Յաղագս ամպոց եւ նշանաց

Յորժամ Գ աւրեայ երեւի լուսինն եւ եղջերքն վերաձգեալ՝ եւ յստակ եւ սուրբ լինի՝ նշանակէ զաւդ պարզութեան. ապա թե սուրբ են եղջերքն եւ շիկագոյն՝ հողմային նշանակեն. վասն խառնուածոյ սեաւ թանձր ամպոյն ի հայելիս պայծառութեան լուսոյն՝ շիկագոյն երեւի։

Յորժամ Դ աւերայ լինի լուսինն արժան է պայծառագոյն լինել, ապա թէ որպէս զԳ աւրէն տխուր են եղջերքն եւ թանձր եւ ոչ սուր ձգեալ, այղ յիացեալ ծայրքն եւ բթացեալ՝ նշանակեն հողմ արեւմտեայ կամ անձրեւ. վասն զի թխացեալ աւդն այնպէս ցուցանէ զեղջերսն լուսնի։

Յորժամ Գ աւրեայ է լուսինն եւ եղջերք ոչ ի ներքո(յ) խոարհեալ եւ ոչ յողնեալ արտաքս, այղ կանգուն վերաձգեալ՝ հողմոց նշանակ է, վասն որոյ ի սկզբանէ կանգնին եղջերքն վերաձգեալ յաւդոցն. որպէս երեւի թէ յաւդոցն ձգի ի վեր, ոչ թեթեւ հողմոյ նշան, այղ սեւաթոյրր հողմոյ նշան, որ է հիւսիւսային եւ լիւբեացի. ապա թէ ի չորրորդումն նորին նման երեւին եղջերքն՝ առաւել նշանակէ զաւդոց սաստկութիւն, զի վասն ուժգնութեան աւդոցն եւ ի Դ աւուրն կանգուն երեւին եղջերքն։

Յորժամ եղջերքն հարաւայինն խոնարհեալ՝ զհարաւ նշանակէ. եթե արեւմտեայ եղջեւրն խոնարհեալ՝ զարեւմտէ հողմ նշանակէ, ապա թե յարեւմուտս կողմն ճապկեալ են եղջերքն՝ նշանակեն զհարաւոյ հողմ. վասն զի մղէ կանգուն եղջեւրն զլուսաւորութիւն ի հարաւոյ յարեւմուտս եւ յարեւմտից ի հարաւ. եւ այսպէս երեւի եղջեւրն խոնարհեալ յողն։

Յորժամ Գ աւրեայ է լուսինն եւ ամենայն բոլորն շիկա/8b/գոյն է՝ զյուզմունս ամպոց նշանակէ եւ զաւդոց. ապա թե շիկագո/՞՞/յնս աճեցեալ եւ հրացեալ՝ եւս առաւել քան զառաջին(ն)՝ լինի յուզումն ամպոց եւ աւդոց։

Յորժամ երկուցուն կողմանցն հասարակեալ լուսինն միապէս, եթե յաճ(մ)ունս իցէ, եթե ի մաշս եւ եղջերքն հարթեալ եւ մէջ հասարակին լցեալ, վասն զի սկսնու յեղջերացն եւ մաշի յեղջերացն, եւ սուրբ է գոյնն՝ զպարզ նշանակէ, ապա թե շիկագոյն՝ հողմին նշանակէ զաւուրս ամսոյն այսու նշանաւ. ապա թե ի միոյ կողմանէ թխագոյն՝ յանկագոյն մասն ունի ամիսն։

Յորժամ նշան երեւի ի լուսինն յԳաւրեին կամ ի Դաւրեին մահկաձեւ՝ եթե ի պարզոյ, եթե յամպոյ յուզման՝ մինչեւ ցհասարակն լուսնոյ զնոյն նշանակեն աւդոյն հիւթք. ապա թե ի հասարակէ լուսնոյն երեւի նոյն նշան՝ մինչեւ ցգլուխ լուսնոյն նշան լինի. ապա թե դարձեալ նշան լուսնոյն ամսոյ ի գլուխն երեւի՝ մինչեւ ցհասարակն լուսնոյն մաշոցն նոյն լինի. դարձեալ ի հասարակէն նոյն լինի նշան մինչեւ երիս աւուրս մահկաձեւ նոյն լինի։

Յորժամ ի լուսինն մլար լինի եւ յամենայն կողմանց զլուսինն թաղանթեալ իցէ՝ եթե առ սակաւ սակաւ անաւսրանայ մլարն եւ հալի թխագոյն երեւմամբ՝ զպարզ նշանակէ. եւ այսպէս ծանուցանէ զաւդոցն ժողով անաւսր եւ դիւրահալ։ Ապա թե լուսնին ի միոջէ կողմանէ մլարն պատառի եւ ձգի՝ հողմային հիւթից նշանակ է, եւ անտի լինի ձգումն հողմոյն, ուստի ձգումն մլարին եղեւ. ապա թէ դարձեալ ի լուսնին մլար երեւի՝ նշանակէ յուզմունս ամպոց. վասն զի կրկնումն /9a/ այս մլարի ի թանձրութենէ հիւթոց աւդոյն եղեւ, ապա թե երրորդ եւս երեւեսցի մլարն եւ թուխ՝ եւս դժնդակագոյն ցուցանէ զյուզմունս աւդոց, եւ այդ երրորդ նշան է դժնդակ եւ առաւել պատճառ յուզման ձմերանւոյ։

Յորժամ առ արեգակամբ երեւսցի նշան ջոլրեալ՝ յուզումն ամպոց լինի եթե հողմոյ է թե անձրեւաց։ Քան զլուսինն այս զաւրաւսրագոյն է, զի եւ ճառագայթք արեգական ուժաւորագոյն են քան զլուսնի. քանզի ոչ կարեն ճառագայթք լուսնի հալել զաւդոցն ժողովեալ թանձրութիւն ամպոց։ Եւ այս [հիւթք] աւդոց արեգական յայտնապէս ցուցանեն զնշանս զլուսնի, որք ճշմարտապէս հային ընդ արեգական, յորմէ նշանաց մարթի ճանաչել որպէս լինի։

Յորժամ յարեւելից կողմանէ արեգակն երանգ երանգ երեւի որպէս թէ հրագոյն եւ շիկագոյն եւ թուխ եւ կամ այղ ինչ գոյն, հաստատութեամբ զխռովութիւն աւդոց նշանակէ եւ ոչ ակնկալութիւն պարզոյ։

Յորժամ արեգակն յիստակ երեւի եւ նորին նման յիստակ եւ անամպ գաւտին որ զարեգակամբն երեւի՝ նշանակէ զառաջիկայ աւրն պարզ լինել։

Յորժամ [յամ]ենայն կողմանց հարթ երեւին մուտք արեգական՝ հողմ նշանակէ, ապա թէ արեգակն խուզեալ երեւի եւ ճառագայթք պատառեալ՝ է որ յարեւմուտս եւ է որ ի հարաւ կոյս, եւ մէջն պայծառ եւ սուրբ երեւի՝ անձրեւս եւ հողմս նշանակէ։

Յորժամ ընդ ելանել արեգական կայծակ լինի եւ առ նովաւ շիկագոյն երեւի կամ թխագոյն՝ նշանակէ շիկագոյնն հողմ եւ թխագոյնն անձրեւս, ապա թե է ինչ արեգակն որ շիկագոյն երեւի եւ է ինչ որ թխագոյն՝ նշանակէ անձրեւս թխագոյնն եւ հողմս շիկագոյնն։

/9b/ Յորժամ արեգակն մտանէ կամ ծագէ եւ ճառագայթքն յիրեարս խոնարհեալ մղեալ յաւդոցն եւ զմի կողմն ընդ ծագելն կամ ընդ մտանելն հովանի ունի յամպոյ, եւ է զի ամենայն իսկ ըմբռնեալ յամպոյ լինի ընդ ծագելն եւ ընդ մտանելն՝ զայն աւուրս ...

Յորժամ յառաջագոյն քան զարեգակն ծագել ամպ չափաւոր եւ անաւսր՝ ապա արեգակն ընդ ամպովն վերանա[յ] տխուր ճառագայթիւք, այնպէս զի լոկ բոլորն երեւեսցի՝ անձրեւ նշանակէ։

Յորժամ ընդ ծագելն արեգակն մեծագոյն քան զսովորականն երեւեսցի եւ ընդ ելանելն սփռի եւ լաւանա[յ], որպէս զի հալի ինչ, եւ առ սակաւ սակաւ ի վեր ելեալ փոքրագոյն երեւի՝ նշանակէ պարզ լինել։

Յորժամ ձմեռնային ժամանակի ի մուտսն դեղնագոյն երեւի՝ պարզ նշանակէ, եւ այս ի խտացեալ ամպոց եւ լուծեալ եւ յանաւսր աւդ փոփոխեալ. եւ ի ճառագայթից ջեռեալ խոնաւ երեւեցուցանէ. որպէս զգաւտի ձգի եւ ճառագայթքն ընդ խոնաւն խառնին, եւ դեղնագոյն եւ կանաչ երեւի ընդ մտանել արեւու։

Յորժամ ամպ առագաստէ՝ թե թուխ են ամպքն եւ ընդ առագաստելն ճառագայթքն յամպն խառնին յերկուցունց կողմանց՝ նշանակէ զառաջիկայ աւրն անձրեւս լինել, զի վասն թանձրութեան ամպոցն թուխ երեւի։

Յորժամ արեգական պատա[ր]ումն լինի եւ առանց ամպոյ մտանէ՝ եթե լինից[ին] առ նովաւ շիկագոյն ամպք՝ ոչ զցայգն եւ ոչ զյառաջիկայ աւրն չէ ակնկալութիւն անձրեւի։

Յորժամ արեգական ճառագայթքն տխրեալ մեզ երեւի[ն] եւ թխութեան նմանեալ, որպէս /10a/ երբեմն մեզ խաւարչտագոյն երեւի[ն]. եւ այս լինի արեգական խաւարչտանալոյ։

Յորժամ թանձր ամպ լինի առ նովաւ՝ յուզման ամպոց նշանակ է։

Յորժամ կամի արեգակն ելանել եւ առ նովաւ ամպք հրագոյն շիկագոյն եւ խիտ՝ նշանակէ զամպս, եւ ոչ լինին ամպքն առանց անձրեւի եւ ոչ աւրն առանց ցաւղոյ։

Յորժամ արեգակն ելանէ եւ ճառագայթքն գոգցես թե յարեւելս կոյս ելանեն զբոլորակաւն եւ խաւարչտագոյն լինի՝ ցուցանէ թե յանաւսր ամպոց առագաստեալ լինի. եւ այս նշանակէ անձրեւ կամ հողմ. ապա թե ճառագայթքն առաւել մրրկեալ երեւին եւ առանց ամպոյ նշանակէ։

Յորժամ առ արեգակամբ թուխ կամ մթար լինի՝ զխռովութիւն ձմերայնւոյ նշանակէ, ապա թե մաւտագոյն լինի մլարն՝ տեղատարափք լինին. վասն զի նշանակեն այս ամպք զթանձրութիւն աւդոց եւ դժուարահալութիւն։ Որպէս ասացի՝ թե մաւտագոյն լիցի բակն բոլորեալ արեգականն եւ դժուարահալ՝ մեծ ձմերանւոյ նշանակք են։

Յորժամ երեւի որ կոչի պատիղովն ամպ թանձր՝ ըմբռնեալ ժողովեալ յարեգական ճառագայթից, որպէս թե նորա նման երեւի եւ ընդ նմա գնայ՝ ակնկալութիւն է ձմերանւոյ. յայտ է՝ զի եւ այսպիսի ինչ վասն առաւելութեան թանձրութեան ամպոց անհալ լինի, թե մաւտ առ արեգականմբն գնայ. եւ յորժամ ի հարաւոյ կողմանէ լինի այս պատիղովն՝ հարաւ ցուցանէ, եթե արեւմտից՝ արեւմտէ ցուցանէ։

Յորժամ մտանէ արեգակն երեկուն եւ ցաւղ արկանէ՝ առաւել անձրեւս նշանակէ զայն աւուրս քան զծագել արեգականն. եւ վասն այնր լինի այսպէս, զի ի ծագել արեգականն ի ջերմու/10b/թենէ ի ցրտութիւն փոխի. իսկ երեկուն վասն առաջիկայ գիշերոյն ցրտութեան ամպքն հաստատուն կան, վասն այնր զյուզմունս ամպոց նշանակէ։

Աստեղք են որոց խառնակեալ ճանապարհք լինին գնացից, որ անուանեալ կոչի[ն] յարդգող, եւ այս ճանապարհ թե սպիտականայ՝ հողմ ցուցանէ յայնմ կողմանէ ուստի շարժեցաւն. ապա թե ի միւսմէ կողմանէ աստեղքն ոչ շարժեցան, այղ յայղմէ կողմնաէ՝ խառնակ հողմ նշանակէ։

Տեղի է որ կոչի մսուր եւ այս ժողով իմն է, որ երեւի զամպ նման, եւ լինի առ պատենիւք խեցգետոյն եւ Բ աստեղք առ նովաւ՝ մի ի հարաւոյ եւ մի յարեւմտից, որ կոչեն էշս, եւ յորժամ պարզոյ ի վեր հայիս՝ յանկարծ մսուրն չերեւի եւ նուազ աստեղքն՝ որ էշքն կոչին՝ երեւին զյուզմունս ամպոց նշանակէ։

Յորժամ մսուրն թուխ երեւի եւ աստեղքն իրերաց նման՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ առ մսրովն Բ աստեղքն որ կոչին էշք, եւ որ ի հարաւոյն է նուաղագոյն երեւի, եւ որ արեմտէն նորին նման սուրբ՝ հողմ նշանակէ արեւմտէ. ապա թե շրջի՝ արեմտէն նուաղագոյն լինի եւ հարաւայինն նորին նման լինի սուրբ՝ հարաւ լինի։

Յորժամ կայծակէ ի չորից կողմանց եւ ի նմին կողմանց ուստի կայծակէն հողմք լինին՝ զյուզմունս ամպոց նշանակէ. մանաւանդ որ ի ծովու նաւք են վտանգին։

Յորժամ սկիզբն գիշերոյ լինի եւ ամպ երեւի նման գզաթոյ՝ զխռովութիւն աւդոց նշա[նակէ]։

Յորժամ կամարն ընդ արեւմուտս կրկին երեւի՝ անձրեւս նշա[նակէ]։

Յորժամ որ եւ իցէ աստեղս տեսանես մլար թուխ՝ զյուզմունս ամպոց նշանակէ։

Յորժամ ի գլուխս լերանց /11a/ դնգչիւնք լինին՝ հողմս նշանակեն։

Յորժամ արագիլ ի ծովէ կողմանէ փախչի զարհուրելով եւ սուր ձայն առնելով՝ զյուզմունս ամպոց նշանա[կէ]. եւ վասն այնր փախչի, զի յառաջագոյն ճանաչէ ի խռովութենէ ծովուն։

Յորժամ պարզոյ կռփիւք ի մայրեաց թռչին ընդդէմ իրերաց զարհուրելով՝ նշանակեն զյուզմունս ամպոց եւ հողմոց եւ փիւկոս այս հաւիկ մի խլիկ, որ ի փոքր ի շնչմանէ շարժէ։

Յորժամ մ[ր]տմունք եւ սագք ի ցամաք ելանեն եւ զթեւսն կտուեն՝ զյուզմունս հողմոց նշանակեն։

Յորժամ ի գլուխ լերանց ամպ ընդ երկար երկայնի եւ նուազ եւ երկայն երեւի՝ հողմ նշ[անակէ]։

Յորժամ պապիւք ի ծովէ ելանեն բազում զմիմեամբք՝ հողմ նշանակէ. նման է որպէս որ յորոշտուեդ (?) ելանէ։

Յորժամ ծովային կամ գետային հաւք անդադար մրտխըղճին, ջուրն հարկանեն՝ զյուզմունս ամպոց նշա[նակէ]։

Յորժամ ծիծառունք առ լճովք թռչին ստէպ ստէպ եւ զթեւսն ի ջուրն հարկանեն՝ զյուզմունս ամպոց նշա[նակէ]։

Յորժամ գորտք առ միմեանս ժողովին եւ կռչեն՝ զյուզմունս ամպոց նշանակեն. եւ են գորտք որ կոչին գիւռնիովքն ճշմարտեն առաւել զժամանակս եւ այնպէս մանրիկք են՝ մինչ տըղկունք կտեն զնոսայ։

Յորժամ աղաղանչք ձայն առնեն ընդ առաւաւտս՝ ձմեռն նշանակէ։

Յորժամ առ ծովեզերբ թեւովք զջուրսն հարկանեն՝ զյուզմունս ամպոց նշանակէ։

Յորժամ արջառ յերկին գլխամբարձ է եւ հոտայ՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ մրջիւնք զձուս իւրեանց հանեն ի ծակուց՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ մրջիւնք ժողովեալք եւ յորմ նստեցին՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ ընտանի հաւք կուտին /11b/ եւ մեծաձայն կռչեն՝ անձրեւս նշանակեն։

Յորժամ ճայք զմիմեամբք շրջապատին եւ ճչեն՝ անձրեւս նշանակեն. մանաւանդ ագռաւք յորժամ թռչին եւ միմեանց ձայնս առնեն՝ անձրեւս եւ շանթս եւ կարկուտս նշ[անակեն]։

Յորժամ ճայք թանձր ձայնիւ ճչեն եւ թեւովք զաւդս հարկանեն՝ անձրեւս նշանակեն։

Յորժամ ընտանի հաւք եւ ասղակտուցք եւ ձկնքաղք կտեն եւ ի բոյնս գալով շարժեն զթեւս իւրեանց՝ յուզմունք ամպոց լինի։

Յորժամ արագիլք ի ծովակոյս իջանեն ձայն[իւ] անձրեւս նշա[նակէ]։

Յորժամ ճանճք սրագոյնս խածանեն եւ զնոյն արիւն յորդորելով ծծեն՝ զյուզմունս ամպոց նշանակէ։

Յորժամ խոնաւոյ գիշերի ի պատրուկէ ճրագաց կայծ ոստանի՝ անձրեւ նշանակէ. եւ զի առ պատրուկաւն հրեղէն բոլորաձեւ առ անձրեւս ձմերանի նշանակէ։ Եթե ի պատրուկէն լոյսն չելանէ կանգուն, այղ՝ է զի ի մի կողմանէ կամ յերկոսեան կողմանս յայսկոյս յայնկոյս պղպջաց պէս կողմանի՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ մ[ր]տմունք ամարանի ստէպ ստէպ թռչին ճախրելով՝ անձրեւս նշանակեն։

Յորժամ շամանդաղ ձգի ի լեռնոտանէ եւ ծայրք լերանցն երեւին յիստակ՝ պարզոյ նշան է։

Յորժամ ի կասկարայս կամ ի պուտունս կայծակունք ժողովին՝ անձրեւս նշանակեն։

Յորժամ կայծ ունի[ն] յինքեանս պուտունք որպէս կորեակ շուրջ զինքեամ[բ]ք՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ անդունդք շրջանս առնուն եւ խորն պայծառ երեւի՝ հարաւ հողմ լինի։

Յորժամ երկրի կամ կղզոյ ծայրք դիմաւք ի ծովս կողմն են եւ քան զինքեան[ս] վերագոյն ամպ ունին՝ խառնակ հողմ նշանակեն։

Յորժամ հարակողմ լինի, ուժգին եւ սաստիկ արկանեն զցաւղ, հիւսիւսային հողմոյ նշանակէ լինել։

/12a/ Յորժամ յանդունդս երեւի որպէս փոշի եւ աւդ փոշեցեալ խարտեշութեամբ, այնպէս անաւսրացեալ՝ որպէս թե չերեւի իսկ, նշանակէ հարաւ լինել։

Յորժամ շամանդաղ լինի զամառն՝ զարեւմտէ հողմ նշանակէ։

Յորժամ երեկոյս կարմրութիւն լինի յերկին՝ պարզ նշանակէ. եւ յորժամ ընդ առաւաւտս՝ անձրեւս նշանակէ։

Յորժամ արեգակն յելոն իւր մթագոյն երեւեցուցանէ զճառագայթսն իւր՝ մեծ ամպոց յուզմունս նշանակէ։

Յորժամ ամպ յամպ ընթանա[յ] յարեգակն եւ ամպն թանձրանա[յ]՝ զմեծ ամպոյ նշանակէ։

Յորժամ ի մտանել արեգակն ճառագայթս ձգտեցուցանէ վետ վետ՝ զամպոց յուզմունս նշանակէ։

Յորժամ յարեգական գաւտիք երեւին՝ նշանակէ զամպոց զեթերին եւ զաւդոց շնչմունս։

Յորժամ ընդ ծագել արեգակն մթագոյն ելանիցէ եւ նման արեան ունիցի զճառագայթսն՝ թե ի նմին յամիցէ եւ աւդն վիզեալ ոչ յիստակիցի՝ եւ ապա եւս քան զեւս բազմանայցեն եւ աւդքն խստաշունչ յաւելցին՝ զսաստիկ անձրեւոց յայտ առնէ։

Յորժամ արեգակամբ այղ արեգակունք երեւին՝ զհողմոյ նշանակէ։

Յորժամ արեգակն ջերմ շողիւք՝ եւ ի վերայ գլխոյն որպէս հուր լուցանէ, եւ մանաւանդ ամպ յամպ մտանէ ջերմ ճառագայթիւք՝ զամպոց նշանակէ։

Յորժամ ընդ մտանել արեգական ամպքն կարմրանան, զոր ոմանք խանձումն ամպոյ ասեն՝ նշանակէ զպարզոյ։

Յորժամ արեգակն ցաւղ շատ արկանէ՝ նշանակէ զերաշտութեան։

Յորժամ աղեղն յամպս երեւի՝ զսաստիկ ամպոց նշանա[կէ] եւ փարատէ զխստութիւնն։

Յորժամ լուսինն բակ ունիցի յամպոց, եւ մռայղ զարեգակն ունիցի՝ յամպոց ջուրք բազումք հեղուն յերկիր, եւ կամ զամբոխումն աւդոց դառնաշունչ նշանակէ։

Յորժամ յեղջերսն լուսնի կարմրութիւն եւ մթութիւն երեւի՝ ջուրք բազումք հեղուն յերկիր եւ հարաւ բռնութեամբ յաւդս բարբառի։

/12b/ Յորժամ ամենայն աստեղք խառնակ երեւին՝ զանձրեւս նշանակեն եւ զեթերին շնչումն եւ կարկուտս ի տեղիս տեղիս։