1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկա
պրակքս
ՊՐԱԿՔ
ԺԴ
2
«Հոմանունք
ասին
որոց
անուանքն
միայն
հասարակ».
3
Յետ
եթէ
էին
հոմանունցն
եկեսցուք
եւ
ի
զինչ
էն,
նոյն
ինքն
ասել
յենթագրութիւնն։
4
Արդ
սահմանէ
զհոմանունսն
Արիստոտէլ
այսպէս.
«Հոմանունք
ասին
որոց
անուանքն
միայն
հասարակ,
իսկ
ըստ
անուանն
բան
գոյացութեանն
այլ»,
որպէս
Էաս
եւ
Էաս.
քանզի
երկուք
Էանտեայքն
անուն
միայն
ունին
հասարակ,
իսկ
ենթագրութիւնս
զանազանս։
5
Արդ՝
հաւաստեսցուք
զիւրաքանչիւր
ոք
ի
բառիցն,
որք
յենթագրութեանն
գոն։
6
«Հոմանունք».
7
Ահա
վաղվաղակի
աստուստ
իսկ
ի
գրոցս
Յամպղիքեանն
երեւի
դիտաւորութիւնն,
որ
ասէ,
եթէ
վասն
ձայնից
եւ
մտածութեանց
եւ
յաղագս
իրողութեանց
է
դիտաւորութիւն
Ստորոգութեանցս.
քանզի
հոմանունքն
ոչ
յիրողութիւնս
միայնս
եւ
ոչ
իրողութիւնք
գոլ
տեսանին.
ապա
եթէ
ոչ՝
եղիցի
եւ
հոմանունութիւնն
նոյնութիւն
իրողութեան,
որ
է
անտեղի։
8
Եւ
ի
ձայնս
միայն
եւ
ոչ
ձայնք
գոլ
տեսանին.
ապա
թէ
ոչ՝
եղիցի
անուն
անուան՝
որ
է
անտեղի։
9
Այլ
յիրողութիւնս
տեսանի
հոմանունութիւնն
ի
կրեալսն
զհոմանունութիւնսն։
10
Արդ՝
եթէ
կարեւորապէս
եւ
յիրողութիւնս
եւ
ի
ձայնս
տեսանին
հոմանունք՝
կարեւորապէս
եւ
ի
մտածութիւնս,
զի
ուր
ձայնք՝
եւ
իրողութիւնք
անդ
հարկաւորապէս,
ի
մէջ
նոցա
եւ
մտածութիւնք։
11
«Ասին».
12
Արդ՝
ոչ
եթէ
վասն
զի
ասաց
«ասին»,
ամենայն
իրաւք
յաղագս
ձայնից
պարտ
է
իմանալ
զդիտաւորութիւն.
քանզի
ասիդ
եւ
ի
վերայ
ձայնից
եւ
ի
վերայ
իրողութեանց
եւ
ի
վերայ
մտածութեանց
տեսանի.
վասն
զի
կարող
գոյ
ասիդ
եւ
զերեսեան
նշանակել.
քանզի
այդպէս
եւ
զխուժադուժսն
որ
հայերէնն
խաւսին՝
յետնաբար
ասեմք
ասել,
վասն
զի
ի
ձայնսն
են
սխալանքն.
եւ
զայն
որ
յիմարաբարն
բարբառի՝
յետնաբար
ասեմք
ասել,
վասն
զի
մտածութիւնսն
են
սխալանքն.
այսպէս
եւ
որ
սուտն
խաւսի՝
յոռաբար
ասեմք
ասել,
վասն
զի
ի
յիրողութիւնսն
են
սխալանքն։
13
Իսկ
յիմարաբարն
խաւսել
ըստ
երից
լինի
յեղանակաց,
կամ
յոչինչ
նշանակելոցն
ասէ
ի
բառիցն,
որպէս
եղջիւրուաքաղն,
եւ
կամ
ի
նշանակելոցն
ասէ,
բայց
ոչ
հետեւողացն
միմեանց,
որպէս
յորժամ
ասէ
ոք
«մարդ
կենդանի
է,
այլ
եւ
քար
մարմին
է.
ապա
ուրեմն՝
հոգի
անմահ
է».
եւ
կամ
ի
նշանակելոցն
ասէ,
բայց
ի
հոմանունց։
14
[«Հոմանունք
ասին»].
15
Աստուստ
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
ընդէ՞ր
եզական
յոքնականում
բացատրեաց.
քանզի
պարտ
էր
ասել
ասաց։
16
Առ
որս
ասեմք,
եթէ
վասն
այսորիկ
այսպէս
ասաց
Արիստոտէլ,
ոչ
եթէ
Ատտիկեցի
ինչ
բաղակարգութեանն
հոգ
տանելով
եւ
սովորութեան,
վասն
զի
ոչ
այսպիսի
ինչ
իրաց
հոգ
տանի
Արիստոտէլ,
որպէս
եւ
ոչ
այլ
իմաստասէրք,
բայց
միայն
այնմ
հոգ
տանին,
զի
մի
գտցին
ի
վերջոյ
ճշմարտութեանն։
17
Այլ
վասն
այսորիկ
այսպէս
ասաց
Արիստոտէլ
եւ
եզական
յոքնականում
բաղակարգեաց,
որպէս
զի
յայտ
արասցէ,
եթէ
հոմանունքն
բազում
իրք
գոլով՝
միով
անուամբ
անուանին։
18
«Որոց
ասաց,
այսինքն
որոց
իրաց
եւ
անունն».
19
Աստուստ
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
եւ
ի
բայսն
գոն
հոմանունք.
որպէս
կարեմ
եւ
կարեմ.
վասն
զի
կարեմ
նշանակէ
եւ
զոյժ,
նշանակէ
եւ
կարել
զհանդերձ
ինչ
կամ
աւդ։
20
Արդ՝
զիա՞րդ
ասաց՝
եթէ
«որոց
անունն
միայն
հասարակ»,
որովհետեւ
եւ
ի
բայսն
ցուցաւ
հոմանունութիւն։
21
Առ
որս
ասեմք,
եթէ
վասն
զի
անուն
երկակի
է,
մի
որ
ըստ
ամենայն
մասանց
բանի
բերի,
ըստ
որում
ասեմք
զՊղատոն
եթէ
գեղեցիկ
անուանս
էառ
ի
կիր,
որպէս
ոչ
եթէ
բայս
ոչ
էառ
ի
կիր
գեղեցիկս,
այլ
անուանս
ասեմք՝
նշանակելով
եւ
զանուանս
եւ
զբայս։
22
Իսկ
մին
որ
հակորոշի
այլոց
մասանցն
բանի,
որ
եւ
տիրական
եւ
հոլովական
կոչի,
իսկ
աստանաւր
անունս
լսելի
է՝
զայն
որ
ըստ
ամենայն
մասանցն
բանի
բերի։
23
«Միայն».
24
Միայնդ
երկուս
իրս
նշանակէ.
կամ
զմիակն՝
ըստ
որում
ասեմք
մի
գոլ
Աստուած,
եւ
կամ
այն՝
որ
հակորոշաբար
ասի
առ
այլ
լծակիցսն,
որպէս
բազում
անգամ
ասի,
եթէ
մնաց
ի
պատերազմին
նիզակ
միայն
ունելով.
որպէս
ոչ
եթէ
ձեռս
ոչ
ունելով
եւ
ոտս,
այլ
զլծակից
զէնսն
ոչ
ունելով՝
սուսեր
եւ
վահան։
25
Իսկ
աստանաւր
ասացաւ
միայն
այն,
որ
առ
հակորոշումն
լծակցի
[1]
։
26
Քանզի
անուն
լծակցի
[2]
սահմանին.
քանզի
անուն
է
սահման
ամփոփեալ,
իսկ
սահման
է
անուն
տարածեալ։
27
«Հասարակն».
28
Հասարակն
քառակի
ասի.
կամ
անբաժանելի,
որպէս
չուի
փող
հասարակ
է
երկուց
փողահարաց,
եւ
կամ
որպէս
ծառայ
երկուց
եղբարց.
եւ
կամ
բարժանելի,
որպէս
անդաստան՝
որ
հասարակ
է,
կամ
տուն.
եւ
կամ
այն
ասի
հասարակ,
որ
յառաջեցելումն
առանձինն՝
որպէս
թէատրոնին
տեղիք.
քանզի
ի
թէատրոնին
տեղիք
հասարակ
գոլով՝
յառաջեցելումն
առանձինն
լինի.
կամ
այն
հասարակ,
որ
հանգիտաբարն
լինի
հաղորդութիւն
ընդունաւղացն՝
որպէս
ձայն
քարոզչի
[3].
քանզի
ձայն
քարոզչի
համաբար
ամենեցուն
լինի
հաղորդութիւն.
կամ
որպէս
նիւթ։
29
Բայց
աստանաւր
հասարակ
պարտ
է
առնուլ
զայն,
որ
հանգիտաբար
բոլորեցուն
լինի
հաղորդութիւն.
քանզի
զԷաս
զձայն
հանգիտաբար
ունին
երկուք
Էանտեայքն։
30
«Իսկ
ըստ
անուանն».
31
«Ըստ
անուանն»
յաւդիւդ
ասելով՝
յայտ
արար
զյառաջագոյն
ասացեալ
իրս.
քանզի
կանխաւ
ասացաք
մեք,
եթէ
ամենայն
ոք
վերաբերական
է,
այսինքն՝
յիշեցուցիչ
յառաջագոյն
ծանուցելոյ
իրի։
32
Բայց
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
զիա՞րդ
Արիստոտէլ
կարճառաւտ
ասող
գոլով՝
աւելորդս
աստանաւր
ասէ.
քանզի
շատ
էր
աստանաւր
ասել,
եթէ
հոմանունք
են՝
որոց
անուն
միայն
հասարակ։
33
Քանզի
այսորիկ
տուիցելոյ՝
ի
հարկէ
հետեւիւր
եւ
այլն,
այսինքն
զսահմանս
նոցա
զանազանս
գոլ։
34
Եւ
եթէ
ասացեալ
էր,
եթէ
հոմանունք
են,
որոց
սահմանն
միայն
զանազան
է՝
այլն
ի
հարկէ
հետեւիւր,
որ
ասէ՝
եթէ
անունն
նոցա
միայն
հասարակ։
35
Արդ՝
աւելորդ
ասաց,
եթէ
«ըստ
անուանն
բան
գոյացութեանն
այլ»։
36
Առ
որս
ասեմք,
եթէ
ոչ
վարկապարազի
ասաց
զայս,
այլ
զի
ցուցցէ՝
ո՛ր
սահման
գոյ
զանազան.
ոչ
եթէ
այն
սահման՝
որ
ըստ
մարդկութեանն
նոցա
է
զանազան,
այլ
այն՝
որ
ըստ
անուանն
իսկ
բացատրի.
քանզի
Էաս
եւ
Էաս
ոչ
ըստ
մարդկութեանն
զանազանին,
վասն
զի
մի
սահման
է
երկոցունց
Էանտեայցն.
եւ
ոչ
ըստ
Էաս
ձայնին
զանազանին
ի
միմեանց,
վասն
զի
երկոքին
երկփաղառականք
եւ
յարաշեշտոլորք
մաքուր
զայբն
ունելով.
այլ
զայն
սահման
ունին
զանազան
հոմանունքն,
որ
ի
նորին
իսկ
ի
ձայնէ
նշանակի.
քանզի
Էաս
ձայն
նշանակէ՝
ի
վերայ
միոյն,
եթէ
որդի
Տեղամոնի
է
ի
Սաղամինայ,
իսկ
ի
վերայ
միւսոյն
նշանակէ,
եթէ
որդի
Ուղեայ
եւ
Ղոկրատացի.
քանզի
այսոցիկ
առանձնականացս
ի
վերայ
երկաքանչիւրոցս
տեսանելով՝
զանազան
ենթագրութիւնք
նոցա
եղանին։
37
«Գոյացութեանն».
38
Գոյացութիւն
աստանաւր
զհասարակն
պարտ
է
առնուլ.
քանզի
երկակի
ասի
գոյացութիւն՝
մի
որ
հակորոշի
ինն
ստորոգութեանցդ,
որ
եւ
տիրապէս
գոյացութիւն
ասի,
եւ
միւսն՝
որ
եւ
ըստ
պատահմանցն
բերի,
զոր
եւ
աստանաւր
պարտ
է
լսել։
39
«Այլ».
40
Աստուստ
ոմանք
ասեն,
եթէ
վասն
է՞ր
երկուց
ելոց
հակադրութեանց՝
հասարակի
եւ
յատկի,
նոյնի
եւ
այլոյ՝
զի՞
ոչ
վաղվաղակի
յիշելով
զհասարակն
յիշեաց
եւ
զհակակայն
սորա,
այսինքն՝
զյատուկն.
եւ
յիշելով
զայլն,
զի՞
ոչ
յիշեաց
եւ
զնոյն։
41
Եւ
ասեմք,
եթէ
կամելով
արուեստաւորս
զմեզ
առնել
եւ
բազում
հակադրութեանց
գիտունս՝
մի
ճիղ
յիշելով
յերկաքանչիւրոց
հակադրութեանցն՝
հրամայէ
իմանալ
զնորին
հակակայն.
քանզի
յիշեցեալ
զհասարակն՝
հրամայէ
քեզ
իմանալ
զյատուկն
եւ
յիշեալ
զայլն՝
հրամայէ
քեզ
իմանալ
զնոյնն։
