Թահմազ-ղուլի խանի (Նադիր-շահի) արշաւանքները

ԹՈՒՂԹ ԱՌ ԱՍՏՈՒԱԾԱԶՕՐ ԿԱՅՍՐՆ ՌՈՒՍԱՑ  ՎԱՍՆ ՊԷՍՊԷՍ ՆԵՂՈՒԹԵԱՆՑ ԵՐԿՐԵԱՑՍ ՄԵՐՈՑ 

[1] Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակովբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս… 

Առ յարմատոց բարեաց բարեպէս ընձիւղեցեալդ, առ ի տոհմից արեաց արիաբար վերաբուսեցեալդ, առ յԱստուծոյ Հօրէ ընտրեցեալ, յՈրդւոյ Միածնէ արժանաւորեցեալ եւ ի Հոգւոյն սրբոյ կոչեցեալ եւ որոց ամենազօր անուամբն պսակաւորեցեալդ եւ օծեցեալդ առ գերապայծառ եւ շքեղապանծ կայսրդ, առ Օգոստափառ եւ վսեմագունեղ արքայդ արքայից, բազմազօր եւ աշխարհակալ թագաւորդ թագաւորաց, առ Չքնաղակարգ եւ բարեսահման իշխողապետդ, առ յոգնահանճար եւ յոլովիմաստ, առ Մեծահաւատ եւ առաքինագործդ...:

Այս են միտք բանիցս մերոց զի յայտնի է մեծագին Աստուածասիրութեանդ Ձերում, որ ողորմելի եւ խղճալի ազգս մեր Հայոց, նոյնպէս եւ ազգն Վրաց յամաց բազմաց հետէ անտի մինչեւ ցայժմ կան անկեալք ի ներքոյ ծառայութեան այլազգեաց յաղագս մեղաց մերոց բազմաց, որք բազմօք տառապակրութեամբք եւ պէս պէս նեղսակրութեամբք անցուցեալ եմք եւ անցուցանեմք զկեանս մեր: Եւ մանաւանդ յայսքան ամս, յորս  թագաւորութիւն կարմրագլխից դարձեցեալ է, առաւել եղեն եւ բազմացան վիշտք եւ նեղութիւնք մեր յամենայն իրաց եւ իրականութեանց, այսինքն հավատոյ ուրացութիւնք, բարեգործութեանց խափանմունք, վանօրէից անցլց (?) եւ եկեղեցեաց աւերմունք: Աստուածային պաշտամանց լռութիւնը, մանկանց եկեղեցւոյ եւ ի Քրիստոս հաւատացելոց գերեվարութիւնք, քաղաքաց ու գաւառաց եւ գիւղօրէից ամայութիւնք, ընչից՝ եւ ստացուածոց կապտութիւնը: Այսպիսիք եւ այլք աւելիք չար դիպուածք, որք պատահեցան եւ պատահին եւս մեզ Հայոց եւ Վրաց ոչ թէ միայն յայսց մեր երկրականացս այլազգեաց պատահեցան եւ պատահին մեզ, այլ մանաւանդ ի կովկասաբնակ լեկզեացն մարդագողաց եւ շաղխակերաց եւ վայրենաբարոյից, որք յայսքան յամս կատաղեցեալք եւ համարձակեալք յարեան անմիջոց ժամանակօք դասք դասք ի վերայ կողմանցս մերոց եւս առաւել ի վերայ Վրաստանայ, յորմէ թէ որքան արդեօք զգերիս են տարեալ եւ որքան զմարդիկս են սպանեալ եւ որքան զհռչակաւոր վանօրեայս եւ զԱնապատս են անմիաբան արարեալք եւ որքան զեկեղեցիսն են քակեալք եւ զմիաբանս նոցա եւ զաղօթողսն ի գերութիւն վարեալք թէ վրաց եւ թէ` հայոց, ոչ կարեմ ընդ գրով արկանել: Վասն այսորիկ անպատմելի աղէտից ու անճառելի դառնութեանցս անճար եւ անօգնական մնացեալ օծեցեալ արքայդ այդ վրաց Թէմուրազ ելեալ յերկրէ յիւրմէ զճարհակ վիշտս եւ զանազան աշխատակրութիւնս յանձն առեալ սակս Քրիստոսեան հաւատոյս եկն առ բազմազօր բարեպաշտութիւնդ ձեր յուսալով յամենակարօղն Աստուած եւ ապաւինելով յողորմածութիւն գերափառութեանդ ձերոց վասն օգնականութեան ի ձէնջ խնդրելոյ եւ զհնարս փրկութեան մնացեալ քրիստոնէից աստ եղելոց, որք աղաւթելով մեծավ յուսով սպասեն ակնադէտ աստանոր այսր աղագաւ եւ մեք աղաչելով աղաչեմք եւ խնդրելով խնդրեմք, զի վասն ամենազօր անուանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ վասն պատուական խաչին նորա եւ սակս սրբոյ հաւատոյ՝ որ առ նա, զհայցուածս դորա եւ զմերս կատարել հոգայցէք եւ զհնարս գտանիցէք եթէ կարելի լիցի եւ որպէս Աստուածատուր հանճարեղութիւնդ ձեր վկայէ եւ կամի, մի անտես եւ անյոյս առնիցէք զմեծահաւատ արքայի այդ եկեալդ առ ոտս ձեր եւ զմեզ աստի աղաչօղս, այլ որպէս հոգայք զձեր օրհնեալ ու բարգաւաճեալ ազգդ, խնդրեմք նոյնպէս զազգս մեր ողորմելի եւ զազգն վրաց հոգալ, վասն զի մեք եւս եմք հանապազ աղօթող սակս հաստատութեան թագաւորութեանդ ձերոյ եւ սակս բարեյաջողութեան եւ մշտայաղթութեան գործոց ձերոց ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ եւ ի պարծանս մեր: Գիտելի է եւս եւ զի եկեղեցական հոգեւոր պաշտօնէից ինչք եւ ստացուածք են աղօթք եւ օրհնութիւնք, զորս միշտ ընծայեալ մատուցանեն Աստուծոյ նաեւ ողջունիւ հանդերձ սրբոցն շնորհօք եւ զօրութեամբք եւ աղօթական բանիւք ահա ընծայեալ մատուցաք … որպէս զերկնային եւ զԱստուածային իր ինչ ազնուական եւ դնելի ի գանձարանի հոգեւորի ի բարեպաշտութենէ թագաւորութեանդ ձերոյ փաստ եւ անդ հոգեւոր ճոխութեան լիցի ձեզ նպաստ: 

Վասն որոյ զայս թուղթ օրհնութեան, սիրոյ եւ աջ մենափարթամ թագաւորութեանդ ձերոյ, զոր սիրոյ ձերմէ ժտիմք լինիցի աստ մարմնաւոր յղփութիւն: Գրեցաւ ի ՌՄԹ (1760) թվին ի յուլիս: 

[Լուսանցքում՝] 

«Թէպէտ մեծազգի եւ հռչակատոհմ եւ բարեպաշտ օծեալ արքայն վրաց Թէմուրազ Հերակլիւ Քրիստոսազօրիւ արքայիւ անհանգիստ մարմնով զցայգ եւ զցերեկ  ընդիմացան եւ ընդիմանան եւս լեզկեաց եւ յաղթեցին եւս բազում անգամ, սակայն ոչ կարացին ոտս նոցա խափանել ի գալոյ յերկիրն իւրեանց եւ այժմ որդի դորին միշտ է ի մրցմունս այնդ հաւատոյ հակառակ թշնամեացն եւ հաւատացեալ քրիստոնեայք, թէ հայք եւ թէ վիրք եւ թէ այլազգիք եւս, զի զնոսա եւս գերեն, նախ Աստուծոյ, ապա դոցա պահպանութեան կան այժմ: Բայց եւ զի ոչ կարացին իսպառ խափանել զնոսա ի գալոյ եւ օգնողք եւս ոչ ոք եղեն դոցա»։