1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկա
պրակքս
ՊՐԱԿՔ
ԼԴ
2
«Եւ
քանակին՝
է
ինչ
որ
տարորոշ
է».
3
Բաժանեալ
Արիստոտէլի
զքանակն
ի
տարորոշեալն
եւ
ի
շարունակն,
եւ
զտարորոշեալն՝
ի
թիւ
եւ
ի
բան,
եւ
զշարունակն՝
ի
հինգ՝
ի
գիծ,
ի
մակերեւութիւն,
ի
մարմին,
ի
տեղի,
ի
ժամանակ,
որպէս
զի
լինել
զամենայն
տեսակս
քանակի
եւթն,
երկու
տարորոշիցելոյն
եւ
հինգ
շարունակին.
եւ
զի
երկու
տարորոշիցելոյն
են
եւ
հինգ
շարունակին՝
հաւատարմանայ
ի
սահմանէ
երկաքանչիւրոցն։
4
Եւ
պարտ
է
ի
վերայ
թուոյ
եւ
բանի
ցուցանել,
եթէ
քանակ
են
եւ
տարորոշիցեալ։
5
Արդ՝
ի
վերայ
թուոյ
խոստովանաբար
առեալ՝
եթէ
քանակ
է,
վասն
զի
ամենայն
ոք
սովորաբար՝
որք
միանգամ
կամին
գիտել
զթիւ
մարդկան
եւ
ձիոց՝
հարցանէ,
եթէ
քանի
են.
որպէս
զի
թուոյ
ոչ
այլ
ինչ
ելոյ
այլ
քանակ։
6
Իսկ
զմիւսն
եւս
նիւթէ՝
եթէ
տարորոշիցեալ.
քանզի
եթէ
էր,
ասէ,
թիւ
շարունակ՝
արժան
էր
հասարակ
ինչ
միակ
գոլ.
որգոն՝
որպէս
ի
վերայ
մասանց
ինանն՝
վեցին
եւ
երիցն,
որ
ընդ
վեցին
առնլով՝
եւթն
առնէր
զնա,
եւ
ընդ
երիցն՝
չորս,
եւ
լինէր
ինն
տասն
եւ
տասնն
մետասան,
եւ
այս
յանբաւս.
քանզի
ոչ
եթէ,
որպէս
ի
վերայ
նշանի՝
զնոյն
եւ
աստ
ոք
ունի
ասել.
քանզի
նշանն
անմասն
գոլով,
մասնաւորում
առադրիլով,
այսինքն՝
գըծի՝
ոչ
աճեցուցանէ
զնա
եւ
ոչ
ի
բաց
բառնալով՝
նուազեցուցանէ.
եւ
գիծ
անլայն
գոլով,
լայնութեան
առադրելով,
լայնութիւն
ոչ
առնէ.
եւ
մակերեւութիւն
խորութիւն
ոչ
ունելով,
առադրելով
խորութեան՝
խորութիւն
ոչ
առնէ։
7
Եւ
այսոքիկ
այսպէս։
8
Դարձեալ
վասն
բանի
պարտ
է
ցուցանել,
եթէ
քանակ
է
եւ
տարորոշիցեալ,
որպէս
խոստովանաբար
առնու,
եթէ
տարորոշիցեալ
է
բան՝
վասն
զի
ամենայն
երկուց
փաղառութեանց
ընդ
մէջ
է
լռութիւն,
որպէս
յառաջագոյն
ասացաւ.
եւ
զի
քանակ
է
բան՝
ցուցանէ
ասելով,
եթէ
քանակ
է
բան,
վասն
զի
չափի
երկայնիւ
եւ
սղիւ
փաղառութեամբ.
իսկ
չափիլն
քանակի
է,
ապա
ուրեմն՝
բանն
քանակ
է։
9
Վասն
որոյ
տարակուսեն,
եթէ
շատ
էր
ասելն
սղիւ
փաղառութեամբ,
զի
սուղն
եւ
զինքն
չափէ
եւ
զերկարն։
10
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
ոչ
միշտ
սուղ
փաղառութիւն
չափէ
զերկարն.
