Պանդխտութիւն Հարոլդայ ասպետի

Ի Տ Ա Լ Ի Ա 

Ո՜հ, Իտալի Իտալի, ճաճանչ դարուց անցելոց [1]
Ճառագայթէ ի հոգիս ուշով ի քեզն յառելոց,
Ի Պունիկեան Գոռոզէն [2] որ խուն մ' եւ զքեզ նըւաճէր՝
Մինչ ի յետին լուսապսակ վարչաց քոյոց ու իմաստնոց,
Որք յաճախեն փառըս մեծ քոց դիւանաց սըրբանուէր.
Դու պետութեանց հանապազ եղեր եւ գահ՝ եւ դամբան.
Նա եւ այժմիկ ծարաւեալ ոգիք առ ումպ գիտութեան
Վեհաշուքըն Հռովմայ երթեալ դիմեն ի դիտակ,
Յորմէ բըղխէ յարափոս անմահարարըն վըտակ։ 

Ա

Կացի երբեմն ի կամուրջն Հառաչանաց ի Վընէժ [3].
Պալատ աստի ամբառնայր եւ տուն բանտի՝ հանդիպոյ.
Տեսի զշինուածըս նորին ընդ նիւս ալեաց բարձրուղեշ
Իբր յեղակարծ ի բարսմանց դիւթականին հարուածոյ։
Մառախլապատք թափառին հազարք ամաց շուրջ զինեւ.
Փառք նուաղեալք ծաղը արձակեն զամանակօքըն նախկին՝
Մինչդեռ գաւառք նըւաճեալք ի հեռուստ ակնարկէին
Ի թեւապանծ առիւծունս ի ծագըս սեանցըն կըճեայց,
Յորժամ՝վընէժ ի հարիւրս իւր բազմէր գահըս կըղզեաց։ 

Բ

Որպէս Կիւբել [4] ծովային ի զով ալեացն Ովկեանու
Բարձեալ գըլուխ խոյրազգեաց բրգազարդիկ բարձրայօն
Ի հեռաստան օդաճեմ վըսեմական տարազու
Ջուրց եւ ջըրոց պետութեանց արկանելով սանձ ըզգօն,
Այգին նազէր նա, եւ տայր պաշտատական դստերաց
Զաւար ազգաց եւ ազանց. եւ արեւելք անըսպառ
Ճապաղէին առ ոտիւքն ազգ ազգ ականըս պայծառս.
Ինքն ըզգենոյր ծիրանիս ու առնէր կոչունս արքայից,
Եւ էին փառք մեծամեծք լինել նըմին հացակից։ 

Գ

Ամոչ հընչին արդ ի Վընէժ երգոց Դասսոյ [5] արձագանգք:
Լըռիկ ու աներգ թվարկէ կոնտոլավարըն մանուկ.
Քակտին կործան ձեզը ափանց իւրոց չըքնաղքն ապարանք,
Ոչ եւս ըստէպ գուսանաց բաղխի առ ունկըն շըշուկ։
Անցեալ գնացին այն աւուրք. գեղեցկութիւն մընայ դեռ.
Խամրին արուեստք, գըթեն գահք, բընութիւն կեայ յաւիտեան. 
Եւ ոչ է մարթ մոռանալ՝ քանի սիրուն Վընէժն այն՝
Էր խրախճարան համախումբ ամենազան տօնահեշտ,
Ըզբօսարան աշխարհի, ու իտալիոյ միմք զաւեշտ։ 

Դ

Այլ է մեր անդ յիշատակ քան ըզդիպաց պատմական
Եւ քան զերկայն ըզդասակն ուրուականաց քաջածին
Որք թաղծադէմք ի սըգի ակընկորեալք տըխուրք կան
Ընդ ապաշուքըն քնքշանս դը քսակորոյս քաղաքին։
Արձան յաղթից անվըթար քան Ռիալդոյ [6] է՛ մեր անդ,
Շայլոգ, Մովրիկ, եւ Պետրիկ [7], սոք անաղարտ անկորուստ
Յամենածախ մընայցեն ժամանակէն մեզ պահուստ.
Անկիւնակալք կամարաց, թէ եւ անկցի բնաւ տապաստ՝
Սոքօք՝ ափունքս ամայիք՝ մեզ մարդաբնակք իցեն աստ։ 

 

Ե

Քանզի հաստուածք մըտաւորք ոչ ի կաւոյ գանգանին.
Անմահականք ի բընուստ՝ ստեղծումն ու աճել տան ի մեզ
Ըզլուսափայլ ճառագայթս եւ էութիւնս սիրային.
Ու այն զոր ժըխտէ բախտ կենացս ի ցաւագին ասպարէզ
Մեռելութեանն օրինօք կաշկանդելով անհամբոյր,
Օժանդակեալ զօրութեամբ ազնըւականս այս ոգեաց
Մերժէ ի մէնջ նախ, ու ապա լընու զտեղի ատելեաց. 
Արբուցանէ զսիրտ խամրեալ ծորմամբ ծաղկանցն առաջնոց
Եւ նորաբոյս դալարեաւ պըճնազարդ է զունայն ծոց։ 

Զ 

Այս մանկութեան մերոյ, ա՛յս եւ ծերութեանս ապաւէն՝
Մինչ առաջինն ի յուսոյ, միւսն ընկերաց լըքանի։
Այս սըրտահար ըզգացումն ելից ծածկեաց բիւր քարտէն, 
Նոյն եւ զսա 'րդեօք որ ընդ իմ իսկ աչօքս արդ լընանի:
Այլեն ինչ իրք լուսաւորք ըստուգագոյն Էութեամբ՝
Յաղթկուք երկրիս ցընորից, ի ձեւ ու ի գոյն բարեքիկ՝
Քան մըտածին մերս երկինք յոյժ առաւել գեղեցիկ,
Եւ քան զանյաց աստղակոյտքըն զոր ճարտարըն Մուսայ
Դասաւորէ Ժամայի տիեզերաց պողոտայ։ 

Է

Տեսի աչօք կամ յանուրջս, այլ զի կայ իմ եւ նոցա,
Երեւեցան իբր ըստոյգ, անհետացան իբր երազ,
Էին որ զինչ եւ էին, արդ այսպիսիք են ահա. 
Եւ կարեմ այլս ընդ նոսին փոխանակել հանապազ
ԶԻ պատկերօք լի է գլուխ իմ տակաւին այնպիսեօք՝
Զորոց հարեալ մերթ ըղձիւք եւ մերթ ըզբռամբ իսկ ածի...
Այլ մոռասցուք եւ զսոսա, քանզի առ Բանն որ զարթչի`
Անդէպ անճահ երեւին մըտացընորքն անդաճմունք։
Ալ ձայնք խօսին այժմ՝եւ այլք յածին զինեւ երեւմունք։ 

Ը

Արդ ընդելեալ իմ ի լուր այլախօսիկըն լեզուաց
Օտարական չեմ ես՝ յայսմհետէ առ աչս օտարին.
Միտք անյողդողդք ոչ ապշին ի փոփոխել պատկերաց
Ոչ դըժուարին ինչ է գիւտ ոչ ըստեղծուած դըժուարին
Բազմամարդիկ գըտանել կամ անմարդի հայրենիս։
Սակայն ծընեալեմ յերկրի` ուր ծընանել փառք գըրի.
Եւ յիրաւունս իսկ արդ ի՞մ  թողից լըքից ըզկղզի -
Ուր անկասկած իմաստունն եւ այր ազատ յօրանան,
Եւ խընդրեցից տուն յաշխարհ հեռի ու ի ծով բացական։

Թ

Այլ գուցէ քաջ սիրելով սիրեցի ես զայն տեղիս
Եւ արդ յօտար աշխարհի կայցէ թողուլ զիմ նըշխարհ
Սակայն առ նոյն վերըստին թող արասցէ դարձ հոգիս,
ԹԷ հոգի զերծ է հողոյն կարէ ընտրելիւր տաճար։
Այլ ես ըզլոյս՝ անմոռաց կալ ի յուշ ազգակցաց՝
Խառնեալ զօդեմ ընդ բարբառ որով վարին հայրենիք.
Բայց թէ յանձուկ տարփ վարեն զիս անդրագոյնս իղձք սնոտիք,
ԹԷ զոյգ բաղդիս եւ համբաւս աճեալ փոյթ՝ փոյթ եւ խամրի,
ԹԷ յաննըշոյլ գերեցայց մոռացութեան խաւարի։

Ժ

Եւ թէ զանունս իմ հերքեն ի տաճարէն այն ի բաց
Ուր պատուեն ազգք եւ ազինք ըզմեռելոց յիշատակ,...
Իցէ՜... եւ թող դափնի պսակ դիցի վեհից ճակատաց
Արձանագիր ըսպարտեան շատ լիցի իմ տապանակ
ԹԷ՝ «Սպարտայ են են որդիք արժանաւորք քան ըզսա [8] »:
Չեմ հետամուտ համակիր սիրոյ այբոց ու ոչ կարօտ.
Իմ ձեռատունկ ծառոյս տուրք է ինձ փըշոցն այս նարօտ
Ի նոցանէն խոցոտեալ ահա կաթեմ ես զարիւնս,
Ո՞չ յարկանել անդ ըզսերմն՝ էր պարտ յիշել եւ զարդիւնս։ 

ԺԱ 

Այրիացեալն Ադրիա լալով արդ լայ զամուսին [9]
Ոչ եւս ամաց յամս հանդէսք իւր կատարին հարսանեաց,
Եւ Եզնացլիկ ճըճեկեր անկեալ դընի յամային,
Իբրեւ անպէտ պաճուճանք արիութեան երեսաց։
Այլ դիտէ ցարդ Սուրբ Մարկոս զառիւծն ուր կայրն իսկ յառաջ
Կայ, այլ առաջ նշաւակի հարըստութեան կապտելոյ
Ի հրապարակ անդր՝ ուր գայր ինքնակալդուխտ ողոքոյ [10],
Որ եւ արքայն պըշնուին ընդ վենետիկ նախանձ,
Յօրժամ բազմէրըն դըշխոյ պըճնեալ ի պռոյգ մեծագանձ։ 

ԺԲ 

Սուաբեանն [11] երբեմն աղերսէր. արդ իշխէ տէրն Արեգան 
Ուր ծունր ամէր ինքնակալ, արդ ինքնակալդոփէ անդ
Արքայութիւնք խոնարհեալք կացին ի մարզս աննըշան,
Քաղաքանի վարչակիր շըղթայակապ ի կաշկանդ.
Հալալ ազանց ի կատար անդ զօրութեանց վերնածայր
Այն ինչ ազդեալք յարեւուն ճառագայթից փառապանծ,
Ու ահա գլորին իբրեւ ձեան հրոսակք ընդ կուշտըս լերանց։
Ո՛չ, ո՛ զմի տայր ժամ՝ եւեթ ըզՏանտոլոյ [12] զաչացուին,
Զութսընամեայ գոռ վարչի եւ Բիւզանդեայ յաղթողին։ 

ԺԳ

Ի պատըշգամբ Մարկոսեան ձիք իւր շողան պըղընձիք [13]
Արեգնափար փայակեալ յոսկեսարեան մանեկաց.
Այլ ոչ Դորեայ սպառնալիք ի գլուխ ելին աւադիկ [14].
Եւ ձիքն ահա սանձեցան։ — Վենետիկ հէգ եւ գերած,
Զազատութիւն կորուսեալ տասանց դարուց եւ երից
Անկաւ զինչ խոտ ծովափին յորմէ 'նձիւղեալ եւ կանգնէր։
Հետախաղաղ յալեաց ծոց լաւ է լինել վայրաբեր
Ու 'ի կորըստեանն իսկ ՚ի խորս խոյս ոսոխէն տալ օտար
Քան նըւաճեալ ընդ նովիմբ կեալ յանդորրու ապիկար։ 

ԺԴ 

Ի մանկութեան մօրացեալ փառազգեաց նոր ոմն էր Տիւր
Զ՚առ առակէ զրոյց իսկ զիւր ետուն նըմա յաղթանակք,
Զ՚Առիւծատունկն [15] այն անուն. քանզի ՚նդ արիւն եւ ընդ հուր
Անցեալ՝ կանգնէր առիւծունս յերկիր ու ի ծով վըտարակ
Գերի վարեալ ըզբազումս՝ ինքըն կելով միշտ ազատ։
Եւ Օսմանիկ բըռնութեան դէմ կայր պատուար Եւրոպայ
Յերաշխ ինձ կաս դու կրետէ՝ հակառակորդ Տրովադայ, 
Անմահ ալիք դուք վըկայք նաւամարտին ի Լեպանդ,
Ոչ ժամանակ մաշէ ոչ բըռունք զանուանքդ անվկանդ։

ԺԵ 

Որպէս անդրիք բիւրեղեայք՝ Դըքսից նորին բազմաշար
Հարեալ պատկերքն ի փըշուր որպէս փոշի հոսեցան.
Այլ բնակարան իսկ նոցուն պալատըն պերճ լայնատարր
Մեծաքարոզ հըռչակէ զպաղպաջ փառացն աննըման. 
Մականք նոցին խորտակեալք, եւ սուր սուսերք ժանգահար 
Տեղի ետուն օտարին, սրահ եւ դահլիճք արդ թափուր,
Փողոցք նըբինք, գէմք օտար յիշեցուսցեն յարամուր
ԹԷ ոյք ոմանք կամ՝ արդեօք որպիսի դառըն կընճիռ
Արկ ըզսիրուն վենետկեան զորմովք մըթար տխրակիր։ 

 

ԺԶ 

Մինչդեռ բանակն Աթենայ ի Սիրակուս վատթարէր [16]
Եւ արք հըզօրք մատնէին ի ստըրկութեան լուծ պահուստ,
Ատտիկաuտանըն Մուսա ըզփըրկութիւն հըռչակէր՝
Եւ գերեթափ առնէին նըւագքն հնչեալք ի բացուստ,
Այն ինչ նոքա դեռ զողբոցն յերիւրէին եղանակ,
Տեսէք, զիա՞րդ յաղթողին կառք ընկապճեալք եւ կառեան
Սանձըն սահէր ի ձեռաց, զուր մերկանայր սուր զպատեան.
Տայր լուծանել ըզշըղթայն, եւ արձակեալ ըզգերին
Ազատութեանդ, ասէր, դի՛ք շուք եւ երգոց քերթողին։ 

ԺԷ 

Այսպէս եւ քեզ, Վենետիկ, եթէ չէին իսկ այլ փառք,
Թէ զպանծալիդ արարոց վէպ մոռացօնք ունէին,
Այլ վեհազին գուսանի մըշտանըւագքն ի քէն պարք
Սէր Դասսոյիդ՝ էր արժան խըղել ըզկապն հանգուցին
Զոր արկ զքեւ բռնութեան վերահասի պարաւանդ։
Բաղդ քո ամօթ է ազանց, քեզ մանաւանդ Ալբիոն
Ովկիանու դըշխոյի՝ զմանկամբքն առնել զանց չէ՚մբոն.
Ի կործանման Վենետկոյ՝ քում կործանման կալջիր ուշ,
Ու՚ի ջրապարփակ պարըսպացդ այդոցիկ կաց ինձ ըզգուշ։ 

ԺԸ 

Ի մանկականս ի տիոց ես սիրեցի զՎենետիկ
Եղեւ ինձ նա ի քաջաց քաղաք, սըրտի դաստակերտ,
Իբր ի վերայ ջրեղինաց սեանց ի ծովէ ամբարձիկ,
Բընակարան հրճուանաց, վաճառանոց ընչաւէտ:
Օդուեյ, ՌԷտգլիֆ եւ Շիլլէր եւ Շեքըսբիր հանճարեղք [17]
Տըպացուցեալ ունէին յիս ըզնորին կերպարան, 
Ոչ անհաճոյ եւ յայժմուս ինձ կայ յանշուքըս պայման.
Հաճոյագոյն իսկ արդեօք արդ ի վըշտացն իւր աւուրս
Քան մինչ պանծայր հրաշագեղ ակնախըտիղ յընդհանուրս։ 

 

ԺԹ 

Ոչ յանհնարիցն ինչ է ինձ ըզնա խըռնել անցելովք:
Շատ իսկ առիթս ընծայէ աչաց՝ ուշ, եւ որ կանս,
Եւ ոչ սակաւըս գըտցեն խոճոճս անդ միտք մենաւորք
Նա եւ յոլովս իսկ գուցէ քան զիմ ըզյոյս եւ զըղձանց։
Են են այո ի թըւոյ բարեբաստիկ րոպէից։ 
Որք ի յառէչըս կենաց իմոց անկան չարանիւթ,,
Եւ որք ի քէն, Վենետիկ, առեալ բերեն զիւրեանց հիւթ [18],
Են կիրք՝ զորս ոչ ժամանակք ջընջեն ոչ սաստ տանջանաց.
Ապ՚եթէ ոչ՝ իմքս համայն լինին ցուրտք ու անըզգաց։ 

Ի

Որպէս սիրեն բարձրագոյնք սոճեաց կանգնիլ ի բարձունս
Քարաժեռից ու ապալերկ անպատըսպար կոհակաց,,
Արմատ ձըգել մամուլ վայր, ուր ոչ նեցուկ առ հողմունս
Ոչ յուն հող դէմ լեռնակոյտ եւ պըտուտան փոթորկաց:
Այլեւ այնպէս աճեն բունք արհամարհեալ ըզմրըրկօք,
Մինչեւ հասակք եւ իրանք լիցին լերանցն այն արժան՝
Յորոց ի սեաւ կամի գորշ յորձաքարուտ ի կըռան
Հսկայաբար ջովացեալ եղեն մայրիք սիգասար։
Ոչ աննըման սոցին միտք ընդարձակին ճոխաբար։ 

ԻԱ 

Գոյ հնար տեւել էութեան. գոյ հնար կենաց եւ վշտաց
Ձըգել արմատըս խորինս ի սիրտ ամուլ եւ ունայն.
Ծանրաբեռնեալ գընայ ուղտ ըզճանապարհն անկառաչ: 
Նա քանասար եւ անգամ գայւսատակի լըռելեայն.
Մի վայրապար արասցուք զօրինակօքս այս ապախտ [19], 
Եթէ անարգ արարածք եւ փանաքի այդոքիկ՝
Կըրեն զաղէտըս ցաւոց ժուժեն եւ ոչ չանեն ճիկ.
Տարցուք եւ մեք մեր վըշտաց՝ հաստեալքս յընտիր ի կաւոյ
Նա զի եւ կիրք վըտանգացիս՝ կիրք աւուր են միոյ

ԻԲ 

Ամենայն կիրք կամ մաշեն կամ ի կրողացըն մաշին,
Եւ թէպէտ այս թէպէտ այն՝ համայն առնուն կատարած,
Են որք ուստի մեկնեցանն՝ յուսով դառնան կաթոգին,
Եւ ըստ նախկին տարազու կըկեն զոստայն նոյնամած,
Եւ են որոց կորավոր խորշոմերես գիսախայտ,.
Վաղ վաղ ծնգեալք անկանին եղեգնեայ տալով յեցարան.
Ոմանք կրօնից կան պատկառ եւ այլք զանձինս ի գործ տան,
Կէսք պատերազմին յուզեն եւ կէսք ըզչար համբուրեն
Իւրաքանչիւր ըստ հոգւոյ գնացիցն ի վեր կամ ստորին։ 

ԻԳ 

Այլ ոչ է վիշտ նըւաճեալ որ ոչ թողցէ զիւր կընի՝
Հանգոյն կարճի խայթուածոց՝ ըզհարուածոյն նըշանակ,
Յար զայրանայ թէ եւ գոգ աչաց հազիւ տեսանի..
Եւ ի փոքուէ պատճառը կուտին զիւրեաւ ծանրաբակ
Առիթք ցաւոց զոր ճըգնէրն ի բաց թափելի սիրտէն,
Ձայն լոկ կամերգ դաշնակից, ցայգ ամարան կամ գարուն
Եւ մի ծաղիկ, դոյզն հողմիկ կամ Ովկիան շառաչուն՝
Են բաւականք ի խըզտել զըսպիս վիրաց զոր առաք,
Ցընցել շըղթայն ելեկտրեայ որովք ուժգինս եմք վարակք: 

ԻԴ 

Ոչ զուստ գիտեմք ոչ զընդէր ըզմըտաւոր փայլական,
Եւ ոչ սլանալ յամպն ի վեր՝ որում ծածկեալ նան ղօղի,
Սակայն ըզգալըզգամք քաջ իսկ հարուածոց նորոգման,
Անզօրք ըզսեան եղծուլ հերկ՝ զոր արկն ի մեզ գողուղի.
Եւ ի զբաղման իսկ մերում՝ ընտանեկան պարապմունք
Յանըզգաստից մինչ բընաւ ուստեք չըկայր ինչ խէթ մեր,
Ի տես ածեն ուրուականս՝ երդմնեցուցչաց աննըւէր,
Այլափոխեալս եւ ցըրտինս, գուցէ զմեռեալս մեր սիրունս
Ըզկորուսեալս եւ լացեալս, զի բազումս թէ եւ նուազունս։ 

ԻԵ 

Այլ ընդ վայր միտք իմ յածին. ժամ է դառնալ ինձ ի փուլս.
Յաւերակաց մէջ կանգնիլ իբր աւերակ կենդանի.
Յարուցանել պետութիւնըս կործանեալս եւ խարխուլս
Եւ մեծութիւնըս թաղեալս ի ծոց երկրին անուանի՝
Որ մեծ եղեւ քան զհամայն իշխանութեան անդ իւրում,
Չըքնաղագոյն Է եւ ցարդ եւ հանապազ եղիցի.
Վեհօրինակ գաղափար, կերտուած բնութեան երկնածղի, 
Որ դիւցազունս անդանօր ու ազատաuուն կառույց արս,
Արուորագոյնս, գեղաւորս, ծովու ու երկրիս իշխող տեարս: 

ԻԶ 

Ո՜վ արքայից հրապարակ՝ ընկերահաշտ արք Հռովմայ.
Ո՜վ դու յանցեալն եւ յայժմուս Իտալիա՛ նազելի,
Ո՜վ վայելուչ դու պարտէզտիեզերաց շուրջակայ,
Հանդէ՜ս հանուրց արուեստից, գեղոյ բնութեան հայելի.
Յամայութեան իսկ քում ով իցէ բնաւ քեզ հաւասար
Գեղեցկագեղք են համայն վայրենագոյն իսկ քո տունկք.
Ծաղկին երէզքըդ խոպանք քան թէ գաւառք բարեբունք:
Դու եւ յանկման անդ քոյին վերերեւիս քաջափառ,
Եւ յաւերակքըդ խանգար շողան շընորհք անըսպառ: 

ԻԷ 

Յառնէ լուսին, եւ դեռ ոչէ գիշերոյ երեւոյթ,
Այլ բաժանի ՚նդ խոնարհեալ արեգական նա զերկին.
Ծով լուսափառ ծաւալինդ փրփուլեայ բլուրըս կապոյտ [20].
Սուրբ Էն երկինքի յամպոց՝ այլ ծիածան երփն յերփին
Համակ գունօք անկանի զարեւմըտիւք բովանդակ՝ 
Ուր շաղկապի հետասոյզ տիւ ընդ անցեալն ամանակ
Մինչդեռ ի յայնըմ կուսէ զկարակնաձեւըն մահեակ
Ընդ մըկանունս եթերաց ալեաց վարէ Անահիտ
Զերանութեան պարզելովըզկըղզեակ քաջ ճըշգըրիտ։

ԻԸ 

Մի միայն աստըղ նազեալ հետոց նորին ուղեկից
Թագաւորէ ի վերայ կիսոյ երկնի սիրայնոյ
Այլ առ տակաւ տակաւ լոյս ծովանըման ճաճանչից [21]
Տարածանի զհեռավայր հռետեան բարձամք հանդիպոյ։
Տիւ եւ գիշեր անտանօր թըւին ի փորձ գօտէկռիւ,
Մինչեւ բնութիւն տայ հրաման հանապազօր օրինին.
Խաղայ ալեօք հեզասահ Մեդոական գետ խորին [22]
Ծիրանածայր մըկանամք դեռափըթիթ վարդից պէս
Հոսեցելոց ի հոսանս եւ ծընելոց տեսս ի տես, 

ԻԹ 

Զազգիազգին ըզգեցեալ եթերականն երեւույթ՝
Որ ի հեռուստ խոնարհեալ յերեսըս ջուրց բարկանի,
Յարեւմըտին ճոխ ցոլմանց մինչեւ յաստեղըն փայաթ
Անդ նըկարին ամենայն դիւթանըշմար գոյնք երկնի։
Այլ արդ փոխի տեսարան, եւ նըւաղկոտ հովանի
Պարասքօղէ զլեռնաստանն. տիւ վերջոտնեալ ի մայր իւր
Մեթանի զտիպ դըլփենի, որ գոյնս առնու հիւռ ի հիւռ 
Առ ամէն ցունց օրհասին, յորըս չըքնաղ՝ հուսկն է գոյն.
Մինչեւ անցեալ եւ նոցուն՝ տիրեսցէ լոկ գորշըն մոյն: 

 

Լ

Տապան շիրմի Է յԱրկուա մահարձանեալ սիւնաբարձ [23]
ԸզԼաւրային հոմանւոյ ամբարելով զոսկրոտի։
Անդր դիմեն ապաստան՝ որոց եղեք նըւագոց
Ճարտար երգոցն եւ հանճար բանաստեղծին է ղձալի։
Յաջողեցաւ նա կանգնել զիտալականըն բարբառ,
Եւ ի խըռիցն ոսոխաց ծանրադանդաղըն լըծոյ՝
Ըզհայրենիս իւր թափել եւ արտասուաց կաթուածոյ 
Ոգոգելով ըզդափնիդ ծառ սիրուհւոյն համանուն՝
Անմահական եւ անձին վերաստացաւ պերճ անուն։ 

ԼԱ 

Նշխարք նորուն խաղաղեալ կան ուր մեռաւն յԱրկուատսն,
Ի լեռնավայրն յայն ի գեղջ, ուր ի վայրէջըս կենաց՝
Անցց զաւուրսըն վերջինս, արդ շինականք բարձրայօն,
Եւ ոչ ընդ վայր բարձրայօն՝ կամ՝զուրկք յիրաւ պարծանաց,
Փութան առնել մատնանիշ տարաշխարհիկ խուզարկուաց
Ըզբնակութեան քերթողին վայր եւ շիրմին ըզտապան։
Երկաքանչիւր պարզք եւ վեհք, երկաքանչիւր դէպ պատկան
Յեղանակի եւ ոճոյ քերդրողականն այն քնարի,
Քան զհոյակապ մաչարձան յուրանաձեւ տաճարի։ 

ԼԲ 

Խաղաղաւէտ եւ ախորժ բընակութեանն հանգրուան
Մի արդարեւ յայնցանէ՝ որ թանն ի ճահ այնոցիկ՝
Որոց առեալ քաջ ի միտ ըզմահացուս այս պայման
Եւ վրէպ ելեալք ի յուսոյ ակընկալեաց խաբուսիկ,
Զըստուերամած հովանիս բըլրոց խնդրեն ապաւէն,
Ուստի տեսիլբացակայ գայցէ ի տես ի հեռուստ,
Քաղաքանւոյ բազմազբաղ՝ զուր պըճնելու քաջ հարուստ,
Քանզի ոչ եւս զօշոտէ զաչըս՝ խըտիղ պաղպաջուն,
Ի խրախութիւն՝ շատ է անդ պայծառ ճաճանչ արեւուն, 

ԼԳ 

Որ ըզլերինս յանդիման ածէ, ծաղկունս եւ սաղարթ,
Եւ շողշողեալ հարկանի քաղցրակարկաջըն վըտակ,
Մինչ վայրապար Ժամուց ծիրք՝ ալեաց հանգոյն ջինջ զըւարթ
Սահին հանդարտ նըւաղմամբ՝ ազդեալ իմաստ արդարակ,
Թէպէտ եւ դուք թըւիցին հարեւանցի տեսողաց:
Ընկերութիւն թէ զկելոյն ուսուցանէ աղագ մեզ,
Յառանձնութեան ուսանիմք՝ զերթն ի մահուն ասպարէզ.
Ոչ շողոքորթ՝ անդ, եւ ոչ ունայնութեան սին օճան.
Ընդ Աստուծոյ լոկոյ մարդ ճըգնի միայն ընդ միայն. 

 

ԼԴ

Կամ թէ ինքնին իսկ ընդ դեւս, որոց բարձեալ ըզկորով
Մըտածութեանց ազնըւաց՝ ի մաղձայոյզ անդաճմունս
Գերեալ վարեն ըզհոգիս, որք ընդ ցընորս յոր գալով
Ի մանկութեան հասակէն՝ ձըգեցին կեանս անսիրուն,
Ախորժելով ի դանդիռն եւ յարհաւիրըս բնակել
Եւ կարծելով անձնամատն այնպիսւոյ իմըն բաղդի՝
Որ ոչ հանգոյն անձկութեանց ժամանակաւ փարատի.
Որք փոխեցին զարեգակն արիւն, զերկիր ի դամբան,
Զդամբան ի դժոխս, եւ զդըժոխս ի մըթագոյն եւս զընդան։ 

ԼԵ 

Ո՜վ Փերարա, ի փողոցըս քո ընդարձակ ու ի խոպան [24],
Ոստ ուղղաձիգ չափ ազդէ զի չէր պարտ գոլ անապատ,
Թըւին անէծք տարածեալք իշխանանիստըն կայան
Եստեան տոհմի հինաւուրց՝ պերճացելոյ երբեմն աստ. 
Որ յօրանայր ամրացեալ ի պարըսպիդ՝ երկայն դար.
Եւ մերթ պաշտպան եղեալ մերթ բըռնաւորաց հաւասար,
Ըստ սադրելոյ յեղափոխ կըրից ի սիրտըս տըկար,
Ձեռն արկանէր ի նոսա՝ որք կըրեցինն ըզպըսակ,
Զայն՝ զոր Տանդեայ ճակատ ցայն վայր էր կըրեալ միայնակ։ 

ԼԶ 

Եւ Դասսոյ փառք է տոմին այնմ իշխանաց եւ պարսաւ.
Լուր միանգամ զերգ նորուն ու ի'խուղն հայեաց ի տըխեղծ [25], 
Եւ տես քանի՜ ծանրագին Տորկուատեայ լեալ է համբաւ.
Եւ յոր սահմանս Ալփոնսոս զիւրըն վարեաց բանաստեղծ
Չըւառական բըռնաւոր, ոչ կարէր սանձ արկանել
Մըտացն ազատ զոր ատեայր ու առնել ջանայր հեղձուցիկ։
Շրջապատեալ մոլեկան գընդաւ դիւաց-ըզգեցիկ
Իջուցանէր ի սանդարս. այլ հասին փառք անվախճան
Հալածեցին հերքեցին զոր ըզնովաւ մէգ դիզան։ 

 

ԼԷ

Զանուն նորա հռչակեն դարք յարտասուս եւ ի ճառ,
Մինչ քո անուն, Ալփոնսոս, ի մոռացօնըս մատնէր 
Եկեալ ընդ աղբ պիղծ փոշի՝ զոր զարմ քոյին սընափառ
Յունայնութիւնըս ցընդէ, թէ ոչ երկաթն աննուէր
Յոր պարանեալ պընդեցեր զերանութիւն քերցողին՝ 
Տայր մեզ ըզհԷգ չարութիւնդ յիշել եւ զմեծ նախատինս։
Ո՜, իբր ի քէն դըքսական պաճոյճք անկեալ երեւինս.
Եթէ զայլում վիճակի քեզ ծընանել հասեալ էր՝։
Մեծ էր ըստրուկ լինելայնը՝ զոր վըշտօք զբզուեցեր։ 

ԼԸ

Ա՜յ դու հաստեալ լոկ ուտել, ի կեալ անարգ եւ ի զուր 
Ու ի սատակիլ անբանից զոյգ, այսու լոկ գերազանց։
Զի քո ախոռ ճոխափայլ եւ ընդարձակ քո մըսուր։
Նա զխորշոմեալ ճակատան ածեալ պըսակ լուսապանծ
Որ ծագէրն յայնժամ եւ այժմիկ ակնախըտիղ շողշողէ,
Ընդդէմ հանուրցն ոսոխաց կայ, եւ կրուսկեան կաճառու [26].
Եւ զրանախանձ Պուալոյ, որ զկըծեալ ոչ յանձն առնու 
Թէ ձաղիցէ զհայրենի կերկեր քընարն՝ երգ օտար,
Զատամնառուն զայն յեսան եւ զհոմաձայնն տողից շար։ 

 

ԼԹ

Նախատակոծ Տորկուատեայ խաղաղութիւն արդ ուրուեաց
Զոր եւ կենօք եւ մահու թիրախ կարգեալքն ժըխոր
Դեղեալ փըքնօք նետաձիգ եղեւ յաճախ՝ եւ վրիպեաց։
Ով դու հանուրց յաղթական երգահանից դարուց նոր.
Բիւրք բիւրուց գան ամ՝ յամէ, այլ ո՞րքան ծով մարդկութեան,
Վերընթասցի եւ զիջցի, եւ ի խըռան անդ ազգաց՝
Համօրէն ոչ գտցեն միտք մի հաւասարք քոց մըտաց։
Գումարելով ճառագայթք թէ գումարին ամէն ցիր 
Ոչ բաւիցեն արեգակըն մի գործել լուսաձիր։ 

 

Խ

Այլ էպէտ մեծ իցես դու, սակայն են քեզ զուգական
Երիցագոյնք ծընընդեամբ՝ հայրենակիցք անուանիք,
Դըժոխերգուն այն պըւէտ, եւ ասպետաց գովասան [27], 
Նախ Տուսկեան հօր ձօնեցաւ Աստուածային խաղալիկ,
Եւ ապա ոչինչ պակաս քան զԾաղկունին երեւէր՝
Հարաւայինն այն Ընկոտ, զարմանալին պարերգակ,
Որ արարածս իմըն նորս չանէր տաղիքըն դիւթակ,
Եւ համազոյգ հիւսիսեակն Արիոստոյ նըւագեաց՝
Ըզսէր կանանց եւ ըզմարտ, ցուցս եւ արարս ասպետաց։ 

ԽԱ 

Կայծակնահար կապտեցաւ յԱրիոստեայ կիսանդրոյն [28]
Տերեւակեղծ դափնիդեայ երկաթակուռըն պըսակ.
Այլ մի՛ մեղանս դիցէ ոք տարերն այնմիկ չարաթոյն, 
Քանզի զոր փառք հիւսեն՝ այն եւեթ Է ստույգ դափնի թագ՝
Բուսեալ ի ծառ անսասան եւ ի շանթից անվընաս.
Ըզկեղծադէմ սեթեւեթն հերքեաց ընկէց այն ճակատ։
Այլ նանրախոհ՝ եթէ ՚նդ այն ցաւիցեն միտք խանդակաթ։
Գիտուն լիցին զի սրբէ շանթ զոր հարու երկրի աստ։
Գըլուխ դորին աւադիկ Է կըրկնակի բարեբաստ։ 

ԽԲ. 

Ո՜հ Իտալի Իտալի, որում տըւան չարաչար [29]
Գեղեցկութեանըն շընորհք եւ բօթաբերըն պըռոյգ
Վըշտացդ հանուրց անցելոց եւ ներկաիցիս պատճառ.
Ամօթ եւ ցաւք արoրեն ըզճակատուդ դաշտ առոյգ
Եւ տարեգիրք քո դրոշմեալք բոցեղինօք են տառիւք.
Իցիւ թէ նուազ սիրունակ Էին քո դէմք հոլանի,
Կամ թ՚առաւել գոյր քեզ ոյժ խնդրել ըզվրէԺ հայրենի,
Դարձուցանել ափաբեկ ըզյարձակեալ հէնն ի քեզ 
Ըզծարաւիս քու մ արեանդ. եւ արտասուացդ աղէկէզ:

ԽԳ

Յայնժամ՝ յաւէտ ահարկու կամ թէ նըւազ տարփելի
Նստեալ հեզիկ ի քում տան վայելէիր յանդորրու,
Եւ ոչ լայիր ըզչարեացդ առիթ ըզգեղնազելի,
Ոչ եւս էր յայնժամ՝ դիտել ընդ վախս Ալպեայց վայրիջու
Հեղեղազար հրոս զինուց եւ խառն ի խուռն ազանց գրոհոյ,
Ասպատակել եւ լափել. յԵրիդանու ջուրս զարիւն.
Եւ ոչ պաշտպան ցաւագին կայր քեզ` սուսեր այլազգւոյն,
Որով թէպէտ եւ յաղթող թէպէտ յաղթեալ յօտարաց՝
Այսպէս ըստրուկ լինէիր բարեսիրաց կամ չարաց: 

ԽԴ 

Ի մանկութեանս յածաչու զհետս երթայի մըտերմին
Մերձագունի անմահից Հռովմէական հանճարոյն [30],
Տուլլեայ ասեմ մըտերմի. եւ ի հերձուլ իմ նաւին՝
Դաշըն հողմով ըզպայծառ ծովուն կապոյտ դաշտ սիրուն,
Ինձ Մեգարա յառաջոյ ու ի թիկանց կայր ԵգինԷ.
ԸզՊիրէովն ունէի յաջմէ, ձախմէ զկորընթոս,
Եւ ընկողմնեալ ի նաւուն ի խելս աչօք վայրազբօս
Համանգամայն դիտէի զնոցուն սըփիւռ աւերակ,
Որպէս եւ նայն դիտէր յայնժամ՝ ամայի նոյնգունակ։ 

ԽԵ 

Քանզի չեւ եւս ըզնոսին վերակառույց ժամանակ։
Ալտաղաւարք բարբարիկք ի դերբուկս անդ կանգնեցան 
Ողբալիս եւս յարդարեալեւ սըխրալիս հանգունակ
Ըզնըւազեալ ճառագայթ լուսոյ նոցին ցիրեւցան՝
Եւ ըզնըշխար ջախջախեալ հարըստութեանցն անցելոց։
Տեսանէր յայնժամ՝ ուրեմն հռովմայեցին գերեզմանս
Դամբանարաւն քաղաքաց որ տըխրագին տան զարմանս, 
Եւ արդ պատճէն խրատական գրոց նորին մընայուն,
Վարդապետէ զոր ուսան եւ տարաշխարհն անդ ի՝ չուն: 

ԽԶ 

Մատեան նորա կայ՚ռաջի իմ, եւ դիմում մատենիս
Յաւելուն արդ աւերակք երկրի նորա յայնոսիկ՝
Զոր անշըքեալս ողբայր նա, եւ ես ողբամ՝ ամայիս.
Առ հասարակ որպէս էր՝ կայ խանգարեալ աւադիկ.
Եւ Հռովմ ինքն իսկ այժմիկ, հրամանահանն ինքըն Հռովմ,
Աւա՜ղ ի նոյն ի մրրկէ տապաստ դընի ոտընհար,
Ընդ նոյն մածեալ ընդ փոշի, ընդ նոյն մըռայլ եւ մըթար
Եւ անցանեմք ընդ անկեալ տիտանակերպն ընդ կըմախ.
Նըշխարք այլ աշխարհի, որոց դեռ ջերմ է գազախ։ 

ԽԷ 

Այլ տըխատանք քոյին ո՜վ Իտալիա, անվըկանդ
Առ հասարակ ընդ երկիր բացէ ի բաց հընչեցին,
Ով արուեստից դու դայեակ, որպէս զինուց երբեմն անդ
Յայնժամ պաշտպան մեզ եւ այժմ առաջնորդ աջ է քոյին,
Դու եւ կրօնից մերոց մայր, յորմէ՝ ազինք աշխարհաց
Ծանըր կրկնեալ առաջի՝ ժըտին զերկնից բանալիս։
Ի զեղջ եկեալ Եւրոպա՝ ընդ մայրատեացն իւր ոճիրս
Յազատութիւն հանցէ զքեզ, ընկրկելով յետս անդրէն
Զալիս խուժիցն ամեհեաց, գտցէ ներումն առ ի քէն։ 

ԽԸ 

Արդ ի սպիտակս անդր Առնոս հրաւիրէ զմեզ պերճ յորմունս
Ետրուրական ուր Աթէնք հռչակ հարեալ ծաւալեն [31]
Գեղադիտակ դահլըճօքն՝ անոյշ ի սիրտ ըզգացմունս.
Թատերաձեւ շուրջ պատեալբլրօք, յորոց ամբարէն
Առատապէս ըզցորեան իւր, ըզգինեակ եւ ըզձէթ.
Սոնք յղփութիւն անդ կայ թէ ամաթեղջիւր ի բըռին։
Յափունս անդ ուր խաղք Առնոյ ծիծաղագեղ դեգերին՝
Ծընան այժմու վաճառուց եւ ճոխութեանց հեթեթանք,
Ու ի՚նոր կենաց լոյս բացան մակացութեանց գերեզմանք։ 

ԽԹ 

Է անդանօր դիցանու խանդաղակաթ ի վիմի [32]
Գեղեցկութեամբ խնկելով շուրջ զիւրեւ զօդս հասարակ,
Եւ տարփելոցն յանթառամ՝ դիմացն ի տես արփենի
Արմատական յինքենէն ծորեալ բաշխէ օշարակ։
Կիսաբացիկ ընկրկի երկնաձեղունն առագաստ,
Կացեալ յակճիռս ի միջին՝ դիտեմք ի կերպն եւ դիմակ
Ըզգիւտ մարդոյս հանճարոյ՝ ուր չէր բնութիւն ինքն ատակ.
Եւ ընդ նախնի դիցպաշտից խանդամք վըսեմն ընդ եռանդ
Որ զայնգունակ ձուլեցին հոգեպատկեր հաստուածս անդ: 

Ծ

Հայեմք յարիմք եւ դառնամք, ոչ գիտելով յո՞վ շրջել
Յարբեցութիւն ըմբռնեալք եւ ի խըտիղըս գեղոյ,
Մինչեւ սրտի պարտասեալ եւ դեդեւեալ դանդաչել։
Լըծեալք ընդ կառս մաղթական արուեստագէտն հանճարոյ
Իբրեւ ստրուկք ինքնադատք կամք անդ, եւ կալ ցանկամք յար,
Օ՜ն անդր ի բաց սեթեւեթք եւ հիւսք բանից կըռելոց,
ՀԷգ ասացուածք ի վաճառս հընչեալք կըճից կոփելոց:
Որովք պատրեն իմաստակք զամբոխ ախմար. են մեր աչք,
Արիւն, զարկ, կուրծք, հաւաստեն ըզԴարդանեան հովուին  վարկ [33] ։

ԾԱ

Ո՞չ յայս գույն ձեւ տարազու յայտնեցար դու առ Պարիս,
Եւ կամ՝ առ նա ինքն յաւէտ բարերջանիկն Անքիսէս,
Կամ մինչ համակ փերտերտեալ յաստուածագեղդ ի սարիո
Նըւաճեցեր առ ոտամբդ ըզմարտից տէրն իսկ զԱրէս.
Որոյ յառեալ իբր յաստեղլուսադիտակ է քո դէմ,
Ի գուճս իջեալ անկանէր, ակն առ ի քէն անքըթիթ
Ճարակելով սիրատարփ մանուշակ դաշտ ծընօտիդ,
Մինչ ի շըրթանցդ ատրաշէկ աղբերացեալ հրակայլակ
Հոսէր համբոյր ի ճակատ, յօնս ու ի բերան բովանդակ: 

ԾԲ 

Յանձնատոչոր բերեալք հուր, ձուլեալք ի սէր անբարբառ
Ոչ բաւէին համօրէն աստուածեղէն գիւտք հնարից
Բացայայտել կամ ժուժել ազդման կուրիցն ոգեսպառ,
Մահկանացուաց հաւասարք լինէին պարք անմահից,
Եւ բաղդ մարդկան բարձրանար յաստուածավալ աստիճան։
Այլ ծանրութիւն հողեղէն ճնշէ զմեզ։ — օ՜ն, տացուք դուլ
Կարեմք տեսիլք տեսանել, եւ կերպարանս ըստեղծուլ՝
Հաւաքելով եղելոց կամ է լինել կարելեաց՝
Նըմանս անդրոյդ եւ ըզդից պատկերս երկրի կորելեաց։ 

ԾԳ

  Մատանց թողում ճարտարաց եւ ձեռագէտ իմաստնոց՝
Արհեստողին եւ կապկին [34], վարդապետել պերճաբան՝
Եթէ զիարդ թուիցի կարծեցելոցն այնց գիտնոց՝
Գեղապատշաճ կորութիւնն կամ թանձրութիւն հեշտական
Թող կրթեսցին ի ճառել զանճառելոյն հանգամանս.
Բայց մի շըքթել յաւակնին պըղծաշունչք զայն հեղեղատ՝
Յորում կացցեն նորայն տիպք կերպարանաց անընդհատ, 
Զանայլայլակն հայելի հաճոյագոյնն անթրջոց՝
Ճաճանչելոց ի յերկնից ի խորագույն խորշ հոգւոց։ 

 

ԾԴ

Ի սըրբազանն ագարակ Սըրբոյ խաչին պարագիր [35]
Հանգչին աճինք՝ որք ըզվայրն իսկ արդարեն սըրբագոյն,
Անմահութեամբ իմըն լի է խաղաղեալն այն մոխիր,
Թէպէտ չիցէ այսինչ անդ բայց յիշատակ անցելոյն,
Եւ խուն նըշխարք վեհազանց ի վիհ թոհիցն անկելոց,
Միջանձելու աստանօր ու Արփիերեայ ոսկրոտի [36],
Եւ աստեղաց հետահան Գալիլէոյ աստ դընի [37],
Եւ տառապանք իւր ընդ իւր. դառնայ ի հող աստ կըրկին
Մագգեաւելլեայ հողն, ի վայր՝ յորմէ առաւըն նախկին [38] ։ 

 

ԾԵ 

Սոքա հանճարք չորեքին բառից տարերց հանգունակ
Յարուցանել համօրէն ազգ նոր՝ իցեն բաւական:
Իտալիա՛, թէպէտ բիւր ած քեզ աղէտս ամանակ
Զարքայակերպըդ գըձձեալ զարդու փառաց պատմուճան,
Սակայն զլացաւ եւ զլասցի շնորհել այլոց աշխարհաց
Հանճարս՝ առողս խոյանաց յաւերակաց իսկ միջոյ։
Անմահութեամբ տոչորեալ է տակաւին եւ եղծ քոյ,
Յորմէ փայք քեզ հատանին վերակենցաղք վառ ի վառ,
Այսպիսի ոք Կանովա նախնեաց վեհից զուգափառ [39] ։ 

ԾԶ 

Աւուր արդեօք հանգիցեն Ետրուրացիքն երեքեան,
Տանդէ, Պետրարք, ու ոչ նըւազ ինչ կամ՝ կըրսեր նոցին
Ըստեղծագործն այն հանճար ու արձակ բանին երգահան,
Այն որ զըրոյցըս հարիւր վիպասանեաց սիրային [40]. 
Ո՞ւր արդ ոսկերքն այն հանգչին վեհք քան ըզկաւս հասարակ,
Մեծք ի մահու իբր ի կեանս, միթէ դարձան ի փոշի
Եւ չունիցի՞ զնոցանէ կիճ հայրենեաց բան յուշի:
Հի՞մ ոչ հատին քարահատք նորուն արձան կիսանդրի.
Որդիական հող նոցին չաւանդեցա՜ւ մօրն երկրի։ 

ԾԷ 

Ապաշընո՜րհ Ծաղկաւան. Տանդէ նընջէ հեռ ՚ի քէն
Սկիպիոնի նըմանեալ ի ծանակիչ քեզ ափունս.
Հերձուածք եւ վէճք որ ի քեզ՝ քան քաղաքի մարտից քէն
Արտասահման արարին ըզքերթող, զայն՝ զոր անուն
Որդիք քոյին եւ թոռունք զուր պաշտեսցեն հանապազ՝
Խայթեալ խղճիւ հնացելով նա եւ պըսակն ինքնին արդ
Զոր Պետրարքեայ ուր ուրեմն առ ճակատ դափնզարդ
Յերկիր բուսեալ է օտար. եւ կեանք նորին եւ համբաւ
Եւ գերեզման իսկ դրժեալ՝ ի քո հող ոչ ձօնեցաւ: 

ԾԸ 

Պոգաչչիոյ աւանդեաց ըզհողն յերկիր հայրենեան.
Ո՞չ աւասիկ յաւագաց միջի կացցէ յանդորրու,
Եւ քաղցր եւ վեհ շընչիցեն մաղթանք հոգւոց հանգստեան
Յայն՝ որ ըստեղծն ըզտուսկեան յուշկապարիկըն լեզու,
Գուսանութիւն զայն ինքնին, որոյ եւ ձայնք՝ երգք իսկ են,
Եւ քերդութիւն է բարբառն [41]: — Այլ եւ զնորին իսկ դամբան
Հար տապալեաց ի զայրուց նախանձամուղըն բորեան.
Չիք արդ նըմա տեղի ու ոչ ի սինլըքոր գերեզմանս,
Զի մի՛ ուրուք ծանուցեալ հանցէ եւ դոյզն հառաչանս: 

ԾԹ

Եւ Սուրբըն-խաչ ի վեհիցն արդ մոխրոց զուրկ է նոցին.
Եւ յաղագս այսր իսկ զըրկման քաջ եւս լինի նըշաւակ.
Իբր երախանս կեսարուց՝ բարձեալ Բրուտեայ կիսանդրին
Ածէր քաջիկ եւս ի յուշ ըզՀռովմայ ընտիրն այն զաւակ։
Քեզ երանի՜ Հռաւենա, զի տարագիրն այն անմահ
Նընջէ յեզերդ հին՝ «ակառըն պետութեան զաղփաղփուն [42],
Այլ երանի՜ եւ Արկուայ, որ ամբարեալ պանծայ բուն
Նըւագաւորըս նըշխարս՝ պահեալ սիրով ի գիրկս իւր.
Մինչ Ծաղկաւան զարտալած մեռեալսն հայցէ յողբ ի զուր [43]: 

Կ

Առ իմ բրգանքդ այդոքիկ ի պատուական ի քարանց,
Պորփիւր, յասպից եւ ակատ, ընտիրք կըճեաց եւ գոհար,
Անփուտ պահել զոսկրոտի վաճառական դըքսազանց։
Ո՞չ աւանիկ դիւրալույծ կայլակ ցօղոյ ամպավար՝
Յերեկորնեայ աստեղց վառք ախորժ սփռեն զովութիւնս
Մանուածաւալի մարմանդ որ զմեռելոց պատէ զհող՝
Ոյց լոկ անուանքն առ Մուսայս են մահարձանք եւ կոթող։
Ո՞չ աւանիկ խորագոյն անդ յարգութեամբ ճեմք լինին
Քան ի շիրիմըս յըղկեալս որ ծածկէ զգլուխ գոռոզին։ 

 

ԿԱ 

Են են բազում ինչ աչաց նայն եւ սըրտից ըսքանչանք
Յափունս Առնոյ՝ արուեստից ի պերճազարդ թանգարան,
Ուր անդրիաստեղծ մըրցի գիւտ ընդ քեռն իւրում բազմերանգ
Իցեն անդ շատ հրաշալիք, աւվասն իմոչ հրաշազան [44].
Զի պարարել ըզհանճար սովորութիւն արարի
Տեսլեամբ բնութեան ի դաշտի քան մարուեստից տեսլավայր,
Թէպէտ եւ միտք իմ պատուեն ըզհրաշակերտըս ճարտար,
Այլ առաւել տեղի տան քան թէ լինին խորազգաց:
Զի այլամուխ իմն են զէնքն որով հարու'նդ ըզգացուած։  

ԿԲ 

Եւ մըտադիւրըս յանիմ յափունս լըճին Տրասիմեն [45],
Յանձուկ է կիրճս անդ՝ Հռովմայ գոռոզութեանն յոտընխէթ.
Զի անտանօր ընդ առաջ իմի հանդէս ելանեն՝
Կարքեդովնեան վարողին խաբեմարտիկ սեթեւեթք.
Որպէս հընարս հընարեալ ձըգէր զոսոխն ի կափուլ, 
Ածեալ փակեալընդ լերանց մէջ եւ ընդ ափըն լըճին.
Անդ անկանէր Արութիւն ի յուսահատ վաշտ ռազմին, 
Ի դաշտ ջեռեալ խաղային գետահետեալ ճապաղիք
Ի ցիր կոտորս կաճառուց արձակեալ ծուխ հեղձուցիկ, 

ԿԳ

Ի խուռն անկեալս որպէս մայրք մըրըրկահավք ի լերանց.
Եւ այնպէս բուռն էր կըռիւ պատերազմին յայնմ աւուր,
Այնպէս սաստիկ մոլութիւն կափուցանէր զաչս իւրեանց`
Չըտեսանել ինչ իսպառ բայց ըզնախճիր մահակուր,
Զի ժաժ լինէր ի տեղւոջն եւ ոչ ումեք լինէր ազդ:
Չըզգայր զահեղն ընդ ոտիւք բնութեան սարսուռ եւ տատան,
Մինչ անկելոցն ի մարտին ինքնին բանայր ըզտապան,
Որք անպատանք ի վահանս իւրեանց կային դիտապաստ։
Դիմամարտից ազգաց այսպէս բուռն է քէն անըզգաստ։ 

ԿԴ 

Որոց թըւէր երկիրս այս որպէս նաւակ մի սահուն,
Ի յաւիտեանս անդր առեալառբերելով ըզնոսին,
Տեսանէին շուրջ զիւրեամբք զհամատարած ծիր ծովուն
Եւ չէր նոցա պատեհ միտ դընել շարժման նաւակին,,
Կասեալ կային ի նոսա գամ մի օրէնք բընութեան,
Եւ չազդէին զարհաւիրս լերինաթունդ երերման՝ 
Մինչ բունաւեր հաւուց րամբ յամպըս խընդրեն պահարան,
Բառաջ բառնան հօտ նախիր յարօտավայրըս թափառք
Եւ զարչարեալ մահացուաց կարկին շրթունք անբարբառք։ 

ԿԵ 

Այլ քանի այժմ այլափոխ է Տրասիմենն այն նախկին.
Յարծամ փոխեալ լիճն երիզ, եւ ի դաշտի անդ զիւրեւ:
Չածէ ոք այԼաւերած՝ բայց հեզիկ մաճն արօրին,
Ծառք հինաւուրցք խիտ առ խիտ բառնան կատար բարձր յարեւ:
Որպէս երբեմն առարմամբքնոցին խըռնեալ դիակունք.
Բայց առուակին մի փոքրիկ սակաւաջուր անձկահուն
Ի ճապաղեաց այնր աւուր՝ զարեան առեալէ անուն.
Եւ արդ պատմէ Արենակ [46] թէ զոր թացին անդ երկիր,
Կամ իբր անկեալքն՝ ըզխոժոռ ալիան հարին եւ կարմիր։ 

ԿԶ 

Այլ դու ինքնին Կլիտումնէ [47] ի խաղ ալեացդ անուշակ
Յականակիտ քան զամէն բիւրեղ պայծառ կենդանի,
Յաւերժհարսին գետայնոյ ժամադիր վայր առանձնեակ
Յորում առեալ եւ լուանայ, անառագաստ հովանի,
Դու պարարես մարգս յուռթիս զըւարակաց կաթնափայլ
Ով մաքրագոյնդ աստուածոց հեզանազիկ մըկանանց,
Պայծառագոյն երեսօք եւ ջընջագոյնդ հոմազանց։
Ոչ պըղծեցին ըստոյգ զայդ վըտակ խազմից ճապաղիք,
Ըզհայելեակն այն մատաղ դըստերց գեղոյ եւ բաղնիք։ 

ԿԷ

Յերանաւէտ քո ափունըս տակաւին կայ տաճար՝
Տարածութեամբ փոքրատար, գեղապատշաճ գլխովին
Բրլըի փոքու կառուցեալ ի զառ ի կողն ի խոնարհ։
Կըրէ ցայսօր ժամանակ ըզյիշատակ քո նախկին,
Փարի զոտամբն հանդարտիկ ալեան քոյին հեզասահ՝
Զորով վազէ ստէպ փայլթեփ զրահազգեստիկըն լուղակ 
Որ բընակէն եւ ղօղին անդ ի խորին բիւրեղակ։
Եւ մերթ կորզեալ հարսնամատն ըսփիւռ նաւէ՚նդ մըկանունս
Ուր յեղյեղուկք զրուցեն վէտք ըզվէպս իւրեանց պղպըջունս։ 

ԿԸ 

Անցո՜րդ, առանց օրէնելոյ զվայրացս գի՝ մի երթար։
Զի թէ զեփիւռ մաքրենի շընչէ յօդոցն ի քո դէմս՝
Գիտեա զի շունչ է նորին. եւ թէ յեզերս անդ պայծառ
Ի պերճախօս իմըն մարգ ճեմն առնուցուս ծաղկաճեմս,
ԹԷ զովագինի այդ տեսիլազդէ ի սիրտ հով հեշտին,
Եւ ի փոշւոյ մածել ծանրատաղտուկ կենացն ինչ
Մըկըրտութեամբ Բընութեան լուացեալ գործէ սուրբ եւ ջինջ,
Ապա քեզ պարտ եւ արժան է ունել շնորհըս նըմին,
Զի դադարեալ լըռեցոյց առ վայր մի զկիրս աղետին: 

ԿԹ 

Ո՜վ շառաչիւնք ջուրց ուղխից ի կատարած բարձրաբերձ
Վիմակըտուր ընդ պարեխս ալեաց՝ վիժի Վելինո [48].
Ո՜վ քարավեժ սահանացն, երագ զինչ այս օդահերձ
Վակժոյժ կոհակք փըրփըրին մէջս անդընդին երերնոյ.
Ո՜վ դըժոխք ջուրց հոսանաց, ուր յար մռնչիւնք եւ հռնչիւնք
Եռան զեռան հանապազ յորձանապտոյտ ի տանջանս.
Խեթկեալ յահեղ օրհասէ ապաժոյժ քիրտն ի հոսանս
Նոր Փլեգեթոն [49] ընդոստնու՝ հիռ գայ զժայռիւքն ի ցընցուղ
Զեզերբք վըհին կանգնելովք, մանկարեկիր իմն երկիւղ, 

Հ

Երկնապողոշ ցայտ ի վեր, տարակաձեւ ցինդ ի վայր
Ճախարակեալ անդադար եւ տարածեալ շըրջասփիռ
Մանրակայլակ ամպահոս անձրեւածին ցօղ յամայր
Յաւերժական ապրիէլ գործէ՚նդ ստորեւն իւր երկիր,
Առ հասարակ փոխելով տեղւոյն ի տիպ զըմրխտի։
Քանի՜ խորին է վեհն այն եւ զիա՜րդ տարրըն հըսկայ
Խելառ մոլար ոuտոuտմամբ ժայռից ի ժայռ ընթանայ
Թաւալգլոր կարկառօք՝ որք ընդ սանդուղսըն խոժոռ
Խարդաւանեալ թօթափին բացեալ խոռոչս ահաւոր, 

ՀԱ 

Օժանդակել զի բարձանցըն սահեալ սին լայնալիճ, 
Որք առաւել բերէ զկերպ աղբեր ծովու նորածին
Ըզլեռնակոյտն արգանդի լուծեալ երկունս բարձրաճիչ
Յարարչութիւն աշխարհի նորոյ ձօնեալ անդըստին,
Քան ծընողի պետական կարկաջաձայն, հոսելոց,
Դարձ ի դարձի ճեմելով մանուածաւալ ի հովտին.
Հայեա՛ց ընդ կրունկըն, հանգոյն յաւերժութեան իմն ինքնին
Համաքարշեալ վարելով զոր գըտանէն յիւրն հոսանս,
Սըխրա՜նք աչաց եւ սարսափ. հոսի անզագս այս Սահանս. 

 

ՀԲ

Գեղեցկութիւն ահաւոր, իսկ ի վըհիցըն բերան
Ծիածաւալ ծայր ի ծայր առաւօտին պաղպաջուն
Ըզսանդարօք կոհակաց կախեալ կան թեւք հիռութեան
Որպէս թէ Յոյս ի վերայ մահու մահճաց առկայուն,
Եւ մինչ համայն ըզնովաւ ջըրակոծեալ եւ ջընջի
Նա երանգօքն անեղծիք փայլ ըզփայլի հարկանի,
Հանդէս հանուրցն առնելով ճառագայթից տողանի.
Նըմանեալ իմըն սիրոյ որ ի դըժնեայ տագնապն անդ
Առ ցնորելովք հըսկիցէ՝ միշտ երեսօք անվըկանդ։ 

ՀԳ 

Օ՜ն անդր հապա յԱպենին անտառախիտ միւսանգամ [50]
ՅԱլպեայ լերանցըն զաւակ, զոր պատուէր մեծապէս 
Թէ չէր կանխաւ հրաշացեալ իմ ընդ ծընողն յաղթանդամ,
Ուր եղեւինքն ընձիւղեն ի շեպ կոհակս ապալերս,
Ուր ՚րոտընդոստ գարգափմամբ թաւալ բերին ուuինք ձեանց.
Այլ իմ տեսեալ է զանկոխն ըզկուսան լեառն երկնադէզ [51]
Սառամանեօքն յաւերժիւք, եւ ըզսառոյց լուսակէզ
Ցորտասարսուռ Սըպիտակ լերինն՝ մօտուսսո եւ հեռի,
Եւ արհաւրաց հանդիպեալ կայծակնացայտ Կիմեռի [52]: 

ՀԴ 

Ըզհինաւուրցսըն տեսի Շանթակատար ես լերինս [53]
Ու ի՚գագաթան Պառնասայ զարծուին սլացիկ եւ խոյանս՝
Որպէս ըզքաջ այնց վայրաց, իբր համբաւիւրն իսկ առ հինս,
Զի ցարդ առնուն նոքա թռիչս յանհասականն է՝ սահմանս։
Եւ տրովացի հայեցիւք կացի յակճիռս ընդ իդաս.,
Աթոս, Ետնէ, Ուլիւմպոս ու Ատլաս՝ անշուք եւ նըկունս
Կացուցանեն ըզլերանցս ինձ այսոցիկ ըզբարձունս,
Քաւ ի միոյն՝ Սորակտեան բարձրաւանդէն միայնակ [54],
Ոչ ձիւնափառ՝ իբր յիշէր Հռովմայեցին քնարերգակ [55]. 

ՀԵ 

Արտակիտեալ ի դաշտէն բերէ յինքեան կերպարանս
Մըկանաձիգ կոչակի մերձ եղելոյ ի խորտակ
Եւ վիմատառ կառել յօձաձեւիկն ի ձըգանս,
Կամեցողաց ոչ անդէպ յուզել զմըտացն յիշատակ
Ըզքաջագիր սոփերացն յեղյեղելտառ սխրալի,
Զարթուցանելի բուրս լատինացի արձագանգ.
Այլ ատեցի ես առ վարդ քերդողական եւ հրահանգ
Ըզդաս ուսմանըն տաղտուկ, առնուլի յուշ բան առ բան,
Մինչ դեռ մանուկն իսկ էի, մուսով երբեմն այնց յիշման, 

ՀԶ 

Ըզդառնըն դեղ օր աւուր տըւեալ առ ուշն իմ հիւանդ.
Եւ թեպէտ յետ այնորիկ կըրթեաց ըզմիտս ամանակ՝
Խորհըրդածել այնոսիկ զորըս ուսաւն երբեմն անդ:
Սակայն նախկին հընացեալ ունակութիւնն այն վայրագ,
Այնպես ունի սեւեռեալ զանժոյժ խորհուրդս իմ վաղուց,
Զի էանց զոյգ ընդ կորով դալարութեան հանճարոյս՝
Տենչ ճաշակման զայնս՝ յորս չէր անմարթ խնդրելն ինչ հաճոյս՝
ԹԷ էր ազատ յընտրութիւն. այլ բուժելոյ չիք իմ կար.
Ես զոր յայնժամն ատեցի, ատեամ եւ արդ հաւասար։ 

ՀԷ 

Ապա ողջամբ ինձ. մընաս Որատիէ զոր ատեմ,
Ոչ թէ յաղագըս քոյոցդ ինչ՝ այլ իմոյ վընասու,
Զհոսանս քնարիդ հասկանալ եւ չըզգալ՝ կիրք են դըժխեմ,
Ի միտ առնուլ զոճ տաղիդ եւ չըլինել սիրարկու,
Թէպէտ եւ չիք իբր ըզքեզ խրատիչ կենացս համառօտ,
Եւ ոչ քերթող այնպէս քաջ վարդապետեաց զիւրն՝ արուեստ,
Ոչ երգիծող փարելի զխիղճ եհար, այնպէս համեստ
Առանց վիրի հըպելով սթափելըզսիրտ զոր եհար։
Այլ կա՛ց ողջամբ. հրաժարիմք ի Սորակտեանս աստ ի սար։ 

ՀԸ 

Ո՜վ Հռովմ, ո՜վ իմս Հայրենիք, ո՜վ հոգետենչ ինձ քաղաք,
Սիրտք որբացեալք առ քեզ լոկ ակնարկեսցեն ի յակճիռն,
Առ քեզ ով դու մեռելոց պետութեանց մայր միայնակ,
Եւ արգելցեն ի յոգւոջ ըզ դուզնաքեայ զիւրեանց կիրս։
Քանզի զի՞նչ իսկ իցեն ամենայն ցաւք մեր եւ վիշտք։ 
Եկայք, տեսէք ըզնոճիս, ըզվո՜ւս բըւոց լըւարուք։
Խարխափեցէք ի գահուց եւ տաճարացս ի դերբուկ՝
Դուք՝ որոց ցաւք օրհասի՝ չարիք միոյ են աւուր: —
Հանգոյն կաւոյս մեր դիւրեղծ՝ աշխարհ մ'ողջոյն կայ ՚ռաքուր։ 

ՀԹ 

Ազգաց ու ազանց Նիոբէ [56], աւադիկ կայ նա՚նտանօր,
Անզաւակեալ եւ անթագ, ցաւալըլուկ ու անբարբառ,
Բարձեալ բազկօքըն կարկամ ունայնացեալ մի սափոր՝
Որոյ աճիւն սըրբազան վաղ իսկ եղեւ դիրուտար,
Թափուր է արդ ի մոխրոյ Սկիպիովնի գերեզման,
Եւ քընարանք դամբանաց բարձի թողի անվարձ կան
Ի բնակելոցն ի նոսին ի դիւցազանց նախնական։ —
Եւ դու Տիբեր ծերունի, հոսե՞ս ի կիճս աստ ամայս.
Արի ալեօքը պըղտոր եւ վերարկուեա՛ զնեղեալս այս: