գէշ խօսք մը փախ­ցունէր, Պոյնուէյրիյեան դասը կը թողուր, եկեղեցի կ՚իջնար, ծունկ կը չոքէր եւ կ՚աղօթէր Աստուծոյ, որ ներէ ընկերոջը յանցանքին: Վանքին մէջ իւր ու­սումներն աւարտելով վարդապետ ձեռնադրուեցաւ. սեւ հագուստներն, որ շատ անգամ կ՚ապականեն մարդուս սիրտն ու միտքը, բնաւ ազդեցութիւն չըրին եւ չփոխեցին ասոր ոչ միտքն եւ ոչ սիրտը:

Աբբահայրն հաւնելով ասոր բարի վարուցն եւ ազգի համար ունեցած սէրը տեսնելով, Պոլսոյ մէջ իրեն փոխանորդ կարգեց զայն, եւ հայր Պօղոս 1836֊ին ատենները Պոլիս եկաւ: Մեծ յաջողակութեամբ եւ անձնանուիրու­թեամբ կատարեց իրեն յանձնուած սոյն պաշտօնը. սխալ հասկացողութեան մը պատճառ չտալու համար, շատ անգամ ինքն անձամբ Պէյրութ կ՚ուղեւորուէր եւ վանք երթալով Աբբահօր ականջը քանի մը խօսք փսփսալէն ետքը, հետեւ­եալ օրը ճամբայ կ՚ելնէր Պոլիս դառնալու համար: Յիսուն անգամ Պէյրութէն Պոլիս, Պոլիսէն Պէյրութ գնացած ու դարձած է:

1839֊ին Միջագիւղի ս. Լուսաւորչայ եկեղեցւոյ շինութիւնը լմնցած էր: Հոս կու գար շատ անգամ քարոզ խօսելու եւ ժողովուրդը կը վազէր մտիկ ընե­լու անոր խօսքերն: Այնքան քաջ կը խօսէր ազգասիրութեան վրայ, որ քարո­զը մտիկ ընողներն դուրս ելնելուն պէս կը փափաքէին քանի մը օտարազգի բռնել ու ծեծել: Տղաներն իսկ կը սիրէին զինքը եւ ծնողք ասկից օգուտ քա­ղելով «Հայր Պօղոսն այսօր ձեր դպրոցը պիտի գայ» կ՚ըսէին իրենց զաւակ­ներուն, երբ ասոնք կու լային եւ չէին ուզեր դպրոց երթալ:

Ժամ է խոստովանելու, որ սա ինքն է ծնունդ տուող Հակահասունեան դա­տին: Լաւ կը ճանաչէր Հասունեան եւ անոր քաղաքականութիւնն եւ շատ աղէկ գիտէր ժողովուրդն անկէ զգուշացնելու եղանակը:

Հասունեան ալ կը ճանաչէր զինքն եւ շատ անգամ օձի կերպարանքով կը ներկայանար իրեն եւ խնձոր կու տար ըսելով, որ եթէ ասկէ ուտես պապի պէս անսխալ կ՚ըլլաս, բայց հայր Պօղոսն ականջ չէր կախեր եւ իր առաջադրած նպատակին կը վազէր: Եթէ ուրիշներուն պէս անուն հանած չէ` պատճառն այն է, որ ինքն աւելի գործել կը սիրէ քան գործող երեւիլ: Ոչ պաշտօնապէս ամէնէն աւելի աշխատած է Հակահասունեան դատին մէջ եւ դեռ կ՚աշխատի գաղտնապէս:

Քիւբելեան դեռ պատրիարք չընտրուած, հայր Պօղոսն Հակահասունեաննե­րուն ներկայացուցիչն էր: Բարձրաստիճան վիւքելա ներու ծանօթ եւ սիրելի էր: Ամէն օր Բ. Դուռը կ՚երթար եւ ազգին ցաւերը ներկայացնելով դարման կը փնտռէր: Երբ հիւանդանոցն Հակահասունեաններուն ձեռքն անցաւ` Հասունեան հիւանդանոցին Թային ները չէր տար եւ հիւանդներն կը ստիպուէին անօթի մնալու, որպէսզի ստամոքսնին լեցուելով հիւանդութիւննին չծանրանայ: Հայր Պօղոս իւր գործունէութեամբն յաջողեցաւ այդ թային ներն Հասունեանէն առնելու:

1875֊ին ժողովուրդէն երեք հազար ոսկւոյ գումար մը հաւաքելով` Ֆերի֊գիւղի գերեզմանատան շուրջը պատ քաշել տուաւ եւ ննջեցեալներուն ալ սիրտը գրաւեց:

Ժողովուրդն երեք անգամէն աւելի ուզեց, որ հայր Պօղոսն եպիսկոպո­սութեան աստիճան բարձրանայ, ինքը մերժեց. բնաւ չսիրեր բարձրանալն — անշուշտ վերջէն չխոնարհելու համար — եւ եթէ չմեծնալն ալ իւր կամքէն կախում ունենար, տասը տարեկանէն վեր չպիտի ուզէր ելնել:

Հայաստան աշխարհին վերածնութեանն ականատես ըլլալու փափաքն իւր սիրտը հալումաշ կ՚ընէ: Բնաւ առիթ չփախցուներ, թէ՛ բերանացի եւ թէ՛ գրով ազգայիններն միութեան եւ գործի յորդորելու: 1878֊ին Առաջին քայլ բարւոքման ազգիս հայոց ի Հայաստան աշխարհի վերնագրով տետրակ մը հրատարակեց, որով կը յորդորէր ազգայիններն երկրագործական վարժա­րաններ բանալ Հայաստանի մէջ: Հետեւեալ տողերը յիշեալ տետրակէն քա­ղելով կը հրատարակենք հոս ցոյց տալու համար մեր ընթերցողներուն` թէ այս ծերունին իւր ալեւոր հասակին մէջ դեռ զգայուն սիրտ մը կը կրէ:

«Ի վերջ բանիցս նախ առ Ձեզ կը դիմեմ, պատկառելի պաշտօնեայք Հա­յաստանեայց Եկեղեցւոյ` առ հասարակ յամենայն կարգէ եւ աստիճանէ: Ի Ձեզ հաւատացան ողորմելի ժողովրդեան ամէն հոգ եւ խնամքը: Ձեզմէ կախ­ուած է անոնց երջանկութիւնը: Դուք միայն կարող էք զանոնք սփոփել, մխի­թարել, եւ իրենց ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ երջանիկ ապրելու օգտակար ճա­նապարհներն ցուցանելով` անոնց առաջնորդել: Պաշտօնակից եղբարք իմ սիրեցեալք, ի՞նչ է մեր կոչումը, բայց եթէ ժողովրդեան հոգսը ըստ ամենայ­նի: Ի՞նչ պիտի ըլլայ մեր նպատակը, բայց եթէ ժողովրդեան կատարեալ եր­ջանկութիւնը: Դուք, պաշտօնեայք եկեղեցւոյ, դուք աւելի ի մօտոյ կը ճանաչէք գաւառաց մէջ գտնուող՝ ազգիս աղքատաց թշուառ վիճակը: Այս աղքատ ժո­ղովուրդը Ձեր բերնէն կը սպասէ լսել` թէ ո՞րն է աստուածահաճոյ եւ հասարակաց բարւոյն ազգօգուտ գործը, նպատակը եւ միջոցը: Ձեր բաժինը ժողովուրդն է եւ ժողովրդեան նուիրուած էք. ապա ժողովրդեան օգտին գործածեցէք Ձեր խօս­քը, Ձեր ազդեցութիւնը, Ձեր միջնորդութիւնը եւ Ձեր օրինակը: Եւ ինչ աւե­լի օգտակար գործ քան թէ երկրագործութեան զարգացմամբ յարմատոյ բու­ժել ազգիս աղքատաց թշուառութիւնը»:

1879֊ին հրատարակած է Գործ կայ, գործող չկայ անունով տետրակ մը: Այս հրատարակութեան պատճառ տուած են մայրաքաղաքիս մէջ պտտող ան­գործ երիտասարդներն, որոնք ուր որ հանդիպէին այս ծերունիին` իրմէ կամ գործ կ՚ուզէին կամ ողորմութիւն: «Անհնար կ՚ըլլայ ինձ, կ՚ըսէ յիշեալ տետրա­կին մէջ, հանդարտ գլխով եւ խաղաղ սրտով քաղաքիս մէջ պտտիլ, ամէն կողմանէ խեղճութեան տխուր կերպարանք հետզհետէ դիմացս կ՚ելնեն: Թող աղքատաց եւ մուրացկանաց բազմութիւնն, շատ մի ծանօթ անձինք ալ չորս կողմս կը խռնին, ոմանք ողորմութիւն կը խնդրեն, յայտնելով իրենց վերջին աղքատութիւնը եւ զաւակաց անօթութիւնը, ոմանք շահաւոր գործ կը փնտ­ռեն, ուրիշներն ալ ծանօթ էֆենտիից ձեռօք պաշտաման մի հասնիլ կը հայցեն»:

Եւ արդարեւ հրատարակութիւն ընելէ ուրիշ ճամբայ չկայ խալսելու հա­մար այն երիտասարդներէն, որոնք փողոցի մէջ, տան մէջ, ամէն օր, ամէն ժամ քովդ կու գան եւ կ՚աղաչեն քեզի, որ քսան ոսկի ամսականով Ամերիկայի դեսպանատան մէջ գրագրութեան պաշտօն մը գտնես իրեն: Ոմանք կը փա­փաքին Եգիպտոսի թագուհի ըլլալ: Ոմանք հինգ հազար ոսկի կը պահանջեն, որ դրամագլուխ դնեն եւ վաճառականութեան սկսին: Շատերն ալ հարուստ վաճառականի մը աղջիկ կ՚ուզեն: Հայր Պօղոսն ասոնց ամէնուն մէկէն պա­տասխանելու համար կ՚ըսէ իրենց. գործ կայ, բայց գործող չկայ: Այս պատաս­խանն տալէն ետքը հետեւեալ հարցումները կ՚ուղղէ.

«Մեր ազգին մէջ քանի՞ հացագործ կայ.

«Քանի՞ մսավաճառ կայ.

«Քանի՞ նպարավաճառ, գինեպան, կօշկակար եւ այլն կայ»:

Գրեթէ չկայ, եւ ըլլալիք ալ չունի. վասն զի կօշկակարութիւնն մեր պատուոյն կը դպչի, մսավաճառութիւնն ամօթ է, նպարավաճառութիւնը պզտի­կութիւն է. թէպէտեւ սա ալ խոստովանելու պարտաւոր ենք, որ այսօր ան­գործ պտտողներուն եւ ոչ մին կրնայ մսավաճառ ըլլալ, ոչ ալ նպարավաճառ, թող որ դրամագլուխ չունին, այլ գրագրութենէ մսավաճառութեան երթալը քիչ մը դժուար է. վասն զի ամէն գործ, որչափ ալ դիւրին երեւնայ դուրսէն, գաղտնիք մ՚ունի իւր մէջ:

Հայր Պօղոս այս տետրակը ձրի բաշխելով կը յորդորէր ազգայիններն, որ քիչ մ՚ալ այս տեսակ գործերու աչք դարձունեն, գործեր, որովք օտարներն այսօր մեծ հարստութիւններ դիզած են եւ Բերայի մէջ հոյակապ տուներ կանգնած են: Մեր զաւակները պզտիկ հասակէն վարժեցնելու է այդ արուեստներու, վասն զի քառասուն տարի գրագրութեամբ կամ ուրիշ պաշտօնով զբաղած մէկու մը խիստ դժուար է կօշիկի, գինիի եւ այլն արհեստը սորվիլը:

Բնաւ յոգնիլ չգիտեր, առաւօտէ մինչեւ երեկոյ կը քալէ: Մեծութիւնը չսիրելուն պատճառաւ մեծ փողոցներն ալ չսիրեր. եթէ Բերա հանդիպես իրեն` կամ մէկ փողոցէն կը մտնէ կամ ուրիշ փողոցէ մը կ՚ելնէ: Բժիշկներն իւր մէկ ծուխին ապսպրած ըլլալով, որ երբեմն անտառներն երթայ եւ մարմնա­մարզութիւն ընելու համար սղոցով ծառեր կտրէ, ինքն ալ ծուխին հետ մէկ­տեղ շատ անգամ անտառները կ՚երթայ եւ ծառի մը վրայ ելնելով կը սկսի անոր ճիւղերը կտրել. բայց կը զգուշանայ կտրել այն ճիւղն, որու վրայ կեցած է: Պտտիլը շատ սիրելուն համար է, որ Բարիզի եւ Լոնտրայի ամէն արուեստահանդէսներու ներկայ գտնուած է: Եւրոպան ամբողջ պտտած է, օր մ՚ալ անշուշտ Ամերիկա պիտի երթայ:

Ուրիշ կրօնաւորներու պէս չէ, որ միշտ հարուստներուն տուները պտ­տի եւ աղքատներն ոտնակոխ ընէ: Շատ անգամ աղքատին խրճիթը կը մտնէ, որբերուն արցունքը կը սրբէ եւ կը մխիթարէ զանոնք. ինչպէս ամիրա ներուն` նոյնպէս ալ աղքատներուն սիրելի է:

Խօսակցութիւնն անուշ է, շատ անգամ զուարճախօս է, պզտիկ առակներ կը պատմէ: Եթէ քաղաքավարութիւնն արգիլէ զինքն երբեմն համարձակօրէն խօսելու` առակի կը դիմէ եւ անով կը բացատրէ իւր միտքը: Այս առակն մեծ դիւրութիւն կու տայ երբեմն մեր կարծիքը յայտնելու: Մեր դիմացինը կաղ­նիի, կամ կովու, կամ աւանակի նմանցնելով կրնանք համոզել առանց անոր անձնականութեան դպած ըլլալու, մինչդեռ եթէ առանց առակի մէկուն կաղ­նի ըսելու ըլլանք՝ անոր անձնականութիւնը վիրաւորած կ՚ըլլանք:

Ներող է: Հրացան մը պարպէ վրան, եւ երբ ոստիկանութիւնը գայ զքեզ ձերբակալելու՝ ինք առաջ կը նետուի եւ կ՚ըսէ.

—Զիս բռնեցէք:

Այս ըսելէն ետքը` խիղճը կը սկսի զինք տանջել, թէ ինչո՞ւ աշխարհիս վրայ գտնուի մարդ մը, որ իր վրայ հրազէն պարպէ: Խիղճը հանդարտեցնելու հա­մար գիշերանց անկողինէն կ՚ելնէ, լապտերը կը վառէ եւ այն մարդն կը գտնէ, քովը կը նստեցունէ եւ կը սկսի խրատել զայն, որ ուրիշ անգամ ասանկ ոճիր մը չգործէ: Եթէ քովը դրամ ունենայ` կը հանէ անոր կու տայ, որ իւր տուած խրատները գործադրէ:

Կարծեաց ազատութեան յարգող է: Գնա իրեն զրուցէ, որ ածուխին գոյ­նը ճերմակ է, բնաւ չսրդողիր եւ թող կու տայ, որ փաստերովդ չորս ժամ գլու­խը ցաւցունես: Սկեպտիկեանի մը պէս վայրկեան մը կ՚ըսէ մտքէն, «Թերեւս ածուխը ճերմակ է եւ ինձի սեւ կ՚երեւայ». իսկ երբ խօսքդ աւարտես` կը սկսի պա­տասխանել եւ զքեզ համոզելու աշխատիլ: Պնդէ իւր առջեւը, թէ Էնֆիեճեան առաքինի մէկն է. պաղարեամբ մտիկ կ՚ընէ զքեզ եւ վերջը կը սկսի հերքել կար­ծիքդ. իսկ երբ կը տեսնէ, որ կարծեացդ մէջ հաստատ ես` չստիպեր զքեզ կար­ծիքդ փոխելու, եւ «երկուքս ալ իրաւունք ունինք» ըսելով` խօսքը կը վերջա­ցունէ: Իրաւունքը հիմա ճաշակի տեղ անցած է, ամէն մարդ ազատ է այսօր խնդրոյ մը վրայ ամէնէն այլանդակ կարծիքը յայտնել առանց կարմրելու, ինչ­պէս որ թեթեւ երիտասարդ մը ազատ է ամենատգեղ գոյնով տձեւ թիկնոց մը հագնելու, ինչպէս որ ուրիշ մը ազատ է սոխով եփած միսը կամ միսով եփած սոխն ուրիշներու յանձնարարել:

Հոս կը դադրինք ա՛լ համրելէ այն բոլոր բարեմասնութիւնները, զորս ունի հայր Պօղոս, որուն Ազգային ջոջերու մէջ գտնուիլն անշուշտ բերկրութիւն պիտի պատճառէ մեր ընթերցողներուն, երբ պիտի տեսնեն ասոնք, ազգին մէջ կան այնպիսի կրօնաւորներ, որ ամէնուս սիրոյն եւ յարգանացն արժանի են: Թերեւս շատերը հետաքրքիր ըլլան հասկնալ, թէ ինչո՛ւ Լուսինեանէ, հրաշագործէ եւ Հասունեանէ ետքը գրեցինք այս ծերունւոյն կեանքը: Դիտմամբ ետ թողուցինք, ապացուցանելու համար՝ թէ լոյսը խաւարէն ետքը կու գայ:

Հայր Պօղոս բարակ կազմով, ճերմակ մազերով եւ ճերմակ մօրուքով ծե­րունի մ՚է: Հակառակ իւր ծերութեանը առանց յոգնելու օրը քանի մը անգամ Բերայէն Բ. Դուռը կրնայ քալելով երթալ գալ, ինչպէս արդէն կու գայ Հակա­հասունեաններուն գործին համար: Իւր դէմքը գրաւիչ է եւ կը յիշեցունէ մեզ առաքեալին այն օրուան դէմքն, ուր իւր վարդապետին կ՚ըսէր.

—Ամբողջ գիշեր աշխատեցանք ու բան մը չկրցինք բռնել: