1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
Աստուծով
առաջիկայ
տեսութիւն
ՊՐԱԿՔ
ԻԵ
2
Զճեմականացն
զկարծիս
անարգել
պղատոնականքն
կամելով,
փորձին
ներգործութեամբ
ցուցանել
զտարբերութիւնսն
ի
սեռն.
քանզի
զաւրութեամբ
ասել
խտրեն
զտարբերութիւնսն
ի
սեռսն,
ասելով՝
եթէ
զաւրութեամբ
ասեմք
զտարբերութիւնս
ի
սեռն,
իսկ
ներգործութեամբ
ի
տեսակսն,
եղիցին
տեսակքն
լաւագոյն
քան
զսեռսն,
վասն
զի
լաւագոյն
է
ներգործութեամբն,
քան
զաւրութեամբ։
3
Երկրորդ,
վասն
զի
եւ
ոչ
ընդդիմակք
միմեանց
են
այսոքիկ,
վասն
զի
ոչ
ունին
ընդդիմութիւն
բանականն
եւ
անբանն,
քանզի
գոյացութիւնք
են։
4
Իսկ
գոյացութիւնք
ոչ
ունին
ընդդիմակս.
վասն
զի
ոչ
են
յենթակայում,
այլ
ենթակայք,
որպէս
հանդերձեալ
եմք
ուսանել
ի
«Ստորոգութիւնսն»
Արիստոտէլի։
5
Ապա
եթէ
էին
այսոքիկ
ընդդիմակք
միմեանց,
ոչ
կարէին
ներգործութեամբ
ի
միում
իմիք
տեսանիլ.
իսկ
այժմ
բանականն
եւ
անբանն
ի
մարդում
տեսանին,
եւ
ոչ
ապականեն
զմիմեանս,
որոց
պարտ
էր
ապականել,
եւ
ոչ
փոփոխին
ի
միմեանց,
որոց
պարտ
էր
փոփոխիլ
ըստ
աւրինաց
ընդդիմութեան։
6
Երրորդ
առ
այսոքիւք,
թէ
եւ
էին
ընդդիմակք
միմեանց
այսոքիկ,
պարտ
էր
ի
միում
եւ
ի
նոյնում
տեսանիլ.
քանզի
ահա
ցուրտն
եւ
ջերմն,
սպիտակն
եւ
սեաւն,
եւ
բոլոր
տեսակք
յանտեսակում
նիւթում
տեսանին։
7
Չորրորդ,
եւ
զի
ընդդիմակք
միմեանց
ի
միում
եւ
ի
նոյնում
տեսանին,
որպէս
եւ
ի
նոյն
իսկ
ի
զգայութեանց
յայտնի
գոյ.
քանզի
համայն
տեսութիւն
զընդդիմակացն
բուռն
հարկանէ
զսեւէն
եւ
զսպիտակէն.
եւ
հաւաստի
գոյ
բանդ՝
յորոշելոյ
զսեւն
ի
սպիտակէն,
որպէս
ի
քարտիսի
զգիրն։
8
Բայց
է
յաղագս
ճեմականացն
այսպէս
պատասխանատրել,
եւ
առ
առաջինն
այսպէս
ասել.
եթէ
մի,
որ
ինչ
արիստոտելականացն
թուի,
զնոյն
ի
կործանումն
նոցին
առնուք.
ո՛վ
պղատոնականք.
քանզի
նոցա
թուին
տեսակքն
լաւագոյնք,
քան
զսեռսն.
քանզի
թէ
ասիցէ
ոք,
եթէ
մարդ
բանական
է,
ոչ
պարտիմք
մեղադրել
եթէ
զի՞
ասաց
զմարդ
բանական,
այլ
ցուցանել,
եթէ
էր
կարողութիւն,
ի
ձեռն
այլոց
ապացուցից,
եթէ
ոչ
է
բանական։
9
Արդ,
եթէ
թուի
արիստոտէլականաց
վասն
տեսակացն,
եթէ
լաւագոյնք
են,
քան
զսեռսն,
եւ
անհատքն՝
քան
զտեսակսն,
որպէս
եւ
Արիստոտէլ
ցուցանէ
ի
«Ստորոգութիւնսն»,
ոչ
է
պարտ
ի
նոցա
կարծեացն
անպատեհացուցանել
եւ
ասել,
թէ
վասն
է՞ր
տեսակք
լաւագոյն
են,
քան
զսեռսն.
վասն
զի
այնպէս
դիտէ
եւ
ճշմարտութիւնն։
10
Իսկ
առ
երկրորդն
ասեմք,
թէ
եւ
գոյեղ
զանազանութիւնքն
ոչ
են
ընդդիմակք
միմեանց՝
բանականն
եւ
անբանն.
այլ
սակայն
պատահականք
տարբերութիւնքն
ընդդիմակք
միմեանց
են՝
ջերմն
եւ
ցուրտն,
սպիտակն
եւ
սեաւն,
որք
ոչ
կարաւղ
գոն
համայն
ի
միում
տեսանիլ։
11
Արդ,
եթէ
խոստովանաբար
այսոքիկ
համայն
ի
միում
մասին
ի
միումն
ժամանակի
ոչ
կարաւղք
գոն
գոլ,
ապա
եւ
ոչ
այնոքիկ,
յաղագս
որոյ
յերկբայս
եմք,
այս
ինքն
բանական
եւ
անբանն՝
կարաւղք
գոն
ներգործութեամբ
տեսանիլ
համայն
ի
միում.
վասն
զի
եւ
զերկբայն
ի
խոստովանեցելոյն
ներանիւթել
բնաւորեցաք։
12
Իսկ
առ
երրորդն
ասասցուք,
որ
ասացէք՝
եթէ
ընդդիմակքն
յանտեսակում
նիւթում
տեսանին։
13
Արդ,
թէպէտ
եւ
տեսանին
ի
նմա,
ոչ
ներգործութեամբ,
այլ
զաւրութեամբ,
քանզի
զի՞նչ
ասեմք
յաղագս
նիւթոյն,
որ
ի
Սոկրատումն
է,
եւ
յաղագս
այնորիկ,
որ
յամենայնումն
է.
քանզի
որ
ի
Սոկրատումն
է՝
նա
ոչ
երբէք
է
ներգործութեամբ
ձիոյ
եւ
շան,
բայց
զաւրութեամբ
է
ձիոյ
եւ
շան,
իսկ
ներգործութեամբ
Սոկրատայ։
14
Իսկ
եթէ
զայն
նիւթ
ասէք,
որ
յամենայնումն
է,
անհնարին
է
նմա
ներգործութեամբ
զՍոկրատէս
ունել
եւ
զձին,
բայց
զաւրութեամբ։
15
Իսկ
առ
չորրորդն
ասեմք,
թէ
ոչ
է
պարտ
տարակուսանաւք
զտարակուսանս
լուծանել.
քանզի
եթէ
տարակուսեմք,
եթէ
զի՞
է
բանական
մարդ,
ոչ
պարտիք
ասել,
թէ
վասն
զի
աստուածայինքն
բանականք
են.
քանզի
տարակուսի
եւ
ձեզ
ինքեանց,
թէ
վասն
զի
ի
տեսութեանց
ընդդիմակքն
ներգործութեամբ,
քանզի
ի
վերայ
անմարմնոցն
ասին
ընդդիմակքն
ազդմամբ
տեսանիլ,
իսկ
ի
վերայ
մարմնոցն
ոչ
երբէք։
16
Եւ
տարակուսեցաւ
ձեզ,
եթէ
զիա՞րդ
համայն
բուռն
հարկանէ
զընդդիմակացն
տեսութիւն՝
մարմին
գոլով։
17
Զայս
տարակուսանս
ի
լուծումն
երկբայեցելոցն
ոչ
է
պարտ
ձեզ
ածել։
18
Արդ,
եթէ
զիա՞րդ
տեսութիւն
զընդդիմակացն
համայն
բուռն
հարկանէ՝
ի
մեծամեծս
իրողութեանցն
ուսցուք։
19
Զորս
եւ
որոշելով,
այս
ինքն
սահմանելով
ասեն,
տարբերութիւն
է՝
որով
առաւելու
տեսակն
քան
զսեռն։
20
Սահմանս
այս
ոչ
է
Պորփիւրի,
այլ
ճեմականացն.
վասն
որոյ
ասաց,
թէ
ասեն,
այլ
ոչ
թէ
ասեմ։
21
Քանզի
մարդն
քան
զկենդանին
աւելի
ունի
զբանականն։
22
Աւելիդ
ասելով
յայտ
արար,
թէ
ներգործութեամբ
ունի
տեսակն
զտարբերութիւն,
իսկ
սեռն
զաւրութեամբ։
23
Զի
կենդանին
եւ
ոչ
մի
ինչ
ոչ
է
յայսցանէ։
24
Այս
ինքն,
եթէ
սեռ
ոչ
երբէք
ոչ
ունի,
այլ
ունի.
քանզի
երկու
բացասութիւնք,
որպէս
ունիմք
ուսանել,
մի
ստորասութիւն
առնէ։
25
Այսուիկ
առակէ
զերկուս
ձեռնարկութիւնսն
զայնոսիկ
եւ
ասէ,
եթէ
զաւրութեամբ
ունի
զդոսա,
ապա
թէ
ոչ
յոչերբէքէն
յոչուրեքէն
տեսանին։
26
Եւ
ոչ
զամենայն
զհակակայսն
ունի։
27
Ասեն
ոմանք,
եթէ
ոչ
բարւոք
ասաց
զամենայն
զհակակայսն.
որպէս
թէ
յայտ
արար,
թէ
զոմանս
ընդունի։
28
Ոչ
բարւոք
մեղադրեն
իմաստասիրիս.
վասն
զի
ցուցեալ
է
Արիստոտէլի
զայսպիսիս
զանտարորոշս
նախադասութիւնս
հանգիտակարողս
գոլ
մասնականաց։
29
Այլ,
որպէս
արժանի
առնեն,
զաւրութեամբ
զամենայն
ունի։
30
Ոմանք
աստուստ
ձեռնարկեն
ի
համաձայնութիւն
ածել
զԱրիստոտէլ
եւ
զՊղատոն.
զի
Պղատոն
ներգործութեամբ
ասէ
ունել
զտարբերութիւն,
եւ
Արիստոտէլ՝
զաւրութեամբ։
31
Է
ինչ
զաւրութեամբ
առաջին,
եւ
է
ինչ
երկրորդ
զաւրութեամբ,
զոր
եւ
միջակ
ասեմք.
եւ
է
ինչ
առաջին
ներգործութեամբ,
եւ
է
ինչ
առ
երկրորդ։
32
Առաջին
զաւրութեամբ
ասեմք
զմանուկն՝
որ
քերթողն,
այս
ինքն
ըստ
ճահաւորութեան.
զի
եթէ
ոչ
պակասէ
ժամանակն,
կարաւղ
գոյ
զամենայն
մակացութիւնս
ընդունել։
33
Երկրորդ
զաւրութեամբ
ասեմք
զայն,
որ
իրաց
ինչ
ունակութիւն
ունելով՝
ոչ
ներգործէ։
34
Իսկ
առաջին
ներգործութեամբ
ասեմք,
որ
քերթելն
կարաւղ
գոյ՝
ննջիցէ
եւ
ոչ
կամիցի
քերթել։
35
Իսկ
երկրորդ
ներգործութեամբ
ասեմք
զքերթողն,
որ
ներգործութեամբ
ուսուցանէ,
այս
ինքն
ըստ
պատրաստութեան։
36
Արդ,
տե՛ս
զի
նոյն
է
երկրորդ
զաւրութեամբ
եւ
առաջին
ներգործութեամբ.
քանզի
երկրորդ
զաւրութեամբ
ասեմք
զքերթաւղն
ունակութիւն
ունել,
բայց
ներգործել
ոչ
երբէք։
37
Զնոյն
եւ
առաջին
ներգործութեամբն
ունի։
38
Արդ,
եթէ
նոյն
են
երկրորդ
զաւրութեամբն
եւ
առաջին
ներգործութեամբ,
ձայնակից
գոն
Արիստոտէլ
եւ
Պղատոն.
քանզի
ոմն
ասէ
զերկրորդ
զաւրութեամբն,
եւ
ոմն՝
զառաջին
ներգործութեամբն,
եւ
երկոքին
ի
նոյն
ժողովին։
39
Իսկ
ոմանք
բարւոք
ընդդիմանալով
ասեն,
եթէ
նոյն
է
եւ
ունակութեամբ
ունել
զքերթելն
եւ
ներգործել
քերթողին.
զի
ի
բազում
իրս
զնոյն
ցուցանէ
Արիստոտէլ
ասելով,
եթէ
որ
ունակութեամբ
ոք
ունի՝
եւ
անմիջաբար
գործէ.
քանզի
ոչ
եթէ
այլ
ասեմ
զայն,
որ
ունակութեամբ
քերթող,
եւ
այլ՝
որ
ներգործութեամբ,
այլ
նոյն
ինքն
է։
40
Ապա
եթէ
այսոքիկ
այսպէս
գոն,
այլ
է
ներգործութեամբ
եւ
այլ
զաւրութեամբ.
քանզի
զաւրութեամբ
ասէ
Արիստոտէլ
զայն,
որ
ոչ
եւ
ունակութեամբ.
վասն
զի
նա
նոյնժամայն
ներգործէ։
41
Իսկ
Պղատոն
զունակութեամբն
ներգործութեամբ
ասէ։
42
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
զաւրութեամբն,
յորժամ
ունակութեամբ
եղանի,
ոչ
նոյն
մնայ.
քանզի
մանուկն,
որ
զաւրութեամբ
քերթաւղն
է,
յորժամ
ունակութեամբ
սկիզբն
առնէ
ներգործել,
որ
նոյն
մնայ։
