ՅԱՂԱԳՍ
ՅԱՏԿԻ
1
ՊՐԱԿՔ
ԻԸ
2
Զմիահամուռ
փոփոխմունս
ոչ
միայն
յիրս,
այլ
ի
ձայնս
սխալ
գոլ
ծանուցեալ,
Պորփիւրիոս
չուել
ի
պատահմունս
կոյս
հեղգացաւ.
քանզի
պատահմունքն
մակագոյեղ
գոլով,
միահամուռ
ի
գոյեղից
անմիջակաբար
ի
մակագոյեղս
գոլ
ոչ
էր
կարողութիւն։
3
Յիրաւի
ուրեմն
ապա
ի
յատուկն
կոյս
խաղաց.
վասն
զի
որչափ
ինչ
է
մակագոյեղսն
հասեալ
է,
գոյեղ
գոյ
յատուկն։
4
Այս
առաջին
պատճառ
է,
թէ
վասն
է՞ր
[յետ
տարբերութեան]
զյատկէ
բուռն
եհար
Պորփիւրիոս։
5
Երկրորդն
այսպիսի
ինչ
է.
յատուկն
ի
միջի
տարբերութեան
եւ
պատահման
տեսանի,
վասն
զի
երբեմն
գոյեղաբար
առնու,
եւ
երբեմն
մակագոյեղաբար։
6
Գոյեղաբար,
յորժամ
ասես՝
մտաց
եւ
հանճարոյ
ընդունակ,
որ
է
յատուկ
մարդոյ.
իսկ
մակագոյեղաբար
առնու՝
որպէս
յորժամ
ասես
զծիծաղականն
յատուկ
գոլ
մարդոյ,
քանզի
պատահումն
է։
7
Եւ
արդ,
եթէ
այսոքիկ
այսպէս
գոն,
յիրաւի
ուրեմն
ապա
նախադասեաց
զյատուկն
պատահման։
8
Երրորդ
պատճառն
այսպիսի
ինչ
է.
պարտ
էր
յատկին
յառաջ
քան
զչորս
բարբառսն
նախադասել։
9
Քանզի
եթէ
ի
ձեռն
ենթագրութեանց
ուսուցանէ
զսեռս,
եւ
զտեսակ,
եւ
զտարբերութիւն,
իսկ
ենթագրութիւնք
ի
հակադարձից
յատկիցն
ամենայն
իրաւք
առնուն,
ապա
ուրեմն
պարտ
էր
նախ
եւ
առաջին
յաղագս
յատկիցն
բուռն
հարկանել,
եւ
ապա
յաղագս
սեռի
ուսուցանել.
այլ
վասն
զի
նոքա
յատկեղք
են,
վասն
այսորիկ
թոյլ
ետ
նոցա
նախադասիլ
յաղագս
պատուականութեան,
իսկ
մակագոյեղիցն՝
վասն
զի
հանգիտապատիւք
են՝
եւ
ոչ
երբէք։
10
Արդ,
ուսեալք
զնախադասութեանցն
բան,
բե՛ր
այսուհետեւ
ի
նորին
վարդապետութիւն
խաղասցուք։
11
Բայց
նմանապէս
եւ
աստանաւր
ըստ
արիստոտէլականացն
բացորոշութեանց
զհոմանունութիւն
տարորոշեսցուք,
եւ
յաղագս
որոյ
նշանակութեան
է
մեզ
բանն.
եւ
այսպէս
ապա
ի
նորին
վարդապետութիւն
խաղասցուք։
12
Արդ
ասի
յատուկն
քառակի.
կամ
ամենայնում
տեսակում,
որպէս
երկոտանին
գոլ.
եւ
կամ
միայնում
տեսակում,
որպէս
կնդութիւն.
քանզի
մարդում
միայնում
կնդութիւն.
կամ
ամենայնում
եւ
միայնում,
բայց
ոչ
միշտ,
որպէս
ալեւորելն.
քանզի
ամենայնում
մարդում
եւ
միայնում
է
ալեւորելն
ոչ
պակասելով
ժամանակին.
կամ
ամենայնում
եւ
միայնում
եւ
միշտ,
որպէս
ծիծաղականն.
քանզի
միայնում
մարդում,
եւ
ամենայնում
յատուկ
գոյ
եւ
միշտ։
13
Բայց
ասացաք
ամենայնում
տեսակում
գոլ
զերկոտանին՝
առ
որոշումն
աննմանասեռից
զի
մի
առցէ
երկոտանին
զՍոկրատէս
եւ
զՊղատոն
միայն,
այլ
եւ
զհաւս։
14
Յերկրորդումն
ասացաք
միայնում,
վասն
հոմասեռիցն.
քանզի
մարդում
միայնում
է
կունտն
գոլ՝
յայլոց
կենդանեաց։
15
Իսկ
այլքն
ամենայն
յայտնիք
են,
քանզի
ամենայնում
մարդում
եւ
միայնում
է
ալեւորիլն
եւ
ծիծաղականն.
այլ
ոմն
ոչ
միշտ՝
որպէս
այլեւորիլն,
իսկ
միւսն
միշտ՝
որպէս
ծիծաղականն։
16
Եւ
տե՛ս,
զիա՞րդ
ի
նուազագունէն
ի
յոյժ
յատուկն
խաղաց
կարգաւորութիւնս։
17
Քանզի
ամենայնում
տեսակում
գոլ
յատուկ
գրէ
թէ
ոչ
էր
յատուկ,
քանզի
հաւասարութիւն
իմն
առնէ
այսպիսի
յատուկ.
վասն
այսորիկ
որպէս
զնուազ
ինչ
զնա
նախադասեաց։
18
Իսկ
երկրորդ
յատուկ
ասացաւ՝
որ
միայնում
գոյր,
թէպէտ
եւ
ոչ
ամենայնում։
19
Եւ
յիրաւի.
զի
այս
յայտնագոյն
քան
զառաջինն,
քանզի
ունի
զմիայնն,
որ
պատշաճ
է
յատկի։
20
Իսկ
երրորդն՝
երկրորդին
յայտնագոյն,
վասն
զի
զերկոսեան
ունի.
եւ
զամենայնում,
եւ
զմիայնում։
21
Իսկ
քառորդն
երրորդին
է
յայտնագոյն,
վասն
զի
ունի
զմիշտն.
քանզի
ծիծաղականն
միշտ
գոյ
մեզ։
22
Եւ
արդ,
յաղագս
որո՞յ
է
բանս։
23
Ասեմք,
եթէ
յաղագս
վերջնոյն.
քանզի
նա
է
միշտ
եւ
միում
տեսակում
ստորոգեալ.
քանզի
եւ
այլք
թէպէտ
եւ
են
ընդհանրական
եւ
միշտ,
որպէս
երկոտանին
գոլ,
կամ
ամենայնում
եւ
միայնում,
այլ
ոչ
միշտ,
որպէս
ալեւորելն.
իսկ
սա
եւ
ամենայնում
եւ
միայնում
եւ
միշտ։
24
Եւ
այլազգ
դարձեալ,
առաջինքն
ոչ
հակադարձին,
իսկ
սա
հակադարձի.
քանզի
որ
ինչ
մարդ՝
նա
ծիծաղական,
եւ
որ
ինչ
ծիծաղական՝
նա
եւ
մարդ։
25
Արդ,
եկեսցուք
եւ
ի
սորին
վարդապետութիւն։
26
Ոմանք
այսպէս
սահմանեն
զնա.
«որ
ամենայնում,
եւ
միայնում,
եւ
միշտ
գոյ»։
27
Եւ
կարի
յոռապէս.
վասն
զի
զոր
պատմեցին
վասն
նորա,
ի
ձեռն
նորին
եւ
սահմանեն։
28
Իսկ
այլք
այսպէս
բացատրեն
զնա.
«յատուկ
է՝
կամ
գոյեղ,
կամ
պատահումն
հակադարձեալ»։
29
Արդ,
որ
այսպէս
սահմանեն,
յերկուս
սխալանս
անկանին։
30
Նախ
եւ
առաջին,
եթէ
ոչ
երբէք
գոյացութիւն
ասեմք
զյատուկն,
այլ
պատահումն.
ապա
ուրեմն
յորժամ
ասէաք
զնմանէ,
եթէ
գոյացութիւն
յայտնէ՝
մտաւք
եւ
հանճարոյ
ընդունականաւն՝
դիւրակործանելի
է,
բայց
պիտակաբար
ասեմք
զնմանէ
գոյացութիւն
նշանակել։
31
Երկրորդ,
ոչ
երբեք
սահման
ողջաբար
ունելով՝
երբեմն
զայս
եւ
երբեմն
զայն
յայտնէ,
որպէս
բացատրեալդ։
32
Բայց
արդ
է
այսպէս
բացատրել.
յատուկ
է՝
պատահումն
հակադառնալով։
33
Եւ
բարւոք
բացատրեցաւ
սահմանդ,
քանզի
թէ
ոչ
աւելի
եւ
նուազ
ունելով
սահմանդ՝
հանգէտ
գոյ
սահմանելոյն,
իսկ
հանգէտ
հակադարձի.
ապա
ուրեմն
որ
ասեն՝
ամենայնում
եւ
միայնում
գոյ
յատուկ՝
հանգէտ
է,
վասն
զի
ոչ
առաւելութիւն
եւ
ոչ
նուազութիւն
ունի.
նուազութիւն
ոչ
ունի,
վասն
զի
ամենայնում
է.
առաւելութիւն
ոչ
ունի,
վասն
զի
միայնում
է.
իսկ
հանգէտ
գոլով
հակադարձի,
ապա
ուրեմն՝
բարւոք
գոյ
բացատրեալ
սահմանդ։
34
Զյատուկն
բաժանեն
քառակի։
35
Ոչ
պահէ
զկարգ
բացատրութեան
Պորփիւրիոս.
որպէս
մեք
ի
տեսութեան,
քանզի
ասէ,
եթէ
«Զայն
ասեմք
յատուկ
գոլ
մարդոյ,
ոծր
միայնում
ասի
եւ
ոչ
ամենայնում,
որպէս
բժշկելն».
քանզի
բժշկելն
միայնում
մարդոյ
գոյ,
այլ
ոչ
ամենայնում։
36
Եւ
դարձեալ
զընդդէմն
նորին
յատուկ
ասեմ,
որ
ամենայնում
մարդոյ
գոյ
եւ
ոչ
միայնում,
որպէս
երկոտանին.
քանզի
ոչ
մարդոյ
միայնում,
այլ՝
եւ
այլ
տեսակաց։
37
Քանզի
թէպէտ
եւ
ոչ
ծիծաղի՝
ծիծաղական
ասի,
ոչ
ահա
ծիծաղելովն,
այլ
բնաւորելովն։
38
Աստուստ
ոմանք
ասեն,
թէ
բնաւորեցաւ
մարդ
ծիծաղել,
ապա
գոյացութիւն
մեր
է
ծիծաղականն,
որպէս
բանականն.
քանզի
թէպէտ
եւ
ոչ
ծիծաղիմք,
ասեն,
այլ
զաւրութեամբ
ունիմք
այսպիսի։
39
Առ
որս
ասասցուք
եւ
ցուցցուք,
թէ
չէ
գոյացութիւն
ծիծաղականն,
այլ
մակագոյեղ.
եւ
եթէ
զիա՞րդ
լինի
ծիծաղականն,
եւ
աստուստ
ցուցցուք,
թէ
ոչ
է
գոյեղ։
40
Նախ
եւ
առաջին
ցուցանելի
է,
եթէ
գոյեղքն
կատարելականք
գոն
մեր,
եւ
որչափ
ինչ
աճեն՝
նոյնչափ
եւ
կատարելականք
գոն։
41
Քանզի
յոլովագոյնս
բնաւորեալ
է
գոյացութիւն
մարդոյ։
42
Արդ,
եթէ
էր
ծիծաղականն
գոյեղ,
պարտ
էր
նմա
կատարողական
լինել
մեզ,
արդ
կատարողական
ոչ
գոյ,
այլ
եւ
հրաժարական,
քանզի
ասէ,
թէ
«Եւ
մի
ծաղր
յանդուգն»։
43
Երկրորդ,
ոչ
երբէք
ընդդիմակքն
նորին
իրի
բաղկացականք
գոն.
որգոն՝
մահկանացուն
եւ
անմահն,
բանականն
եւ
անբանն։
44
Արդ,
եթէ
էր
ծիծաղականն
գոյեղ
ի
մեզ
բաղկացական,
ապա
եւ
լալականն,
վասն
զի
եւ
նա
միայնում
մարդոյ
գոյ։
45
Արդ,
գոյեղ
ասասցի
եւ
նա՝
որպէս
ծիծաղականն,
վասն
զի
որպէս
մին
ունի
եւ
է
ի
հակակայիցն,
նոյնպէս
եւ
միւսն
եւս։
46
Բայց
անկարելի
է
երկուցն
ընդդիմակացն
բաղկացականս
գոլ
մեզ։
47
Այլ
թերեւս
ասիցէք,
թէ
ոչ
են
այսոքիկ
ընդդիմակք
միմեանց,
քանզի
գոյացութիւնք
են.
իսկ
դուք՝
որպէս
զի
խոստովանաբար
մակագոյեղք
են՝
այսպէ՞ս
ներանիւթեցէք։
48
Առ
որս
ասեմք,
թէպէտ
եւ
ոչ
են
ընդդիմակք,
սակայն
անկար
է
երկոցունց
բաղկացականս
գոլ.
քանզի
ահա
բանականն
եւ
անբանն
ընդդիմաբաժանեալք
են,
սակայն
բանականն
բաղկացական
է
մեր,
եւ
այն
զի
անբան
եւս
ունիմք
շունչ.
իսկ
ծիծաղականն
եւ
լալականն
ընդդիմակք
միմեանց
են.
վասն
զի
եւ
փոփոխին
ի
միմեանս.
արդ,
եթէ
այսոքիկ
այսպէս,
յայտնի
է,
թէ
ծիծաղականն
ի
մեզ
ոչ
է
բաղկացական։
49
Երրորդ,
ոչ
երբէք
գոյեղք
աճելովն
ի
բաց
բառնան
զայն,
որում
ստորոգին.
որգոն,
բանականն
աճելով
ոչ
ի
բաց
բառնայ
զմարդ,
այլ
եւ
զընդդէմսն
եւս
աճեցուցանէ։
50
Իսկ
եթէ
ծիծաղականն
ի
բաց
բառնայ
զմարդ
աճելովն,
զիա՞րդ
իցէ
գոյեղ,
ուր
եւ
առ
պարսից
գտան
դատապարտութիւնք՝
ծաղու
սատակել
զդատապարտեալսն։
51
Չորրորդ
առ
այսոքիւք,
եթէ
ոչ
զաւրութեամբ
ունիմք
զծիծաղականն,
ուր
եւ
ոմանք
ընդ
Տրոփոնիոնն
անցեալք՝
յայնմ
հետէ
եւ
առ
յապա
առանց
ծիծաղելոյ
մնացին։
52
Բայց
ասելի
է
ըստ
մեր
խոստմանն,
թէ
զիա՞րդ
լինի
ծաղր։
53
Եւ
ոմանք
ասեն,
թէ
անբան
շնչովն
լինի,
որոց
դաշնակից
գոմք.
քանզի
ծիծաղելն
ի
ձեռն
մկանաց
եւ
ջլաց
լինի,
որ
անբան
շնչոյն
են,
եւ
զի
ոչ
ի
ձեռն
բանական
հոգւոյ։
54
Բայց
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
ի
ձեռն
անբան
շնչոյն
ծաղրն
լինի,
վասն
զի
եւ
մկանունքն
եւ
ջիլքն
ի
միմեանս
գոլով
առնեն
զծաղրն,
ապա
պարտ
է
նման
եւ
յանբանսն
տեսանիլ.
վասն
զի
ունին
մկանունս
եւ
ջիլս։
55
Այլ
այսոսիկ
ընդդիմաբանելով
ասեմք,
թէ
եւ
այլ
կենդանիք
են
ծիծաղական,
որպէս
վիպէ
Արիստոտէլ
«Յաղագս
կենդանեաց»,
յորոց
մի
է
եւ
տառեղն։
56
Երկրորդ,
թէ
ոչ
յամենայն
կենդանիս
նմանապէս
ներգործէ
անբան
շունչն,
ապա
թէ
ոչ՝
պարտ
էր
հաջութիւն
շան
եւ
յայլ
կենդանիս
տեսանիլ.
քանզի
այսոքիկ
յատկութիւնք
են
շնչոյն
յիւրաքանչիւրում
տեսակի.
եւ
զի
ոչ
բուսականին
է
ծիծաղականն,
յամենեցունց
խոստովանեալ
է,
վասն
զի
երիս
ունի
զաւրութիւնս՝
զաճողականն,
զսննդականն,
զծննդականն։
57
Եւ
մի
ոք
յայսց
զաւրութեանց
ոչ
ներգործէ
զծիծաղականն։
