Տաղեր

Օրհնեալ, փառաւորեալ, անուն սոսկալի,
Հայր անսկիզբն, անեղ ՚ւ անիմանալի,
Գովեալ, բարաբանեալ միածին Որդի,
Հոգին բղխումն անճառ եւ անքննելի:

Որ միշտ յաւիտենից է եւ եղիցի,
Էից է անպարփակ եւ անզննելի,
Էացուցիչ գոյից երկնի եւ երկրի
Եւ տայ իմաստութիւն ազգիս հողածնի:

Բաշխէ խնդրողաց առատ պարգեւի
Եւ տայ փափագողաց շնորհս ձրի,
Բացող է բախելոց զդուռն առագաստի,
Հրավիրելով զնա իւր հարսնարանի:

Նոյն որ տայ ինձ լեզու եւ իմաստ բանի,
Զի ես յարմարեցից զբանս ի կարգի,
Նոյն Տէր տայ ինձ արտաս կսկծալի
Եւ ունկնդիր լինել բանից ցանկալի:

Արդ լուարուք ասեմ բաներս կարգաւ,
Որ ինչ յաշխարհիս հնոց գործեցաւ,
Քանզի մեր չար գործոցն Տէր բարկացաւ
Եւ իւր քաղցր բնութիւնն մեզ դառնացաւ:

Քանզի անդ թագաւոր մի երեւեցաւ,
Որոյ անունն չար Մահմէտ կոչեցաւ,
Եւ ազգն նետողաց սմա հնազանդեցաւ,
Զի էր հարանց-պապանց թաղթն, որ նա նստաւ:

Ապա զինչ ասացից կամ զինչ պատմեցից.
Կամ որպիսի բանիւ զնա առակեցից,
Զի ոչ ունիմ արհեստս նման իմաստունից,
Այլ փոքր ինչ ըստ կարգի սակս արմարեցից:

Քանզի հարկ է թէ եղեալ ի թագաւորաց,
Փոքունց եւ առաւել ի մեծամեծաց,
Զի ով ոք լինէր խան այս քաղաքաց,
Դրամ կտրել տային ի յանունս իւրեանց:

Եւ սա յորժամ եկեալ նստաւ աթոռին,
Սկսաւ ի յայտ առնել զչարութիւն սրտին,
Ետես զպատրաստութիւն զինչ պետք որ լինին,
Զնիւթս զանազանս եւ զնիւթեղենին:

Ժողովեալ զամենայն պղինձս քաղաքին,
Այլեւ արծաթ ընդ նոյն խառնեալ զուգեցին
Եւ ուր որ անցանէր հրաման արքային,
Զդրամն զամէն անդ տարածեցին:

Լցաւ քաղաքն ամէն դրամով արքային,
Զվաճառ եւ զառուտուր նովաւ առնէին,
Ոմանք իշխանութեամբ զոմանս զրկէին,
Ոմանք գաղտ մի զմի ահացնէին:

Մինչ ամէնայն մարդիկք ընդ այս վարանէին,
Եղեւ երաշտութիւն ամէնայն երկրին,
Բարձաւ ցօղ քաղցրութեան ժամ գարնանային,
Մինչեւ ամառնամուտն ի ժամ խեցգետնին:

Եւ այս վասն մեղաց մերոց լինէին,
Զի անօրինեցաք ՚ւ անցաք օրինին,
Բայց Տէրն անտես չառաւ զստեղծուածս ձեռին,
Արբոյց զերկիրս ամէն ցօղովն երկնային:

Իսկ թագաւորն մեծ Կոստանտինապօլսին,
Որ սուլթան Իպրահիմ անուն գոչէին,
Գրեաց հրովարտակ, կնքեաց իւր ձեռին,
Առաքեաց հրաւիրակօք Մահմէտ արքային:

Յորժամ եկեալ եհաս արտաքն արքային,
Առեալ եւ ընթերցան ի մէջ ատենին,
Եւ էր գրեալ այսպէս ի գիրն առաջին,
Թէ` Ե'լ, պատերազմիր հետ Ըռուս ազգին:

Իսկ նա ելեալ գնաց ի պատերազմին
Եւ զոմն չար իշխան եդ ի յիւր տեղին,
Որոյ անունն Ղայթաղայ ասէին,
Այլ պիղծ ժանտաբարոյ, կարապետ Նեռին:

Պատուիրեաց եւ ասէ այն չար իշխանին.
Մինչեւ ես եկից, դու նիստ իմ տեղին,
Բայց նախ ե'րթ եւ քննէ զդրամն իմ պատկերին,
Ով ոք որ չունի` դուն ի կախէ ի փայտին:

Եւ նա առեալ պատուէրն չար արքային,
Նոր քննութիւն դարձաւ առնել դրամին,
Եկեալ եհաս ի յայն գիւղաքաղաքին,
Որ Խարասու անուն նորա կոչէին:

Անդէն հարցաքննումն ինչ արին,
Զքրիստոնեայս բազումս անդ ըմբռնեցին,
Տաճկաց եւ յունաց եւ զորս ի կարքին,
Տարեալ արկին ի բանդն խաւարային:

Յետ այսր ամէնի, զոր ինչ գործեցին,
Զոմն Սարգիս անուն անդ ըմբռնեցին,
Առեալ զնա տարան այն չար իշխանին,
Եւ նա ետ արկանել զնա ի բանդին:

Յորժամ արկին ի բանդն խաւարային,
Նայ մայրն մորմոքէր եւ կինն ընդ նմին,
Զի էր ամուսնացեալ ի կարգ աշխարհին,
Ընդ օրինաց սրբոյ մեր Լուսաւորչին:

Եւ էր սա գրակարդաց ի յեկեղեցին,
Ունէր աստիճան դռնաբացողին,
Մանուկ տիօք պայծառ քսանեւութ ամին
Եւ միշտ սպասաւոր աստուծոյ բանին:

Եւ էր խիստ սիրեցեալ ի յաչս ամենին,
Եւ էր հմուտ գրոց տասնաղից նորին,
Եւ էր ուրախարար խօսիւք քաղցրագին
Եւ զուարճացուցանէր զընկերքն ի կարգին:

Եւ էր ինքն ի բանդին, անպարտ, գնդանին
Եւ ուրախ առնէր զընկերք որ անդըն կային
Եւ զի ոչ երկնչէր մահուանէ անձին,
Այլ տայր միշտ գոհութիւն աստուծոյ բանին:

Որպէս Գայիանէ խրատէր զՀռիփսիմին,
Սոյնպէս եւ սա խրատէր զընկերք ի բանդին,
Թէ մի' հոգայք եղբարք` ժամ է նեղութեան,
Վաղիւն սա մեզ` որպէս զիւր խաղաղութեան:

Այսպէս առակաւ, որ բանիւ յորդորէր,
Զընկերքն զամենայն եւ ի յողբ շարժէր,
Զեղոյր յորդ արտասունս եւ Տէր աղաչէր,
Փրկել ի փորձանաց աստուծոյ հայցէր:

Բայց ետ յերից աւուրց .......
Եւ ի մէջ գիշերի յերազին ......
՚Ւ ելեալ եղբարցն պատմեալ ......
.. էր նոցա...... տեսի երազ մի խիստ ահագին:

...........................
Եւ սեւադեմ մարդիկք անդ երեւէին,
Բերեալ անդ սեւ շապիկ մի պատրաստեցին,
Ասին, թէ` Քո' է սա, եւ ինձ ագուցին:

Դարձեալ ընդ նոյն տեսլեան ի մէջ գիշերին,
Յանկարծակի նոյն սեւադէմքն ինձ երեւէին,
Բերեալ սեւ երիվար մի եւ թամբեցին,
Ասին, թէ` Քո' է այս, եւ պատրաստեցին:

Կալեալ ի յոտանէ սեւ անդ հեծուցին,
Եւ տեղ էր գետեզեր ուր կանգնեալ կային,
Յանկարծակի էզարկ ձին զիս ի գետին,
Վասն այս սարսափեցայ ի մէջ գիշերին:

Եւ մինչդեռ ընդ բանիս այս վարանէին,
Հանեալ զոմն ի ծոցուն իւր զգիր Նարեկին,
Երկիր եպաք ետուր առ Սարգիս դպրին,
Ասաց, թէ` Ընթերցիր զինչ կայ ի միջին:

Յայնժամ առեալ ի ձեռն եւ ընթերցաւ նա
Զգիրն Գրիգորի սրբոյն Նարեկայ,
Գրեալ, թէ` Մի' անտես առնէր զքո ծառայ,
Այլ որ դու ստեղծեր նոյն, Տէր ողորմեայ:

Խփեալ զթուխտն եւ ասաց` Երկնաւոր արքայ,
Աստուած Յիսուս Քրիստոս եւ սուրբ գերարքայ,
Հա'ն զանձն իմ ի գբոյ մեղաց որ աստ կայ
Եւ ի յանօրինացն զիս ազատեա:

Եւ մինչդեռ այս աղօթս էր ի բերանին,
Օրհնաբանէին Յիսուս արքայն երկնային,
Ի նոյն ժամ հասեալ զօրք չար իշխանին,
Բացեալ զդուռն բանդին եւ ի ներս մտին:

Նոքա ուրախութեամբ ընդառաջ ելին,
Գիտէին, թէ փրկութիւն իւրեանց լինէին,
Բայց չար էր եւ սաստիկ հրաման արքային,
Որ էր պատուէր տւեալ այն չար իշխանին:

Մտեալ ի մէջ բանդին եւ որոնեցին,
Միայնակ զՍարգիսն կապեալ կապեցին,
Իբրեւ զմահապարտ զնա մերկացուցին
Եւ կապեցին պարան զձեռս ի յետին:

Դարձեալ կապեցին պարանն ի պարանոցին
Եւ այնպէս կապանօք քարշեն ատենին,
Ի մէջ բազմագումար խուռն ժողովին,
Մինչ որ տարան զնա կատարման տեղին:

Այլ որժամ զՍարգիս բանդէն հանեցին,
Տաճիկ ոմն ընդ նմա կապեալ կապեցին,
Բերեալ ի յատենի զնա նախ կախեցին,
Եւ տեսանէր Սարգիս զթաւալում նորին:

Յորժամ Սարգիս տեսաւ զթաւալում նորին,
Զի յոյժ դառնակսկիծ անդ երեւէին,
Վախեց խիստ երկիւղիւ զինքն ի յիւր մտին,
Ելաց սրտիւ մտօք ի մէջ ատենին:

Ապա ասաց լալով եւ ողորմագին
՚Ւ աղաչելով այն չար զօրաց իշխանին.
Եթէ ազատեցէք զիս այս ատենին,
Տամ ձեզ զինչ որ խնդրէք, միայն ՚թ ազատիմ:

Տամ ձեզ զտունս եւ զտեղիս որչափ որ են իմ,
Զշարժուն եւ զանշարժուն եւ զորս ի կայուն,
Եւ կամ արծաթ, ոսկի որչափ որ ունիմ,
Բայց թէ ի մահուանէս միայն ազատիմ:

Եւ թէ դուք կամենայք միայն զշապիկս իմ,
Եւ թէ ոչ կամենայք միայն բաճկոնս իմ,
Եւ զայն այլ թէ չկամիք` անձամբ մերկ լինիմ,
Եթէ ի մահուանէս միայն ազատիմ:

Գնամ օտար երկիր եւ անդ վաստակիմ
Եւ զինչ իմ` ի ձեզ տամ ՚ւ հալալ համարիմ,
Դուք մի' մտանիցէք անպարտ արիւնս իմ,
Որ ես ի մահուանէս զերծեալ ազատիմ:

Յայնժամ ոմն անօրէն յառաջ գայ, խօսի
՚Ւ ասէ, թէ` Ուրացիր զՔրիստոս կենդանի
Եւ տուր երկպագուս մերոյ Մահմէդի,
Զքեզ մեք ազատեմք, գնայ քո տեղի:

Իսկ նա արիաբար պատասխան առնէ
Եւ քաղցրախօս բանիւ զնայ յանդիմանէ.
Զօրէնս զոր ես ունիմ, ինձ բաւական է,
Աստուած զքոյն քեզ, զիմն ինձ պարգեւէ:

Ապա խնդրեմ ի ձէնջ, դուք ինձ լսեցէք,
Մինչ գան բարի ծնօղքս ինձ` համբերեցէք,
Ունիմ շատ սիրելիք` պահ մի լսեցէք,
Միթէ գան հասանին` որբ մի սպանանէք:

Ասեն դահիճք ի նա` Քեզ ո՞վ կու լսէ,
Կամ քո ո՞ր սիրելիդ ի աստ ժամանէ,
Քանզի հրաման մեծին սաստիկ եւ խիստ է,
Որ ի ժամ խոսելոյն զխօսքն կատարէ:

Դարձեալ պատասխանեաց Սարգիս առ նոսա,
Եթէ խոստովանիմ զպարտիս, զոր մեղայ,
Քանզի հրաման մեծին ես ոչ իմացայ,
Վասն այն ի բանդ մահու կամաւ մտանեցայ:

Յորժամ որ զայս ասաց նա եւ կատարեաց,
Ելեալ ի յատենին ամբոխին գոչեաց,
Ի լուր ամենեցուն ձայնիւ բարբառեաց,
Թէ` Ինձ հալալ արէք` կերանք աղուհաց:

Դարձեալ ասաց նոցա խիստ խոնարհաբար,
Թէ` Դուք բարով կացէք, եղբայրք հաւասար,
Ահա ինձ ժամ էհաս արեւուս վճար,
Գիտեմ, որ կու կախեն, իսկի չկայ ճար:

Յայնժամ սաղմոսելով առ Տէր աղօթէ
Եւ զմիտս իւր ի յերկինս տարածանէ,
Կապեալ ձեռօք երեսնն խաչակնքէ,
Եւ զինք առ Տէր աստուած Յիսուս անձն առնէ:

Եւ նոյնժամայն դառնայ միջի ամբոխին,
Եւ գայ դարձեալ ի նոյն կատարման տեղին,
Իսկ անիծեալ դահճացն, որ անդըն կային,
Քարշեն զպարան վզին եւ անդ կախեցին:

Եւ ով կարէ պատմել զկսկիծս նորին,
Զի ոք ազգականաց անդ չժամանեցին
Եւ ո'չ իւր ծնօղացն, եւ ո'չ օտարին
Եւ ոք իւր սիրելեաց նմա չհասին:

Եւ այնպէս որբացեալ ի կախաղանին,
Աւանդեաց առ աստուած իւր մաքուր հոգին,
Աւուր հինգշաբթոջ, վեցերորդ ժամին,
Պահոցն Գրիգորի սուրբ Լուսաւորչին:

Եւ նոյնժամայն էջ ցօղ յերկնից քաղցրագին,
Ի վեցերորդ ժամէ մինչեւ յերեկոյին,
Անուշ հողմով ցօղէր ի յերկիր ստորին,
Որպէս Յերից մանկանցն ի մէջ հնոցին:

Բայց ո՞վ կարէ պատմել զաղէտ ծնօղին,
Եւ զկսկիծ կնոջն եւ զասկականին,
Յորժամ որ զբօթալից գուժն լսեցին,
Ցրուեցան ի խելաց ՚ւ անխելք մնացին:

Զկանանցի տկարութիւն անդիմանեցին
Եւ հերարձակ լալով անդ ժամանեցին,
Ես չեմ կարել ճառել զաղաղակ նոցին,
Զի էր դառնագոչուն ի մէջ գաւառին:

Իսկ վաղուեն աւուրն զնա իջուցին,
Առեալ մաքուր կտաւ եւ զնա պատեցին,
Անուշահոտ խնկօք զնա ամփոփեցին,
Ձեռամբ սուրբ Սամուէլ մեծ վարդապետին:

Քաղաքացիքն ամէն անդ կուտեալ էին,
Վասն թաղման Սարգսի` անպարտ մեռելին,
Ապա ես հանց կարծեմ յիմ տխմար մտին,
Զի քար, եւ' թուփ, եւ' ծառ, եւ' ճղեր լացին:

Յետ այսր ամէնի զոր ինչ եւ եղաւ,
Սարգիս ի մէջ դպրացս պակասեցաւ,
Որպէս զվարդենի զինչ նոր արմտաւ,
Հարեաւ ի թփէ եւ թառամեցաւ:

Բայց կատարումն եղեւ Սարգիս անպարտին,
Ի մէջ Ղարասուոյ գիւղաքաղաքին,
Ի հայրապետութեանս տէր Փիլիպոսին
Եւ ի պարծանս ազգի սուրբ Լուսաւորչին:

Եպիսկոպոսութեանն Հոնաց երկրին,
Տէր Խաչատուր արհիեպիսկոպոսին
Եւ սուրբ Գրիգորի կցորդի նմին,
Որ անսայթաք կենօք մնայն յաթոռին:

Աւագիրիցութեանն Ղարասուին,
Տէր Ալէքսիանոսին, տէր Յովհաննէսին
Եւ տէր Ազարիային եւ տէր Թորոսին,
Աստուած անփորձ պահէ զնոսա ի կարգին:

Եւ ի Հայ տումարի մեծ թուականին
Հազար եւ ինսուն եւ մէկ աւելին,
Ահէկի ի հնգետասանի, օր հինգշաբթին,
Ի վեցերորդ ժամու ի յերկրատեսին:

Եւ ի Հռովմայեցոց մեծի թուականին
Հազար երեք հարիւր ինսուն եւ հնկին,
Յունիսի քսաներեքին, ամռան չորս օրին,
Արեգան ի զուհալն եւ քսանն խեցգետնին:

Յանարժան Խասպէկէ բաներս յարմարին,
Որ էր ինքն աշակերտ տէր Յովհաննէսին,
Ի խնդրոյ Ղուկասայ ՚ւ Արիստակիսին
Եւ միշտ եւ միշտ եղբայր եւ եղբայրակցին:

Ով որ զնա յիշէ ի յայսմ մատենի,
Եւ լի սրտիւ ասէ աստուած ողորմի,
Անփորձ կենա յիշողն ի յայսմ աշխարհի
Եւ անդ են լիցի տեսուն Յիսուսի:

Փառք Հօր աստուծոյ, որ ի սկզբանէն,
Եւ Որդոյն Միածնի ծնունդ ի ծոցէն,
Եւ Հոգոյն ճշմարտի բխումն ի Հօրէն,
Նմա պատիւ եւ փառք յաւիտեանս, ամէն:

Մեղեդիս նորին ասացեալ դարձեալ կրկնակի.
Առ Աստուած, վասն Սարգսի

Ի Հօրէ Աստուծոյ կամեցեալ,
Թէ զՈրդին միածին առաքեալ:

Խորհրդով սուրբ Հոգին վկայեալ,
Երեք անձ մի կամօք կատարեալ:

Աւետեօք հրեշտակին որ իջեալ
Եւ ի սուրբ ի կուսէն մարմնացեալ:

Սոսկալին հրեշտակաց մարդացեալ,
Յետ երսուն ամ նոյն օր մկրտեալ:

Պատուիրանս եւ յօրէնս մեզ տըւեալ,
Երեք ամ յանդադար քարոզեալ:

Եւ ետ այս չարչարեալ եւ խաչեալ,
Եւ ի յերրորդ աւուր յարուցեալ:

Կենդանոյն նոյն մարմնով համբարձեալ
՚Ւ ընդ աջմէ Հօր նստեալ:

Դաւանիմք անբաժան մնացեալ
Եւ ընդ Հօր եւ Հոգոյն ոչ զատեալ:

Պաղատիմք մեք առ Տէր աղօթեալ
Եւ զորդին ընդ Հոգոյն աղերսեալ:

Րենական լոյսն անճառ աղաչեալ,
Որ է ինքն անթերի լրացեալ:

Երգեսցուք ասելով` Դու ես յոյս,
Ճշմարիտ մարդացեալ տէր Յիսուս:

Եւ մարդ աստուածացեալ տէր Քրիստոս,
Յորժամ գաս, ողորմեա եղկելոյս:

Մեղեդի կրկին

Բայց ես ըստ իմում մտաց
փոքրընկալ բանի արհեստիս,
Արհեստ իմաստնոյ չկայ յիս,
բայց գոչեմ ի մէջ յատէնիս.
Նման Յաբելի գառինն
եւ Աբրահամու ընծային,
Ընկալ զպատարագս զայս`
ի մեղաց մերոց քաւութիւն:

Սովաւ, Տէ'ր, հաշտեա ընդ մեզ
՚ւ ազատեա ի հրոյ գեհենոյն,
Այլեւ խնդրողաց ի քէն
պարգեւեա քո զխաղաղութիւն.
Յորդոր տօնիս այս ընծայ,
պատարագ զքեզ բանաւոր,
Սոքօք հայցելով ընդ մեզ,
հաշտեսցիս Քրիստոս թագաւոր: