Պանդխտութիւն Հարոլդայ ասպետի

Ձ

Գոթ, քրիստոնեայ, ժամանակ, պատերազմունք ջուր եւ հուր
Բաժանեաց ի զարդուց Եօթնաբըլուր քաղաքին,
Եւ տեսանէր նա ստղ ըզհետ աստեղ նուազիլ ըզփառս իւր,
Եւ երիվարք խուժադուժ թագաւորաց դիմէին։ 
Ուր յաղթականք կառաձիգք ի Կապետոլ երթային [1],
Տապաստ դընին ցիր եւ ցան համբուն տաճարք ու աշտարակ,
Աւերակաց իմըն բոհք. ո՞ բաւիցէ այն դատարկ
Նըշմարել հետս ի նըշխարս, սփռել աղօտ ինչ լուսնակ
Եւ ասել, «Աստ էր, կամէ», մինչդեռ գիշեր է կրկնակ։ 

ՁԱ 

Կըրկին գիշերքըն՝ Դարուց եւ գիշերոյ իսկ դըստեր՝
Տըգիտութեան՝ սրի ռեցին եւ սըփռեն շուրջ ըզմեօք Թեւս,
Առ դեգերել լոկ ընդ իւր մեզ ճանապարհք Պայտնին մեր։
Ովկիանու իսկ ցուցակ է, ու աստեղաց գո քարտէս,
Զորըս պարզ Գիտութիւն ի լայնածիր պարունակ։
Այլ անապատ իմն է Հռովմ, յորում շըրջիմք թափառիկ
Ի յիշատակս անցելոց, եւ ձայն ածեալ ծափհարիկ
Աղաղակեմք, « Եւրե՛գա, ահաւադիկ լուսացաւ» [2],
Մինչ առ երի աւերակք կան յերեւույթ լուսադաւ: 

ՁԲ 

Աւա՜ղ ասեմըզքաղաքն այն բարձրամուր եւ եղուկ.
Աւա՜ղ երիցն հարիւրոց յաղթանակաց նորին պանծ.
Աւա՜ղ աւուրն՝ որ Բրուտոս՝ հըռչականուն մեծաշուք
Քան ըզսուսեր երկրակալ զսակուրն արար գերազանց:
Աւա՜ղ Տուլլեայ բեմբասաց ու ողբանըւագ Վիրգիլեայ,
Նըկարաբանն եւ Լիւեայ [3] ։ — Բայց յարիցէ նա սոքօք. —
Իսկ որ օտար ինչ քան զայս՝ լի է համայն աւերօք։
Աւա՜ղ երկրի, ոչ եւս աչք իւր փայլեն, այնպէս պայծառս՝
Որպէս մինչ Հռովմվայելէր յազատութեան իւրում փառս։ 

ՁԳ 

Ո՜վ բաղդանիւ կառավար յաղթանակող դու Սիւլլաս,
Որ ընկապճեալ նուաճեցեր ըզհայրենեաց թըշնամիս,
Եւ դուլ առ վայր մի չառեր առ ի գիտել քաջահաս
Ըզգործելոց առ ի քէն իսկ ըզչարեաց արհաւիրս,
Եւ շեղջաշեղջ վրիժանացդ ի հունձ առնել իրաւունս,
Մինչեւ արծուիք քո սլացան Ասիա քեզ ծնրադիր։
Որ ցըրուեցեր զծերակոյտին ճակատաւդ ի կընճիռ,
Հռովմայեցիք, թէ եւ ոչ անյանց. զի հաշտ ինչ ծաղուք
Եդեր ի վայր ի գըլխոյդ ըզպըսակ գեր երկրաշուք, 

ՁԴ 

ԶԻշխանապետըն պըսակ. — կարծիտր արդեօք քեզ յայնժամ՝
Թէ մոր հասցէ անարգանս առ յապա այն՝ որով դուն
Գեր իմ եղեր մահացուաց. թէ ոտնհար եւ կարկամ
Լիցի՞ երբեք Հռովմ՝ ի նոյն Հռովմայեցւոյ իսկ համբուն.
Այն որ քաղաքըն կոչէր յաւերժական, որ զինէր
Ու ի յաղթանակ արձակէր եւեթ ըզզօրսըն մարտիկ
Որ բարձրանաց հովանեաւն հովանանայր յերկիր ձիգ,
Որ սաւառնէր ընդ ոլորտ տիեզերաց թեւս սփիւռ,
Եւ որ ի վեհ յանուն, վա՜շ, Ամենակալ յորջորջիւր։ 

ՁԵ 

Սիւլլա եղեւ ի յաղթողըս վեհագույն ընդհանուր,
Ի բռնաւորս զգօնագոյն եկաց Գրոմուէլ երկրիս մեր,
Անմահանունն ապըստամբ, ըզծերակոյտ թաքթաքուր
Մերժեալ եւ սա՝ գոգ Է կոճղ ուրեմն ըզգահըն տաշէր։
Տեսէք քանի եղերունս ի մարդկանէ պահանջեն
Ազատութիւն առժամեայ ու անուն ի դարս անմոռաց.
Այլ ի բաղդի նորուն կայ թագուցեալ խրատ մատացուաց,
Զի յօր կրկին յաղթութեանցն եւ մահուն զոյգ պետութիւն
Ետես ստացեալ եւ ըզշունչ իւր արձակէր գոհագոյն: 

ՁԶ 

Յաւուր լուսնոյն յերրորդում՝ որո շըրջանն առաջին 
Եղեւ նըմա թագաբեր, արդ ինըմին իսկ աւուր
Իջոց հեզիկ ի գահուն յոր ամբարձաւ նայն ուժգին [4],
Եւ ընդ նախկի հանգուցեալս հանգոյց յերկիր ըզկաւ իւր։
Ո՞չ եցոյց մեզ Բաղդ այսու՝ թէ պետութիւնք եւ համբաւ
Եւ ամենայն որ թըւինըն ցանկալիք՝ զորոյ զհետ
Ձըգտիմք՝ զամէն հընարեալ յամէն կրթեալ դըժուար հետ,
Յաչըս նորա ոչ իցեն բարեբաստիկ քան զդամբան
Թէ զայս դիտէր եւ մարդ՝ ի՜բր այլազգ առնէր դատաստան։ 

ՁԷ 

Ո՜վ դու արձան ահաւոր, որ կառուցեալ ցարդ կանգուն [5],
Կաս յանպաճոյճ կերպարանս վեհինաշուք մերկութեան,
Որ դիտեցեր յառոգեալ ոտսըդ յարեան թաթաղուն
Տապաստ անկեալ ըզԿեսար ի սրիկայիցն երախան՝
Օրհասական նազանօք հանգրիճելով ըզլոդիկ,
Իբրեւ ըսպանդ սեղանոյդ ի դըշխոյէն արգադիր՝ 
Ի Նեմեսեայ ի մեծէն՝ զոր դիք պատուեն եւ երկիր.
Մեռա՜ւ եւ նա, կորեա՜ր դու Պոմպէ. իցէ՞ք յաղթականք
Թագաւորաց դուք անթիւ, թէ թատերաց դէմք ցուցանք: 

ՁԸ 

Եւ դու դայեակ շանթաբար մատակագայլ մայր Հռովմայ [6].
Յորոյ ի ստեանց պըղընձեաց թըւին թորել ծորք կաթին,
Կաթն յաղթաբեր. ի սրահի քում անդ կանգնեալ գըմբեթեայ
Ուր եւ պատուիսըն նըշխար ճարտարութեան հընային,
Արձանացեալ կաս անդէն, ո՜վ մայր սըրտի հըզօրի,
Զոր ի ստեանց քոց վայրենեաց մեծն այն ծըծեաց հիմնարկու,
Ի Հռովմէականն Որմըզդի անմահ՝ փըքնաց խամրեալ դու,
Ու ի հարելոց փայլականցըն թըխացեալ արդ համակ
Զանմահ՝ կորիւնքդ յիշե՞ս ցարդ եւ զմայրագութ քո վաստակ 

ՁԹ 

Եւ կարի՚սկ քաջ. — այլ մեռեալեն ահա քո դիեցիկք,
Արքն երկաթեաց. եւ աշխարհ ի դամբանաց իսկ նոցին
Քաղաքանի յարոյց նոր, յարիւն եկին անդ մարդիկ
Ի նմանութիւն կըրթեալ այնց՝ որոց երբեմն ահէին,
Մարտեան, ստացան, զասպարէզ ըզնոյն հատին կապկաբար։
Այլ ցարդ ոչ ոք ոչ ուրեք երեւեցաւ հաւասար
Եւ ոչ լիցի մերձագոյն ոք ի վեհիցն այն ի պար.
Բայց մի եւեթ այր սնոտի, որ դեռ չեմուտ ի տապան,
Այլ սա յանձնէն իսկ յաղթեալ գերի գերեացն է իւրեան [7], 

Ղ

Սուտ պետութեան թեկնածու, աղճկորդի ոք նոր կեսար,
Հեռի մընայր մընթացիցն ի հետեւելն անդ հընոյն՝,
Քանզի մըտաց նախնոյն այն հռովմայեցւոյ կաղապար
Նըւազ ունէր մասն երկրի. թէպէտ կըրիւք բռնագոյն
Այլ ի դատել անդ իւրում՝ հանդարտագինըս վարէր.
Անմահ՝ ի նմա բընազդումըն թըւէր կալ ի չըքմեղս.
Ըզգոռ սըրտին եւ թուլոյ քաւելով կիրըս մեղմեխս.
Մերթ իլիկաւն Ալկիդէս թըւէր յոտին Կլոպատրեայ
Եւ մերթ ինքնին ածելով գըլխոյն պըսակ ճաճանչեայ։ 

ՂԱ 

Դիմեր, դիտէր եւ յաղթէր [8]: Իսկ սա հնարեալ միշտ հընարս
Արծուիս մարզել ի թըռիչս երկրապատիկ խոյանաց
Բազէաբար իջանել գաղղիական ընդ կաճառu,
Թէպէտ վարեաց արդարեւ ըզնոսին յորս մաղթանաց,
Այլ վիճակեալ ապառումն եւ սալացեալ խուլ սըրտի,
Ով եւ ինքեան անգամ ոչ մատուցանէ ունկն ի լուր.
Զախտ ախտացեալ վատագոյն՝ գունայնութիւն հետազուր,
Երկրակալէ փառասէր. եւ իղձ լինի տակաւին. —
Ես ի՞մ արդեօք, — ասիցէ՞, կամ՝գիտիցէ՞ իսկ ինքնին։ 

ՂԲ 

Կամէր լինել կամ ամէն կամ ոչինչ. ոչ իսկ ժուժայր
Անտարակոյս դամբանաւըն լինել հարթ հաւասար,
Եւ յետ սակաւ ինչ ամաց զույգ կեսարու եդեալ վայր
Լինելի մէնջ ոտընկոխ: — Բա՜բէ. ա՞յս ըզկամար՝ 
Ամբառնայցէ յաղթական. առ այս արեան ճապաղիք
Եւ արտասուք ընթացեալ ողողեսցեն զընդհանուր,
Որպէս հեղեղն ի հընումն առ հասարակ յորդաջուր։
Այլ տագնապեալ մարդկութեան ոչ երեւի աստ տապան.
Յորձանք զյորձանըս մըղեն։ — Տէ՛ր, ցո՛յց ըզքո ծիածան։ 

ՂԳ

Զի՞նչ ի յամուլ պայմանէ աստի հընձել կարասցուք.
Ըզգայութիւնք մեր նեղք կեանք համառօտք, միտք զաղփաղփուն։
Ճըշմարտութիւն՝ պատուական գոհար՝ այլ կայ ստորիջուք.
Եւ ամենայն ինչ կըշռի սովորութեան սուտ չափուն,
Ամենակալ զօրութեան նըմանեալ իմըն կարծիք 
Ըստուերաձիգ վերարկուաւ պարասքօղէ զերկիր արդ,
Ցորչափ թըւին պատահարք չարն եւ բարի. պակնու մարդ
Թէ մի արդեօք դատաստանք իւր թըւիցին պայծառք յոյժ
Ու ազատ խորհուրդք գըրեսցին ի մեղս, ու երկիր տեսցէ զլոյս: 

ՂԴ 

Այսպէս մարդիկ խարխափեն ծանրադանդաղ ի վըտանգ
Ծընգեալ ծիւրեալ հարց յորդիս, դարուց ի դար անմոռաց,
Եւ մեռանին պարծելով ընդ բընութիւն ազոտնանկ,
Աւանդելով ըզգըրգլեակս զառ ի նախնեացն ըստացուած
Առ ազգ իւրեանց յետագայ՝ ազատ ընտողին սըտըրկաց.
Փըշրել փորձէ նա զշըղթայսն, եւ ոչ միայն ոչ ազատ՝
Այլ հանապազ ի մըրցանս մատնեալ հանգոյն գօտեմարտ,
Յասպարիզի անդր ի նոյն՝ ուր իւրքն անկեալ կան ընկերք
Կանխեալք քան զինքն՝ համաբուն իբրեւ ծառոյ սին տերեւք։ 

ՂԵ 

Ոչ զհաւատոյ ինչ ճառեմ, որ ընդ հաստիչն եւ ընդ մարդ
Այլ ըզյայտից ծանօթից եւ վկայելոց աստանօր,
Եւ զայնց՝ որ զօր ամենայն, յամենայն ժամ ստուգին արդ
Զպարանոցայիս կըքիչ ըզլուծն ասեմ`կրկնակոր,
Զերեւեալն յայտ յանդիման բըռնաւորաց ըզդիտմունս, ՝
Զպատգամն վարչաց աշխարհի՝ բերողս վարուց կապկակիր,
Այնմ որ երբեմն ըզնոցայն գոռոզութիւն հար երկիր,
Եւ բուռն հարեալ ըզգահուց՝ ոստուցանէր ըզթմբրեալս.
Օ՜շ թէ բազկացն հըզօրաց՝ չէր արարեալ բաց լոկ զայս: 

ՂԶ 

Հի՞մ նուաճիցին լոկ բըռունք ի բըռնաւոր նըմանեաց. —
Եւ հի՞մ` չիցեն նահատակք ազատութեան եւ որդիք,
Հանգոյնք նոցին՝ զոր ետես Կոլումբիա՝ մինչ վազեաց
Իբրեւ Պալլաս սպառազէն եւ յարատոյ անմերձիկ։
Կամ թէ հանճարք այդպիսիք յանապատի՞ լոկ բուծցին,
Յանտառս՝ մոր ոչ հաս տապար, ու ի շառաչ ջուրց վիժանաց
Ուր բընութիւն ժըպտելով ըզՎաշինկդոն դայեկեաց։
Ընդէր չիցեն այդպիսիք եւ այժմ երկրիս ծոց՝ սերմանք։
Կամ Եւրոպեայ է՞ր չիցեն ափունք ածանցն այն նըմանք [9] ։

ՂԷ

Արեամբ արբեալ փռանգաuտան չոգաւ փըսխեանց շարաւ չար:
Տօնիցն հանդէսք սատուռնեան՝ ազատութեան ածին տոյժ,
Եւ հասուսցեն հանապազ ամէնուրեք յամէն դար.
Քանզի աւուրք որք հասինըն մեզ աւուրք չարագույժ,
Ամբարհաւաճ սէր գահու որ կառուցեալ կուռ պատուար
Ընդ մէջ մարդկան եւ յուսոյն ադամանտիկ խէթ էարկ,
Եւ որ յետ այնր ի թատերս հանդիսացաւ խաղ անարգ,
Բաղայք յաւերժ uտըրկութիւն՝ կենաց ծառոյն վէր ազդոյ,
Ըսպառնալով զյետին չար՝ կրկին անկումըն մարդոյ։ 

ՂԸ 

Բայց թ՚եւ գձձեալ՝ սաւառնի Ազատութի՛ւն դրօշ քո դեռ
Իբրեւ շառափ շանթորոտ բախեալ ընդդէմ փոթորկին,
Թոպիւնք ձայնիդ թմբկահար թէպէտ բեկբեկք եւ կերկեր
Այլ քաջալուրք քան ըզբնաւ արտահընչեալս ի մրըրկին,
Թէպէտ քըշտեալս յընձիւղից եւ տեսազերծ քոյին ծառ
Տապարատաշ կոշկոճեալ թէպէտ գըձուձ եւ խոտանս,
Այլ հիւթ խաղայ դեռ ի քեզ. եւ գըտանեմք մեք սերմանց
Ի հեռաւորս անգամ ծոցս հիւսիսականս ի խորին,
Տացէ գարուն լաւագոյն՝ պըտուղս նըւազ մեզ դառինս։ 

ՂԹ 

Արձան աւուրց անցելոց՝ կա' շտարակ կոկ բոլորշի [10],
Ամուր զինչբերդ, եւ պատուարք քարակարկառք ըզնովաւ՝
Յընդդիմանալ բաւականք զօրագումար մեծ ղակշի,
Կրելով ըզկէսըս բըրգանց ծայրազարդիկ կատարաւ,
Երկհազարամ բաղեղանց փարին բազուկք ըզնովիմբ՝
Յաւերժութեանն այն պըսակք, շարժլին սաղարթք իւր դալարք
Զամենեքումբք որ անկան ժամանակէն ոտընհարք։—
Զի՞նչ էր ամուրս աշտարակ. եւ ի նըկուղն ի խորւոջ.
Զո՞ր գանձ ծածկէ զգոյշ ու այսպէս զանխուլ։— Տապա՜ն մի կընոջ։  

Ճ

Եւ ո՞վ արդեօք եղեւ նա, ո՞վ էր մահուանդ այդ տիկին
Գերեզմանեալ ի պալատ. էր գեղեցիկ եւ համեստ,
Թագաւորաց արժան. լաւ եւս՝ առ Հոռոմանկողին.
Յո՞ր՝ դիւցազանց եւ վեհից արդեօք ձըգէր զիւրըն ճետ.
Գեղեցկութեան նորին որ արդեօք աղջիկ կաց ժառանգ։
Զիա՞րդ եկեաց, զի սիրեաց, զիարդ արդեօք եւ մեռաւ,
Մի՛ վասն այն՝ այդքան շըքով եւ փառօք այդոր եդաւ,
(Ուր ոչ իշխեն քայքայիլ նըշխարք մարդկան սինլըքոր)
Զի յիշեսցի նորայն հաստ գեր մահացուի շնորէաւոր։ 

ՃԱ 

Նըմա՞ն արդեօք այնոցիկ որ զիւրեանց տեարըս սիրեն,
ԹԷ այնոցիկ՝ որ զայլոց: զի եւ առ հինս անդ էին
Այսպիսիք ոք, որպէս վեպքն Հռոմէականք մեզ ճառեն,
Եղեւ արդեօք նա զօրէն Կուռնելիայ զգօն տիկին,
Եթէ լըկտի եւ շամբուլ զինչ Եգիպտեան պերճ դըժխոյ։
Սիրnղարդեօք գըրգանաց, եթէ նոցին դիմամարտ՝
Կիրթ լաւութեամբք. Թոյլ մասամբ սորտին անկեալ ի թակարդ
Թէ զգօնութեամբ մերժելով ի տառապանս իւր ըզսէր. 
Զի այսպիսի հեթեթանք իմն են ըղձից ինքնաբեր։ 

ՃԲ 

 

Գուցէ մեռա՜ւ դեռահաս. գուցէ ՚նկըճեալ վըշտակիր
Ցաւօք ծանումից՝ քան որ շուրջ մեծագըմբէթըն դամբան
Պարառոցեալ եւ ճընշէ զաճիւն նորին գեղաձիր,
Գուցէ ամպրոպք պատեցին ըզգեղ այտիցն ազնուական,
Եւ մութ կալաւ զաչսըն սեաւս՝ զըղձապատումն արկածիցն՝
Զոր տան երկինք սիրելեաց, ըզմեռանել տարաժամ։
Այլ վայելուչին երանգ իբր յարեւուն մըտից ժամ՝
Ըզվերջալույսն արծարծէր մահուն՝ զնովաւ սփռեալ ցիր,
Ծընգեալ ծնօտիցն ածելով լայնամաղարթ գոյն կարմիր։ 

 

ՃԳ 

Գուց մեռաւ լի աւուրբք երկարակեաց լինելով
Քան թէ գեղոյն տըխատանք, քան ազգականք եւ որդիք,
Եւ ալեւոր վարսքն երկայն թերեւս ածին ինչ զուլով
Զաւուրսն անցեալս մինչ էին նոքա հիւսկէն հոպոպիք:
Յորժամ զարդուք մենթանաց եւ գեղեցիկն երեսօք
Նախանձ արկեալս ըխրացեալ երանիւր յաչըս Հռովմայ
Այլ մինչեւ ցե՞րբ ձըգիցի՝ այս գոն կարծեաց բաղբաղայ. —
Այս ինչ քաջիկ խայտ է մեզ, զի Մետելլայն այն մեռաւ,
Ճոպագունին Հոռոմոց կին։ — Ահա սէրն կամ համբաւ, 

ՃԴ

Ըզվասն Է՛րն ոչ ինչ գիտեմ, այլ մինչդեռ կամ ես առ քեւ
Թըւիմ զ'ի քեզըն բնակեալ ճանաչելով գերեզման,
Եւ աւուրք վաղ իսկ ուրեմն անցեալք սահեալք շուրջ զինեւ
Նըւագաւոր իմն ազդմամբ յիշատակաց դարձեալգան.
Թէպէտ եւ ձայնք նըւագացն այլափոխեալք եւ ծանունք
Հանգոյն շանթից նուաղելոց յամպրոպ ի հողմն հեռաւոր,
Այլ քաղցր է ինձ նըստիլ այս բաղեղնապատըս կոշկոռ
Մինչեւ ծընաց ի մըտաց ջեռուցելոց կերպարանս.
Ի թափառիկ շըրջասփիւռ աւերակացա ի սահմանս, 

ՃԵ 

Եւ ի տախտից սըփռելոց ի քառաժեռս ցիր եւցան
Կառուցանել ինձ յուսոյ նաւակիկ, գոլդիմագրաւ
Դարձեալ յալիս ափնակոծս եւ դարձեալ յինքն ովկէան,
Եւ ի շառաչ մըշտամռունչ կոհականւոյս այս անբաւ
Որք ի յափունս մենաւորս անդուլկոծին եւ չըծծին,
Անգ ուր համայն ցանկալիքն իմ խորասոյզ կան ընդերս։
Այլ թէ բեկորս իսկ բարձից եւ ծովածին շատ մըթերը, 
Եւ կառուցից ինձ նաւակ խոշոր, իսկ որ վարեմ զայն. —
Չիք տուն, չիք յոյս եւոչկեանք, քաւ որ աստէնըս միայն [11]: 

ՃԶ 

Թող մռընչեսցեն արդ հողմունք, այսուհետեւ ձայն նոցուն
Լիցի ՚նձ նըւագ դաշնաւոր. եւ դասապետ ինք գիշեր
Յերիւրեսցէ զհունչ նոցա ՚նդ բըւիճակացըս ճըչիւն
Զոր եւ լըսեմ իսկ այժմիկ, ի լույս աղօտ եւ յերեր,
Յաղջամուղջին տարածել ի բոյնս հաւուց խաւարի,
Պալատինեա ի բարձանց ձայնս ածելով առ իրեար [12],
Լայնաչեայք, գորշք եւ փայլունք, բաբախելով թեւաբար։
Առ այսպիսեօք շիրմօք զինչ մերքս իցեն վիշտք արհամարհ։
Թողից օն անդր արդ ի բաց զիմոց ցաւոցիս համար։ 

ՃԷ 

Բաղեղն եւ նոճ եւ մեխակ, աճէ եւ խոտըն վայրի
Համախառնեալ համավայր. դիզան դընին անդ փլատակք
Ուր էր երբեմըն սենեակ, բեկորք ջախջախ կամարի,
Մանրակոտոր անդ սիւնակք, ձեղունք ցրրուեալք ընդ յատակ,
Որմնանըկար դեղերանգ ի ներքնատունս տամկացեալք,
Ուր բու դարեալ դադարէ կարծեալ գիշեր հասարակ.
Եւ ո՞ գիտէ, սրանք իցեն թէ բաղանիք թէ տաճարք:
խոյզ եւ խընդիր գիտութեան ծանեաւ լոկ զայս զի որք են։
Հայեա՜ց ի լեառնն ինքնակալ [13]: – Այսպէս հըզօրք իսկ գըթեն:: 

ՃԸ

Ա՛յդ համօրէն մարդկայնոցըս պատմութեանց յիշատակ,
Յար անդուլ վէպք անցելոց. Ազատութիւն առաջին,
Յետ նորա փառք. ի վրիպել նոցին՝ ոսկւոյ տենչ անյագ,
Ախտք եւ եղծումըն բարուց, եւ խրժանալ հուսկ վերջին:
Եւ պատմութեան ամենայն ստուարակարկատ մատենից
Չիք բայց միայն մի պատճէն, եւ է գըրեալ աստ յաջիկ, 
Աստ ուր գոռոզ բըռնութիւն էած կուտեաց գանձ սաստիկ
Եւ փափկութիւնս զանազան, մարմաջ աչաց եւի լուր,
Սըրտի լեզուի եւ մըտաց յաղթկուս. —այլ հի՞մ բանք ի զուր. 

ՃԹ 

Մերձ մատիր, տես, եւ ցընծա, խոտեա՛, ծա՛ղր էառ ու ի լաց։
Քանզի են են իսկ աստէն հանուրց կըրիցդ այդ պատճառք,
Ո՜վ մարդ կախեալ ճոճանակդ ընդ մէջ ծաղու ու արտասուաց
Ի քիլ տեղոյս՝ պետութիւնք եւ ազոք դընին ոտընհարք. ՝
Ի լերինս յայսմ՝ որոյ արդ եւ տեղագիծ իսկ ջընջի,
Յուրանակերպ ամբառնայր իշխանապանծ աշտարակ
Շողշողելով ի փառաց պաճուճազարդ փայլատակ.
Մինչեւ ճաճանչք արեւու բոցադիզեալ եռային.
Ո՞ր արդ ոսկիքն են ձեղունք, եւ ուր ոք զայն կանգնեցին։ 

ՃԺ 

Ոչ այնքան քաջ պերճախօս Կիկերոնին էր լեզու՝
Որքան դու սի՛ւն անանուն եւ կիսաթաղ խարըսխաւ:
Ո՞ւր են դավենիք որ զճակատ պըսակեցին Կեսարու. —
Տուք ինձ պըսակ բաղեղան որ ի նորին տան բուսաւ։
Ո՞յր է կամարս այս կամ՝ մոյթ որ արդ աչացս հարկանի,
Տրայիանու թէ Տիտեայ – ժամանակի՜ն միայնակ.
Ունչս ածելով վարէ նա զկամար, ըզմոյթ, զյաղթանակ -
Առաքելոյն կանգուն կայ ՚նդրի ուր կայսերն էր սափոր [14],
Եւ նընջէին աճիւնք վեհք օդըս թաղեալք կանգնաւոր, 

 

 

ՃԺԱ

Ի խորագոյն կապուտակն ի մէջ երկնիցըն Հռովմայ,
Ակնարկելով ընդ աստեղս. ու էր շունչ երբեմն ի նոսին՝
Ում ոչ գըրէր անհաճո գալ բընակելի սոսա,
Մի յայնց ոգւոց որք լըրիւն իւրով երկրի տիրեցին,
Հռոմէականն աշխարհի, զոր չըկալաւ ոք յետոյ։
Նա եւ զգրաւեալն իսկ կորոյս։ Քան զԱղեքսանդր ինձ նա մեծ,
Սուրբ յարենէ ընտանոյ եւ ի գինւոյ զեղծամեղծ,
Որ զարքենջ լաւութիւնս հանդիսացոց անպարսաւ,
Եւ մինչեւ ցօրս այս պատուի Տրայիանու ջինջ համբաւ։ 

ՃԺԲ 

Յաղթանակաց քարաժայռն ուր արդ, ուր բարձր այն գահակ,
Ուր դիւցազինցն արկանէր գիրկ Հըռովմ. ո՞ւր Տարպեան վախք [15],
Ընկերչակաց մատնության կառափնատեղ դըժընդակ,
Գահ՝ ութ զամէն հըպարտ բարըս՝ մատնիչին բուժէր վազք։
Մի անդ արդեօք կուտեցին աշխարհակալք զառ զապուր. —
Աս այդրէն. — եւ խոնարհ ի դաշտի անդր ի բացեայն
Հազար ամաց գըժտութիւնք նընջեն ի քուն լըռելեայն,
Անմահականըն ճառից անդ հընչեցիկ վայր Փորովն [16]
Ուր պերճախօս ցարդ շընչին օդք ընդ հրավառ Կիկերովն. 

ՃԺԳ

Ազատութեան դաշտ, հերձից եւ համբաւուց եւ արեանց:
Ժողովըրդեան մեծոգւոյ կըրից կարգեալանդ հանդէս,
Ի վայրկենէն առաջնոյ յոր պետութիւն ծայր ընձուեաց
Մինչ յայն՝ որ նոր աշխարհաց նուաճման չըմնաց ասպարէս:
Այլ վաղ ուրեմն անդ սքօղեալ ազատութեան էին դէմք,
Եւ անիշխան բըռնութեան շորթեալ ըզբաստըս նորին,
Մինչեւ խիզախն ի խռանէ օրինազանց զինուորին
Ըզծերակոյտըն կոխէր առ ոտն ըզհամր ու ահաբեկ,
Կամ լըրբաձայն վաճառէր կաշառու զթագն առ անձն հԷգ։ 

ՃԺԴ 

Այլ արդ դարձցուք առ յետին Հռովմայ կացեալըն տրիբուն.
Թողեալ ըզբիւր բըռնաւորնըն դարձ առ քեզ արասցուք,
Ով դու դարուց խաւարաց՝ ամօթաբարձ փրկութիւն,
Դու բարեկամ Պետրարքեայ, իտալական յուսոյն շուք.
Ո՜վ ՐիԷնցի ո՜վ յետին Հռովմէական դու զաւակ [17] ։
ԹԷ կոճոպեալտայցէ կոճղազատութեան մի սաղարթ՝
Գերեզմանիդ միայնոյ հիւսեսցի նա պսակ ի զարդ:
Ո՜վ ատենից նահատակ, ժողովըրդեան առաջնորդ`
Հռովմայ Նումաս նորածին. վա՜հ պետութեանդ համառօտ: 

 

ՃԺԵ 

Եգերիա՜, անուշակդ ինձ դաստակերտ ի սրտէ [18]
Որ ի մահացուս ոչ եգիտ վայր ապաստան գեղեցիկ
Քան ըզքո ծոց մընաստեղծ. որ ինչ քո լեալ էր կամ է,
ԹԷ արշալույս ծաղկահաս յայերս օդոց ընթացիկ,
ԹԷ հարսն յաւերժ հընարեալ ի հոմանւոյ յուսահատ,
Կամ թէ արդեօք երկրաւոր գեղեցկութիւն իսկ համակ
Որ գերազանց քեզ գըտեր քան զտարփածուս հասարակ
Պաշտօնատարս աստանօր. որ զինչ եւ էր քոյին զարմ,
Խորհուրդ էիր դու չքնաղ ի կերպարան նրբակազմ։ 

ՃԺԶ 

Աղբերապատ քո մամուռքն յար ոռոգեալ ցայտեն ցարդ
Յելիսեան ջուրցըդ ցընցուղ. դէմք քոց ալեաց քարաշիթ
Ում ոչ զօրէ ժամանակ ածել կնճիռն հընազարդ՝
Հատանեն ցոլ զերեսաց հեզակն ոգւոյ սահմանիդ։
Զորոյ զեզերըս կանաչ՝ ոչ եղծանէ արդ արուեստ,
Եւ ոչ խաղաղ նընջէ ջուր պարափակեալ ի կըճի
Մինչ ի ստորուստ արձանից հերձոտելոց պըղպըջի
Հեզիկ վազիւք վարեալ վէտս ի վեր եւ շուրջ եւ հեռի,
Ի ծիր ծաղկանց, բաղեղանց՝ որ ցնորաձեւ բոլորի. 

ՃԺԷ 

Կանխածաղիկ բողբոջեն դալարազգեաց պարք բըլեր
Զեռեալ տըզզայ ի մարմանդն աչակաքաւըն մողէս,
Ամարաբեր հաւուց վանգք երգեն յանցման քում՝ Ողջ լեր.
Ծաղկունք վառեալք գոյն ի գոյն եւ բազմախուռն ի հանդէս
Առ վայր մ՚յինքեանս դադարել ժըտին ըզքո գարշապար:
Եւ երփն երփին թինդ առնուն զեփիւռաշարժք գեղապար.
Աչք կապուտակ մրթնաշաղ մանուշակին քաղցրաբար
Յերկնահընչակ սողոխէն առեալ սիրոյ համբուրիկ
Զեթերականս ըզգենուլ թըւին զերանգըս գողտրիկ: 

ՃԺԸ 

Եգերիա՜, յայս չըքնաղ հովանոցակ կայիր դու,
Եւ երկնաստեղն երկնափայլծոց քո ծըփեալ բաբախէր
Ընդ հեռաւոր հետս ոտից քում տարփածուի մահացու.
Բազմաստեղօքըն բուլիւք ծիրանածայր մէջ գիշեր
Հովանանայր քօղարկու խորհըրդաւորդ հանդիպման.
Եւ մինչ նըստեալ աստ կայիր առ հոմանոյդ, զի՞ էր քեզ։
Անշուշտ քարայրս այս ըստ կամն աստուածուհոյ սիրակէզ
Ճարտարապետեալ ձեւացաւ, եւ ի սենեակն այն ներքին
Օթեւանէր սէրըն սուրբ՝ պատգամախօսն առաջին։ 

ՃԺԹ

Եւ արդարե՞ւ տարածեալ առ ծոց նորին ըզքոյ ծոց
Ընդ անմահիդ կապեցե՞ր ըզմահացու նորայն սիրտ,
Եւ ընդ սիրոյ՝ որ ծնանի եւ մեռանի հեծակոծ,
Հաղորդեցե՞ր զոր ի քեզ անմահ տարփիցըդ խրլիրտ,
Եւ բաւեցե՞ր յարդարել անմահականըս զայն կիրս,
Եւ երկրաւորս հըրճուանաց տալ երկնունակ մաքրութիւն,
Անգութ ըզնետըն պահել եւ ըզնորայն թափել թոյն,
Ըզյափրութիւնըն պըղերգ՝ որ եղծանէն ըզբընաւ,
Եւ զՀեղձուցիչն ի հոգւոյ զգաղձըն խըլել կենսադաւ: 

ՃԻ 

Եղո՜ւկ մեզ, կիրք կաթոգինք ի մանկականըս հասակ
Կամ զուր վատնին կամ հոսեն արբուցանել զանապատ՝
Յորմէ միայն արձակին յոգնահամբար սեաւ բուսակք,
Որոմն անժամ, վէրք սըրտի՝ թէ եւ աչաց որոգայթ. ՝
Ծաղկունք՝ ի բոյր վայրենի օրհասական հարեալ հոտ,
Ծառք խիժաբերք յունականք. այսպիսիք տունկք աւադիկ
Ընդ մոլութեան բողբոջեն գարշապարօք չարակնիք՝
Մինչ թափառեալ երթայ նա ՚նդ անջըրդի վայրս աշխարհի՝
Խնդրել պըտուղս ինչերկնից՝ զլացեալս առ դիւր մեր կարի։ 

ՃԻԱ 

Ո՜հ ՍԷր, չես չես դու բնակիչ երկրիս այսորիկ
Աներեւոյթ Սերովբէ, որում ձօնեմք մեք հաւատս,
Հաւատք՝ որոյ վըկայք՝ սիրտք են խորտակեալք վշտակիրք,
Այլ ոչ մերկօք աչօք ցարդ եղեւ ի քեզ ոք նըկատ,
Եւ ոչ տեսցէ ոք երբեք ըզկերպարանդ՝ որպէս էն.
Ըզքեզ մարդկան հնարեաց միտք, այն որ զերկինս իսկ ելից
Թելադրելովք ցընորիւք երեւակերպն իւր ըղձից։
Եւ ետ մի խորհրդոյ մտացըն զայս ձեւ եւ զայս դէմս,
Քաղել զոգիս տապակիրս, ցաւակս, հիւծեալս եւ դըժխեմս։ 

ՃԻԲ 

Ջեռեալ մըտաց յիւրակերտն ըղձակաթի տարփ գեղոյ,
Եւ ինքնաստեղծսըն տուայտի հերեթանաց սընոտիս,
Ո՞ւր են պատկերք՝ զոր հանճար անդրէգործին ած ի գոյ—
Ի նըմայ լոկ: - Երբ եցոյց բնութիւն չըքնաղս այդպիսիս.
Ո՞ւր են շընորհքն այն, կամ որ այն լաւութիւնք՝ զոր իշխեմք
Խորհրդածել մարդուն տիս եւ զհետ ձըգտիմք մայրութեան,
Յուսահատիչ ըղձանաց դրախտ անհուպ անժաման, 
Որ չարաչար շըպարէ զգրիչ եւ վըրձին ճարտարի
Եւ քընքշէ զքարտ՝ յոր փայլել ծաղկափըթիթ հընարի։ 

ՃԻԳ 

Մոլի չարեալն ըզսիրով։ սէր՝ զառանցանք մանկութեան,
Այլ դառնագոյն եւս է դեղն. մինչ ըզսիրուն պաշտելին 
Թողուն պաճոյճք հետ զհետէ. եւ մինչ քաջ իսկ յայտ է այն
Թէ չիք արգու կամ չըքնաղ բայց տիպք նոցա մըտածին,
Դեռ տակաւին վարակէ զոգի՝ պըճնեալն երեւոյթ
Եւ տոռն արկեալ կաշկանդեալ առեալ տանի բացաձիգ
Ի հողմնացան սերմանեաց իւրոց հնձելը զմրրիկ:
Սիրտ յամառեալ անձնամատն յոսկէստեղծիկ հեթեթանց՝
Հասու կարծէ զինքն եւ ճոխ՝ հուպ կորստեան ի դարանս: 

ՃԻԴ 

Ի մանկութեան անդ թօշնիմք ի տիս, հատեալք ի հառաչ,
Անհասք առ իղձ՝ թալանամք, եւ անյագուրդք առ ծարաւ,
Եւ անագան թէ ուրեմն յեզր անդ կենացը դանդաչ
Ուրուական իմն ամոքէ իբր ըղձայաքըն կանխաւ,
Այլ անագան եւ անժամ. որով եղուկ մեզ կրկին:
Մի ինչ են սէր եւ սիգանք, ագահութիւն, եւ համբաւ,
Չար են համայնք եւ թափուրք, այլ յետնաչար ոչ բընաւ,
Զի երեւոյթք տեսլակերպք են լոկ, անուամբք զանազան,
Եւ ըսպառին փայլք բոցոյ նոցին ի մռայլ ծուխ մահուան։ 

ՃԻԵ 

Խուն կամ ոչ ոք զոր կարէր սիրել եգիտ կամ սիրեաց,
Եւ եթէ դէպք կար հըպումն, եւ սիրելի հարկ ուժգին
Տարամերժեաց իսկ երբեք ըզհակակիր կիրս ոգեաց,
Ալուր ուրեմըն դարձցին եւ այնք դեղեալք կսկծագին, 
Եւ պատահումըն բաղդի՝ Դիք անոգի ու անճարակ
Շրջախուզեալ բոլորէ զմեօք ըզչարեացըս խուժան
Իբրու ծայրիւ ճանկճանկոտ գաւազանի խուզական,
Եւ ի հըպել մականին՝ յոյսք մեր դառնան ի փոշի,
Ի փոշի՜` զոր կոխեաց ամենայն մարդ մըսեղի։ 

ՃԻԷ 

Այլ խոկասցուք սրտապինդք՝ զի չիք ինչ այնպէս վատթար 
Որպէս ըզբանըն թողուլ եւ զխորհել զիրաւունս,
Ըզյետին զայն եւ միակ ապաստանի մեր դադար,
Ի սոյն եւ ես ապաւէն ժուժկալ կացից գէթ համբուն.
ԹԷ եւ ի ծնէ իսկ մերմէ աստուածեղէնն ի մեզ կար
Կալեալ կապեալ վըշտաբեկ արտասահման տարագիր՝
Դընի արկեալի մրթան, զի ստուգութիւն լուսակիր
Մի՛ զօշոտէ զանպատրաստ միտս, այլ ծագէ ճառագայթ.
ԶԻ ժամանակ եւ արուեստ բուժեն զաչաց կուրին խայթ։ 

ՃԻԸ 

Ո՜վ դուք կամարք կամարաց. թըւ ՚իմն այնպէս թէ Հռոմայ
Ըզբնաւ զամէն զիրարեալ զորդւոցն յաղթից ըզնըշան
Յաղթանակօք հանուրբք մի լոկ կանգնել տուն գըմբեթեայ՝
ԸզԿոլիսէն իւր ամբարձ ուր որպէս ջա՜հք բընական [19]
Լուսնոյ ճաճանչք նըշողեն. զի աստուածեան իսկ լուսոյ
Լուսաւորել է արժան զհրաշիցն այն բովս անըսպառ,
ԹԷ եւ աշխատ եղեն միտք հետազօտք անդ ընդ երկար
Եւ կապուտակըն փայլիւն իտալական գիշերի՝
(Յորում երանգս այնպիսիս ըզգենուն դէմք եթերի, 

ՃԻԹ 

Որոց են բանք եւ խօսին ընդ քեզ երկնիցըն բարձանց),
Ծաւալ առեալս ընդարձակս այս եւ չըքնաղ ի շինած
Հովանանայ տարածուն ի շուք նորին փառապանծ:
Ըզգացումն իմն ոգեղէն է երկրաւորս աւերածս
Զոր տապալեալ ամանակ՝ արկանէ ձեռն ըզնոքօք,
Այլ եւ փշրէ զմանգաղն անդ. է՛ զօրութիւն ինչ ծածուկ
Եւ մոգական իմն հանդէս մահարձանացն ի դերբուկ
Որոց տեղի տան այժմուս հոյակապեալ ապարանք՝
Ըսպասելով զապագայն յօժիտ առնուլ դարուց ժանգ։ 

ՃԼ

Ո՜հ դու դիմաց մեռելոց գեղաւորիչ ժամանակ,
Աւերակաց զարդարիչ, մէն միսիթար մըտադիւր
Եւ դեղ կամակ դու սըրտի արիւնակաթ տխրորակ.
Ո՜հ ժամանակ ով ուղղիչ դատաստանաց խեղաթիւր
Ճըշմարտութեան եւ Սիրո փորձիչ, միակ իմաստասէր,
Զի բաց ի քէն՝ իմաստակք են այլք. արդար վըէժխնդիր,
ԹԷ եւ յամես ի դատ, զանց երբեք չառնես ի նանիր.
Առ քեզ ով ժամանակ, ձեռս, աչս եւ սիրտ վերամբարձ,
Պարգեւ մի մէն միայնակ ի քէն խնդրեմ ինձ ի վարձ. 

ՃԼԱ 

Յաւերակացս ի միջի՝ ուր քեզ տաճար եւ խորան
Կառուցեալ իմըն կանգնես աստուածապէս ամայի,
Բարձեալ բերեմ եւ ես զիմնըւէր նուիրացդ ի խըռան,
Զաւե՜րս ամաց, ոչ բազումս այլ դիպուածովք յոքնալի,
Եթէ տեսեր զիս երբեք ամբարհաւաճ՝ մի՛ լըսեր.
Իսկ թէ տարայ լըռելեայն յաջողութեան եւ հանդարտ,
Զգոռոզութիւնս իմ պահեալ ատելութեան դիմամարտ՝
Յորմէ բնաւ ոչ ընկճեցայց, մ՚նդ վայր ուրեմն ընդ ոգիս
Անցցէ երկաթս այս: – Չիցե՞ն եւ նոցա զեղջ եւ լալիս։ 

ՃԼԲ 

Եւ դու որ ոչըն թողեր երբեք մարդկանըս չարեաց
Զարդարութեանըն վըիպել նըժար ով մեծ Նեմեսիս [20],
Աստ արնախնիք ընդերկար հարին պաշտօն քեզ փառաց,
Դու որ ձայնեալ յանդընդոց ի դուրս հաներ կատաղիս
Պատեալ զանձամբ Որեստեայ շըչել սուլել արհաւիրս [21]
Ի վըէժ քինուն այնորիկ անբընականն հատուցման,
Որ ոչ գըրիւր մեղս՝թէ չէր մերձաւոր ձեռքըն դրուժան.
Ըզքեզ կարդամ ի փոշու մարքեթիդ քում հին դադարդ
Ո՞չ լըսիցես իմ սըրտիս... Զարթի՜ր, զի մարթ քեզ եւ պարտ։ 

ՃԼԳ 

Ոչ զի այնպէս համարիմ թ՚էր ինձ ազատ գոլ հընար՝
Յազդու վերէս՝ զոր առ մեղս հարց կամ իմոցս իսկ կրեմ,
Զոր թէ հարեալ եւ եդեալ իսկ էր ի յիս ձեռն արդար
Արձակ եւ յայնժամ թերեւս տայի հոսել դառնադէմ.
Այլ ոչ է պարտ արդ երկիր հեղուլ արեանս ճապաղեաց
Քեզ նըւիրեմք ըզնոսին, դու խնդրեսցես զիմըս վըէժ՝
Զի եւ խնդրել տակաւին եւ գըտանել գոյ յաւեժ.
Վըրէժ՝ զոր ոչ խնդրեցի, զի... այլ թողցուք զայդ համբուն,
Թէպէտ մըտից ես ի նինջ՝ այլ դու կացցես միշտ արթուն։ 

ՃԼԴ 

Եւ եթէ ձայն ամբարձեալ՝ գոչեմս այժմիկ գուժաւոր
Ոչ զ'ի չարեացըն կրելոց զաչի հարեալ եւ սոսկամ,
(Թող ասասցէ, որ երբեք ետես զիմ` դէմս գետնակոր
կամ երբեք ի սարսուռ հարեալ զոգիս եւ կարկամ),
Այլ զի զքարտէնս այս կամիմ յետ իմ թողուլ յիշատակ,
Զի ոչ տարցին հողմք ըզբանս, եւ դարձայց ես ի մոխիր..
Այլ գայցէ ժամ՝ հեռաւոր, եւ ըզնուագաց գուշակիր՝
Հանցէ ի գլուխ նա զիմոց խորախորհուրդ տեսութիւն
Ես կուտեսցէ զմարդկութեամբ զանէծս իմ զայս լեռնագոյն. 

ՃԼԵ 

Եւ անէծքն այն մոռացօնք յինէն գրեսցին: — Միթէ ո՞չ, –
Լուր ինձ ոչ մայր իմ, Երկիր, եւ դուք Երկինք ունկընդիրք,
Միթէ չից՝ ընդ բաղդի կըռուեալ իմ՝ սիրտ ի թընդոջ.
Միթէ չիցեն եւ իմլեալմոռացութեան արժան կիրք։
ՉԻցեն եւ զիմ՝ ջեռուցեալ խելս եւ ըզսիրտ պատառեալ,
Զհամբաւ խամրեալ, զՅոյս խորեալ, վատնեալ զկենաց իմոց կեանս.
Եթէ չանկայ եւ յետ այսր յանյուսութեան տըւայտանս,
Զի ոչ ի նոյն ի նըման կաւոյ զանգեալ եմ իսպառ
Յոր լուծանին ոգիք այնց՝ որ ինձըս կան ոտընհար։ 

ՃԼԶ 

Ի մեծամեծ եղերանց ցընենգութիւն գըձձատես
Չիցէ՞ տեսեալիմ նոր վայր իցեն մարդուկք ձեռընհաս,
Ի պոռոտող շառաչմանց զըրպարտութեան փրփրապէս
Մինչ ի զանխուլանդր հըծծիւն փանաքէից բաղբաղայս,
Ըզնըրբանիւթ դեղ թունոյ սողկագընացըն ջոլրաց,
Զակնարկութիւնս յանոսեան, որով ազդու նիշ եւ հիռ [22]
Զըստուգութեան կեղծէ ցոյց, մինչ կայն լըռիկ դաւադիր,
Ու առանց բանի բարբառման, այլ ուս յերեր ու ի թառանչ
Սփռել ճըգնի պարզամիտս՝ անձայն կըծու թիւր բարբանջ։ 

ՃԼԷ 

Այլ իմ կեցեալ է, եւ ոչ կեանըս կեցեալ վայրապար։
Թ՚եւ կորուսցեն միտք ըզկար իւրեանց, կամ զհուր իւր արիւն,
ԹԷ վատնեսցի եւ մարմին կըռուեալ ընդ կիրս վըշտահար։
Այլ է ինչիս քան ըզցաւս եւ զժամանակ մընայուն,
Եւ շընչիցէ նա եւ յետ իմ լինելը շընչասպառ,
Աներկրաւոր իմն է նա՝ զորմէ նոցա ոչ է փոյթ,
Իբր յիշատակ նուագաց քնարի լռելոյ եւ անքոյթ, 
Որոյ ազդեալ ի կակղեալ ոգիս՝ որ ժայռք են այժմիկ,
Խըլըրտեսցէ զգորովոյ ապաժաման խայթ յուշիկ։ 

ՃԼԸ 

Հարա՜ւ կընիքն։- Արդ ե՛կ այժմ ինձ զօրութիւն ահաւոր,
Որոյ անուն չիք, այլգոգ առ ամենայն բաւական,
Որ ի գիշեր հասարակ ճեմիս ի ստուերս աստանօր
Խոր իմն ածեալ արհաւիրս, այլ ոչ երկիւղ իսկական.
Ընտրես ըզվայրս յապաւէն, ուր որք մեռեալք ամբառնան
Բաղեղնապատ ի պատուարս, եւ տեսարանս վեհունակ
Առնու ի քէն ըզգացուած իմն այնպէս խոր եւ ըստակ՝
Մինչեւ լինել եւ մեզ մասն իրաց ելոց ու անցելոց
Եւ աճել անդ, բընաւին տեսողք ու անտեսք առ յայլոց։ 

ՃԼԹ 

Աստ խառնամբոխ բըզզալով ժողովք ազգաց զեռային
Մերթ ի մրմունջ աղերս, մերթ ի ծափաձայն շառաչուկ,
Յորժամ՝ ի սպանդ վարէր մարդ ի հարուածոյ ընկերին: —
Եւ յաղագս էր մեռանէր։- Քանզի օրէնք բարեշուք
Հրամայէին զայս, օրէնք արիւնըռուշտ կըրկիսին,
Եւ կամք հաճոյք իշխողին։ Եւ առ իմէ ոչ այսպէս,
Զի զի՞նչ այլ ինչ բոտոտից թողցուք որդանց մեցամէս՝
Թէպէտ անկցուք ի կրկէս թէպէտ անկցուք ի մարտի.
Ո՞չ զոյգ թատերք են՝ ուր քաջ դերասանն իսկ փըտի։ 

ՃԽ 

Ահա դիտեմք զառաջեաւ Սուսերամարտ ի յորսայս [23]
Արմընկնայեց ընկողմնեալ. եւ գոռակերպ ի ճակատ
Ըզմեռանել յանձն առնու, այլ նրաճ եւ զօրհաս,
Առ փոքրր փոքր ի խոնարհ բերի գլուխն ուժահատ,
Ես կարմրորակ ի կողէն յետին ըսպեացըն կայլակք
Արտածորեալ յամր հոսմամբ մի մի կաթեն ի գետին
Որպէս թօնուտ մըրրրկաց տեղատարափ շիթք նախկին.
Խըռնի զնովաւ ասպարէզն համայն. եւ նա մեռանի,
Մինչ մաղթութեան նորա դեռ՝ հնչմամբ հռչակ հարկանի: 

ՃԽԱ 

Լըսելլըւաւ զայն, այլ ոչ եւըս լինէր ունկընդիր:
Աչք իւր յառեալի սրտին, եւ սիրտն ի բաց հեռանայր,
Ոչ ընգ կենացըն կորուստ եւ ոչ ընդ փառս՝ կարէկիր։
Այլուր գընում տաղաւարն առ Դանոբաւ ամբառնայր,
Որ բարբարիկ մանկըտեանքըն կայլէին ի խաղի
Որ մայր նոցին ազգաւ Դակ. իսկ ինքըն հայր եւ տանտէր
Առ ի Հռովմայ տօնից հեշտ՝ աստէն զրաւեալ խողխողէր։
Ընդ ծորս արեանն զայս խորհէր: — Իսկ արդ մեռցի եւ անվրէժ: —
Արի՛ք գեդդուրք Գոթաց, կիրք ձեր արբեսցին զայրավէժ: 

ՃԽԲ 

Այլ աստանօր ուր շընչէր Ըսպանութիւն զարեան ծուխ,
Աստ ուր ազինք զիրարեալք լընուին խուռն ըզփողոցս,
Եւ աղաղակ խուժանին իբր ի լերանց ընդոստ ուխ
Մերթ մընչէր մերթ մըռընչէր ըստ հեղեղին դարձուածոց։
Աստ ուր Հռովմայ բիւրաւորքն 'ի ձայն խրախոյս կամ հերքիչ
Ըզկեանս կամ մահ շնորհէին՝ լեալս ամբոխին խաղալիկ,
Աստ իմն հընչէ բարբառ լոկ, եւ աստեղաց լոյս նուաղիկ 
Սըփռի յունայնս ասպարէզ, ուր գաք մանրեալք, որմք կործանք,
Կամարակապք՝ ուր ոտիցս հետք հանեն խօլարձագանգ: 

ՃԽԳ. 

Աւերակ մի միայն, եւ որպիսի՜. որ նըշխար
Պարիսպ պալատս եւ ողջոյն քաղաքակԷսս իսկ ամբարձ.
Այլ տակաւին շուրջ անցեալ քո զկըմախիւքըն վիթխար՝

Ափշեալ յառիս թէ ուստի՞ այնքան աւար առաւ բաց,
Քանդեցաւ նա'րդեօք ըստոյգ, թ'ի բաց բարձան փուլք նորին:
Այլ աւաղ, մինչ յանարի ամբարտակին մերձիս կոյտ՝
Խանգարութեան յանդիման լինի ողորմն երեւույթ,
Ոչ եւս իշխէ հանդուրժել պայծառութեան տըւընջեան
Ծանր է լոյս անըմ՝ զոր ամք եղծին եւ ձեռըն մարդկան

ՃԽԴ 

Այլ մինչ լուսին վերացեալ ընդ բարձրագոյնըն կամար
Հեզիկ ի վեր սողալով կանգնի յուշիկ հանդարտիկ,
Մինչ աստեղք ցոլս ընդ խրամատ ժամանակին ցայտեն վառ,
Եւ ալեձեւ մինչ շարժ է գիշերային մեղմ հողմիկի՝
Ըզշըրջապատ անտառին որ զպարիսպք գորշախայտ,
Նըման դափնեաց որ ի կունտ ճակատ նախկի կեսարուն,
Մինչդեռ պայծառ ծագէ նշոյլ այլ չըտայ լոյս պատարուն,
Յայնժամ ի ծիրս յայս մոգիչ յառնեն մեռեալք եւ կանգնին.
Եւ ըզփոշի զոր կոխեսն աստ՝ դիւցազունք կոխեցին։ 

ՃԽԵ 

«Կանգուն կացցէ Հռովմ, ցորչափ Կոլիսէոն կայ կանգուն,
Կոլիսէոն երբ կործան անկանի՝ Հռովմ իսկ անկցի,
Եւ յանկանելըն Հռոմայ՝ անկցի աշխարհ իսկ համբուն »։
Այսպէս երբեմն ասէր զյաղթ որմոցս՝ պանդուխտ Համազգի
Ի սաքսոնեան ժամանակս՝ որք էինք կոչին առ ի մէնջ:
Եւ տակաւին երեքին մահկանացու իրքս այս կան,
Կանգունք յիւրեանցըն հիմունս եւ անաղարտք ու անսասան,
Հռովմ եւ Աւերք իւր՝ անցեալք ըստ նորոգման իսկ հընար,
Գողոց եւ այլ դըժնէից այն քարայր՝ նոյնս այս Աշխարհ։ 

ՃԽԶ 

Պարզատեսիլ Հարթ եւ կոկ անսեթեւեթ վեհունակ,
Տաճար սըրբոց ընդհանուր, մեհեան հանուրց աստուածոց,
ՅԱրամազդայ ցըՅիսուս, զոր թող գըգուեաց ժամանակ
Դու որ հեզիկդ ակնարկես, մինչ տապալեալք շարժակոծ 
Որք շուրջ ըզքեւն են դընին, եւ պետութիւնք եւ կամարք,
Եւ հորդէ մարդ ընդ տատասկ ըզճանապարհն առ մոխիր.
Գըմբէթ փառաց Պանթէոն [24], չանկանիցի՞ս դու երկիր։
Մանգաղ դարուց եւ մականք բըռանց ի քէն բըթեցան,
Տուն եւ տաճար արուեստից եւ կրօնից պարտք Հռովմական։ 

ՃԽԷ 

Նշխար աւուրց ազնուաց ու ազնուագոյն արուեստից,
Կապտեալ, այլդեռ անթերի, շըրջանակաւ քով սփռես
Նուիրական իմն ազդումն առ հասարակ դու սըրտից։
Ով օրինակ արուեստից, ընդ որոյ՝ փառք լուսատես՝
Ընդ պատուհանըդ միակ՝ հեղու զճաճանչս իւր առ նա՝
Որ զՀընութեանց եւ զդարուց զնընէն ի Հռովմ զոտընփոխ.
Աղօթկերաց են սեղանք անդ առ ուլունս սրբատող [25],
Եւ խուզարկուաց հանճարոյ՝ գոն կերպարանք պատուելիք
Կանգնեալք յաչացն ըզբօսանս, որ ըզնոքօք կիսանդրիք: 

ՃԽԸ

Ահաւադիկ տուն բանտի. որոյ աղօտ տըխուր լոյս
ԶԻ՞նչ ինձ կայցէ տեսանել։- Տեսից թող անդրէն,
Դիմակք երկու ստուերակերպք եւ յամրաշարժք գան ի դուրս. 
Երկու ցընորք խելածինք եւ միայնակք համօրէն. —
Այլ ոhչ այդպէս, տեսանեմք ըզնոսա ստոյգ եւ որոշ. 
Մին ծերունի, միւսըն կին եւ մանկամարդ գեղունակ [26]
Մատաղամօր դիեցկի նման՝ ոյր արեան փոխանակ՝
Խաղայ ի նեարդս օշարակ. այլ զի՞նչ աստէն նորա գործ
Պարանոցաւն հոլանի մերկակըտիտ ճերմակ ծոց։ 

ՃԽԹ 

Ծոր Է առատ նորախայծ կենացն աղբիւր խոր պայծառ,
Յորմէ սըրտին ի վերայ եւ ի սիրտէ իսկ անտի
Ըզնախն ի մեզ ձըգեցաք եւ զքաղցրագոյնըն պաշար,
Յորժամ օրհնեալ ի մայր՝ կին՝ յանմեղունակն ակնարկի,
Եւ ի ջերմիկըն ճըչիւն շըրթանց անդուլեւ անկիր՝
Ըզգայ հրճուանս իմն՝ որում սիրտ մարդ չէ բաւական,
Դեռաբուսիկ մինչ կոկոնն ի խանձարրոց անդ անկեան
Յուշիկ Այուշիկ բողբոջէ։ — Զիարդ պըտուղն այն լիցի. —
Ո՞ գիտէ, — ոչ աւադիկ եւ Կայէն էր Եւայի։ 

ՃԾ 

Այլ մանկամարդ աստ ձօնէ սնունդ հնացելոյն հասակաւ,
Ըզկաթն՝ ըզձիր իսկ նորուն. եւ փոխարէն առ հայր իւր
Մատուցանէ զպարտս արեանն զոր ծընընդեամբն ընկալաւ.
Ո՛չ ոչ մեռցի նա, ցորչափ երակունս անդ ջերմ եւ դիւր
Առողջութիւն եւ ազնիւ ըզգացուածոց հուր բորբոք
Մատռըւակէ զբընութեան վեհի Նեղոս յորդառատ, 
Որոյ աղբիւր բարձր եւ խոր քան զեգիպտեանն հեղեղատ: —
Ի գիրգ ծոցոյ այտի ա՛րբ ո՜վ ծերունի, ա՛րբ եւ կեաց,
Արքայութեան իսկ երկնից չիք այդպիսի տեղալեաց։ 

ՃԾԱ 

Աստեղազարդն առասպել կաթնացընցուղ կամարին՝
Ըզպարզութիւն պատմութեան քում ոչ ունի զայս գունակ,
Բոյլք աստեղաց են ի սմա ճառագայթիւք հեզագին.
Եւ բընութիւն սրբազան վեհ եւս կանգնէ յաղթանակ
Աստ յընկըրկել օրինացին՝ քան յանդունդս անդ երկնից
Ուր հեռաւոր աշխարհաց ճառագայթէ ցիր կաճառ:
Ո՜վ սըրբագոյնդ դայեկաց. մէն շիթ աղբերըդ պայծառ
Հասցէ անվրէպ հօրդ ի սիրտ, տալ կեանս յորմէ առ ինքնին,
Որպէս հոգիք մեր զերծեալք գընան ի վայր ուuտ եկին. 

ՃԾԲ 

ԶԱդրիանու դաստակերտ տես բարձրաբերձ ամբարտակ [27].
Կայսերական միմոսիկ կոթողաց հին Եգիպտեայ,
Սոսկավիթխար գաղափար տըգեղութեան բովանդակ
Որ յուշ ածեալ զանհեդեդ տիպս հեռաւորըն Նեղեայ
Աշխատ առնէր ըզճարտարս՝ հըսկայագործ կանգնելուն,
Վասըն փոշւոյն ընդունայն եւ վասն աճեանն հողմավար
Զայնքան ըզմեծ ամբառնալ գմբեթունակ շըրջապար.
Քանի արժան է ծաղու իմաստասէր նա մըտաց
Որք առ վախճան այդպիսի դիտեն զահեղը այդ շինած։ 

ՃԾԳ

Ահա գումբէթն ընդարձակ, ահա գումբէթն հրաշային [28],
Առ որով խուն մ՚ Անահտայն մեհեան թըւի տաղաւար,
Վեհ սա սեղան քրիստոսեան ի գերեզման վըկային։
Զեփեսոսեան իմ տեսեալէ քաջ շինուած հրաշափառ,
Վայրավատին դընէին սեանցըն բեկորք յամայի,
Ու ի հովանւոջըն հանգչէր անդ բորենի եւ յովազ։
Տեսի զսըրբոյն Սոփիայ ձեղունս յարեւ լուսանկար
Յաջողեցաւ ինձ զնընել ըզսխրալին զայն տաճար
Մինչդեռ յաղօթըս կային մահմետականք պերճաբար։ 

ՃԾԴ

Այլ դու միայն կաս ի հին եւ նոր տաճարս եւ սեղան
Դու միայնակ ամբառնաս, չունելով զոք հաւասար,
Դու լոկ սըրբոյն Աստուծոյ եւ ճըշմարտի քաջ արժան։ 
Ո° յերկրաւոր տաճարաց մըտցէ գեղար ի պայքար,
Յորմէ հետէ Սիովնի դառար դարձա սուրբ խորան
Եւ եթող Տէր ըզփառացն իւրոց նախկին օթարան,
Ահեղութիւն, մեծութիւն եւ փառք եւ գեղզուգական
Համախըմբեալ ընդ յարկադ յաւերժական տարածին,
Ուր սուրբ անխառըն պաշտի ճըշմարտութիւն երկնային։ 

ՃԾԵ 

Մուտ, եւ ընկճիս ոչ այնքան մեծութենէ անդ նորին,
Ոչ առ նորայն նըւազել՝ այլառ լայնելմըտաց քոց՝
Հըսկայաբար աճելով ի ձեռն ոգւոյ տաճարին.
Զի եւ ոչ այլուր գըտցի տեղի պատկան վեհ հոգւոց։
Բայց յայսպիսի կայս, ուր յոյնք յանմահութիւն վերքերին:
Օր եկեսցէ եւ տեսցես (թէ ոչ գըտցիս անարժան),
Զաստուածութիւնն իսկ տեսցես անճառ դու դէմ յանդիման
Որպէս զիւրն աստ տեսանես ըզսըրբութիւն սըրբութեանց,
Տեսցես եւ մի հող դարձցիս յաչացն ահէ վեհապանձ: 

ՃԾԶ 

Յառաջ խաղաս... եւ աճէ նա յառաջելդ եւս քան զեւս,
Որպէս եւ խրոխտ ինչ կոչակք այրարատեան [29] բարձրաբերձ
Հըսկայակերպըն գեղով պատրելով զաչս ակներեւս.
Աճել աճէ բովանդակ վայելուչ անտըխեղծ.
Դաշնակութիւն իմն եւ չափ տիրէ համայն անդ գոգցես,
Վէմք պատուականք, ճոխազարդ պատկերք, սեղանք շողշողուն
Ի բոց ոսկեակ կանթեղաց, եւ յաղթականն այն ձեղուն
Հանուրց երկրի զանգուածոց, թէ եւ նոքա յերկիր վայր
Ըզտակ առեալ, ամպածրար ջանայ սորայն եւեթ ծայր։ 

ՃԾԷ 

Այլ դեռ ըզբնաւ՝ ոչ տեսեր, օ՛ն, քակեա լո՛յծ ըզբոլոր
Յառեալ տես մի առ մի զմեծ զամենայնին ըզմասունս.
Իբր ովկիան բիւր յափունսըն գործ ծոց գոգաւոր՝
Ական տեսոյ արժանիս. ծրարեա զհոգւոյդ աստ զաչկունս
Ուրոյն դիտել զմերձաւորս, եւ սանձ մըտաց դիր ըզգոյշ:
Մինչեւ հարցին ի սըրտիդ պերճապատում տիպք նորուն,
Ու առ փոքր փոքըր կըրթեալ բերցես ի՝ քաջ տեսութիւն
Ըզհրաշագեղ պատկերին զանհամեմաո կերպարան՝
Զոր համօրէն նըկատելոչ բաւէիր ի սկըզբան։ 

ՃԾԸ 

Ոչ առ նորին ինչ՝ այլ քո զգայականիդ թերութեան,
Որ առ սակաւ եւ սակաւ զիրս ըմբռնէ զարտաքոյ,
Եւ չըբաւեն ի մեզ բանք ներքին զգացմանց գոլ թարգման,
Հանգոյն եւ յայս սըխրալի աբեղախրոխտ շինուածոյ,
Շլացեալ աչացս ըմբըռնին ի խոր պատրանս պակուցման,
Մեծութիւնս այս մեծութեանց՝ խաղ առնէ զմեօք ըզփոքումը,
Մինչեւ տակաւ ընդլայնեալ մըտացս՝ աճումն անդ առնումք,
Ընդարձակեալ ըզհոգիս՝ քաջահասուք գոլ նոցին՝
Որոց լոկով զարմացմամբ կայաք յառաջն ի զընին։ 

ՃԾԹ 

Արձանացիր, եւ զգաստ լեր, զի մեծ են շահք ի դիտմանդ
Քան զըսքանչանս վայրապար կամզաչ տեղւոյն սըրբութեան,
Կամ զհիացումն ընդ արուեստին հնարագիւտ որ կան անդ
Եւ ընդ ճարտարս՝ որք զհանուրց վեհն ամբարձին զայն կայեան,
Որում ստեղծուլ ինչզգ՝ ոչ բաւեաց ձեռն ոչ միտք նախնեաց, 
Վսեմութեան համօրէն կան աստէն խորք հոլանի,
Աստուստ կարեն միտք մարդոյ քակել հանել մի առ մի,
Զոսկեղենիկ աւազոյն առնուլ ըզչափ եւ պայման.
Եւ գիտե որքան զօրեն մեծամեծ գիւտք մըտական։ 

ՃԿ 

Կամ դարձ այտի արարեալի վատիկան երթիջիր
Զազնըւակերպ տեսանել Լայոկոնեայ երաշխէպ [30],
Ըզմահացուի օրահաս եւ ըզհօր սէր կարեկիր՝
Համբերութեան լըծակցեալ՝ որ անմահիցն Է ի դէպ։
Զո՜ւր ճիգըն, զուր առ մանուած դարձ ի դարձին պատածոյ
Եւ առ պրրկանս կաշկանդման չարաժանի վիշապին՝
Մըրցանք ծերոյն, մահաթոյն երկայնաշար շըղթային
Ըզկենդանին ողնաշար կարթեալ՝ եւ քարբն անարի
Մանրակըտիտ սատակէ քաղեալոգի առ ոգի: 

ՃԿԱ 

Կամ ի զընին դու կաց տեառնըն դիպաձիգ աղեղան [31],
Ան որ կենաց կոչի դիք եւ քերդութեան եւ լուսոյ.
Եւ մարդակերպ իրանամբք բերեալ ըզդէմս արեգան
Յօնըս շարժէ փայլասփիւռս յաղթանակացն ի շըքոյ
Դեռ այն ինչ նետն ոuտուցեալ աղեղանէն արձակի,
Փայլէ փըքին ցասմնալի անմատականըն վրիժուց։
Շրջացանեն աչք եւ ունչք՝ գեղեցիկ իմըն զայրում։
Եւ վեհութիւն կորովի փայլատակեալ բովանդակ
Լոկովն յայտնէակնարկեաւ զաստուածութեան երեւակ։։ 

ՃԿԲ 

Այլ ի չըքնաղ կերպարանս անդ անուրջք իմն են սիրոյ
Կերպարանեալք ի տեսիլ յաւերժհարսին մենահիռ
Անմահունակ տարփածուի սաստիկ ի սէր չարել՝
Եւ յափշութեան անդ իւրում՝ կացելոյ աչք ի յակճիռ,
Տըպաւորեալ ի նըմա զամենայն գեղ մըտածին,
Զոր կարաց մարդ հանճարել յաներկրաւոր գաղափար,
Յերկնից շնորհէ ՚նդունելով ըզխորհորդոցըն տիպար,
Զանմահութեան ճառագայթս, որ իբրեւ բոյս աստղակույտ
Շուրջ հաւաքեալ կառուցին զաստուածեան զայն երեւույթ։ 

ՃԿԳ 

Թէ արդարեւ Պռոմիթեւս ըզհուր յերկնից գողացաւ՝
Որով տածին մակացուք, հատոյց ըզնոյն վերըստին
Նա՝ որ եղեւ ձեռընչաս հըզօր ոգւով այնքանեաւ
Քերդողականս յայս ի վէմ տըպաւորել գըլխովին 
Զանմահակերպ փառաց շուք. զոր թէ մարդոյ ձեռն հաստեաց
Այլ խորհուրդք գերմարդկայինք անշուշտ ծընան զնորայն ձեւս,
Ում ժամանակն իսկ խնայեաց չիք խոպ մ՝ անկեալ յարձանէս,
Եւ ոչ ընդ մի եկեալ բիծ յոլովութեամբ ինչ տարեաց,
Այլ տակաւին շընչէ զբոց՝ զոր ի սկըզբանն անդ կըրեաց։ 

ՃԿԴ 

Այլ էր արդեօք իցէ նա, Պանդուխտն իմոց նըւագաց,
Որ այն՝ որ էր յանցելուն երգոց օճան զօրավիգ.
Թըւ ինձ թէ գայ նա յուշիկ եւ դանդաղեալ առնու զկաց, …
Ոչ եւս է նա, ու ահա հուսկ շընչոյն շըշունջ սակաւիկ։
Դադարեցաւ թափառիկն եւ վերացան տեսիլք իւր,
Եւ եղեւ նա ինքն ոչ ինչ: — Թէ առաւել քան ըզցնորս
Էր ինչն արդեօք, թէ կարէր խառնիլ ի շարս ձեւաւորս
Նոցին՝ որք կեանն եւ կըրեն, ապա եւ նա թող անցցէ.
Ըստուեր նորին ի կուտակս եղծման անկեալ պակասէ, 

ՃԿԵ 

Այն որ պատէն եւ զըստուերս եւ գոյութիւնը եւ ըզկեանս
Ես զամենայն զոր ստանամքս՝ ի մահացուն իւր պատանս,
Որ սփռէ զմութ եւ դանդիռն ու առ հասարակ որխատանք՝
Եւ զամենայն ինչ փոխէ յուրուականաց կերպարանս.
Փարատի ամպն՝ որ ընդ մէջ մեր եւ բնաւին որ փայլեաց:
Փառաց ճաճանչն իսկ՝ փոխեալի վերջալույս համառօտ
Մելամաղձիկ իմըն փայլ սըփռէ նըւաղ ընդ աղօտ
Յեզըր մրթան, թըխագոյն ճաճանչք քան թուխ ըզգիշեր,
Քանզի հարեալ ափշութեամբ եւ զօշոտեալ զմիտըս մեր, 

ՃԿԶ 

Վարեալ մըղեալի յանդունդս ի վայր ըզմեզ ուղարկեն
Հետազօտել զայն՝ զոր կայ մընայ լինել մեզ տակաւ,
Յորժամ լուծցին կերպարանքս այս իր՝ որ նուազ իսկ իցէն
Քան զայժմուս հէգ գոյութիւն, եւ երազել ըզհամբաւ,
Եւ թօթափել ըզփոշի յունայնատուր անուանէ,
Զոր ոչ եւս այլ լըւիցուք: Բայց ո՞չ եւս... խո՜կ երջանիկ:
Ոչ եւս լիցուք յայնմ՝ հետէ որպիսի եմքս արդ այժմիկ։
Շատ է ստուգիւ՝ զի զսիրտի կրեցաք երբեմն ըզբեռինս,
Սիրտ՝ որ յարեան ճապաղիս փոխէր զերկանցըն քըրտինս։ 

ՃԿԷ 

Լուռ.... աւադիկ յանդընդոց անտի լինի ձայն ժաման,
Երկա՜ր եւ խոր ի հեռուստ հընչեալ մրմունջ ահաւոր,
Որպէս ըզձայն զոր արկցէ ազգ հարեալ ախտ մահական
Որում՝ չիցէ յոյս դեղոյ բըժըշկութեան հնարաւոր։
Ի ծուփ մրրիկի եւ միզի գետին դռընչեալ պատառի.
Խուռն ի վըհէ թեւածեն թափառական ուրուականք։
Թէ եւ անթագ՝ պետ նոցին թըւի թագի դեռ ժառանգ:
Եւ դալկահար այլ սիրուն, խարշեալ աղեօք մայրենի
Գըգուէ ի գիրկ դիեցիկ՝ ում սընունդ ծոց իւր չ՚ունի [32] ։ 

ՃԿԸ 

Ո՞ւր արդ իցես դու, պետաց եւ արքայից բարունակ,
Յոյս ցանկալի բազմութեան ազգաց, մեռա՜ր դեօք եւ դուն,
Չէր մարթ շիրմին մոռանալ ըզքեզ եւ քո փոխանակ
Կըքել ըզգլուխ ոչ այդքան վեհ ոչ այդքան եւ սիրուն: 
Ի տըխուր մէջ գիշերին, ով մայր միոյ լոկ ժամու
Մինչ արիւն դեռ կաթէր սիրտ քո ի վերայ որդւոյ քում՝ 
Հասեալ մահու լըռեցոյց զամենայն ցաւդ ապառում։
Փախեաւ ընդ քեզ ներկայս բաստ եւ յուսացեալ խընդութիւնն 
Որ ըզկըղզիսն արքունիս լընուր զեղոյր թաթաղուն, 

ՃԿԹ 

Գեղջուկք երկնեն անվըտանգ. իսկ առ իմէ՞ ոչ քեզ այս,
Քեզ՝ ո՜վ բնաւից երջանիկ ու ամենեցուն սիրելի,
Լացցեն, լացցեն այս զքեզ որք ոչ կամին այլ զարքայն.
Ազատութեան ինքըն սիրտ ճընշեալ բեռամբ ցաւալի
Ըզհոյլ վըշտացըն թողեալ՝ գորովէ զմիդ միայնակ.
Այն որ տեղարն ըզքեւ շուրջ ներբողական գովից ճառ
Եւ նըշմարէր ըզգըլխովդ ըզծիածան իւր պայծառ:
Եւ դու մենակ տէր, տքեալ լըծակից, զուր դու փեսայ,
Մի եւեթ ամ ամուսին, հայր մեռելոյ յարակայ։ 

ՃՀ

Քո հարսանեաց պատմուճանք անկան հիւսիւք խարազանց
Առագաստին քո բողբոջ պտղաբերեաց քեզ աճիւն,
Անկեալ եդաւ ի փոշի կըղզեաց դըստրիկն հերապանծ
Սիրեցեալն այն ի բիւրուց, յոյս ապագայ մեր բարւոյն,
Զի թէ մահուան իսկ մըթար զոսկերոտի մեր պատէր,
Այլ սփոփէաք՝ թէ որդիքը՝ որդւոյ նորա հնազանդին, 
Օրհնեն ըզմայրն եւ օրհնեն ըզշառաւիղն ըղձալին, 
Որ ցանկալի մեզթըր հանգոյն անտեղ յաչս հովուի,
Ու ահա գըտաւ լոկ ճաճանչ լուսերեւոյթ՝ որ ցըրուի: 

ՃՀԱ 

Վա՜հ, եղուկ մեզ, ու ոչնըմա, զինա նընջէ խաղաղիկ։ —
Վայրավատին յեղյեղուկ ծուխ ռամկականըն շընչոյ,
Լեզու պեղեալ խորհըրդոց, եւ կամ պատգամք խաբուսիկ՝ 
Որ շըշընջէր՝ ի սկզբանց իշխանութեան արքենւոյ
Ի լըսելիս փարազանց, մինչեւ ընկճեալ ժողովուրդք
Յարեան եւ խուռն ընթացան, զինուորութիւն խելագար, —
Բաղդ տարակարծ՝ որ զիշխողu հըզօրս առնէ ոտընհար,
Եւ արկանէ ՚նդդէմ նոցին կոյր բըռնութեանն եւ անքոյթ
Մէտ մ ի նըժարն հակակայ՝ որով ճընշեն վաղ կամ՝ փոյթ. 

ՃՀԲ 

Ահա ՚յսոքիկ լինէին թերեւս նորա մասին եւ բաստ,
Այլ ո՛չ չառնուն յանձին զայդ սիրտք մեր. չըքնաղ մանկամարդ
Բարի՝ գոլով անկեղծ, մեծ՝ չունելով զոք դիմակաց։
Այն ինչ եղեալ հարսն եւ մայր, եւ անդ անկեալ դընի արդ...
Քանի՜ կապանս ոչ խըզեաց մին այն վայրկեան դըժընդակ։
Ի սըրտէ հօր քում ցըսիրտ յետին հըլու հպատակին
Մածեաւ շըղթայ յուսահատ ելեկտրացունց տագնապին,
Որ դըղորդ իբրեւ ժաժ սասանեցոյց զերկիրն այն
Որ սիրէրն ա՛յնպէս ըզքեզ որպէս ոչ այլ ոք համայն։ 

ՃՀԳ 

Ողջ լեր՝ Նեմի [33]. զի՜ չըքնաղ ղօղեալի բլուրս պրակաշարժ,
Զի եւ մահուռըն մրրրիկ որ ըզկաղնի հինաւուրց
Արմատախիլ արարեալ ոստուցանէ գետնաքարշ
Եւ ըստ ափունսըն վարէ զովկիանու դիզան ջուրց
Յերկինս ի վեր պուղելով ըզփրփրացեալ վէտս ալեաց,
Ձըաձեւիդ կայ պատկառ բիւրեղափայլ լըճակի,
Հանդարտ զինչ քէն ողոքեալ՝ երեսքն է կերպ ցուցակի
Խոր եւ ցըրտին մըկանանց. այն՝ զոր խռովէ եւ ոչինչ,
Յեռեալ տոռնեալ զիրերօք համակ հանգոյն օձ ի նինջ։ 

ՃՀԴ 

Եւ հուպ նըմին Ալբանոյ վըտակըն գայ երեւան [34] ՝
Ի հարազատ իմն հազիւ անջըրպետեալ ի հովտէ.
Ճեմի Տիբեր ի հեռուստ, ու անդրագոյն լայնն ովկէան
Քերելով զափըն լատին ուր դիւցազանցն ի մարտէ,
Ելին «զէ՜նքն եւ այրն» այն՝ որոյ կաց աստըղ կանգուն [35]:
Եւ ամբարձաւ ինքնակալ ի պետութիւն: — Իսկ յաջկոյս
Հանգըստարան վայրք Տուլլեայ մինչ ի Հռովմայ տայրըն խոյս [36],
Եւ հեռագոյն ուր լերանց պարք անկանին քօղ ական՝
Հերկք ու ագարակ Սաբինաց [37], խոնջ քերթողին զբօսարան:.. 

ՃՀԵ 

Այլ զառանցեմ. – Պանդըխտին իմոյ առաւ սրրբարան
Եւ հարկ է մեզ անջատել թողուլ զիրեար. — Եղիցի,
Վաստակ նորա եւ իմ գոգ ի գլուխ ելին միաբան։
Այլ միանգամ եւս ի ծով անդր ակնարկել թոյլ տացի։
Համատարած մէջերկրեայ խորտակի հուպ միս եւ նա
Եւ ի լեռնէ Ալբանո ըզմանկութեան բարեկամ
Տեսանեմք մեք զովկէան, որ՝ մինչ տեսաքս հուսկ անգամ՝
Ըզքարաժեռ Կալբէիւ կուտէր կոհակ ի կոհակ [38],
Եւ սահ արկեալ գընացաք մինչ անդր՝ ուր թուխն Եւքսինեակ՝ 

ՃՀԶ 

Շառաչաշարժ թաւալէր ի Սիւմպլեգադ կապուտակ.
Երկայն տարիք, թէ ոչ յոյժ բազումք՝ այս քաջ իսկ երկայն,
Յետ այնորիկ իս եւ նա ներգործեցին հասարակ.
Արտօսր եւ վիշտք ինչ յորմէ սկըսաքս' ըզմեզ թողին յայն,
Բայց ոչի զուր զմահացուն հատաք անցաք զասպարէզ։
Առք եւ մեք ըզմեր վարձ, եւ աւասիկ ն'աստանօր։
Քանզի կարեմք դեռ բերկրիւ յարեգական շողաւոր,
Հընձել հըրճուանս ի յերկրէ եւ ծովի այնպէս սիրունը՝
Որպէս թէ չիք որ խռովէ յերկրի զսոցա պարզութիւնս։ 

ՃՀԷ 

Ոչ, ո՜ տայր ինձ երթալ կալան մարդաձայն անապատ ՄԻ լոկ Ոգի գեղեցիկ հուպ ունելով արբանեակ, Ո՜ տայր ըզբնա մարդկութեան ազգաւս առնելնձ ապախտ Եւ չատելով եւ ոչ զոք սիրելըզնա միայնակ։
Ով դուք տարերք, յորոց յուզեւ ի բարբառըս վըսեմ
Թըւիմեւ ես ամբառնալ ինքն ի վիճակ վեհագոյն՝
Ոչ կարիցէք դուք շնորհել ինձ արարած մի անգոն:
Խաբի՞մ արդեօք կարծելով զդոսա բնակեալ շատ ուրեք։
ԹԷ եւ, ոչ, մեզ կենակցիլնոցին՝ տըւեալդուն երբեք: 

ՃՀԸ 

Զի՜ հեշտալիք են անտառք անճանապարհը եւ անկոխք,
Ոչ, զի զմայլիչ է ոգւոց ափըն լըռին մենաւոր.
Ընկերութիւն է անքոյթ զոր ոչխռովեն այլամբոխք
Ի խոր անդունդըս ծովուն, ու ի մռունչս անդ` ձայն դաշնաւոր:
Ոչ թէ պակաս ինչ ըզմարդ, այլ շատ սիրեմ ըզբնութիւն, 
Քանզ ՚ի սմանէ տեսութիւնքն այն՝ որով զանձն իմ կորզեմ՝
Յամենայն է յոր եղէ եւ մոր լինելըս կարեմ,
Առ ի հեղուլ եւ խառնիլ ընդ տիեզերս, եւ ըզգալ
Իրս՝ զոր յայտնել ոչ կարեմ, ոչ իսպառ եւ լուռ կալ։ 

ՃՀԹ 

Շարժեաց խորին ովկէան ալեօքըդ թուխ կապուտակ [39].
Զուր ըզմկանամբք քովք քարշին գընան տորմիղք բիւրախումբ.
Զաւերածու ձեռացն հետըս ձըգէ մարդ ի ցամաք,
Այլ դիմակալ ծովուն եզր արձանանայ նըմին թումբ։
Ի ջըրեղէնըն դաշտի դու միայն գործես խորտակմունս.
Չիք անդ մարդոյ նիշ քանդիչ, բայց մի եւեթ, ինքն ինքնին.
Յորժամ առ վայր մի հանգոյն իմըն կայլակն անձրեւին՝
ՎիԺԷ ճողփմամբ ի քոյին յանդընդախոր յորձանոտ
Անդագաղ անպատան անչաց անսուգ ու անծանօթ։ 

ՃՁ 

Ոչ ձըգեսցեն ոտք մարդու կընիքս ի քոյդ ասպարես,
Եւ ոչ տարցի նա զկապուտ քոյր հովտաց յաւարէ: -
Դու ամբարձեալ վերասցիս ու ի բաց ըզնա հերքեսցես՝
Հենգնեալ զուժովն ապիկար՝ որով դըղորդ տայ երկրի.
Անդընդամուղ դու տրոփմամբդ ըզնա ձըգեալ ընդ երկինս՝
Եւ ջախջախեալ խաղալիկ տաս ծըփանացդ աբազին,
Մինչ նա դեռ դից իւր մաղթէ, եւ առ օղան վըտանգին
Հուպ նաւակայս ինչ կամ՝ խորշ դուզնաքեայ տալ ժըտէ զբաղդ,
Եւ դու վարեալ արկանես ի ցամաք. թող կացցէ անդ։ 

ՃՁԱ 

Որմնախարխար մենքենայք որձաքարից դըղեկաց
Սարսեցուցիչքն այն առանց բախմամբ թընդից շանթաթափք
Դըրդուեցուցիչք արքայից իշխանանիստ քաղաքաց, 
Կիտահասակ կաղնէկուռ եւ լայնակող նաւավատքի՝
Յոր պանծացեալ մեծամիտ հաստիչք նոցուն կաւեղէնք՝
Կոչեն զանձինս ծովիշխանս եւ յաղթութեանց մարտադիրք,
Դոքա զբօսանք են առ քեւ, եւ իբրեւ ճեան ծըւէնք ցիրք
Հալին յալեաց քոց փրփուրս, այնք՝ որ եղենն ոտնհար
Յոխորտակեալն Արմադայ [40] եւ նըշխարաց Տրափալկար [41] ։ 

ՃՁԲ 

Ափունքդ այդ՝ են պետութիւն, փոխեալ համայն ի քէն զատ.
Ասորեստան ու Ելլադա, Հռովմ, Կարքեդովն, ուր են արդ։
Ջուրք քո զնոսա մաշէին, մինչդեռ կային դեռ ազատ,
Որպէս յետոյ արկին անդ բըռնաւորաց ձեռք աղարտ։
Ափունքն այն խուժք եւ սըտրուկք նուաճեցան յօտարաց.
Անկմամբ նոցին՝ պետութիւնք յամայիս կորդ փոխեցան։
Դու ոչ այդպէս. կաս մընաս նոյն, բաց յալեացըդ դրուժան.
Կապույտ դիմաց քոց չածէ ծիրըս ծընգեալս՝ ամանակ:
Իբր յայգու անդ ստեղծման քում հոսես եւ արդ նոյնգունակ 

ՃՁԳ 

Ո՜վ հրաշափառ հայելի, յոր բարձրելոյն իսկ ինքնին
Կերպարանի երեւոյթ՝ ի դոյզ ծըփանց մըրըրկաց։
Դու հանապազ՝ թէ քստմնեալ եւ հողմահար, թէ լըռին, 
Ի սիւք ու ի բուք ի սահմանս սառնասուզակ բեւեռաց՝
Եւ ընդ թօնուտ արջնաթույր այրեցածին խորշակաւ,
Անեզր անհուն եւ վըսեմ՝ յաւերժութեան ես պատկեր.
Գահաւորակ անտեսին. ի նոյն հիւթոյ քումտարեր՝
Զեռունք վըհիդ հաստեցան. երկիրս ամէն քեզ պատկառ,
Եւ դու սիգաս խաղաս սոնք անհետազօտ մենափառ. 

ՃՁԴ 

Էր եւ ես խանդակաթ ի սէր քոյին՝ ովկէան,
Եւ ըզբօսանք մանկութեան իմոյ եղեն՝ քո ալիք,
Սահիլ գընալինոսին պըղպըջակաց քոց նըման,
Տըղայ տիոցս՝ ափնակոծ կոհակքդ էին խաղալիկք.
Նոքին ինձ հեշտք եւ հաճոյք: ցըրտասարսուռ եւ թէ ծով
Արկանէր ա՝ ինչ նոքօք, էր եւ երկեղն այն քաղցրիկ
Քանզի նըման իսկ նոցին՝ էի եւ ես քո ուստրիկ.
Յանձն ի ծըփանքըդ եղեալ եւ ի մօտոյ եւ հեռուստ,
Եւ իբր յայժմուս՝ գըգուէին ձեռք իմ ըզբաշ քո հարուսւո։ 

ՃՁԵ 

Այլ ես յաւարտ վաստակոցս չասի. եւ երգք իմ՝ լըռեն,
Եւ նիւթ բանիցս յարձագանգ մ՚անկեալ ի խոր մեռաւ դեռ
Անուրջք երկայն երազոյս՝ արդ ըզլուծումըն խընդրեն.
Թող շիջցի ջահ՝ որ զկանթեղն իմ ցայգամէջ լուցանէր։
Որ ինչ գրեցաւըն գրեցաւ. ո՜ տայր թէ էր լաւագոյն.
Ասես ոչ եւս եմ նոյն ինքն՝ որ ինչ երբեմն եւ էի.
Յածին տեսլեանցս երեւոյթք զինեւ նըւազ ըզգալի: 
Եւ որ երբեմն ի յոգիս բնակէր ի ներքըս բոց վառ,
Արդ դողդոջուն եւ նուազ, եւ անկանի շիջափառ։ 

ՃՁԶ 

Բարեա՜ւ մընայք. — ձայն յաճախ կրկնեալ յաճախ կրկնելի,
Բարբառ՝ որ տայ ոտնառել. -  սակայն բարեաւ ինձ մընայք
Դուք՝ որ ըզհետ նժդեհին շրջեցայք յակն հայելի
Մինչ ի յետինըն տեսիլ: - Եթէ խորհուրդ մի միակ
Ի խորհըրդոց անդ նորուն կացցէ ի ձեզ անմոռաց, ՝
Թէ ծածանեալ ծըփիցի զձեօք մի եւեթ յիշատակ,
Ապա նա ոչ վայրապար կորեաց զկօշիկն եւ խեցեակ [42] ։
Ողջամբ մընայք. վիշտք, թէկար ինչվիշտ, նըմա լոկ թողցին,
Իսկ կըրթական նըւագացըն հրահանգք՝ այն ձեզ բաժին։