ժամանակագրութիւն

ՌՄԱ (1201) Մեռաւ Պեմունդ բրինծն Անտաքոյ եւ եկաց Պեմունդն իր որդին, որ էր կոմս Տրապաւլսոյ:

Եւ Նիլոս գետն Մսրա /152բ/ նուազեցաւ եւ եղեւ սով եւ սղութիւն մեծ յԵգիպտոս:

ՌՄԲ (1202) Եղեւ մեծ շարժն որ փլոյց զԱքա եւ զՍուր, զՃպլէթ, զԱրկա եւ մեծ մասն ի Տրապաւլսոյ եւ այլ շատ քաղքնի ի քրիստոնէից եւ յանաւրինաց: Եւ Գունթը տ ֆլանտրն խլեցաւ յիր աշխարհէն գալ յԵրուսաղէմ:

ՌՄԳ (1203) Թագաւորն Հայոց Լեւոն էառ զԱնտաք ինչու ի Դամփլն եւ կեցաւ ի ներս Գ (3) աւր: Եւ թագաւորն Ընկլէզաց Ճուանն կալաւ զԱրդուսն եւ զայլ իշխանսն ի Միրապիա:

ՌՄԴ (1204) Եսպան Մարչուֆլն զորդի Կեռսակ կայսերն: Եւ Գունթը տ Ֆլանդրն եւ տուկն Վնիժին առին զԿոստանդինուպաւլիս ի Յունաց: Եւ վազցուցին զՄարչուֆլն ընդ սոյն մի ի վայր եւ մեռաւ: Եւ թագեցին կայսր Կոստանդինուպաւլսի զՊաղտինն:

Եւ թագաւորն Կիպրոսի Հէմրի յղրկեց զիր ղալէքն ի Կիպռաւսա եւ ի Սեհլէն յԵգիպտոս, որ աւերեցին զՖաւ•ն եւ բերին մեծ շահ:

Եւ Ֆիլիպ ըռէ տը Ֆրանցն շահեցաւ ի թագաւորէն Ընկլիզաց զՆորմանդոյ երկիրն:

ՌՄԵ (1205) Մեռաւ թագաւորն Կիպրոսի Հէմրին:

ՌՄԶ (1206) Պեմունդ բրինծն Անտաքոյ էառ զՆֆինն եւ զՃպլաքարն ի յիրենց տէրոջն, որ մռտել էին ընդդէմ իր:

ՌՄԷ (1207) Թագվեցաւ ընբրուր Աւդունն ծնեալ ի Սագսոնաց. եւ սորա ամք վասն այն որ չէ գրած, որ եկեղեցոյն հակառակ եղեւ, զոր յետոյ եկեղեցոյն հրամանաւ Ֆրտրիկն ընբրուր թագվեցաւ, հակառակ Աւդին. եւ գնաց շատ զաւրաւք ի վերայ Աւդին եւ յաղթեաց նմա եւ ինքն կալաւ զաշխարհն:

Ի սոյն ամի եկաց պապ ի Հռոմ Ինաւսանթն ամս ԺԸ (18) /154ա/, ամիսս Դ (4) եւ աւուրս ԻԳ (23). յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի աւր Ա (1): Յայսմ ամի Ֆիլիպ թագաւորն Ալամնաց սպանաւ: Եւ թագաւորն Երուսաղէմի այրեաց հրով զԸռաւչէլն: Եւ յայսմ ամի թագաւորն Հայոց Լեւոն կալաւ զՍեւաստիաւսն Հէռի որդովքն եւ զԿոստանց Խումարտիաշն եւ զՃաւսլինն եւ զՊաղտինն:

Եւ զտէր Յոհանէս կաթողիկոսն ընկեցին յաթոռոյն եւ եդին կաթողիկոս զտէր Դաւիթ Արքակաղնցին:

ՌՄԸ (1208) Պեմունտ բրինծն Անտաքոյ խանգրեաց զիւր ձիաւորքն եւ զԱնտաքոյ գումինն, որ մռտեալ էին ընդդէմ նորա. եւ վասն զի թերադրութեամբ պատրիարգին եղեւ մռտութիւնն այն. կալաւ զպատրիարգն եւ եդ ի բանդի, որ եւ անդ վախ•անեցաւ: Խոսրովշահ սուլտանն յԻկոնիոյ որդի Խլի• Ասլանին էառ զԲերդուսն ի Հայոց եւ կալաւ զտէր նորա զԳրիգոր որդի Լեւոնի:

ՌՄԹ (1209) Պատերազմեցաւ Լաշքարի կայսրն Յունաց ընդ սուլտանն յԻկոնիոյ ի Խոնաս: Եւ յաղթեալ անաւրինացն սպանաւ սուլտանն եւ եկաց ի տեղի նորա սուլտան Յազըտին Քայքաուսն:

ՌՄԺ (1210) Ամուսնացաւ ընդ թագուհին Երուսաղէմի Մարին Ճուանն, որ յետոյ կոչեցաւ ըռէ Ճուան, որ եկաց Ժ (10)-երրորդ թագաւոր Երուսաղէմի: Յայսմ ամի Լեւոն թագաւորն Հայոց էանց ի կղզին Կիպրոս եւ ամուսնացաւ ընդ Սպիլ, քոյր թագաւորին Կիպրոսի ըռէ Ոյկին:

ՌՄԺԱ (1211) Թագաւորն Կիպրոսի Ոյկն ամուսնացաւ ընդ թագուհին Ալիծ:

Եւ Կաղթեր տ Մունպլիարդն գնաց զաւրաւք ի Տամիաթն եւ անտի բերեալ շահս բազումս /154բ/: Յայսմ ամի վախ•անեցաւ կաթողիկոսն Հայոց տէր Դաւիթ եւ դարձեալ կալաւ զաթոռն տէր Յոհանէս:

ՌՄԺԲ (1212) Կաղթեր տ Մունպլիարդն գնաց յԱտալիա եւ առ զնա եւ անդ վախ•անեցաւ:

ՌՄԺԳ (1213) Եւ եղեւ մեծ պատերազմն ընդ քրիստոնեայսն ընդ Տա•իկսն յաշխարհն Սպանիոյ:

Եւ հաշիշիքն հարեալ սպանին զՊեմունդ բրինծն Անտիոքա:

ՌՄԺԴ (1214) Սպանաւ պատրիարգն Աւպէրտ յաւագ եկեղեցոջն Աքայոյ յորժամ էր ի բրսիսիոնն. յետ որոյ եկաց պատրիարգ Երուսաղէմի եպիսկոպոսն Սայիտոյ:

Եւ Ֆիլիպ ըռէ տը Ֆրանցն խանգրեաց զԱւդուն ընբրուրն Ալամնաց ի Կանդարայն, որ կոչի Պուվինս:

Եւ Լաւիզ որդի ըռէ տը Ֆրանցին խանգրեաց զթագաւորն Ընկլիզաց զըռէ Ճուանն ի գաւառն, որ կոչի Բաւըդաւ.. եւ յետոյ եղեւ ըռէ Ճուանն •որտ եկեղեցոյն Հռոմայ` տուեալ հարկս պապուն յաշխարհէն Ընկլիզաց:

ՌՄԺԵ (1215) Ինաւսանթ պապն արար ժողով ընթհանրական ի Հռոմ, վասն թափման Երուսաղէմի, ՆԻԲ (422) եպիսկոպոսաց եւ ՀԲ (72) արքեպիսկոպոսաց: Սա հրամայեաց արկանել զանկակ առաջի մարմնոյն տեառն, յորժամ բարձեալ տանիցին ուրեք, զի հաղորդեսցեն զոք:

ՌՄԺԶ (1216) Վախ•անեցաւ Ինաւսանթ պապն եւ յետ նորա եկաց պապ ի Հռոմ Ոնորիոս Երրորդ, Հռոմայեցի ազգաւ, կացեալ ամս Ժ (10), ամիսս Է (7) եւ աւուրս ԻԳ (23):

Եւ մեռաւ ընբրուրն Ալամնաց Աւդունն. եւ տիրեաց յետ նորա Ֆրտրիկն: Յայսմ ամի թագաւորն Հայոց Լեւոն էառ դաւով ի գիշերի զքաղաքն Անտիոք եւ կաց /155ա/ ոյց անդ բրինծ զԸռաւբէն, թոռն Ըռաւբինի աւագ եղբաւրն իւրոյ:

Եւ ծնաւ Զապէլ դուստր թագաւորին Լեւոնի:

Յայսմ ամի Քայքաուս սուլտանն յԻկոնիոյ պաշարեաց զբերդ Կապանն եւ կալաւ զիշխանսն Հայոց զԿոստանդին գունդուստապլն, որ կոչեցաւ Աւագ պարոն եւ զԿոստանդին, որդի տեառն Լամբրունին եւ զԿեռսակ տէրն Մաղվայոյ եւ զայլսն:

ՌՄԺԷ (1217) Եկն յայսկոյս ծովու թագաւորին Ունգռաց եւ տուկ Տաւս տը Ռիչն եւ բազմութիւն խաչվորացն Ունգռաց եւ Ալամնաց, որ եւ գնացին մինչեւ ի Թափաւրական լեռն եւ շինեցին բերդ զՋաստէլ Բլրինն Դամփլցեց: Եւ ըռէ Ճուանն եւ պատրիարգն շինեցին զՍըզայրին բերդն:

ՌՄԺԸ (1218) Վախ•անեցաւ ըռէ տը Կաստէլն, որ կոչէր Ալֆունսը լ Պաւն: Եւ թագաւորն Կիպրոսի Ոյկն վախ•անեցաւ ի Տրապաւլիս: Եւ գնացին զաւրքն քրիստոնէից ի Տամիաթն:

Յայսմ ամի թագաւորն Հայոց Լեւոն ետ գին սուլտանին զբերդն Լուլվայ եւ զԼավզատի եւ ազատեաց զկալանաւոր իշխանսն իւր:

ՌՄԺԹ (1219) Զաւրքն քրիստոնէից առին զՏամիաթն յանաւրինաց: Եւ Պեմունտ բրինծն խլեաց զԱնտիոք յեղբաւրորդոյն իւրմէ յԸռաւբինայ, տուրտվութեամբ Կիլամ Ֆարապէլին: Եւ յայսմ ամի վախ•անեցաւ թագաւորն Հայոց Լեւոն:

ՌՄԻ (1220) Ֆրտրիկն, որ տիրեալ էր աշխարհին Ալամնաց եւ Բոյլին եւ Սիկիլիոյ, թագեալ եղեւ յՈնորիոս պապէն Հռոմայ ի քաղաքն Հռոմ, ի տա•արի սրբոյն Պետրոսի:

Սա ի սկիզբն թագաւորութեան իւրոյ երեւէր բարի այր եւ հնազանդ եկեղեցոյ: Բայց յետոյ չարաչար եւ մեծամեծ /155բ/ գործս գործեաց հակառակ եկեղեցոյ:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ Ֆիլիպ ըռէ տը Ֆրանցն եւ թագաւորեաց որդի նորա Լաւիզն: Պարոն Վահրամ Մարաջախտն Հայոց եւ այլ իշխանքն կամեցան բռնութեամբ թագաւորեցուցանել Հայոց Ըռաւբէն բրինծն: Եւ պայլն Հայոց Կոստանդին կոտորեաց զնոսա մերձ ի Մսիս եւ պաշարեալ զքաղաքն Տարսուս ամիսս երիս եւ աւուրս ինչ. եւ առեալ զքաղաքն կալաւ զբրինծն Ըռաւրէնն եւ զիշխանսն եւ առաքեաց ի բանտի յանառիկ դղեակսն ի Բարձրբերդ եւ ի Պապեռաւնն: Եւ յայսմ ամի վախ•անեցաւ կաթողիկոսն Հայոց տէր Յոհանէս: Եւ եկաց կաթողիկոս Հայոց տէր Կոստանդին Բարձրբերդցին:

ՌՄԻ (1220) Յալատին սուլտանն Հոռմաց էառ զԿալաւնաւռաւս ի Կէռվարդէն:

ՌՄԻԱ (1221) Քրիստոնեայքն կորուսին զՏամիաթն:

ՌՄԻԱ (1221) Տէրն Պռականո պարոն Վասիլն ետ զՊռականա ի Յալատին սուլտանն եւ առ ի նմանէ ապրանք (si) զԱյուպասարն:

ՌՄԻԲ (1222) Ըռէ Ճուան թագաւորն Երուսաղէմա անցաւ ծովուն ի յայնդեհն. եւ եղեւ խնամութիւն ընդ ինք եւ ընդ ընբրուրն պապուն հ[ր]ամնաւք, զի առցէ ընբրուրն ի յամուսնութիւն զդուստրն ըռէ Ճուանին:

Ֆիլիպ որդի բրընծին պսակվեցաւ ընդ Զապէլ դուստր թագաւորին Հայոց Լեւոնի. եւ եկաց երկրորդ թագաւոր Հայոց:

Յայսմ ամի եղեւ սաստիկ շարժ եւ փլաւ Պաֆն ի Կիպրոս կղզին:

ՌՄԻԲ (1222) Ալատին սուլտանն էառ զՍիվիլա կռվով:

ՌՄԻԳ (1223) Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանցն էառ զԸռաւչայլն:

ՌՄԻԳ (1223) Զսիր-Ատնա երկրին ամէն բերդէրն տուին ի Յալատին սուլտանն: Եւ ի սոյն ամի առին զՄաղվա սղարով ի Կեռսակէն:

ՌՄԻԴ (1224) Պեմունտ որդի բրընծին ամուսնացաւ ընդ Ալիծ թագուհին Կիպրոսի:

ՌՄԻԴ (1224) Խամարատինն էառ զՍիկի ի պարոն Կեռսակին տիկնոջէն խաբնաւք եւ զտիկինն տարան առ իր այր ի Կնիկաւնն:

ՌՄԻԵ (1225) Թագեցին զդուստր ըռէ Ճուանին ի քաղաքն Սուր եւ տարան առ ընբրուրն:

ՌՄԻԶ (1226) Եկաց երրորդ թագաւոր Հայոց Հեթում որդի Կոստանդեա պայլոյն Հայոց:

Եւ եկն պայլ ի Յաքա գունթը /156ա/ Թումասն ընդ Ֆրտրիկ ընբրուրին դեհաց:

Ֆրէրքն Ալամնաց սկիզբն արարին շինելոյ զՄաւնֆաւրթն:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանցն եւ թագաւորեաց իր որդին Լաւիզն:

ՌՄԻԷ (1227) Յեկեղեցին Հռոմայ կանոնեցին զսուրբն Ֆրանսէզ եւ զսուրբն Անդոն ի կարգէ ֆրէր մնուրացն եւ կարգեցին տաւնք նոցա: Յայսմ ամի Ոնորիոս պապն Հռոմայ բանադրեաց զընբրուր Ֆրտրիկն. եւ ապա ի սոյն ամի վախ•անեցաւ. յետ որոյ եկաց պապ ի Հռոմ Գրիգորիոս Թ (9)-երրորդ, ազգաւ Գանբանիացի, կացեալ ամս ԺԴ (14), ամիսս Ե (5) եւ աւուրս երիս. յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի աւուրս Խ (40):

Եւ վախ•անեցաւ մայստռն Ոսպեթլուն ֆրէր Կարին տ Մունդակոյ:

Շինեցին զՍիզայրին բերդն եւ զՍայիտոյ: Եւ վաղջանեցաւ տէրն Պերութա սիր Ֆիլիպ տը Պլինն: Եւ Քուրետին տիրեաց Դամասկոսի:

ՌՄԻԸ (1228) Ընբրուր Ֆրտրիկն եկն յայսկոյս ծովուն եւ շինեաց զՃաֆն: Եւ թագուհին Կիպրոսի Ալիծն բաժանեցաւ յամուսնոյն իւրմէ` ի Պեմընդէ, որդոյ բրընծին Անտիոքա:

ՌՄԻԹ (1229) Ընբրուր Ֆրտրիկն արար սէր ընդ Մէլէք Քէմլն եւ դարձուցին սիրով ի քրիստոնէքն զԵրուսաղէմ եւ զՆազարէթ եւ զԼիտն:

ՌՄԼԱ (1231) Լաւնկուպարտքն առին զՊերութա քաղաքն եւ պաշարեցին զբերդն եւ ոչ կարացին առնուլ:

ՌՄԼԲ (1232) Լաւնկուպարտքն խլեցին զԿիպրոսի կզղին եւ Պերութա տէրն խանգրեաց զԼաւնկուպարտքն եւ թափեաց զկղզին ի նոցանէ:

ՌՄԼԳ (1233) Լաւնկուպարտքն տուին զԿէռինին բերդն ի Պերութա տէրն /156բ/ եւ ի Ճնուէզքն: Յայսմ ամի վախ•անեցաւ բրինծն Անտիոքա Պեմունտ կոյրն եւ եկաց բրինծ Պեմունտնանկ:

ՌՄԼԴ (1234) Պեմունտ բրինծն Անտիոքա ամուսնացաւ ընդ դուստր Հռոմայեցի գունդի միոյ, որում անուն էր Գունդ Բաւլ:

Եւ Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանցն ամուսնացաւ ընդ դուստր Բրաւվանցին գունդին եւ գնաց զաւրաւք ի գաւառն գունդ տը Պրդայնին եւ կալաւ զԱւդունն:

Յայսմ ամի սիստեր մի ցորեան աժէր ի ֆրանսն Դ (4) լիվր եւ սիստեր մի աղն` Դ (4) լիվր:

ՌՄԼԵ (1235) Վախ•անեցաւ տէրն Պերութա սիր Ճուան տը Պլինն: Եւ սիր Ճուան, Սիզայրին տէրն եւ Ոսպեթալն եւ Դամփլն պաշարեցին զՄունֆռանթն:

ՌՄԼԷ (1237) Դամփլցիք խանգրուեցան ի Դարպսակն: Եւ եկն ի Հռոմայ պատրիարգ Երուսաղէմի Ճիրաւտն:

ՌՄԼԸ (1238) Ըռէ Տըրակուն Տաւն Ճամն էառ զՎլանս քաղաքն յանաւրինաց:

ՌՄԼԹ (1239) Ըռէ տա Նաւարն եւ այլ կոմսեր եկին յայսկոյս ծովու եւ պատերազմեցան ընդ զաւրս Մսրայ մաւտ ի Խազէ: Եւ անաւրէնք յաղթեցին քրիստոնէից եւ եղեւ մեծ կոտորումն:

Եւ ամուսնացաւ ընդ թագուհին Ալիծ իշխան ոմն, որում անուն էր Ըռայուլ տը Սայշունզ:

ՌՄԽ (1240) Քրիստոնեայք Սէհլին արարին սէր ընդ սուլտանն Դամասկոսի, եւ առին յանաւրինաց սիրով զՊեաֆաւրթն, զՍաֆէթ եւ զԵրուսաղէմի ամէն երկիրն: Եւ գունդ Ըռէջարդն շինեաց զԱսխալան: Եւ դարձաւ ըռէ տը Նաւարն յիւր աշխարհն: Եւ վախ•անեցաւ Պալիան Սայիտոյ տէրն:

ՌՄԽԱ (1241) Պերութայ տէրն սկսաւ շինել զԱրսուֆ բերդն: Եւ յայնկոյս ծովու ընբրուրին ղալէքն բռնեցին զՃնուէզացն /157ա/ ղալէքն, որ զեպիսկոպոսունքն կու տանէին ի Հռոմ:

Եւ գունդ Ըռէջարդն հաստատեաց զՍէհլին հաշտութիւնն ընդ անաւրէնք եւ ազատեց զգունդ տ Մունֆաւրթն եւ զայլ իշխանսն զոր Ըռուգնատին զաւրաւարն Մսրա կալեալ էր եւ դարձաւ յիւր աշխարհքն:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ Գրիգոր պապն Հռոմայ. յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի ամ Ա (1) եւ ամիսս Թ (9):

ՌՄԽԲ (1242) Եղեւ պապ ի Հռոմ Սէլէստինոս Չորրորդն ծնեալ ի Միլանէն, կացեալ աւուրս ԺԷ (17). յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի ամ Ա (1) եւ ամիսս Թ (9), վասն հակառակութեան ընբրուր Ֆրտրկին: Սիր Ճաւֆրէ տ Սառ•ինս, որ էր պայլ Աքայոյ, զաւրաւք Սէհլին եւ Դամփլցիքն կալան իջվանք, մաւտ ի Յասխալան: Եւ զաւրքն Մսրա եկին ի վերայ նոցա եւ պատերազմեցան ընդ Դամփլցիքն, այլ բազումք սպանան յանաւրինաց եւ այլքն փախստական դարձան: Յայսմ ամի թագուհին Ալիծ խնդրեց զթագաւորութիւնն Երուսաղէմի եւ Աքայցիք արարին ոմա• թագուհոյն եւ իւր այրկանն Ըռայուլ տը Սայշունին: Եւ յետ այնորիկ առեալ ի զաւրացն Աքայո գնաց ի Սուր եւ անտի վարեաց զԼաւնկուպարտքն, որ եւ փախստական ելան յամէն Սէհլէն:

ՌՄԽԳ (1243) Եղեւ պապ ի Հռոմ Ինաւսանթ Չորրորդն:

ՌՄԽԴ (1244) Եղեւ կրկին սէր ընդ Սէհլին քրիստոնէքն եւ ընդ սուլտանն եւ դարձոյց սուլտանն Տմըշխա եւ դարձոյց սուլտանն ի քրիստոնէքն զԵրուսաղէմ իւր ամենայն երկրովն, որ է յայսկոյս Յորդանանու` զԱրդ, զԵրիքով եւ զՆապլուզ: Եւ եկն յԱքա պատրիարգ Երուսաղէմի Ռաւպէրտն: Եւ հաշիշիքն հարին զՊալիան, տէրն Պերութայ:

Յայսմ ամի Խորազմիքն մտին յաշխարհն Երուսաղէմի /157բ/ եւ պատերազմեալ խանգրեցին զՍէհլին քրիստոնեայքն եւ կալան բազում իշխանք եւ անդ սպանուան մայստռն Դամփլուն` Ֆրէր Հերմանդ տը Փէռկաւրդն եւ մայստռն Ոսպեթլուն` Ֆրէր Կիլամ տը Ջասդէլնոյէֆն եւ Կաղթէր գունդն Ճաֆուն եւ այլ բազում եպիսկոպոսունք եւ իշխանք:

ՌՄԽԵ (1245) Ինաւսանթ պապն Հռոմա արար ժողով ընթհանրական ի Լիոն քաղաք: Եւ հանին ի ժառանկութենէ զՖրտրիկ ընբրուրն: Եւ Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանցն խաչ էառ, վասն գալոյ յայսկոյս ծովուն: Եւ վախ•անեցաւ Պէրթ պատրիարգն Անտիոքա:

ՌՄԽԶ (1246) Վախ•անեացաւ թագուհի Ալիծն եւ թագաւորեաց Կիպրոսի Հեռի որդի իւր: Եւ պարոն Սմպատ գունդուստապլն Հայոց գնաց ի Կիուկ խանն:

ՌՄԽԷ (1247) Սուլտանն Մսրա էառ ի քրիստոնէից զՏապարիա եւ զԱսխալան:

Եւ վախ•անեցաւ Պալիան տէրն Պերութա, որ էր պայլ. յետ որոյ եկաց պայլ ի Յաքայ Ճուան տ Պլին, Արսուֆին տէրն:

Եւ վախ•անեցաւ տէրն Սայիտոյ Ճիլն. յետ որոյ եկաց տէր Սայիտոյ Ճուլիանն:

ՌՄԽԸ (1248) Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանցն ելեալ յաշխարհէն իւրմէ բազում զաւրաւք եկն յայսկոյս ծովու եւ էջ ի կղզին Կիպրոսի յամսեանն սեխտեմպերի Իէ (27) աւրն: Եւ եկաց պայլ Աքայոյ Ճուան Ֆոնունն: Եւ եղեւ լիկադ Աւդ տը Դուսկլանն:

ՌՄԽԹ (1249) Յամսեանն մայիսի Ի (20) աւրն խլեցաւ ըռէ տը Ֆրանցն զաւրաւք ի Լիմիսնո գնալ ի Տամիաթն եւ ի յունիսի Դ (4) աւրն հասան անդ. եւ ի Ե (5) աւրն առին ցամաք պատերազմաւ. եւ ի Զ (6) աւրն առաւ Տամիաթն առանց պատերազմի: Եւ եղեւ ի Յաքա շմոր ընդ Ճնուէզքն եւ ընդ Բիզա/158ա/նքն, որ դիմացաւ ԺԸ (18) աւր. եւ կռուեցան ընդ իրար ԻԲ (22) ազգ բաբանով: Եւ դարձեալ եկաց պայլ ի Յաքա Պալիան, Արսուֆին տէրն: Եւ արար հաշտութիւն ընդ Ճնուէզքն եւ ընդ Բիզանքն Գ (3) տարու: Եւ ի սոյն ամի կոտորեցաւ ի մինայն Աքայո ՀԲ (72) նաւ ընդ մեծ եւ ընդ փոքր եւ ի Տամիաթո մինայն` ԼԲ (32) բերդնաւ եւ Ժ (10) ղալէ: Յայսմ ամի ԻԷ (27) աւրն ի նոյեմպերի ըռէ տը Ֆրանցն խլեցաւ զաւրաւք ի Տամիաթու գնալ ի Մնսուրա. եւ հասաւ ի Մնսուրայ ի դեկտեմպերի ԻԲ (22) աւրն: Եւ ի տեղին, որ կոչի Շիրիմսահ գտան յանաւրինաց զաւրացն եւ կոտորեցին զնոսա գունդ տ Արդայզն եւ Դամփլիցիք, որ քրիստոնէից զաւրացն առ[ա]ջն գնայէին (si):

Եւ յերեկորէն սպաննաւ ի զաւրացն անաւրինաց ՃԾԵ (155) եւ ի վաղուենէն, որ լուսցաւ ընդ սպաննած եւ ընդ բռնած ու ընդ խեղդած ի ջուրն կորեան գէտ հազար Տա•իկ:

Եւ ի յունվարի Ը (8) աւրն Արսուֆին տէրն Սէհլին զաւրաւքն գնաց ի Ծեծ, ի Բիւթանիա, ի Թուրքմանքն, որ անդ էին բնակել եւ կալան զգլխաւոր թուրքմնացն եւ շահեցան ան[ա]սուն ԺԶՌ (16000) ընդ մեծ եւ ընդ փոքր:

ՌՄԾ (1250) Ի փերվարի Ը (8) աւրն ըռէ տը Ֆրանցն եւ իւր զաւրքն անցան ընդ Դըննիզին գետն եւ բազումք խեղդեցան ի զաւրաց նորա ի գետն եւ ապա շահեցան քրիստոնեայքն զիջուանք զաւրացն անաւրինաց եւ կոտորեցին բազումք յանաւրինաց եւ առջնգնայք զաւրացն քրիստոնէից մտին ի գեղաքաղաքն, որ կոչի Մնսուրա եւ սկսան կողոպտել եւ շահել զինչս քաղաքին, զորս տեսեալ զաւրացն անաւրինաց, դարձան ի վերայ նոցա եւ անդ սպանին զգունդ տ Արդայզն եւ այլ գունդեր եւ հեծելվորք: Ի հինգ աւրն ի յապրիլն /158բ/ ըռէ տը Ֆրանցն իւր զաւրաւքն խլեցաւ վասն տուայտութեան, զի ոչ ունէին ուտելիք եւ կամեցան գնալ ի Տամիաթն եւ ի •անապարհին բռնուեցաւ թագաւորն եւ ամէնն` որ ի հետն էին, ի տեղի մի գեղաքաղաք, որ կոչի Շերիմսահ: Բ (2) աւրն ի մայիսն Մսրցիք սպանին զիրենց սուլտանն եւ ամիրայքն խաւսեցան վասն ազատելո զըռէ տ Ֆրանցն եւ զայլ կալանաւորքն: Եւ այրին երդմամբ հաշտութիւն ընդ իրար եւ կտրեցին գին ըռէ տը Ֆրանցին եւ այլոցն ՃՌ (100, 000) մարկ արծաթ: Եւ ազատեցաւ ըռէ տը Ֆրանցն եւ իր աղբայրքն, եւ լիկադն, եւ պատրիարգն եւ այլ բազում իշխանք եւ ձիաւորք եւ աղքատք: Եւ եկին յԱքա Ը (8) աւրն ի մայիսն: Եւ յայնժամն պարսպեց ըռէ տը Ֆրանցն զԱքայո պուրքն: Եւ եղբայր ըռէ տը Ֆրանցին Ջառլն եւ այլ գունդեր եւ իշխանք գնացին ծովուն ի յայնդեհն:

Եւ ի սեխտեմբր ամիսն Հեռի թագաւորն Կիպրոսի ամուսնացաւ ընդ Բլաժայնս դուստր բրընծին Անտիոքա: Եւ ազատեցան ի ծառայութենէն Մսրա ֆրէր Կիլամ` մայստռն Ոսպեթլուն եւ ՃԻ (120) ձիաւոր եւ մանդր մարդ մինչեւ ի ԸՃ (800): Յայսմ ամի վախ•անեցաւ ընբրուրն Ֆրտրիկ յամսեանն դեկտեմպերի ԺԳ (13) աւրն եւ եթող ժառանգ որդի մի, որում անուն էր Քուռատին, որ ապրեցաւ յետ մահուան նորա տարի Բ (2), ամիսս Ե (5) եւ աւուրս ԺԵ (15): Եւ էր այր չարաբարո իբրեւ զիւր հայրն: Ըզսմանէ ասացին էթէ մահացու դեղով ետ սպանանել զՀեռի եղբաւրորդի թագաւորին Ընկլիզաց եւ զՖրտրիկն զիւր աղբաւրորդին` զորդի ըռէ Հեռէ եւ եսպան բազում ֆրէր մնուր եւ այլ կարգաւորք բազում եւ զանազան տանջանաւք: Սա ետ փլցնել զպարիսպ Նաբլին եւ զԳաբին եւ ետ կոչ/159ա/ել զինք ընբրուր հակառակ հրամանացն եկեղեցո:

Զի ի յայնմ ժամանակի եկեղեցին ընդրեալ էր ընբրուր յաշխարհէն Ալամնաց զգունդը Կիլամ տը Հաւռլանտն, որ թագաւորեալ էր ի վերայ Ալամնաց եւ ունէր ընդ ձեռամբ զիրաւունք ընբրուրութեանն: Եւ այս Քուռաթս բանադրուեցաւ ի պապէն Հռոմայ յԻնաւսանթ Չորրորդէն եւ բանադրած մեռաւ:

Յայսմ ամի սուլտանն Հալպա գնաց բազում զաւրաւք առնուլ զաշխարհն Մսրա եւ եղեւ մեծ պատերազմ ի մէջ երկոցունց զաւրացն անաւրինաց եւ կոտորեցին սաստիկ զմիմեանս եւ յաղթեցաւ սուլտանն Հալպա եւ դարձաւ ի տուն իւր:

Յայսմ ամի Հեռի թագաւորն Ընկլիզաց էառ խաչ, վասն գալոյ ծովուն ի յայսդեհս:

ՌՄԾԱ (1251) Ըռէ տը Ֆրանցն պարսպեց զՍըզայրն եւ մեռաւ բրինծն Անտիոքա` Պեմունտն. յետ որոյ եկած բրինծ Անտիոքա եւ գունդ Տրապաւլսո իւր որդին Պեմունտն:

ՌՄԾԲ (1252) Ըռէ տը Ֆրանցն պարսպեց զՃաֆն եւ վախ•անեցաւ իւր մայրն` Պլանչն:

Եւ ըռէ տը Ֆրանցն արար ձիաւոր ի Ճաֆն զՊեմունտ բրինձն Անտիոքա:

Եւ վախ•անեցաւ Զապէլ թագուհին Հայոց:

Եւ Ճուլիան Սայէտո տէրն ամուսնացաւ ընդ Ֆիմի դուստր թագաւորին Հայոց Հեթմո:

ՌՄԾԳ (1253) Դմըշխա զաւրքն քակեցին զՏաւգն եւ զԸռիգարտանն, որ է մերձ ի Յաքա եւ ապա առին զՍայիտէ եւ սպանին առաւել քանզ ԸՃ (800) քրիստոնէ եւ տարան ծառա ԴՃ (400): Եւ ապա ի սոյն ամի ըռէ տը Ֆրանցն կրկին պարսպեաց զՍայիտէ:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ Հեռի թագաւորն Կիպրոսի: Եւ Հեթում թագաւորն Հայոց գնաց առ Մանկո խանն:

Ի սոյն ամի ամուսնացաւ բրինծն Անտիոքա ընդ Սպիլ, դուստր /159բ/ թագաւորին Հայոց Հեթմո:

ՌՄԾԴ (1254) Կատարեաց ըռէ տը Ֆրանցն զպարիսպն Սայետո եւ եկն ի Յաքա եւ արար ձիաւոր զՊալիան տը Պլինն, զորդի Արսուֆին տիրոջն, որ յետոյ ամուսնացաւ ընդ Բլաժայնս թագուհին Կիպրոսի:

Եւ վախ•անեցաւ Քուռաթ որդի ընբրուրին եւ յապրիլ ամսո ԻԶ (26) աւրն:

Ըռէ տը Ֆրանցն նաւեցաւ գնալ ծովուն ի յայնդեհն եւ եթող ի Յաքա Ճ (100) ձիաւորով զսիր Ճաւֆրէ տ Սառ•ինն, որ էր սենեսջալ Երուսաղէմի եւ պայլ Աքաո:

Եւ եկն ի Յաքա պատրիարգ Անտիոքա Աւբիս Ճնուէզն: Եւ եղեւ պայլ Աքայո Ճուան տը Պլին գունդն Ճաֆուն: Եւ ի դեկտեմպեր ամիսն մեռաւ Ինաւսանթ պապն Հռոմայ եւ յետ նորա եկաց պապ ի Հռոմ Ալիշանդր Չորրորդն: Սա էր եպիսկոպոս Աւստրիո: Եւ ետ զսուրբ Լազար Բիւթանիո եւ զԹաբաւրական լեառն Ոսպեթլուն տանն:

Յայսմ ամի յայտնեցան Աղա•արիքն եւ Իսլամպակն:

ՌՄԾԶ (1256) Հեթում թագաւորն Հայոց եկն ի Մանկո խանէն եւ արշաւեաց զաւրաւք եւ գաւառն Հոռոմոց ի Մաւռանտինն եւ ի յայլն: Եւ ի սոյն ամի ձիաւորեցոյց զանդրանիկ որդին իւր զԼեւոն: Եւ ի Յաքա սկսաւ շմորն ընդ Ճնուէզքն եւ ընդ Վնիցիանքն. եւ Գունդն եթող զԱքայո պայլութիւնն եւ եղեւ պայլ Աքայո Ճուան տը Պլին, Արսուֆին տէրն:

Ի յունիս ամսո Գ (3) աւրն եկն ի Յաքա պատրիարգ Երուսաղէմի մայստռ Ճագն, որ էր եպիսկոպոս Վէրըտաւնին: Եւ ի մայիս ամիս եկն եպիսկոպոս Աքայո մայստռ Ֆլաւրանսն, որ ձեռնադրեալ էր ի Հռոմ: Եւ վախ•անեցաւ մայստռն Դամփլուն ֆրէր Ըռնաղտ տ Վիչերն. յետ որո եղեւ մայստռ Դամփլուն /160ա/ ֆրէր Թումաս Պրարտն:

ՌՄԾԷ (1257) Աքայեցիք այրին հաշտութիւն ընդ Շամցիք, ի Յարսուֆին գետէն մինչեւ ի Պերութա սինաւռն:

Յայսմ ամի Սիրաւտ գարտինալն Ալիշանտր պապուն զաւրաւքն եմուտ յաշխարհն Բոյլին եւ տվին ի յինք զՖաւ•ն եւ զՍայն[թ] Լաւրայնդն եւ զՍիբունդն եւ զՄունթ Սայնդ Ան•լն եւ զամէն ծովեզերքն մինչեւ յԱւդրայնթն:

ՌՄԾԸ (1258) Հուլայուն խանն էառ զԱլամութ եւ կոտորեաց զհաշիշիքն: Եւ ի սոյն ամի էառ Հուլայունն զՊաղտատ: Եւ վախ•անեցաւ թագաւոր եղբայրն Հայոց պարոն Լեւոն մարաջախտն:

Թագուհին Կիպրոսի Բլաժանսն բաժնուեցաւ ի յիր այրկէն ի Պալիան Արսուֆին տիրոջն որդոյն եւ եղեւ պայլ Աքայո սիր Ճուան տը Պլին, Արսուֆին տէրն:

Եւ եկին ի Յաքա Ճնուէզացն Ծ (50) ղալէ եւ Դ (4) բերդնաւ, որոց էր գլխաւոր Ըռուս տ Լադոյրքն. եւ խանգրուեցան ի Վնիցիան ղալեացն. եւ բռնուեցան ի մէջ ընդ Աքա եւ ընդ Կայֆասն ԻԴ (24) ղալէ Ճնուէզ. եւ կորուսին Ճնուէզքն ընդ սպաննած եւ ընդ բռնած մինչեւ ի ՌՉ (1700): Եւ վարուեցան Ճնուէզքն ի Յաքայո եւ փլուցին զիրենց պուր•ն եւ գնացին Ճնուէզքն բանկեցան ի Սուր:

ՌՄԾԹ (1259) Թագաւորն Հայոց Հեթում գնաց ի յաւգնութիւն իր փեսային բրընծին ի Տրապաւլիս, զի ունէր շմոր ընդ իւր իշխանքն եւ ընդ ձիաւորքն, զոր յետոյ եղեւ խաղաղութիւն յիրենց մէջն թագուորին միջնորդութեամբն. եւ թագաւորն դարձաւ յերկիրն իւր: Եւ ձիաւորեցոյց զորդին իւր զԹորոս եւ ձեռնադրեցաւ եպիսկոպոս թագաւոր եղբայրն տէր Յոհաննէս:

Եւ գողնալով առին զՄունտաս բերդն յանաւրինա[ց], /160բ/ զոր եկեալ զաւրքն սուլտանին Հոռոմոց պաշարեաց զՄունտաս եւ նեղէր զնոսա: Եւ թագաւորն Հեթում գնաց անդր Հայոց զաւրաւքն եւ պատերազմեալ խանգրեաց զնոսա եւ կոտորեաց բազումք յանաւրինացն եւ այնպէս վերոյց զՄունտասոյ սղարն:

Յայսմ ամի եկն լիկաթ ի Յաքա ֆրէր Թումասն ի կարգէ Բրիջուրացն: Եւ դարձեալ եղեւ պայլ Աքայոյ սիր Ճաւֆրէ տը Սար•ինն:

ՌՄԿ (1260) Հուլայունն էառ պատերազմաւ զՀալպ եւ զԴամասկոս եւ զամէն Շամպն ընդ ձեռամբ արար եւ ինք դարձաւ յարեւելս, վասն զի իւր աղբայրն Մանգու խանն մեռեալ էր եւ յորժամ եհաս խապարն առ Հուլայունն յաւժարութեամբ եւ փութով կամեցաւ երթալ յարեւելս եւ առնուլ զաթոռ եղբաւրն իւրոյ այլ ոչ ժամանեաց: Եւ ի Շամպին աշխարհքն եթող ի զաւրաց իւրոց ԺՌ (10000) եւ գլխաւորք նոցա զՔիթպաւղա նուինն եւ զՊայտար նուինն, զոր ի յետ աւուրց ինչ Խութուզ սուլտանն Մսրա եկեալ ի Շամպն իւր հեծելովն պատերազմեցաւ ընդ Քիթպուղայն եւ ընդ Պայտարն ի տեղին, որ կոչի Յայն Ճալուտ. եւ յաղթեցաւ Դադարն եւ ի փախուստ դարձեալ ելին ի Շամպուն երկրէն եւ տիրեաց Շամպուն սուլտանն Մսրայ Խութուզն, որ եւ ի սոյն ամի սպանուաւ ի յիւր զաւրացն յորժամ դարձեալ գնայր ի Մսր: Եւ եկաց ի տեղի նորա սուլտան Մսրայ Պտրըտին Պէկպարսն, որ կոչէին Պնտուխտար:

Յայսմ ամի Ճուլիան Սայիտոյ տէրն ծախեց Դամփլուն զՍայիտէ եւ զՊէաֆաւրթն: Եւ Թուրքմանքն բռնեցին զՍայետոյ տէրն եւ ծախեցին ԻՌ (20000) կարմիր:

ՌՄԿԱ (1261) Վախ•անեցաւ Ալիշանտր պապն եւ եկաց պապ ի Հռոմ Ոյրբանոս Չորրորդն, որ էր յառաջ լեալ պատրիարգ Երուսաղէմայ: Սա արար բազում գարտընալք եւ պարգեւեաց զթագաւորութիւնն /161ա/ Սիկիլիոյ եւ զաշխարհն Բոյլին Ջառլին, որ էր եղբայր ըռէ տը Ֆրանցին եւ էր գունդ Ան•ուին: Եւ ետ նմա սիգեղ եւ հաստատութիւն պապն վասն վերոգրել պարգեւեացս: Եւ եդիր զինք վիգայր եկեղեցոյն, բայց յառաջ որ Ջառլն հասել էր ի Բոյլին աշխարհքն վախ•անեցաւ պապն: Եւ այս Ոյրբանոս պապս կոչեց զտուրքն, զոր Ալիշանտր պապն տուել էր Ոյսպեթլուն տանն զսուրբ Լազար Բեթանիոյ: Յայսմ ամի Պալիան Արսուֆին տէրն ծախեց զԱրսուֆն Ոյսպեթլուն: Եւ վախ•անեցաւ թագուհին Կիպրոսի Բլաժանսն: Եւ եղեւ պայլ Կիպրոսի Ոյկ տ Լըզինայն:

Պալիալաւղն էառ զԿոստընդինուպաւլիս ի Ֆռանգնոյն:

Հեթում թագաւորն Հայոց փեսայացոյց զԿոստանդին, որդի Ճաւֆրէ, տէր Սարվանտիքարին, ի դուստր իւր Ըռիթա: Եւ ի սոյն ամի մեռաւ Ճաւֆրի, տէր Սարվանտիքարին:

ՌՄԿԲ (1262) Ջառլ եղբայր ըռէ տը Ֆրանցին, որ էր գունդ Ան•ուին եւ Բրուանսին, պաշարեաց զՄարսեալն եւ էառ զնա:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ թագաւորահայրն Հայոց Կոստանդին աւագպարոնն: Հեթում թագաւորն Հայոց գնաց ի Մանիաւնն եւ վերոյց զսղարն եւ հացեց զբերդն. եւ ի դառնալն Խարամանն իր Թուրքման հեծելովն եկն յեռաջ թագվորին եւ պատերազմեցան ընդ միմեանս: Եւ զաւրքն քրիստոնէից յաղթեցին նոցա եւ կոտորեցին ի Թուրքմնացն բազումք եւ սպանին զեղբայր Խարամնին եւ զԲ (2) փեսայն իւր եւ ընկեցին զԽարամանն ի ձիու եւ դարձեալ հեծաւ ի յայլ ձի եւ փախեաւ:

Յայսմ ամի զաւրքն Մսրա պաշարեցին զԱնտիոք, այլ թելադրութեամբ թագաւորին Հայոց Հեթմո, շարժեցաւ Մուղալն գալ ի թափումն Անտաքոյ. եւ յորժամ լուան Մսրցիք զգալն Մուղլին ելան Յանտաքու եւ գնացին ի Դմըշխ:

/161բ/ ՌՄԿԳ (1263) Պնտուխտար սուլտանն Մսրա եկն զաւրաւք հանդէպ Աքայո եւ ի ԺԵ (15) աւրն ի յապրիլն յիշվեցոյց մինչեւ ի Յաքայոյ դուռն եւ արար պակասութիւն: Եւ գերեաց աղքատ, որ քաղքին ընդ դրուցէ գտվան: Եւ յայնմ աւուր հարեցին զսիր Ճաւֆրէ տը Սար•ինն, որ պայլ էր Աքայոյ եւ այլ բազում ձիաւորք, եւ սպանին Տաւաշիք, եւ Հեռի որդի Պեմունտ` բրընծին Անտիոքա եւ իւր ամուսինն Զապէլն, որ էր դուստր թագաւորին Կիպրոսի ըռէ Ոյկին, որով ժառանգութիւնն Երուսաղէմի հասանէր նմա: Եկին ի Յաքա եւ խնդրեցին ի Յաքայո պարոնացն զպայլութիւնն Երուսաղէմա թագաւորութեանն: Եւ աքայեցիք ընդունեցան զիրենք, բայց ումա• չայրին վասն այնոր, որ չէին բերեալ ի հետ իւրեանց զըղորդ ժառանգաւորն զիրենց որդին:

Եւ յայնժամն սիր Հեռին մնաց պայլ ի Յաքա եւ իւր ամուսինն Զապէլն դարձաւ ի Կիպրոս: Եւ ի ԺԵ (15) աւրն ի սեխտեմբռն եկն ի Յաքա պատրիարք Երուսաղէմի եւ լիկաթ Կիլամն, որ էր լեալ եպիսկոպոս Ա•անթոյ:

Յայսմ ամի Հեթում թագաւորն Հայոց եւ Ըռուգնատին սուլտանն Հոռմաց եւ Մուղալ արղուչիքն ժողովեցան յԱռակլիայ վասն սինաւռնոյն եւ բերդերոյն բաժնելո:

ՌՄԿԴ (1264) Վնիցիանացն ԾԲ (52) ղալէ ընդ դարիթ պաշարեցին զՍուր յանկարծակի եւ տէրն Սրոյ` սիր Ֆիլիպ տ Մընֆաւրթն, Ճնուէզաւքն, որ անդ կային եւ Աքայոյ աւգնութեամբն պահեց զՍուր ընդդէմ Վնիցիանացն եւ Վնիցիանքն դարձան անտի Քաշնաւք: Եւ յայնմ ամի Ի (20) ղալէ Ճնուէզացն բռնեցին զՎնիցիանացն կարվանն, որ կու գային յետեւ իրենց Ծ (50) ղալէին:

Եւ յայսմ ամի վախ•անեցաւ Ոյրբանոս պապն եւ Ճուան տը Պլին Պերութայ տէրն եւ Հոյէթն, որ էր ժառանգ Սըզայրին, եւ Զապէլ, կին Հեռէ բրընծին որդոյն:

Եւ եկաց պապ ի Հռոմ մայստռ Կի տը Սայն•իլն ի Բրուանսէն եւ կոչեցաւ Կլէմայնս Դ (4): Սա էր յոյժ գիտնական եւ իմաստուն /162ա/ այր: Առ սովաւ եկն ի Հռոմ Ջառլն եւ անդ թագեցին զնա թագաւոր Սիկելիոյ. եւ տուին ի յինք զեկեղեցոյն նշանակն. եւ կոչեցին զնա Գունֆ անուներ եկեղեցոյն: Եւ ինք երդուաւ պահել եւ մայն դնել զեկեղեցոյն իրաւունքն ընդդէմ ամէն կենդանոյ: Եւ ապա Ջառլն ելեալ ի Հռոմայ գնաց ի Բոյլն եւ պատերազմեցաւ ընդ ըռէ Մանֆրէ: Եւ ըռէ Ջառլն տիրեալ կալաւ զամենայն աշխարհն Բոյլին եւ զկղզին Սիկելիոյ, որում թագաւորեալ էր:

Եւ ըռէ տը Գաստէլ Տաւն Ալֆունսն խանգրեաց զըռէ տը Կըռնաթն եւ ըզղաւրքն անաւրինաց ի մէջ ընդ Գաւրտուայն եւ ընդ Շիպիլն. եւ սպանին յանաւրինաց ԴՌ (4000) հեծման եւ հետեւակ բազում եւ եկին ի Յաքա Սիւրաւլիվեր տը Դայրմն:

ՌՄԿԵ (1265) Պնտուխտար սուլտանն Մսրայ էառ զԱրսուֆն ի Յոյսպեթլէն եւ առին ծառա առաւել քան զհազարն ի քրիստոնէից:

Եւ երեւեցաւ ի Յաքա նշան զարմանալի լոյս պայծառ իբրեւ զթուր եւ յերկայն իբրեւ զըռումպ եւ լայնքն թիզ Ա (1), որ եկն յարեւելից կուսէ եւ դիպաւ ի Յաւագ եկեղեցոյն զանկտունն: Եւ Ոյկ տ Լըզինայն, որ էր պայլ Կիպռաւսայ, եկն յաւգն Աքայոյ ՃԼ (130) ձիաւորով: Եւ սիր Սիմուն տ Մունֆաւրթն, որ էր գունդ ի Յընկլիզաց աշխարհն եւ ունէր ի յամուսնութիւն զքոյր Ընկլիզաց թագաւորին, մռտեցոյց զիշխանքն եւ ըզաւրքն Ընկլիզաց ընդդէմ թագվորին եւ կալան զթագ[աւոր]ն եւ զիւր աղբայրն զգունդ Ըռէջառդն, զոր թագաւոր կոչէին Ալամնաց եւ զԱւտուարտն զիւր որդին, բայց Աւտուարտն ազատեցաւ ի զնտանէն եւ միաբանեցաւ ընդ բաժին մի իշխանք եւ ժողովեաց հեծեալ եւ պատերազմեցաւ ընդ գունդ Սիմուն տ Մընֆաւրթն եւ ընդ իւր ընկերքն եւ խանգրեաց զիրենք եւ յայնժամ սպաննաւ գունդ Սիմունն եւ իւր աւագ որդին եւ այլ բազում իշխանք եւ ապա պատերազմեցաւ եւ եսպան զԳունդը տ Ֆրէրն եւ ԴՌ (4000) ձիաւոր:

/162բ/ Յայսմ ամի Տաւրպայն սղարեց զՊիրն, հրամանաւ Ապաղա խանին: Եւ վախջանեացաւ թագաւոր եղբայրն Հայոց պարոն Աւշին, տէրն Կուռիկաւսոյ ԻԵ (25) աւրն ի դեկտեմբռն ի Նոյէլին գիշերն: Եւ եկին ի Յաքա Գունդ տը Նըվայրսն եւ Երարթ տ Նանդոյլ եւ Երարթ տը Վալարի քառսուն ձիաւորով:

ՌՄԿԶ (1266) Պնտուխտար սուլտանն Մսրա եկն զաւրաւք հանդէպ Աքայո Բ (2) աւրն ի յունիսն եւ եկաց անդ Ը (8) աւր եւ ապա գնաց պաշարեաց զՍաֆէթ եւ էառ զՍաֆէթ ի յուլիսի ԻԲ (22) աւրն եւ ուխտեաց ազատել զքրիստոնէքն, որ անդ կային եւ յղրկել ի Յաքա: Բայց յետ առնելոյ զբերդն կոտորեաց զամենայն բերդացիսն: Եւ ֆրէր մի Դամփլուն, որում անուն էր Ֆրէր Լիաւն, տա•կցաւ:

Եւ ի սոյն ամի Սմըլմաւթն Մսրայ զաւրաւքն եկն ի Մառի եւ խանգրեաց զՀայոց զաւրքն, որ անդ կային յամսեանն աւգոստոսի եւ եսպան զթագաւոր որդին Հայոց զպարոն Թորոս եւ բազումք ի զաւրացն Հայոց. եւ կալան զանդրանիկ որդի զպարոն Լեւոն եւ մտին յաշխարհն Հայոց գնացին մինչեւ ի Սիս եւ անտի հասան մինչեւ ի Յատանա եւ մինչեւ ի սահմանս Բարձրբերդոյ, գերեցին զաշխարհն եւ այրեցին հրով եւ դարձան բազում աւարաւ յաշխարհն իւրեանց:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ սիր Ճուան գունդն Ճաֆուն եւ աքայեցիք եւ Կիպռաւսայ պայլն Ոյկ տ Լըզինայն գնացին ի Ծեծ, ի Տապարիոյ սահմանքն եւ ի դառնալն խանգրուեցան ի Սաֆէթու հեծելէն, որ շահընտակ երեկ իրենց եւ եղեւ բազում պակասութիւն քրիստոնէից:

ՌՄԿԷ (1267) Պնտուխտար սուլտանն Մսրայ եկն հանդէպ Աքայոյ իւր ամէն զաւրաւքն եւ յղրկեաց սակաւ հեծել մինչեւ ի Յաքայոյ դուռն, որք ունէին նշանակ Դամփլուն եւ Ոսպեթլուն, վասն խաբելոյ զժողովուրդքն, որ արտաքոյ քաղաքին էին. եւ ապա ինք յիշվեաց իր ամէն զաւրաւքն եւ սպաննին առջեւ Աքայոյ մանտր մարդ առաւել քանզ ԵՃ (500). եւ ետ հանել զամէնին լեղին ի փորոյն եւ զմազն վարչամ քաշել եւ /163ա/ անտի գնաց ի Սաֆէթ: Եւ ապա ի ԺԶ (16) ի մայիսն դարձաւ ի Յաքայ եւ ետ քակել զջաղցնին եւ զածվնին, եւ կոտորել զայգիքն եւ ի յաղվեստաւս ամսու ի ԺԶ (16) աւրն, Լոյք տը Կրիմատն, ԻԸ (28) Ճնուէզ ղալէով, խլեց զԱքայոյ մինայն եւ այրեց Բ (2) բերդնաւ Բիզանացն եւ այլ մանտր նաւեր. եւ կացին անդ ԺԲ (12) աւր, բայց ի դառնալն ԻԸ (28) Վնիցիան ղալէ հանդիպեցան իրենց եւ բռնեցին ի Ճնուեզացն Ե (5) ղալէ սարած:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ թագաժառանկն Կիպրոսի Ոյկէթն եւ թագուեցաւ Ոյկ տը Լըզինայն թագաւոր Կիպրոսի յաւուր Նոյէլին, ձեռամբ Կիլամ պատրիարգին Երուսաղէմի: Եւ ի սոյն ամի Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանսն եւ իւր որդին ըռէ տը Նաւարն եւ այլ բազում գունդեր եւ պարոնայք ի Ֆրանսէն եւ յԸնկլէզաց եւ յԱլամնաց առին խաչ ի ԻԵ (25) աւրն ի մայիսն, վասն գալոյ ի թափումն Երուսաղէմի:

ՌՄԿԸ (1268) Վախջանեցաւ Կլեմայնս պապն. յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի ամս Գ (3): Ի սոյն ամի Քուռաթն ի Յալամնաց որդի միւս Քուռաթին, որ էր թոռն ընբրուր Ֆրտրկին ժողովեաց զաւրս բազումս թելադրութեամբ Բիզանացն եւ Հռոմայեցոցն, որք մռտեալ էին դէմ ըռէ Ջառլին, եկն յաշխարհն եւ պատերազմեցաւ ընդ ըռէ Ջառլն: Եւ ըռէ Ջառլն խանգրեաց զնոսա եւ կոտորեաց ի նոցանէ բազումք եւ զՔուռատինն կալեալ եհատ զգլուխ նորա եւ զայլ բազում մեծամեծաց իւրոց:

Պնտուխտար սուլտանն Մսրայ էառ զՃաֆն խաբէութեամբ եւ փլոյց. եւ զՊէաֆաւրթն էառ սղարով: Եւ դարձեալ էառ զԱնտաք տուրտվութեամբ գունդուստապլին Անտիոքա, յորում անուն էր սիր Սիմուն տը Պոյլուն. եւ գերեաց զանթիւ քրիստոնեայսն, որ անդ կային: Փլոյց զԱնտաքոյ պարիսպն եւ զքաղաքն այրեաց հրով եւ եղեւ կորուստն Անտիոքայ ի ԺԷ (17) աւրն ի մայիսն: Եւ սպաննաւ ի ներքսէ քաղաքին ԺԷՌԸՃ (17800) քրիստոնէ եւ առաւ գերի առաւել քանզ ՃՌ (100000) քրիստոնէ: Եւ Դամփլցիք փրթուցին զՊաղրաս եւ զԸռոյշաւլն եւ զերկ/163բ/իրն Արասոյ: Յայսմ ամի ձեռնադրեցին կաթողիկոս Հայոց զտէր Յակոբ: Եւ ազատեցաւ ի ծառայութենէն Մսրայ պարոն Լեւոն, թագաւոր որդին Հայոց, տալով գին նմա զբերդն Դարպսակ եւ զՍընղուր Ըշխարն, որ էր խուշտաշ սուլտանին Մսրայ կայր ի ծառայութիւն Մուղլին, զոր խնդրեաց Հեթում թագաւորն ի Յապաղայ խանէն եւ ետ գին որդոյն իւրոյ:

Եւ եկաց պայլ Աքայոյ եւ գունդուստապլ Երուսաղէմի Պալիան տը Պլին, Արսուֆին տէրն:

ՌՄԿԹ (1269) Փլան ի շարժէ Սարվանտիքարն եւ Համուսն եւ Դեղընքարն եւ այլ վանորայք եւ ամրոցք եւ գեղորայք ի Սեւ լէռն:

Եւ վախ•անեցաւ ի Յաքայ սիր Ճաւֆրէ տը Սար•ինն:

ՌՄՀ (1270) Վախ•անեցաւ ի Յաքայ պատրիարգն Երուսաղէմի Կիլամն: Յայսմ ամի Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանսն եւ իւր Գ (3) որդին եւ իւր աղբայրն գունդ տը Բոյդերն եւ իւր եղբաւրորդին գունդ տ Այրդայզն եւ այլ մեծամեծայք եկին ի Յայկըմաւրթն եւ ի Բ (2) աւրն ի յունիսն նաւեցաւ անտի իւր զաւրաւքն եւ էառ ցամաք ի Սարտայն կղզին ի բերդն, որ կոչի Գալարի եւ անտի խլեցան եւ գնացին ի Դունիզն եւ առժամայն առին զԳարդայ•ն: Եւ յետ աւուրց ինչ վախ•անեցաւ անդ Լաւիզ ըռէ տը Ֆրանսն եւ ապա վախ•անեցաւ ըռէ տը Նաւարն եւ բազում գունդեր եւ պարոնայք եւ ի հեծելէն մեռան բազումք, վասն վատառողջութեան երկրին: Եւ յետ մահուան ըռէ տը Ֆրանսին եկն ըռէ Ջառլն ի հեծելն եւ արար հաշտութիւն ընդ Դունիզին սուլտանն. եւ էառ ինք եւ այլ պարոնայքն յոլով գանձ ի սուլտանէն եւ դարձեալ անտի եկին ի Դրաբն: Եւ եղեւ սաստիկ ժղոր ծովու եւ կտրեցան Խ (40) բերդնաւ եւ կորսնվան քրիստոնեայքն եւ իւրեանց ըռզակն եւ հառնէզն, որ ի նավերն կային եւ այլն դարձան յաշխարհն իւրեանց: Եւ թագաւորեաց ի Ֆրանսն Ֆիլիպ որդի Լաւիզին:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ բարի թագաւորն Հայոց Հեթում յամսեանն հոգտեմբերի, /164ա/ ի սահմանս Բարձրբերդոյ ի գեղն որ կոչի Ակներ, առ եզր Պարատիս գետոյ: Սա կրաւնաւորեալ վախ•անեցաւ եւ կոչեցաւ անուն կրաւնաւորութեան նորա Մակար: Վախ•անեալ ի բարիոք ծերութեան իւրոյ տարեալ ի սուրբ ուխտն Դրազարկ թաղեցին ընդ հարս իւր: Եւ տիրեաց աշխարհին Հայոց որդին իւր Լեւոն, զոր կացուցեալ էր պարոն Հայոց ի կենդանութեան իւրում յաւուր, յորմէ հետէ ազատեաց զնա Աստուած ի ծառայութենէն Մսրայ:

ՌՄՀԱ (1271) Պարոնն Հայոց Լեւոն աւծաւ թագաւոր Հայոց ի մայրաքաղաքն Տարսուս ի տաւնի սրբո Յայտնութեանն:

Պնտուխտար սուլտանն Մսրայ էառ յՈյսպեթլէն զՀուսնաքրատն եւ ի Դամփլէն զՋասդէլ Պլանգն եւ ի բրընծէն զՃըպլաքարն եւ ի Յալամնացն զՄունֆաւրդն եւ բերդ մի ի հաշիշեցն: Եւ Տա•իկ ղալէք ԺԴ (14) կոտորեցան ի Կիպռաւս եւ բռնվեցան ի Տա•կնոյն ծառայք Վ (30000):

Յայսմ ամի սիր Հէռի տ Ալամայնն, որդի Ալամնաց թագաւորին, սպանաւ ի Վիդայրբ քաղաքն, յեկեղեցոջն ի ժամ պատարագին, ձեռամբ սիր Սիմուն տ Մընֆաւրդին որդոյնն Սիրիկէ եւ սիր Սիմունին: Եւ եկն ի Յաքայ սիր Աւտուարտ, որդի Ընկլիզաց թագաւորին, յոլով ընկերաւք: Յայսմ ամի ընտրեցին պապ Հռոմայ զարժանաւորն Գրիգորիոս, որ եկեալ էր յաղաւթվորութիւն հետ սիր Աւտուարտին եւ կայր ի Յաքայ եւ անտի եկեալ տարան զնա ի Հռոմ ի հայրապետական աթոռն: Յայսմ ամի վախ•անեցաւ Գունդը տ Բոյդերն եւ իւր կինն. ուստի ընկաւ ըռէ տը Ֆրանցին բազում գանձ, եւ գունթութիւնն Դուլուզին եւ Բոյդերին եւ Ճենվրն եւ Ավեռնն եւ այլ երկիր, զոր Գունթը տ Պոյթերն կալել է: Եւ եկն ի Յաքայ սիր Այմունն, սիր Աւտուարտին աղբայրն, սակաւ ընկերաւք: Եւ Պալալաւղ կայսրն Յունաց յղրկեց ղալէք ի վերայ Նէկրըբունթին եւ խանգրեցին զՖռանկնին եւ բռնեցին զշատ բաժին ձիաւորացն /164բ/ եւ զհեծելվորացն, որ անդ կային. եւ առին բերդ մի ի Նէկրըբունթին կղզին:

Յայսմ ամի Մուղալ հեծելն յէշվեց ի Շամբուն աշխարհն մինչեւ ի Հալպ եւ յԱնտաք եւ դարձան բազում աւարաւ:

Ի սոյն ամի սիր Աւտուարտն եւ իր աղբայրն եւ թագաւորն Կիպրոսի եւ Դամփլն եւ Ոսպեթալն եւ Ալամանքն իւրեանց զաւրաւքն ելան ի Յաքայոյ եւ գնացին ի Գագաւն եւ անդ գտան բազում Թուրքմանք եւ գերեցին զնոսա, այլ զպուր• Գագաւին, որ էր ամրոց նոցա, ոչ կարացին առնուլ:

ՌՄՀԲ (1272) Թագաւորն Կիպրոսի արար հաշտութիւն ընդ Մսրայ սուլտանն, վասն Աքայոյ: Եւ ի մայիս ամիսն սիր Այմունտ, սիր Աւտուտրտին աղբայրն դարձաւ յիւր աշխարհն: Եւ ի ԺԸ (18) աւրն մայիսոյն հաշիշի մի քշտեց սիր Աւտուարտին Ե (5) դանկ զարկք, Աքայոյ բերդին ընդ ներքսէ. եւ յորժամ աջողցաւ դարձաւ յիւր աշխարհն ի ԺԳ (13) աւրն ի սեխտեմբռն: Ի Ը (8) ի հոգտեմբռն եկն ի Յաքայ պատրիարգ եւ լիկաթ ֆրէր Թումաս տ Լընդին ի կարգէ Բրեջուրացն:

ՌՄՀԳ (1273) Գրիգոր պապն Հռոմայ արար ժողով ընդհանրական ի Լիոն քաղաք, յառջի աւրն ի մայիսն: Սիր Աւլիվեր տը Դէրմն վախ•անեցաւ ի Յաքա: Եւ ի սոյն ամի վախ•անեցաւ ի Տրապաւլիս Պեմունդ բրինծն Անտիոքա, ի մարտի ԺԱ (11) աւրն. եւ եկաց բրինծ իր որդին Պեմունտն, որ եղեւ վերջի բրինծ յազգէն իւրում:

ՌՄՀԴ (1274) Ի մարտի ԻԶ (26) աւրն Պնտուխտար սուլտանն եմուտ անթիւ զաւրաւք յաշխարհն Հայոց, խլեց զՄսայկանդարայն եւ աւերեաց զամէն երկիրն` ի Մար[ա]շայ մինչեւ ի Կուռիկաւս. էսպան անթիւ քրիստոնէք եւ հրակէզ արար զքաղաքքս եւ զգեաւղս:

Յայսմ ամի եկն ի Յաքայ սիր Կիլամ տ Ռաւսիլունն, գլխաւոր ըռէ տը Ֆրանցին ձիաւորացն, որ ի Յաքայ էին: Եւ Ճուլիան Սայիտոյ տէրն վախ•անեցաւ ի Տրապաւլիս:

ՌՄՀԵ (1275) Յունվարի ԺԵ (15) աւրն վախ•անեցաւ պապն Հռոմայ Գրիգորիոս /165ա/ եւ եկաց յետ նորա Կլէմայնս Ե (5)-երրորդն, որ Գ (3) աւր միայն ապրեցաւ. եւ յետ նորա կացուցին պապ զԱդրիանոս: Եւ ի ԺԸ (18) աւրն ի յունիսն սիր Հէռի, հայրն Կիպռաւսայ թագաւորին, խեղդեցավ ի ծովն մաւտ ի Սուր: Եւ ի Կիպռաւս վախ•անեցաւ գունթն Ճաֆուն սիր Ճագ տը Պլինն: Յայսմ ամի սիր Թուաս տը Սայնպրդինն ի Յաքայոյ ծախեց զիր գեղն, որ կոչէր Ֆագունների, Դամփլուն տանն, վասն որոյ մեծ վիրաւորութիւն եղեւ ընդ թագվորն եւ ընդ Դամփլն: Եւ ետ թագվորն փլցնել զԴամփլուն տունն ի Լիմիսոն: Եւ ելաւ թագւորն ի Յաքայոյ առանց սահմանելոյ պայլ ի Յաքա եւ գնաց ի Սուր. բայց յետ ԽԵ (45) աւուր, աղաչանաւք Ոյսպեթլուն մայվստըռին եւ այլ աքայցեց, սահմանեց պայլ Աքայոյ յիր անձինն տեղն զՊալիան տը Պլին, Արսուֆին տէրն:

ՌՄՀԷ (1277) Ի յունիս Ը (8) աւրն եկն ի Յաքայ Զ (6) ղալէ ըռէ Ջառլին. եւ էր գլխաւոր նոցա գունթ Ըռաւ•էլ տը Սայնըսվրինն եւ տիրեցին Աքայոյ եւ վարեցին զԿիպռաւսայ թագվորին գործաւորքն եւ կոչեցաւ ըռէ Ջառլն թագաւոր Երուսաղէմի: Եւ յետ Դ (4) ամսոյ լի• •արտերն Աքայոյ այրին աւմա• ըռէ ջառլին: Եւ վախ•անեցաւ ի Յաքայ Կիլամ Ըռաւսիլաւնն. եւ ի սեխտեմբռի ԺԶ (16) աւրն վախ•անեցաւ պատրիարգն Երուսաղէմի ֆրէր Թումաս տը Լընթին:

ՌՄՀԸ (1278) Մարկրիտ ամուսին Պեմունտ բրընծին եկն ծովուն յայնդեհէն: Եւ Պեմունտ բրինծն պսակվեցաւ ընդ ինք ի քաղաքն Տրապաւլիս: Եւ ի սոյն ամի վախ•անեցաւ մայստռն Ոսպէթլուն ֆրէր Ոյկ Ըռէվայլն եւ եղեւ մայստռ Ոսպէթլուն ֆրէր Նիկաւլլաւռնն:

ՌՄՀԹ (1279) Թագաւորն Կիպրոսի Ոյկն գնաց ի Սուր ԳՃԾ (350) ձիաւորով, վասն տիրելոյ Աքայոյ, այլ մայստռն Դամփլուն` ֆրէր Կիլամ տ Պիա•աւգն հակառակեցաւ նմա եւ ոչ եթող մտանել ի Յաքա, այլ դարձաւ ի Կիպռաւս եւ էառ զԴամփլուն ապրանքն եւ վարեց զֆրէրքն:

ՌՄՁ (1280) Մայստռն Ոսպէթլուն գնաց ի Տրապաւլիս, վասն հաշտեցնելոյ /165բ/ զբրինձն եւ զԴամփլցիք. եւ արար զհաշտութիւն նոցա ի յուլիս Է (7) աւրն: Եւ ի յելն ի հոգտեմբռին Ոսպէթլցիք, որ ի Մարղապն կային, ծեծեցին զԿեպլն եւ առին բազում աւար եւ դարձան եւ ի գալն նոցա, հասան նոցա ԶՃ (600) հեծման շահանդակ եւ Ոսպէթլցիք խանգրեցին զնոսա եւ սպանին ի նոցանէ ՃԾ (150) Թուրք մերձ ի Մարախի, եւ ի Յոսպէթըլցեց մեռաւ Ա (1) ֆրէր:

ՌՄՁԱ (1281) Ի փետրվարի ԺԸ (18) եկն Շամբուն հեծելն եւ պաշարեցին զՄարղապն ԲՌ (2000) հեծման եւ ԴՌ (4000) հետեւակ. եւ Ոսպէթլցիք, որ ի Մարղապն էին, պատերազմեցան ընդ նոսա եւ խանգրեցին զնոսա եւ կոտորեցին յանաւրինաց բազումք ի հեծելէն եւ ի հետեւկացն:

ՌՄՁԲ (1282) Մանկաւ Տամուր եղբայր Ապաղայ խանին ԼՌ (30000) Մուղլով եւ ԳՌ (3000) Վրացով եւ Հաւռմաց Ռ (1000) հեծելով եւ Հայոց ԲՌ (2000) հեծելով մտին յերկիրն Շամբուն եւ աւերեցին զաշխարհն մինչեւ ի դուռն Համսայ եւ անդ պատերազմեցան ընդ Ալֆի սուլտանն Մսրայ: Եւ խանգրեցին զսուլտանին զաւրքն եւ կոտորեցին ի նոցանէ անթիւ եւ շահեցան զսուլտանին խզէնայն եւ զախրուխն: Այլ Մանկաւ Տամուրն վասն վատասրտութեան իւրոյ առանց իրիք պատ•առի ի փախուստ դարձաւ. եւ յարժամ տեսին Մուղալ զաւրքն զդառնալ զգլխաւորին իւրեանց, թողին զպատերազմն եւ գնացին զհետ նորա: Եւ գնացեալ անցին ընդ գետն Եփրատա եւ մտին յաշխարհն իւրեանց: Եւ Սամաղարն ԲՌ (2000) հեծելով եւ Հայոց թագվորն իւր հեծելովն բաժնեցան ի Մանկաւ Տամուրէն եւ եկին դէպ ի Հաւռաւմք եւ ի Հայոց աշխարհն. եւ ի •անապարհին հասեալ նոցա շահանդակ. եւ կորեան ի Հայոց զաւրացն բազում մեծամեծ իշխանք եւ ի հեծելէն առաւել քանզ Ե (5) բաժինն: Եւ թագաւորն զերծեալ եմուտ յաշխարհն իւր եւ Սամաղարն անցեալ ընդ երկիրն Հայոց գնաց ի Հաւռաւմք:

ՌՄՁԳ (1283) Թագաւորն Կիպրոսի եկն ի Սուր ԲՃԾ (250) ձիաւորով: Եւ եկն ի Յաքա /166ա/ պատրիարգ եւ լիկաթ, որում անուն էր Եղիա:

ՌՄՁԴ (1284) Մեռաւ Սրոյ տէրն` սիր Ճուան տը Դուրունն. եւ յետ Խ (40) աւուր մեռաւ Պեմունտ որդի թագաւորին Կիպրոսի. եւ յետ Խ (40) աւուր վախ•անեցաւ սիր Անֆրէ տ Մունֆաւրդն, որ էր եղբայր Սրոյ տիրոջն: Եւ ի սոյն ամի ի մարտ ամիսն մեռաւ թագաւորն Կիպրոսի Ոյկ տը Լըզինայն ի քաղաքն Սուր. եւ տարան զնա հանդերձ որդովն ի Կիպռաւս եւ թաղեցաւ յաւագ եկեղեցին ի սուրբ Սոփի. եւ իւր որդին Պեմունտն թաղեցաւ ի ֆրէր մնուրքն եւ եղեւ թագաւոր Կիպրոսի Ճուանն իր որդին:

ՌՄՁԵ (1285) Վախ•անեցաւ թագաւորն Կիպրոսի Ճուան տը Լըզինայն եւ եղեւ թագաւոր իր եղբայրն Հէռի տ Լըզինայն:

Սուլտանն Մսրայ Մէլէք Մնսուրն, որ կոչէր Ալֆի պաշարեաց զՄարղապն եւ էառ զնա ի Յոսպէթլէն:

ՌՄՁԶ (1286) Հէռի թագաւորն Կիպրոսի գնաց ի Յաքայ ի ԻԵ (25) ի յունիսն եւ տիրեաց Աքայոյ եւ վարեաց զգործաւորքն ըռէ Ջառլին եւ աքայցիք այրին իր աւմա• եւ անտի գնաց ի Սուր: Եւ թագվեցաւ ի թագաւորութիւնն Երուսաղէմի, յաւուր տաւնի սրբոյ Աստուածածնին ննջմանն, ձեռամբ Սրոյ արծվիսուցն: Վախ•անեցաւ պապն Հռոմայ եւ եկաց պապ ի Հռոմ Ոնորիոս: Եւ վախ•անեցաւ Ֆիլիպ ըռէ տը Ֆրանցն. եւ եկաց յետ նորա Ֆիլիպն իր որդին: Վախ•անեցաւ թագաւորն Ըռակունաց Փէռն եւ թագաւորեաց որդի նորա Ալֆունսն:

ՌՄՁԷ (1287) Եղեւ պապ ի Հռոմ Նիկաւլայոս ի կարգէ Մնուրացն: Եւ Սիկիլիոյ ղալէքն խանգրեցին զըռէ Ջառլին ղալէքն եւ բռնեցին զբրինծն զըռէ Ջառլին որդին եւ բազում իշխանք, որ ընդ նմա էին: Եւ եկն ի Յաքայ պատրիարգ եւ լիկաթ Երուսաղէմի ֆրէր Նիկաւլ ի կարգէ Բրէջուրացն: ԺԹ (19) ի յունիսն եկն ի Յաքայ Գունդէս տ Պլայզն ձիաւորաւք եւ արար անդ բազում արդիւնք եւ ետ ողորմութիւն աղքատաց: Եւ սուլտանն Մսրայ Ալֆի Մէլէք Մնսուրն էառ զԼատիկն ի բրընձէն:

ՌՄՁԸ (1288) Վախ•անեցաւ Գունդէս տը Պլայզն ի Յաքա: Եւ եկն յայսկոյս ծովու Լուսիան, դուստր բրընձին Անտիոքա, վասն առնելոյ զժառանգութիւն եղբաւրն, որ վախ•անեալ էր: Եւ Տրապաւլսցիք արարեալ էին գումին եւ ետուն /166բ/ թոյլ մտանել Լիւսիանին ի Տրապաւլիս, այլ եմուտ ի Նֆինն եւ անդ եկաց աւգնութեամբ եւ ձեռնտվութեամբ Ոսպեթլուն տանն:

ՌՄՁԹ (1289) Վախ•անեցաւ թագաւորն Հայոց Լեւոն եւ եկաց պարոն Հայոց անդրանիկ որդի նորա Հեթում: Եւ ի ԺԴ (14) աւրն ի մարտն Ալֆի սուլտանն Մսրայ կոչեցեալն Մէլէք Մնսուր պաշարեաց զՏրապաւլիս եւ կանգնեցոյց մեծամեծ բաբան Դ (4) եւ խարապուղրայք ԼԲ (32). եւ էր համար զաւրացն անաւրինաց հեծեալ ԽՌ (40000) եւ հետեւակ ԳՃՌ (300000). եւ եկեալ ի Յաքայոյ բազումք ի յաւգնութիւն քաղաքին Տրապաւլսոյ եւ եղբայր թագաւորին Կիպրոսի Ամառին Ճ (100) ձիաւորով. եւ յետոյ եկեալ Լուսիանն եւ Ոսպեթլցիք ի Նֆին բերդէն եւ մտին յաւգնութիւն քաղաքին, այլ սոքա ամենեքեան ոչ կարացին զդէմ ունել անաւրինացն, զի նոքա զանազան մեքենայիւք եւ նաղմիւք առին զՏրապաւլիս յաւուր երեքշաբաթոջ ԻԵ (25) աւրն ի յապրիլն. եւ ի սուր սուսերի մաշեցին զքրիստոնեայսն եւ բազումք գերեցին, այլ գլխաւորք եւ մեծամեծքն, որ անդ կային, զերծեալ նաւուք գնացին յԱքա եւ ի Կիպրոս: Եւ Ճնուէզ ոմն, որում անուն էր Պնէթ Զաքարի, կայր ի Տրապաւլիս Դ (4) ղալէով եւ բերդնաւով, եւ ազատեաց ի քրիստոնէիցն աւելի քանզ ԳՌ (3000) արք եւ կանայք եւ մանկտի եւ զամենեսեանն իւր ծախաւք եւ ըռաւ•կաւք տարաւ ի Ֆամակուստն. եւ անտ արար բազում ողորմութիւն եւ ետ յընչից իւրոց աղքատ զերծելոցն մինչեւ ամենեքեան բաւականացան ապրել յաշխարհն ի Կիպրոսի:

ՌՄՂ (1290) Յաւուր Զատկին եկն ի Յաքա Ի (20) ղալէ, զոր պապն էր առաքել յաւգնութիւն Աքայոյ եւ էր գլխաւոր ղալէացն վէսքն Տրապաւլսոյ:

Յայսմ ամի սատակեցաւ սուլտանն Մսրա Մէլէք Մնսուր Ալֆին ԻԲ (22) ի նոյեմբռն եւ եղեւ սուլտան Մսրա իր որդին Աշրաֆն: Եւ ի սկիզբն սուլտ[ա]նութեան իւրոյ եսպան զՏուրնդայն, որ էր խզէնատար Մսրա, եւ ամիրայք յառաւել մեծամեծաց իւրոց ԺԴ (14):

ՌՄՂԱ (1291) Ի յապրիլի Ե (5) աւրն Աշրաֆ սուլտանն Մսրա պաշարեաց զԱքա եւ պատերազմեցաւ բաբանաւք եւ նաղմիւք մինչեւ էառ զքաղաքն յաւուր ուրբաթի ի մայիսի ԺԸ (18) աւրն: Եւ կոտորեցին զքրիստոնեայսն քաղաքին, բայց ի սակաւուց, որ զերծեալ նաւուք գնացին ի Կիպրոս զկնի թագաւորին Կիպրոսի, /167ա/ որ անտ պատահեցաւ: Եւ յառնուլ քաղաքին սպանաւ մայստռն Դամփլուն ֆրէր Կիլամ տը Պիայ•ոյգն եւ մարաջաղդն Ոսպեթլուն ֆրէր Մահէ տը Գլէրմունթն, որ բազում քաջութիւն արարեալ վախ•անեցաւ: Եւ ի միւսում աւուրն, որք ի Սուր էին քրիստոնեայք, առանց պատերազմի թողին զքաղաքն եւ գնացին նաւուք իւրեանց ի Կիպրոս: Եւ յետ սակաւ աւուրց թողին զՊերութ եւ զՍայիտէ եւ զԱնտըռտուզ եւ զՋաստէլ Բլրինն. եւ եղեւ կորուստ ամենայն Սէհլին եւ Դամփլցիք, որք եկեալ էին ի Կիպրոս, կացուցին իւրեանց մայստռ զֆրէր Դիպաթ Կաուտինն, որ էր մեծ քումանտուր Դամփլուն:

ՌՄՂԲ (1292) Վախ•անեցաւ Նիկաւլայոս պապն Հռոմայ. յետ որոյ եկաց աթոռն առանց հայրապետի ամս Գ (3), վասն նախանձու եւ անհաւանութեան կարտնարացն: Եւ ի սոյն ամի մեռաւ մայստռն Դամփլուն եւ եդին իւրեանց մայստռ զֆրէր Ճագ տ Մաւլայն: Եւ եկին ի Կիպրոս Ի (20) ղալէ, զոր պապն էր առաքել յաւգնութիւն ծովուն այսդեհիս, որոց էր գլխաւոր սիր Մանուիլ Զաքարին:

Յայսմ ամի եղեւ մոլորումն Զատկի եւ հրամանաւ կաթողիկոսին տէր Ստեփանոսի արարին ժողով ի քաղաքն Մսիս եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց եւ հարանց վանաւրէից. եւ հրամայեցին առնել Ըզատիկն` ըստ այլ քրիստոնէիցն յապրիլի Զ (6) աւրն եւ այլք ի վանաւրէիցն Կիլիկեցոց եւ ամենայն աշխարհն արեւելից արարին Ըզատիկն ըստ Հայոց յապրիլի ԺԳ (13):

Ի սոյն ամի սուլտանն Մսրա Աշրաֆն պաշարեաց անթիւ զաւրաւք զհայրապետանիստ դղեակն Հոռոմկլայն. եւ յետ Խ (40) աւուր էառ զնա պատերազմաւ. եւ գերեաց զհայրապետն տէր Ստեփանոս եւ զսրբութիւնսն, որ անդ էին: Եւ տարեալ զնոյն հայրապետն ի Մսր եւ եդին ի բանդն Խահրէոյ բերդին, որ եւ անդ վախ•անեցաւ եւ թաղեցաւ ի նմին բանդի: Եւ յետ սակաւ աւուրց ետուն եւ զԱպլ•իսոյ Ծակքն ի սուլտանն: Եւ պարոնն Հայոց Հեթում ետ ի սուլտանն Մսրայ զանմարտընչելի դղեակն Պեհեսնի եւ արար հաշտութիւն, վասն որոյ խաղաղացաւ աշխարհն իւր ժամանակս ինչ:

/167բ/ ՌՄՂԳ (1293) Աշրաֆ սուլտանն Մսրայ սպանաւ յիւր ամիրացն եւ զսպանաւղ նորա, որ կոչէր Պայտարայ, սպանին ծառայքն սուլտանին եւ կացուցին սուլտան զեղբայր Մէլէք Աշրաֆին, որ էր ԺԱ (11) տարոյ եւ կաղ ի մի ոտիցն:

Յայսմ ամի վախ•անեցաւ մայստռն Ոսպեթլուն ֆրէր Ճուան տ Վիլերն եւ եդին մայստռ Ոսպեթլուն զֆրէր Աւտտուբինն:

ՌՄՂԴ (1294) Եղեւ պապ ի Հռոմ Սէլէստինոս, որ էր յաշխարհէ Բոյլին, ի քաղաքէն որ կոչի Սալմուն. եւ կոչէր անուն նորա ֆրէր Փէռ տ Մուռուն, այր առաքինի, միայնակեաց: Սա կացեալ յաթոռ հայրապետութեանն ամիսս Զ (6). եւ ի սոյն ամի ել ի պապութենէն իւր կամաւ եւ ետ հրաման առնել այլ պապ, զոր կացուցին ի տեղի նորա պապ ի կարտնարացն զմի ոմն, որ կոչէր Պնէթ Կայդան եւ կոչեցաւ անուն նորա Պաւնաւֆանց: Սա էր այր ժիր եւ գործաւնեայ:

Յայսմ ամի Ճնուէզացն ԺԸ (18) ղալէ կռուցեան ի Յայաս ընդ ԼԲ (32) ղալէ եւ ընդ դարիտ Վնէցիանացն եւ շահեցան ի նոցանէ ԻԴ (24) ընդ դարիտ եւ ընդ ղալէ: