Թահմազ-ղուլի խանի (Նադիր-շահի) արշաւանքները

ԹԱՀՄԱԶ-ՂՈՒԼԻ ԽԱՆԻ (ՆԱԴԻՐ-ՇԱՀԻ) ԱՐՇԱՒԱՆՔՆԵՐԸ ԵՒ ՆՐԱ ՇԱՀ ԸՆՏՐՈՒԵԼԸ

Արդ՝ գիտելի է եւ այս, զի ի ժամանակին յայնմիկ, յորում էր թուականս մեր ՌՃ եւ Հ [1721]. Աղուանք ի Ղանդահարա ելեալք բազմօք զօրօք՝ եկին առին զՍպահան թագաւորանիստ քաղաքն ի ձեռաց Շահսուլթան Հիւսէինին, որ էր յազգէն Շահ Իսմայէլի, եւ տիրեցին բազմաց քաղաքաց այնց կողմանց, որոց գլուխ էր Մահմադ ոմն, որ եւ եղեւ թագաւոր անդ: Յայսմ ամի թուականս մեր էր ՌՃՀԱ [1722] ի հոկտեմբերի ԺԲ[12], սոյնպես եւ թագաւորութեան պարսից սահմանակիցք թշնամիքն, յիւրաքանչիւրոց կողմանց յարեան եւ քաղաքս եւ զգաւառս առին յաշխարհէն պարսից եւ տիրեցին, եւ այսպէս կարի նուազեցան ղզլբաշքն։ 

Սակայն որդի մի Շահ Սուլթան Հիւսէինին, Թահմազ յանուն, որ փախուցեալ էր ի Սպահանայ, ի յԱղուանից, եւ կայր ի Խորասան ի Մաշադ քաղաքին՝ որ եւ ժողովէ առ ինքն ի յայնս կողմանս եղեալ զՂզըլբաշսն եւ թագաւորէ անդ: Եւ կացուցանէ զօրապետ՝ առ ինքն գումարեալ զօրացն՝ զայր ոմն յաջողակ, հանճարեղ եւ քաջամարտիկ. որ լինի ի նոյն երկրէն Խորասանայ, եւ ի Բաւարտն կոչեցեալ գաւառէ, որ կոչի անուամբ Նադիր ղուլի: 

Զայս անուն բառնայ ի նմանէ Արքայորդի շահացեալն Թահմազ եւ անուանէ զնա Թահմազ-Ղուլի խան՝ յիւր անուն կոչելով զայն, վասն առաւել սիրոյն, որ առ նա: Զոր եւ պատրաստութեամբք զօրաց բազմաց, առաքեաց ի Սպահան ի վերայ Աղուանից, որք կային տակաւին անդ, որ եւ եկեալ յաղթեաց զզօրսն Աղուանից, որոց գլուխ էր Շահ-Աշրաֆն, եւ փախուցեալ զնա ի Սպահանայ՝ էառ զնա եւ նստաւ անդ:

Եւ էր թուականս մեր ՌՃՀԸ[1729]` ի նոյեմբերի գ[3]։ Իսկ յետ աւուրց քանեաց ետ բերել զԱրքայորդին իւրեանց զՇահթահմազն եւ նստոյց ի հայրենի Աթոռն իւրեանց :

Եւ զկնի այսորիկ առեալ զբազում զօրս եւ մեծաւ պատրաստութեամբ գնաց ի վերայ Շիրազայ, զոր եւ էառ ի յԱղուանից, հանդերձ քաղաքօք այնց կողմանց: Եւ անտի գնաց ի Համադան, եւ ի Յորմի եւ Քրմանշահ, էառ եւ զնոսա հանդերձ գաւառօք նոցա ի յՕսմանցւոց: Եւ անտի չոքաւ ի Թարվէզ՝ էառ եւ զնա եւս: Սոյնպէս եւ զԱրտաւիլ էառ: Եւ ի Թարվիզոյ՝ սակս իրիք հարկարի պատճառի դարձաւ վաղվաղակի ի Խորասան, եւ գնացեալ պաշարեաց զՀերաթ քաղաքն Աղուանից, եւ էառ զնա ի նոցանէ եւ տիրեաց նմա: Արդ՝ զայսքան քաղաքս զգաւառս իբրեւ էառ եւ յաջողեցաւ գործն իւր եւ զօրացաւ, յայնժամ սկսաւ թշնամանել խորամանկութեամբ զՇահթահմազն՝ եւ անբաղդ եւ անարի եւ գինեմոլ զնա ասելով միշտ առաջի զօրաց իւրոց: Ուստի եւ ի Հերաթայ անտի դարձեալ եկն ի Սպահան չար խորհրդովք եւ բարի ասացուածովք պատրեաց զսիրտս զօրացն եւ ընկէց զՇահթահմազն ի թագաւորութենէն, եւ առաքեաց զնա ի Խորասան ի քաղաքն Սաւզբար, յորում պահել զնա զգուշութեամբ հրամայեաց: 