քանզի
երկարն
առ
ի
յերաժշտականացն
չորից
ամանականաց
է,
զոր
եւ
դիսիմոն
կոչեն,
որ
է
կրկնակ
չափականացն
երկարաց.
եւ
սուղ
լինի
առ
ի
յերաժշտականացն
երից
ամանականաց,
որպէս
երեքպատիկ
գոլով
քան
զչափականացն
սուղն.
իսկ
այսչափ
սուղ
զայսպիսի
երկար
ոչ
չափէ.
քանզի
եւ
ոչ
երեք
զչորս
երբեք
չափեն,
վասն
զի
ոչ
են
նորա
մասունք.
զի
չափական
մասն
թուոյ
մասն
պարտի
գոլ
ի
նորա.
ապա
եթէ
ոչ՝
ասի
չափել
զնա
ըստ
թուականացն.
քանզի
թուականք
մասն
ասեն
թուոյ
գոլ
ոչ
զվայրապարն,
այլ
զայն՝
որ
կատարելապէս
զնա
չափէ՝
որպէս
կէս
եւ
երրեակ
եւ
նմանք
նոցին։
11
Վասն
զի
եւ
եզաբար
ասի
մասն
եւ
ոչ
մասունք։
12
Եւ
վասն
այնորիկ
մասն
ասի,
վասն
զի
ի
բազմապատկութեան
ծնանի
զթիւն
աւարտաբար,
որպէս
զի
ոչինչ
պակասել
եւ
առաւելուլ,
որպէս
երիցս
երկու
վեց.
քանզի
աւարտեալ
է
բացալնուլ
եւ
կատարել,
որպէս
ոչինչ
պակասել
եւ
առաւելուլ.
քանզի
աւարտէ
կատարումնն
անաւելորդն
եւ
անպակասն
ի
նախնեացն։
13
Այլ
եւ
ոչ
ի
չափականաց։
14
Եւ
այսոքիկ
յաղագս
տարորոշիցելոյն։
15
Իսկ
զշարունակն
բաժանէ
ի
հինգ,
որպէս
յառաջ
ասացաք։
16
Եւ
զի
իւրաքանչիւր
ոք
ի
նոցանէ
շարունակ՝
ցուցանէ
յենթագրութեանցն.
գիծ
շարունակ
է,
վասն
զի
մասնկունք
նորա
առ
մի
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
առ
նշանն.
մակերեւութիւն
շարունակ
է,
զի
մասնկունք
նորա
առ
մի
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
առ
գիծն.
մարմին
շարունակ
է,
զի
մասնկունք
նորա
առ
մի
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
առ
մակերեւութիւն.
ժամանակ
շարունակ
է,
զի
մասնկունք
նորա
առ
մի
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
առ
այժմն.
քանզի
այժմն
անմասն
գոլով՝
շարամերձէ
զանցեալն
եւ
զապառնին.
քանզի
որպէս
նշանն
ի
գծում՝
նոյն
աւրինակի
թիւս
միակն
եւ
ի
ժամանակում
այժմն.
քանզի
անմասունք
են
երեքդ՝
թիւ,
նշան,
այժմ։
17
Բայց
զանազանին
նշան
եւ
այժմն
ի
միակէն,
վասն
զի
միակն
առադրեալ
թուում՝
աճեցուցանէ,
եւ
ի
բաց
բառնալով
պակասեցուցանէ,
իսկ
նշան
առադրիլով՝
ոչ
մեծացուցանէ,
եւ
ի
բաց
բառնալովն՝
ոչ
փոքր
կացուցանէ։
18
Նոյնպէս
եւ
այժմն
անմասն
գոլով
առադրելով
ժամանակում՝
ոչ
աճեցուցանէ
զնա,
եւ
ոչ
բառնալով՝
պակասեցուցանէ։
19
Նմանապէս
եւ
տեղի
շարունակ
է.
քանզի
եթէ
մարմին
որ
ի
տեղւոջ
է՝
շարունակ
է.
ապա
եւ
տեղի
շարունակ
է.
քանզի
եթէ
ոչ
է
շարունակ
տեղի,
իսկ
այն
որ
ի
տեղւոջ
է՝
շարունակ
է՝
մասն
ինչ
նորա
ոչ
ի
տեղւոջ։
20
Եւ
եթէ
տեղին
շարունակ
է
եւ
այն
որ
ի
տեղոջ
է՝
ոչ
է
շարունակ՝
գտցի
մասն
ինչ
տեղւոյ
ոչ
տեղի.
որգոն՝
որպէս
զի
տեղի
իմասցուք
զսափորն,
իսկ
ի
տեղւոջ
զգինին՝
որ
ի
նմա։
21
Արդ
եթէ
տեղին,
այսինքն
սափորն,
ոչ
է
շարունակ,
այլ
որպէս
մաղատեսակ
ինչ՝
եղիցի
մասն
գինոյն,
որ
ի
նմա
է՝
ոչ
ի
տեղւոջ.
ապա
ուրեմն
պարտ
է
եւ
զտեղին
շարունակ
գոլ։
22
«Եւ
քանակին՝
է
ինչ
որ
տարորոշ
է
եւ
է
ինչ
որ
շարունակ».
23
Նախադասէ
զտարորոշն
շարունակին.
որգոն՝
զթիւ
եւ
զբան.
քանզի
աննիւթագոյն
է
թիւ
քան
զմիակ,
որպէս
կարող
գոլով
անշփոթաբար
զանազան
ձեւս
ընդունել,
որ
է
յատուկ
աննիւթականի.
քանզի
նոյն
իսկ
թիւ
կարող
գոյ
բոլորակ
միանգամայն
եւ
քառանկիւնի
գոլ։
24
Եւ
բոլորակ
է,
որ
ի
նոյնէն
սկիզբն
առնէ
եւ
ի
նոյնն
յանգի
զաւրէն
բոլորակի՝
որպէս
երեսուն
եւ
վեցն,
քանզի
վեցիցս
վեց
երեսուն
եւ
վեց՝
ի
վեցէն
սկիզբն
արար
եւ
ի
վեցն
յանգեաւ,
որպէս՝
եւ
քսան
եւ
հինգն.
քանզի
հնգիցս
հինգ՝
քսան
եւ
հինգ։
25
Իսկ
քառանկիւնի
է,
որ
ի
թուոյ
զինքն
բազմապատկեցուցեալ
եղեւ՝
որպէս
ինն՝
երիցս
երեք՝
ինն։
26
Յառաջեալ
ի
միակէն
իսկ
միակն
բոլորակաբար՝
այն
ինչ
բոլորակաբար
փոխաձեւացեալ
այլ
տեսակ
ոչ
ընդունի,
եթէ
ոչ
նախ
առաջին
տեսակն
ապականի։
27
«Եւ
առ
այսոքիւք
եւս
ամանակ
եւ
տեղի».
28
Վասն
է՞ր՝
որպէս
զգիծն
եւ
զմակերեւութիւն
եւ
զմարմին՝
ըստ
շարունակութեան
թուեաց՝
ոչ
նոյնպէս
զտեղի
եւ
զժամանակ
ըստ
կարգի
նոցա,
այլ
հակորոշեաց։
29
Եւ
ասեմք
երկուս
պատճառս.
մի
զայս՝
եթէ
գիծ
եւ
մակերեւութիւն
եւ
մարմին
ի
միում
տեսանին.
քանզի
գիծ
եւ
մակերեւութիւն
ի
մեր
մարմնում,
իսկ
տեղի
եւ
ժամանակ
ոչ
ի
մեզ,
այլ
արտաքոյ
եւ
շուրջ
զմեւք։
30
Եւ
կամ
այլազգ
ասեմք,
եթէ
զերիսն
զայն
երկրաչափութեան
է
գիտել,
իսկ
զտեղի
եւ
զժամանակ՝
բնաբանութեան.
քանզի
բնաբանութիւն
յաղագս
շարժման
յարդարի,
զի
բնութիւն
սկիզբն
է
շարժման
եւ
դադարման,
իսկ
երկրաչափութիւն
յաղագս
անշարժ
եւ
շարունակ
քանակի
յարդարի։
31
Եւս
եւ
աստեղաբաշխութիւն.
քանզի
աստեղաբաշխութիւն
զտեղի
գտեալ՝
զժամանակ
խնդրէ.
որգոն՝
յառիւծուն
երբ
եղիցի
արեգակն։
32
Իսկ
երբն
ժամանակ
գտեալ
բնական՝
տեղի
խնդրէ.
որգոն՝
յետ
տասն
աւուր
եղիցի
արեգակն։
33
«Եւ
ասեմ
զնոյն
ինքն
որ
ձայնիւն
բանն
լինի».
34
Բան
զանազան
իրս
նշանակէ.
քանզի
բան
ասի
եւ
ներտրամակացն՝
ըստ
որում
եւ
զհրեշտակս
բանականս
ասեմք
եւ
զառաջաբերականն,
յաղագս
որոյ
եւ
մեր
բանս
է։
35
Նշանակէ
եւ
զճառականն.
որգոն՝
զճարտասանականն
եւ
զբժշկականն։
36
Ասի
բան
եւ
կալումն
միակացն,
որպէս
յորժամ
ասեմք,
եթէ
զոր
բան
այս
ինչ
միակ
ունի
առ
այս՝
զնոյն
բան
ունի
եւ
այս
ինչ
միակ
առ
այս.
այլ
եւ
զպատճառանն՝
ըստ
որում
եւ
Պղատոն
ասէ,
եթէ
«արհեստ
ոչ
զանբան
իրն»,
այսինքն՝
զանպատճառն։
37
Արդ՝
վասն
այսորիկ
ասաց
եթէ
ասեմ
որ
ձայնիւն
բանն
լինի,
այսինքն՝
զարտաձայնիցեալն
առ
հակորոշումն
այլոցն
բանից,
որպէս
զի
ցուցցէ,
եթէ
այս
բան
որ
ձայնիւս
լինի՝
ի
տարորոշեալ
քանակն
վերաբերի,
եւ
ոչ
այլքն,
այսինքն՝
ներտրամադրականն
եւ
կալումն
եւ
պատճառն։
38
Եւ
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
զիա՞րդ
ասէ
Արիստոտէլ
զբանն,
որ
ձայնիւ
է՝
քանակին
գոլ.
քանզի
տրամախոհութեան
է
նշանակիչ,
եւ
վասն
այնորիկ
շարադիր
է՝
որպէս
յանուանէ
եւ
ի
բայէ
բաղկացեալ,
իսկ
ի
Ստորոգութիւնսն՝
ոչ
եթէ
յաղագս
շարադրիցելոց
ձայնից
է
բան
Արիստոտելի,
այլ
յաղագս
պարզ
ձայնիցն.
քանզի
ինքն
իսկ
Արիստոտէլ
է՝
որ
ասէ,
եթէ
այնց՝
որք
ոչ
ըստ
միում
շարամանութեան
ասին՝
կամ
գոյացութիւն
նշանակէ,
կամ
որակ,
կամ
քանակ,
եւ
որ
ի
կարգին
է։
39
Արդ՝
զիա՞րդ
ասէ՝
եթէ
բան
քանակին
է.
քանզի
շարադրէ
ըստ
շարամանութեան
անուանց
եւ
բայից։
40
Եւ
ասեմք,
եթէ
աստ
յիշեաց
զբան՝
ոչ
որպէս
շարադրիցեալ,
այլ
որպէս
տարորոշ
եւ
որպէս
բաղկացեալ
ի
փաղառութեանց,
որպէս
եւ
ինք
իսկ
յա՛յտ
արար
Արիստոտէլ
ասելով,
եթէ
չափի
ըստ
երկար
եւ
սուղ
փաղառութեանց՝
որ
ձայնիւ
բանն
է՝
ցուցանէ
զնա
տարորոշ
քանակին։
41
Եւ
յայտ
է՝
եթէ
բան
աստանաւր
զմի
անունն
ասէ
եւ
զմի
բայ,
եւ
պարզաբար
զմի
բառն,
եւ
զանշարադրական
ձայնն.
քանզի
եւ
այսոքիկ
չափին
երկար
եւ
սուղ
փաղառութեամբ։
42
Իսկ
ներում
Յաղագս
մեկնութեան
բան
առնու
զշարադրիցեալն
եւ
զնշանականն.
քանզի
սահմանելով
ասէ,
եթէ
բան
է
ձայն
նշանական,
որոյ
մասանցն
իմն
նշանակ
է
զատ…
43
«Որգոն՝
հինգն
եթէ
են
տասանցն
մասունք՝
առ
ոչ
մի
հասարակ
սահման
շարամերձին».
44
Եւ
յիրաւի
ստորադրաբար
զբանս
յառաջ
էած
հինգ,
եթէ
ասելով
տասնին
մասն,
վասն
զի
հինգ
ոչ
միայն
տասանց
է
մասն,
այլ
եւ
տասին
եւ
քսանի
եւ
այլոց
բազմաց,
եւ
զի
ոչ
է
սահմանեալ
տասին
հինգն.
քանզի
կարողութիւն
է
տասին
մասն
գոլ՝
միոյ
եւ
ինան,
երկուց
եւ
ութի,
երից
եւ
եւթան,
վեցի
եւ
չորից,
հնգի
եւ
հնգի։
45
«Քանզի
մակարդակին
մասնկունք
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձին».
46
Առ
ի
հնոցն
նոյն
կարծիւր
գոլ
մակարդակ
եւ
մակերեւութիւն.
քանզի
ի
միոյ
իրի
վերայ
առնուին՝
զմակերեւութեանն
անուն
եւ
զմակարդակին։
47
Իսկ
առ
ի
նորագունիցս
որոշեալ
է
մակերեւութիւն
եւ
մակարդակն.
քանզի
մակարդակ
զհարթ
մակերեւութիւնն
կոչէ,
որ
հանգէտ
իւրովք
ուղղականաւքն
զատ
եղեալ
եւ
որոյ
մէջն
ծայրիցն
առաջակայանայ
ամենեցուն՝
որք
զնոյն
զերսունսն
(՞)
կորընթեաց
եւ
կամ
խորոփեաց։
48
Արդ՝
ի
նորագունիցս
հասարակ
ինչ
է
մակերեւութիւն,
որ
բերի
եւ
ըստ
հարթ
մակերեւութեան,
որ
է
մակարդակ,
եւ
ըստ
խորոփիոյն
եւ
ըստ
կորընթոյն։
49
«Նմանապէս
եւ
ի
վերայ
մարմնոյ
մարթի
առնուլ
հասարակ
սահման
զմակերեւութիւն,
առ
որ
մարմնոյն
մասնկունք
շարամերձին».
50
Քանզի
մարմնոյ
մասունք
շարամերձին
առ
հասարակ
սահման՝
մակերեւութիւն,
եւ
ի
ձեռն
նորա
առ
գիծ.
քանզի
մակերեւութիւն
ըստ
խորութեան
բաժանելով
զմարմին,
իսկ
գիծ
ամենեւին
անտարակաց
գոլով,
ըստ
խորութեան
մասանց
մարմնոյն
անտարակացաբար
ըստ
խորութեան
շարամերձիլ
առ
միմեանս,
եւ
աստանաւր
դարձեալ
զաւրութեամբ
պարտ
է
առնուլ
զբաժանումն՝
որ
ըստ
մակերեւութեանն
լսի,
որպէս
զի
պահեսցի
մարմինն
շարունակ։
51
Եւ
ի
ձեռն
մակերեւութեան
առ
գիծն
շարամերձին
մասնկունք
մարմնոյն.
քանզի
ըստ
երկրաչափաց
ծայր
մակերեւութեան,
եւ
պարտ
է
նմա՝
որ
բաժանէն
զմարմին՝
ըստ
մակերեւութեան
սկիզբն
առնել
ի
գծէն
եւ
զնա
որպէս
ծայր
ցուցանել
եւ
մակերեւութիւն
առնել
եւ
նովաւ
բարժանել
զմարմինն։
52
Արդ՝
վասն
զի
ըստ
բոլորին
ինքեան
մակերեւութիւն
հատանէ
զմարմին՝
հարկ
է
եւ
ըստ
եզերն
իւրում,
այսինքն՝
ըստ
գծին,
շարամերձեալ
զծայրս
մարմնոյն։
53
«Բայց
է
եւ
ամանակ
եւ
տեղի
յայսպիսեացս».
54
Եւ
զի
շարունակ
քանակ
է
եւ
տեղի
եւ
ժամանակ՝
այժմ
ցուցանէ.
քանզի
եւ
սոցա
մասնկունքն
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձին.
քանզի
զժամանակին
մասնկունս
արդեանն
անտարակաց
գոլով՝
ամենեւին
շարամերձէ
ինքեամբ՝
զանցեալն
եւ
զապառնին,
իսկ
զտեղւոյ
մասնկունս
շարամերձէ
գիծն,
վասն
զի
մակերեւութիւն
կարծի
գոլ
տեղի,
իսկ
մակերեւութեան
մասնկունք
ըստ
գծին
շարամերձին։
55
«Քանզի
յեղանակաւ
իմն
զմարմնոյն
մասնկունս
ունի
տեղի,
որք
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձին.
ապա
եւ
տեղւոյ
մասնկունք,
որք
ունին
զիւրաքանչիւր
ոք
ի
մասանց
մարմնոյն՝
առ
նոյն
սահման
շարամերձին,
առ
որ
մարմնոյն
մասնկունք».
56
Եւ
զի
տեղւոյն
մասնկունք՝
որպէս
շարունակի՝
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձի՝
նիւթէ
յայնմանէ
որ
ի
տեղւոջ.
քանզի
եթէ
տեղի
եզերէ
այնմ
որ
ի
տեղւոջ
է,
իսկ
նորա
մասնկունք
որ
ի
տեղւոջ
է՝
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
հարկ
է
եւ
ի
տեղւոյն
մասնկաց
ունել
հասարակ
ինչ
սահման՝
առ
որ
շարամերձին.
քանզի
եթէ
այս
որ
ի
տեղւոջ
է՝
շարունակ
է,
իսկ
տեղի
ոչ,
այլ
տրամաւցտեալ,
հանդիպեսցի
մասն
ինչ
այնորիկ՝
որ
ի
տեղւոջն
ոչ
գոլ
ի
տեղւոջ։
57
Արդ՝
եթէ
իւրաքանչիւր
ոք,
ասէ,
ի
մարմնոյն
մասնկաց
զոմն
տեղի
ունի,
եւ
այս
մասնկունք
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձին՝
հարկ
է
եւ
մասնկաց
տեղւոյն,
որք
ունին
զայն
որ
ի
տեղւոջն
է,
առ
ոմն
սահման
շարամերձիլ.
ապա
ուրեմն՝
շարունակ
եղիցի
եւ
տեղի,
վասն
զի
առ
մի
ոմն
հասարակ
սահման
մասնկունք
նորա
շարամերձին.
քանզի
շարունակացն
հասարակ
սահման
է՝
մասնկաց
նոցա
առ
ոմն
հասարակ
սահման
շարամերձիլ,
եւ
պատկանեցաւ
այս
սահման
տեղում.
ապա
ուրեմն՝
եւ
տեղի
շարունակ
է։