Իսկ ի տեղի նորա կարգեաց թագաւոր զփոքրագոյն մանուկ որդի նորա եւ անուանեաց զնա Շահ Աբաս: Յայսմ ամի թուական մեր էր ՌՃՁԱ [1732] յօգոստոսի ԻԲ [22]։ Բայց ոչ կամեցաւ մնալ ի Սպահան զՇահ Աբասն Մանուկ, այԼ յղեաց ի Ղազբին, փոխելով եւ զթախդն: Եւ յետ իրակութեանս այսորիկ զամենայն զզօրսն իւր առեալ գնաց ի վերայ Լօռստանայ, եւ հնազանդեցոյց զնոսա զամենեսեան: Եւ անտի գնաց ի վերայ Բաղդադայ եւ պաշարեալ զնա, կարի նեղեաց զնոսա: Լուեալ թագաւորին Օսմանցոց՝ զզօրս բազումս հանդերձ զօրապետիւ միով՝ որ կոչիւր Օսման փաշայ, մականուամբ «թօփալ», ի Բաղդադ ի յօգնութիւն նոցա յղեաց: Զգալստենէ նորա իբրեւ լսէ Խանն Թահմազղուլի, ընդ յառաջ նմա գնաց, եւ հանդիպին իրերաց պատերազմաւ. յայնժամ պարտի կողմն Ղզլբաշից եւ դառնայ ի փախուսբ: Բայց վաղվաղակի Խանն Թահմազղուլի զզօրս կազմէ յետ ամսօրեայ աւուրց եւ կրկին գնայ ի վերայ Օսման փաշային յանկարծակի, յաղթէ զզօրսն եւ փախուցանէ, եւ սպանանէ զնոյն ինքն զզօրապետ Օսման փաշայն: Եւ ապա անդրէն դարձեալ գնայ ի վերայ Բաղդադայ եւ նստի անդ:

Իբրեւ տեսանէ զայս Ահմեդ փաշայն, տէրն Բաղդադայ՝ զուխտ իմն խաղաղութեան ընդ նմա դնէ հանդերձ յուսով իւիք՝ առ յապայն կատարելի, որում եւ հաւանի խանն: Այս եղեւ ի ՌՃՁԳ [1734] թուին. վասն որոյ յարուցեալ անտի վերստին եկն ի Թարվէզ, ի Գիլան ոչ գնայ: վասն զի յորժամ Շահթահմազն գնաց ի Սպահան նստաւ ի յաթոռն հայրենի, յայնժամ ուրախացեալ ըռուսացն կամօք իւրեանց ելին ի Գիլանայ, ի Բաքուայ եւ ի Դարբանդայ եւ գնացին յաշխարհն իւրեանց: 

Նմին իրի եւ ի Թարվիզոյ անտի գնաց ի Շամախի, էառ զնա ի ձեռաց Լէկզեաց, հանդերձ վիճակօքն նորա եւ փախոյց զԼեկզիսն ի յերկիրն իւրեանց ի Դաղստան: Իսկ ինքն չուեալ ի Շամախոյ եւ եկն ի վերայ Գեանջայի, եւ պաշարեաց զբերդն յորում էր Գեանջալի փաշայն հանդերձ օսմանականօք զօրօք: Եւ անտի յղեաց զԽանճան Խանն հանդերձ զօրօք ի Թիլֆիզ. որ գնացեալ էառ զնա ի յօսմանցւոց: Առաքեաց նաեւ անտի զզօրապետ հանդերձ զօրօք ի Սիւնիս եւ ի Նախիջեւան, որ գնացեալ հանին զամենայն Օսմանցիս եւ փախուցին եւ ինքեանք տիրեցին նոցա: Իսկ ինքն նեղեաց զամիսս քանիս՝ պէսպէս մեքենայիւք զԳեանջայի բերդն, բայց ոչ կարաց առնուլ զնա: Ուստի եթող անդ զբաւական զօրս եւ ինքն ի ռճձդ [1735] թուականիս յարուցեալ անտի գնաց ի վերայ Ղարսայ, յորում կայր բազմօք զօրօք Քեօրփուլու օղլի Աբդուլլահ փաշայն որ էր Սարասկար, նա՝ առաջին նուագին ել ընդդէմ սորա եւ պատերազմեցան, եւ յերկուց կողմանց եւս անկան արք: Նա դարձաւ ի բերդն, այլ ոչ կարաց ելանել ի բերդէն եւ մարտնչիլ ընդ սմա: Իսկ սա եւս ոչ կարաց կալ ի վերայ բերդին Ղարսայ, այլ՝ էառ զամենայն զօրս իւր եւ դարձեալ անդրէն եկն ի վերայ Երեւանայ բերդին, յորում կային Օսմանցիք ամրացեալք: Սակայն խանն Թահմազղուլի իբրեւ եհաս ի  յԱպարան նահանգ, յայնժամ Թրակացի Աբրահամ Կաթողիկոսն ելեալ ի սրբոյ Աթոռոյս գնաց ընդ յառաջ նորա ի տեսութիւն նորին, որում իբրեւ հանդիպեալ էր արժանաւոր ընծայիւք, որ եւ սիրով եւ քաղցրութեամբ ընկալեալ՝ յոյժ պատուեալ էր զՀայրապետն մեր, եւ ընդ ինքեան ի սեղան բազմեցուցեալ: Ասացեալ էր նաեւ թէ, Խալիֆա, կամիմ՝ գալ յԻւչքիլիսէ այն ի  զիարաթ, զի լուեալ եմ թէ ղադիմի օճաղ է եւ զիարէթգեահ: Նոյն ժամայն եւ հրաւիրէ զնա եւ կաթողիկոսն Աբրահամ ի սուրբ Աթոռս: Որ եւ հանդերձ բազմամարդ բանակին եկն եւ իջեւանեցա հուպ սրբոյ Աթոռոյս, որ էր ժամ երրորդ: Վասն որոյ խոհեմաշատ Հայրապետն մեր զըստ արժանաւոյն զկերակուրս պատրաստեալ տարաւ ի բանակն ի վրան խանին, հանդերձ ընծայիւք, զորս եւ սիրով առեալ շնորհակալ եղեւ զՀայրապետէն մերմէ եւ զմեծագին եւ զոսկեթել դիպակեայ  խլայս ագոյց, եւ բազում օգտաւէտ եւ յուսադրական բանս խօսեցաւ ընդ նմա: Աստանօր վստահացեալ Հայրապետին մերոյ յոգնիմաստի, խնդրեաց ի նմանէ, զի որպէս օրէն է ասէ միաբանիւք զգեստաւորեցելովք եկեսցուք աստ եւ փառօք տարցուք զքեզ ի Տաճարն սուրբ, եւ նա հրամայեաց առնել այնպէս: Վասնորոյ խոհեմալի Հայրապետն մեր Տէր Աբրահամ իսկոյն դարձաւ ի սուրբ Աթոռս զգեստաւորեցաւ ինքն, սոյնպէս եւ զեկեղեցականսն զգեստաւորեցոյց եւ խաչվառօք եւ մոմեղինօք՝ եւ բազմութեամբք կարգաւորաց եւ հասարակ միաբանից ելեալ ի սրբոյ Աթոռոյս ունելով ի միջի մերում զՀայրապետն մեր, հեծեալ ի ձի, գնացաք յօրինաւոր եւ կարգաւոր ընթացմամբք ի դուռն վրանին բազմազօր խանին Թահմազղուլոյ, որ իբրեւ լուաւ զգնալոյն մերմէ, իսկոյն ել ի վրանէն իւրմէ, եւ նստաւ ի ձի, հրամայեաց եւ Հայրապետին մերոյ ձիաւորիլ՝ եւ ձիաւորեցաւ: Իսկ մեք եկեղեցականքս յառաջ մտեալ նոցա երգասացութեամբ եւ փառաւորութեամբ զարմանալեաւ տարեալ մուծանք զնա ի սուրբ եւ հիացուցիչ տաճարն: Զոր իբրեւ ետես սքանչացաւ յոյժ եւ հիացաւ, որ արդարեւ սքանչանալի եւ հիանալի իսկ էր, քանզի ի ժամանակիս այսմիկ՝ սուրբ տաճարս այս գերագունապէս գեղազարդեցեալ էր ոսկեզօծ պատկերօք եւ ծաղկօք, եւ եկեղեցական անօթիւք եւ պաշտօնէականօք բազմութեամբ հոգեկանօք եւ մարմնականօք: Եւ մանաւանդ՝ կարի զարմացուցիչ էր տեսօղաց սուրբ եւ միածնաէջն ետղ, զորմէ այժմ ոչ ըստ արժանաւոյն կարեմ վիպաբանել վասն փութոյս, եւս առաւել զի ի յայլում պատմութեանն բացայայտեալ եմ զայնմանէ զցանկալւոյն հոգւոյս: Վասն որոյ միայն զայս ասեմ, զի էր եւ է որպէս զսիւն լուսեղէն կանգնեցեալ ի միջակիտոջ սրբոյ եւ մեծի տաճարիս, որ զտեսանողսն իւր հիացուցեալ զմայլեցուցանէր: Որոյ առաջի կացեալ Խանին եհարց զնմանէ, նոյնպէս եւ զայլոց իրաց, ընկալաւ ի Հայրապետէն զպատկանաւոր պատասխանիս, եւ շրջագայեաց յեկեղեցին, եւ նստաւ յաթոռ առաջի աւագ բեմին, եւ հրամայեաց աղօթել եւ զերգս ասել: Եւ մեք սկսաք զերեկոյեան կատարել զպաշտօն զի ժամ իսկ էր: Եւ յետ աւարտման աղօթիցն եւ երգասացութեանց օրհնել սկսաւ զխանն տաճկերէն լեզուաւ Հայրապետն մեր, վասնզի կարի հմուտ էր տաճկի բարբառոյ եւ ճարտասան: Զոր լուեալ յոյժ ուրախացաւ եւ հեշտացաւ եւ յարուցեալ ի յաթոռոյն համբուրեաց զսուրբ Աւետարանն զոր ունէր ի ձեռին Հայրապետն մեր: Եւ հրամայեաց գանձապետին զերեք հարյուր փլօրիս տալ, որ եւ ետ նոյն ժամայն: Եւ ապա ելեալ՝ գնաց ի վրանն իւր: Եղեւ այս ի ՌՃՁԴ [1735] թուականի մերում. ի մուտն յունիս ամսոյ: 

Յայսմ ժամանակի էր Աթոռակալ սրբոյ Աթոռոյս՝ շնորհածին հայրն իմ բիւզանդացի Տէր Ալեքսանդր եպիսկոպոսն յոգնիմաստ, զՍա երկոտասան աւուրբք յառաջ՝ քան զգնալն իւր նախապէս առաքեաց Հայրապետն մեր՝ ընդ յառաջ մեծի Խանին, որ եւ ի գնալն իւրում անկանեցեալ էր ի ձեռս Օսմանական ճանապարհագիտաց, որք ըմբռնեալք կամեցեալ էին սպանանել, բայց եւ զի դիտապետն ի ծանօթից էր լեալ, վասն որոյ ոչ էին սպանեալ, այլ ողջ եւ անվնաս եկն դարձեալ ի սուրբ Աթոռս: Դարձեալ սա ի ժամանակիս մշեցի Աբրահամ կաթուղիկոսին որ յղեալ էր ի յԵրեւան սակս իրակութեան սրբոյ Աթոռոյս, որոյ ի դառնալն անտի, փախստական զօրք Օսմանցեաց կալեալ զսա մերկացուցեալ էին եւ զամենայն ինչս առեալ եւ տիգաւ խոցեալ զթիկնամէջն: Բազմավշտակիրս այս՝ յիրաւի է կարի աշխատաւոր եւ երախտաւոր յամենայն կողմանց, եւ հարազատն որդի սրբոյ Աթոռոյս: Որում Տեր հատուսցէ զվարձս բարիս:

Դարձցուք զբանս մեր ի կարգ պատմութեան, քանզի խանն Թահմազ-Ղուլի ի յերրորդումն աւուր չու արարեալ աստի, գնաց ի Փարաքարն գեօղն եւ անդ լուաւ թէ՝ Սարասկար Աբդուլլահ փաշայն ելեալ է ի Ղարսայ եւ եկեալ է ի յԱպարանն գաւառ եւ գայ ի վերայ քո: 

Յայն սակս զամենայն զօրս իւր փութով գումարեաց առ ինքն, եւ չուեալ անտի առ կողմամբն բերդին Երեւանայ գնաց ի տափն Եղեւարդայ գեղջն: Եւ անտի զամենայն ծանրութիւնսն բանակին որոշեալ յղեաց ի կողմն Գեղամայ ծովակին, իսկ զքաջագոյն պատերազմողսն առեալ առ ինքն մնաց անդ որք լինին ԺԸ. եւ կամ ԻԱ. հազարք (որպէս ասէին):

Եւ շրջեալ ի տափի անդ՝ զբարձրաւանդակ բլուր մի գտեալ, զայն ընտրեաց առնել իւրեանց տեղի ամրոցի, որ կոչիւր ի տաճիկ լեզուս «Ախիթափայ», որ է յարեւելս կոյս Եղեւարդայ գեղջն, մերձ գետոյն Հրաստանի, որ այժմ ասի Զանգի: Շուրջ զբլրաւն այնու զքարեայ պատնէշս մարդաչափ կանգնեցուցանել հրամայէ զօրաց իւրոց, որ եւ կատարեն իսկ վաղվաղակի: Զայս՝ այնու մտօք առնէ, իբր թէ, եթէ ի պատերազմին մեք յաղթիցուք, յայնժամ փախստեայքս մտեալ ի սա զերծցուք թերեւս, եւ աստի մարտիցուք ընդ նոսա: Յաւուր յայնմիկ, գայ հիւսիսակողմն թիկամբն  Արայի լերինն փաշայն Աբդուլլահ, հարիւր հազարօք զօրօք (որպէս ասէին), եւ բնակէ ի ստորոտն նոյնոյ լերին հանդէպ զօրացն պարսից, վասն ամրութեան տեղւոյն: Զոր տեսեալ հնարագէտ Խանին Թահմազայ, խորհի, զնոսա հնարաւ իւիք իջուցանել ի տափ անդր, վասն որոյ յառաջագոյն զօրսն որոշէ ի գունդս գունդս եւ ի նոցանէ զոմն ի դարանակալութիւնս առաքէ, եւ զոմնս առեալ ընդ ինքեան՝ կանգնէ ի գլուխն պատնիշապատ բլրին, սակայն այնքան խիտ կացուցանէ զզօրսն, մինչ զի տեսանօղքն ի հեռուստ՝ ԶԺՌ, ԸՆ Ե. կարծեն գոլ: Զայս ի վաղիւն ընդ առաւօտն իբրեւ տեսանեն Օսմանականն զօրք յիրաւի փոքր կարծելով, պատրին եւ յոչ ինչ համարելով սրտապնդին՝ եւ չուեալ անտի իջանեն ի տափն, զի անցեալ գնասցեն ի բերդն Երեւանայ, յորում ամրացեալք կային զորք Օսմանեցւոց: Յայնժամ ուրախացեալ Խանին՝ վաղվաղակի իջանէ ի բլրոյ անտի հանդերձ զօրօք՝ եւ հասանէ ի վերայ նոցա: Խմբի պատերազմն. յաղթահարին սաստկապէս, եւ ի փախուստ դառնան Օսմանցիք: Եթէ ո՜րպէս, աստ ոչ գրեմ մանրամասնաբար, քանզի ի յայլ պատմութիւնս գրեալ եմ զայնս:

Բայց աստ զայս միայն գիտասջիք, զի յետ պատերազմին՝ ի թուելն զդիակունս անկելոց, գտանին ի յՕսմանցւոց ԽՌ. անձինք, եւ ի Պարսից ԺԵ. եւ կամ՝ քսանք։ Ընդ որս եւ Քեօրփուլու օղի՝ սարասկար Աբդուլլահ փաշայն մեռանի: Եղեւ իբրեւ այս յաջողութիւնս աստ մեծի Խանին, ուստի զայն բլուրն կոչել հրամայեաց այնուհետեւ «Մուրադ-թափայ». յորոյ վերայ շինել հրամայեաց խարտեցեալ քարիւք զշինուած ինչ, ընդ ձեւոյ վրանին իւրոյ, եւ ի ներքոյ նորայ զջրոյ համբարս հաստատել: Զորս եւ շինեցին եւ կատարեցին իսկ: Որոց շինեցուցանօղ վերակացուն էր Սրբոյ Աթոռոյս միաբան ոմն Ստեփաննոս վարդապետ անուամբ, որոյ ձեռամբն շինեցաւ, որ կայ մինչ ցայսօր: Եւ ապա զզօրս կացոյց ի վերայ ամուր դղեկին Երեւանայ, առ ի պահել զայն ըզգուշութեամբք, զի մի ելեալք փախիցեն Օսմանցիք: Իսկ ինքն առեալ զզօրսն իւր ել ի լեառն մեծ Աղմաղան ի հովանոց, վասն զի աւուրք ամարայինք էին, որ է յարեւելից կուսէ Երեւանայ, յորմէ եւ ոչ հեռագոյն իսկ: Եւ մինչ աստ էր՝ Գեանջալի փաշայն որ կայր ի բերդումն Գեանջեայի՝ հնազանդեալ ել անտի, հանդերձ զօրօքն իւրովք եւ թաթարի Սուլթանիւն, եւ եկն առ ոտս քաջայաղթ Խանին: Որ եւ սիրով եւ քաղցրութեամբ ընկալեալ զնոսա խլայեաց եւ յուղեւորեաց յերկիրն իւրեանց: Արար աստանօր եւ զհարսանիս (անունը բաց են թողած) անուամբ որդւոյ իւրոյ, նաեւ (անունը բաց են թողած) անուամբ եղբօր որդւոյն իւրոյ: 

Սկսաւ իբրեւ տապագին օդն ամարայնի յեղափոխիլ ի հովութիւն, յայնժամ չուեաց ի լեռնէ անտի հանդերձ զօրօք իւրականօք բազմօք եւ գնաց ի վերայ Ղարսայ: Բայց ի գնալն իւրում զասպատակաւորս առաքեաց ի Բայազիդ եւ ի Կաղզվան, եւ ինքն գնացեալ նստաւ ի վերայ Ղարսայ բերդին, եւ յամենայն կողմանց ի նեղս էարկ զքաղաքացիսն: Անտի եւս առաքեաց զասպատակաւորս ի մերձակայ եւ ի հեռակայ գաւառսն նորին, որք եւ գնացին այսինքն Ղայղուլի, ի Ջաւախէթ, ի Չըլդըր, ի Գեօլա, յԱրտահան, յՕլթին, ի Նարիման, եւ ի յԷրզրումայ մերձակայսն՝ եւ քանդեալ աւերեցին զայնոսիկ նահանգսն, եւ զամենայն ի ձեռս անկեալ բնակիչսն նոցս բոլոր տամբք ամենիւք, եւ ստացուածովք իւրեանց քշեցին՝ եւ առեալ ածին ի բանակ անդր: Սոյնպէս ի Բայազիդ եւ ի Կաղզվան գնացեալ ասպատակաւորքն՝ բերեալ զաւարս բազումս ածին ի բանակ մեծ:

Յորժամ զայս տեսին եւ լուան Ղարսեցիք՝ խոստացան զբերդն Երեւանայ դատարկել եւ տալ նմա, վասն որոյ յղեցին զոմանս ի մեծաւորաց իւրեանց ի յԷրզրում սակս այսր խորհրդոյ: Որք եւ միաբանեալք ի Էրզրում անտի, զարս երեւելիս որպէս զդեսպանս առ յաջողաբախտ Խանն Թահմազղուլի վասն դատարկեցուցանելոյ զԵրեւանայ զբերդն: Զայս իբրեւ լուաւ Խանն, ուրախացաւ եւ խլայեաց զդեսպանս. ընդ նոսա եւ զխան ոմն կարգեաց, գալ յԵրեւան, եւ զբերդն դատարկել: Որք եւ եկալ աստ դատարկեցին զբերդն եւ ի միջի եղեալ Օսմանցիքն ելեալք անվնաս, գնացին յաշխարհն իւրեանց հանդերձ ստացուածովք իւրեանց, տանելով ընդ ինքեանս զկէս պատերազմական գործիսն, որ էր ի ԻԲ. սեպտեմբերի ամսոյ: Ուստի խանն մեծ յարուցեալ ի Ղարսայ անտի գնաց ի Թիլֆիզ: 

Եւ անդէն հրամայեաց զերեք հարիւր տունս յերկրէն Երեւանայ արտահանել եւ տանիլ ի Խորասան ի Մաշադ քաղաքն, սոյնպէս եւ ի Նախիջեւանայ երկրէն զերկու հարիւր տունս, նաեւ հրամայեաց զվերոյասացեալ ի Ղարսայ նահանգաց քշեալ տունսն տանիլ ի Խորասան։ Որ եւ կատարեցաւ հրաման նորա: Եւ թէ որպէս տարան զնոսա՝ ի յայլ պատմութիւնս լիապէս գրեալ եմք: Եւ ի Թիլֆլիզոյ անտի ելեալ՝ անցանէր ընդ Կուրն մեծ գետ, եւ լեկզի ազգսն որք կային ամրացեալք ի մայրախիտ ստորոտն մեծի լերինն Կովկասայ, հնազանդեցուցանելով՝ հասանի ի Դարբանդ: Եւ անտի դառնայ ի նոր Շամախի: Եւ անտի գայ ի լայնատարած դաշտն Մուղանայ: 

Գիտելի է աստ զի այսպէս իբրեւ յաղթեաց ամենից այնց թշնամեաց, որք տիրեալ էին ղզլբաշից երկրացն, յորոց եւ արտաքսեալ էհան զնոսա եւ փախոյց յիւրաքանչիւր աշխարհն իւրեանց եւ թափեաց զամենայն վիճակս թագաւորութեան իւրեանց ի թշնամեաց բռնութեամբք եւ պատերազմօք: Այսինքն, զՍպահան, զՇիրազ, զՔօհ, Գիլան, զԵզդ, զՔրման, զԼառ, զԲանդար Աբաս, եւ զայլ ծովեզրական նաւահանգիստսն. նաեւ զՇուշդար, որ է Շոշ, զԴուրազ, զՀաւիզա, զբոլոր Լօռստան, զՀամադան, զՔրմանշահ, զՅորմի, զՄարաղայ, զԹարվէզ, զԽօյ, զՍալմաստ, զՆախիջեւան, զԵրեւան, զԹիլֆիզ, զԳեանջա, զՇամախի (զոր զկնի առնելոյն հրամայեաց տեղափոխել զգովելի քաղաքն այն ի յԱղսու կոչեցեալ տեղ վատւօք (?), զոր եւ փոխեցին իսկ), զԴարբանդ, որ է Դամուր Ղափու, զԲարդա, զԱրդավիլ, զԳիլան, զԶանկիա, զՍուլթանիա, զՂազբին, զՂում, զՔաշան, զԹէհրան, եւ զՀերաթ, հանդերձ ամենայն վիճակօքն իւրեանց:

Արդ՝ զայսոսիկ իբրեւ էառ եւ յաջողեցաւ գործն իւր, զօրացաւ եւ բռնացաւ յոյժ, եւ զամենայն սիրտս Ղզլբաշական՝ զօրացն ձգեաց առ ինքն հնարաւորութեամբք, եւ մանաւանդ ազատելով զերկիրսն նոցա ի թշնամեացն ձեռաց: Յայնժամ խորհի եւ տեսանէ զի եկն պատշաճաւոր օր եւ էհաս ձեռնտու ժամանակ, յորում կարէ զնախախորհեալն իւր զխորհուրդ եւ զներծրարեալ ի սրտի  իւրում արտայայտել եւ կատարել: Վասն որոյ յառաջ քան զգալն իւր ի Մուղան անդ, հրամայէ զի ամենայն քաղաքաց եւ ի գաւառաց որք ընդ իշխանութեամբն իւրոյ են, Խանք, սուլթանք, գործակալք եւ արք երեւելիք կարդացօղք եւ այլք անուանիք, համազգիք եւ այլազգիք եղեալք ամենեքեան գնասցեն ի Մուղան եւ պատսպարեսցեն անդ, մինչեւ ի գալն իր անդ:

Որոց ի լսելն զհրաման նորա, փութանակի ելանեն յիւրաքանչիւր տեղեաց եւ գան, բայց մինչչեւ եկեալք ամենեցունց, ինքն ի կողմանցն Շամախոյ գայ ի Մուղան յամսեանն յունուարի, որ լինի օր յերկոտասաներորդ: Որ եւ հրամայէ զռոճիկս տալ օր ըստ օրէ եկելոցն բնաւից, եւ յամենայն առաւօտու ի սելամն իւր գնալ։

Զայսոսիկ աւուրս գան եւ հասանեն անդ մնացեալքն ամենեքեան, եւ պատրաստին. լինի այս ի ռամազանի ամսոջն իւրեանց: Իբրեւ մերձենայ օրն բայրամի, աւուրբ միով յառաջ հրամայէ զվաթսուն եւ զվեց գազեան եւ երկոտասան սեամբք վրանն հարկանել: Իսկ յառաջի աւուրն յորում կատարի տօն մեծ բայրամին որ լինի օր երրորդ ամսոյ փետրուարի իբրեւ գնան եկեալքն ամենեքեան ընդ առաւօտն ըստ սովորութեանց իւրեանց ի սէլամ, եւ մանաւանդ ի շնորհաւորել զբայրամն մեծի Խանին, յայնժամ հրամայէ զպատուելի արսն ի յեկելոց անտի որոշեալ եւ տանիլ առ ինքն որ բազմեալ լինի ի վրանին մեծի: 

Որք եւ գնացեալք երկիւղիւք մեծօք եւ պատկառանօք խոնարհմամբ գլխոց ողջունեն զնա, շնորհաւորեն նաեւ զբայրամն նորա: Որ եւ հրամայէ նստիլ յաջ եւ, յահեակ: Որք եւ նստին ըստ իւրաքանչիւրում կարգի զոր ուսուցեալ էին նոցա յառաջագոյն: Ի գլուխ աջակողմանն բազմեալ լինի դեսպանն Օսմանցւոց վերոյիշեալ Գեանջ Ալի փաշէն, իսկ ի գլուխ ձախակողմանն նստեալ լինի իր մեծ եղբայր Իբրահիմ Խանն, յորոյ ներքոյ իւր որդիքն եւ եղբօր որդիքն կարգաւ: Եւ ապայ ռուսաց դեսպանն: 

Ընդ որս բազմեալ լինի եւ յոգնիմաստ եւ բազմաշխատ հայրապետն մեր Աբրահամ թրակացին ի յաջ կողմն, ի վայր քան զութ խան եւ ի վեր քան զքառասուն խան: Զորս բանն հնարագետ եւ հանճարաշատ պատուէ բանիւք, լիացուցանէ անուշահամ կերակրովք, զօվացուցանէ քաղցրագոյն ըմպելեօք, հոտոտէ վարդաջրովք եւ ծխանելեօք, հեշտացուցանէ եւ ուրախացուցանէ երաժշտական երգօք, գուսանական նուագարանօք, եւ մանկական պարողութեամբք: Եւ այսու հնարիւք զսիրտս նոցա քարշէ առ ինքն եւ այժմ արձակէ ի խաղաղութիւն զնոսա: Որք եւ յարուցեալք գնան յիւրաքանչիւր իջեւանս իւրեանց: Իսկ ի վաղիւն հրամայէ եկելոցն ամենից յերրորդ ժամու աւուրն ելանել արտաքս ի բանակէն ի տեղի մի, յորում իւրաքանչիւրոց քաղաքաց եւ գաւառաց պետք երկրականօք արամբք իւրեանց երախանս իւրոց եւ ի հաւատարման զարս եօթունս, որոյ անուանքն լինին այսք, Միրզա Զաքի, Միրզա Մեհտի, վեքիլ Թահմազ, Միրզա Աբդըլղադիմ, Միրզա Ալիաքբար, ընդ որս լինին եւ Մայարբաշին եւ մեծի Խանին սանդուղդարն։ Որք եւ գնացեալք առ նոսա դաս դաս կոչեն զնոսա եւ ասեն, հրաման է մեծի Խանին, զի որիշ որիշ ամենեքեանքդ գնացեալք խորհեցէք ի միջի ձերում ընդ միմեանս թէ զի ոք կամիք եւ խնդրէք ձեզ եւ երկրիդ ձերում՝ տէր եւ թագաւոր լինել եւ զձեզ եւ զերկիրդ ձեր ի հանգստեան եւ ի խաղաղութեան պահել, զնա բերեալ կացուցէք  զձեզ տէր եւ թագաւոր: Քանզի, ինքն ծերացեալ է եւ մանաւանդ խոնճեալ է, յայսքան ժամանակս ի պատերազմունս լինելոյն: 

Ահա տուչութեամբն Աստուծոյ զՊարսկաստան եւ զայլս աշխարհս ձեր ազատեաց ի թշնամեաց եւ ետ ի ձեռս ձեր: Յետ այսորիկ կամի ինքն գնալ ի Խորասան ի դղեակն իւր, եւ աղօթել անդ վասն ձեր եւ վասն իւր: Ուստի ահա զհրաման նորին եւ զկամ իմացուցաք ձեզ, զի ամենեքեան գնացեալ խորհեցիք մինչեւ իններորդ ժամն, եւ ի նոյն ժամուն կրկին եկեալ աստ՝ զխորհեալսն ձեր եւ զկամս ուրոյն ուրոյն ասասջիք մեզ զի. մեծի Խանին զպատասխանի տարցուք: 

Զկնի այսց բանիցս աւարտեցմանց ամենեքին գնան յիւրաքանչիւր տեղիս: Եւ իմանան յայնց արանց ասացելոց բանիցն զդիտաւորութիւնս եւ զկամս եւ զխորհուրդ մեծի եւ հնարագիտի խանին, որ ինքն կամի լինիլ: Վասնորոյ թէպէտ կամաւ եւ թէ ակամայ ամենեքեան ի մի կամս եւ ի մի խորհուրդ միաբանին, որ է զնոյն ինքն կամիլն: Նմին իրի դառնան փութով ի նոյն ժամադրեալ տեղին, գան անդ եւ այնք եօթանեքին արքն որք հարցեալք զնոսա ուրոյն ուրոյն եւ գտանեն զնոսա զամենեսեան ի մի կամս եւ ի մի խորհուրդս եւ դարձեալ անդրէն գնան, առ Խանն մեծ, որում եւ զեկուցանեն զհամակամութիւնս նոցա ամենեցունց որ զնոյն ինքն կամին տէր եւ իշխող գոլ իւրեանց։

Արդ, ի վաղիւն հրաման լինի կրկին գնալ ամենայն եկեալք ի նոյն տեղին: Յոր գնան եւ այնք արքն եօթեանց, յորոց մին որ լինի վէքիլ — Թահմազն՝ ասէ ցնոսա. Լուարուք, Խանք, Սուլթանք, հայոց Խալիֆա եւ այլք ամենեքեանք, — Քանզի այսպէս ասէ խանն մեծ, թէ՝ որովհետեւ զիս ոչ թողիք եւ ոչ կամեցաք գնալ ի տեղին իմ եւ հանգչիլ անդ, վասնորոյ եւ ես հետեւիմ ահա կամաց ձերոց: Սակայն զերիս իրս զայսոսիկ խնդրեմ ի ձէնջ ամենեցունց, պարտիք եւ դուք կատարել, նախ, զի եթէ յետ այսորիկ յայտնեսցի երբէք ուրեք որդի Շահին, եւ կամ ոք յազգէ նորին, պարտիք ամենեւին ոչ միաբանել ընդ նմա, եւ ոչ ընդունել զնա, եւ ոչ … օգնական լինիլ նմա: Երկրորդ, զի զայս նզովս եւ զհայհոյանս ասէք զորս Օմարին եւ Օսմանին, պարտիք այսուհետեւ ոչ ասել: Նաեւ պարտիք յաւուրս Մուհառռամին զդէմս ձեր ոչ ցտել եւ ոչ արինեցուցանել սակս Հասան եւ Հուսէյնին, եւ գերութիւնք եւ արեանց հեղմունք ի մէջ երկուց ազգացս՝ վասն զի յաղագս այնց հայհոյանացն մեծ խռովութիւնք լինին, որք եմք ղուրանին ընդունողք եւ մահմեդականք։ Բայց զանազանութիւնքն որք գոն ի յաղօթս մեր եւ նոցա, պահեսցին այնք, զի մեք զմերսն ասասցուք եւ նոքա զիւրեանցսն, ի տարապարտուց զմիմեան մի նախատիցուք եւ մի անարգեսցուք: Զի եւ նոքա ի մէնջ ի Քաբայ գնացօղ զհաճիսն ոչ նեղացուսցեն եւ ոչ զաւելի ինչսն պահանջեսցեն, այլ յիւրեանց եղբայրսն համարելով պատուեսցեն: