1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկա
պրակքս
ՊՐԱԿՔ
ԼԵ
2
«Եւ
եւս
դարձեալ
արտադիր
ունակս
լայն».
3
Վաղ
ուրեմն
բաժանեալ
Արիստոտելի
զքանակն
ի
տարորոշն
եւ
ի
շարունակն,
եւ
զշարունակն
ի
հինգ՝
ի
գիծ,
ի
մակերեւութիւն,
ի
մարմին,
ի
տեղի,
ի
յամանակ,
իսկ
զտարորոշն
յերկուս՝
ի
թիւ,
ի
բան՝
այժմ
վերստին
բաժանէ
զքանակն
ի
դրելին
եւ
յանդրելին,
եւ
զդրելին՝
ի
գիծ,
ի
մակերեւութիւն,
ի
մարմին,
ի
տեղի,
եւ
ոչ
երբեք
ուրեք
ի
բաց
եբարձ
ի
շարունակացն
զժամանակ,
իսկ
զանդրելին
յերիս՝
ի
թիւ,
ի
բան
եւ
ի
ժամանակ.
քանզի
առձաւնէ
տարորոշումն
զժամանակ։
4
Բայց
արժան
է
խնդրել
զանդրաբարձութիւն
ժամանակի
պատճառ
վերստին
բաժանման
քանակի։
5
Եւ
ասելի
է,
եթէ
երկուց
ելոց
ծայրից
ներհակաց
միմեանց,
այսինքն՝
տարորոշին
եւ
շարունակին,
որպէս
եւ
առասպելարկուքն
ասեն
բոլորովիմբ
եւ
ամենեւիմբ
զանազանիլ
զյոյժ
տարակացեալսն,
այսինքն՝
ներհական
տեսակաւք
քանակին
զբոլորովինն
ի
վերայ
շարունակին
դասելով,
իսկ
զամենայնն
ի
վերայ
տարորոշին,
եւ
Պղատոնի
զամենայն
ներհակն
միջաւորս
ասելով
գոլ,
որպէս
զի
զյաւէտն
եւ
զնուազն
ընկալցին՝
պարտ
է
եւ
տարորոշին
եւ
շարունակին
միջակ
ինչ
գոլ,
եւ
միջակ
տարորոշին
եւ
շարունակին
զժամանակ.
քանզի
որպէս
շարժումն
ինչ
գոլով՝
շարունակ
է
ժամանակ,
քանզի
ամենայն
շարժումն
շարունակ
է,
իսկ
որպէս
թուիցեալ
շարժումն՝
որ
եւ
դարձեալ
թուիլովն
տարորոշ
է
ժամանակ։
6
Բայց
երիւք
ոմամբք
կերպարանէ
զդրելին
Արիստոտէլ՝
զբոլորն
միանգամայն
ստորակայելովն
եւ
ընդ
ցուցմամբ
ստորանկանիլովն
եւ
ընդունելովն
զվեց
դրական
մակբայսն։
7
Արդ՝
ցուցցուք
զերեսեան
ի
վերայ
իւրաքանչիւրոյ
տեսակի
շարունակացն՝
գիծ,
բոլորն,
միանգամայն
ստորակայիցաւ
թզական
կամ
առաւել
կամ
պակաս,
նմանապէս
եւ
մակերեւութիւն
եւ
մարմին։
8
Այլ
եւ
զվեց
դրական
մակբայսն
ընդունի
գիծ.
քանզի
ասել՝
ունիմք
եթէ
գիծս
ոմն
առաջոյ
եւ
ոմն
վերջոյ,
ոմն
յաջմէ
եւ
ոմն
յահեկէ,
ոմն
վերին,
ոմն
ներքին,
նմանապէս
եւ
ի
վերայ
մակերեւութեան
եւ
ի
վերայ
մարմնոյ
ասեմք։
9
Իսկ
անդրելի
քանակ
բոլորն
միանգամայն
ոչ
ստորակայի
եւ
ոչ
ընդ
ցուցմամբ
ստորանկանի
եւ
ոչ
զվեց
դրական
մակբայսն
ընդունի.
քանզի
ահա
ժամանակ
բոլորն
միանգամայն
ոչ
ստորակայի.
քանզի
պարտ
է
ապականիլ
այսմ
աւուր
եւ
լինիլ
վաղուին։
10
Եւ
ոչ
բան
միանգամայն
բոլորն
ստորակայի.
քանզի
է
ինչ
որ
ասացաւ
եւ
ոչ
է,
եւ
է
ինչ
որ
հանդերձեալ
է
ասիլ։
11
Նմանապէս
եւ
ի
վերայ
թուոյն՝
որ
թուեն.
քանզի
այս
թիւ
որ
թուիս՝
կամ
ի
կարծիս
է
կամ
յառաջաբանութեան
է
ինչ
նորա
որ
ասացեալ
է
եւ
ոչ
է
ինչ
որ
լինի։
12
Այլ
եւ
ոչ
ընդ
ցուցմամբ
անգանի.
քանզի
եթէ
ոչինչ
մնայ,
այլ
անցանէ՝
զիա՞րդ
մատամբ
ցուցանի։
13
Այլ
եւ
ոչ
զվեց
դրական
մակբայսն
ընդունի
ոք
յերիցն.
քանզի
զիա՞րդ՝
որ
ամենեւիմբ
ոչն
է՝
կամ
ի
վեր
է
կամ
ի
վայր։
14
Բայց
կարգաւորութիւն
իմն
ընդունին
տեսակք
տարորոշին.
քանզի
բանին
նախագոյն
է
նախերգանն
քան
զպատմութիւնն,
նոյնպէս
եւ
ի
վերայ
թուոյ՝
մինն
քան
զերկուսն
յառաջագոյն
է։
15
Վասն
որոյ
տարակուսեն,
եթէ
ընդէ՞ր
ոչ
բաժանեաց
զքանակն
ի
կարգաւորեալն
եւ
յանկարգն։
16
Եւ
ասեմք՝
եթէ
կարգաւորութիւն
ընդ
բոլոր
տեսակս
քանակին
էանց՝
շարունակին
եւ
տարորոշիցելոյն.
քանզի
ի
վերայ
ամենեցուն
պատկանի
ասել
առաջին։
17
Արդ՝
եթէ
կարգաւորութիւն
է
յամենեսին,
զիա՞րդ
որ
զկարգաւորութիւնն
ունէր՝
ի
կարգաւորեալ
եւ
յանկարգ
բաժանիւր։
18
Եւ
այսորիկ
այսպէս։
19
Բայց
մակաբաժանէ
զքանակն
եւ
այլազգ
ասելով,
եթէ
քանակին
ոմն
տիրաբար
քանակ
է
եւ
ոմն
երեւաբար.
եւ
տիրաբար
քանակ
է
ոչ
մեծն
եւ
փոքրն
եւ
կամ
շատն
եւ
սակաւն՝
որ
անմիջաբար
ստորոգին.
քանզի
մեծն
եւ
փոքրն
ի
վերայ
ամենայն
շարունակացն
ասի.
քանզի
մեծ
գիծ
ասեմք
եւ
փոքր
մակերեւութիւն
եւ
տեղի
եւ
մարմին
ասելով
տիրապէս.
իսկ
շատն
եւ
սակաւն
ի
վերայ
բանին
եւ
թուոյ
եւ
ժամանակի
տիրապէս
ասի։
20
Արդ՝
այսոքիկ
տիրապէս
քանակք։
21
Իսկ
ոչ
տիրապէս
այնոքիկ,
որոյ
մեծն
եւ
փոքրն
եւ
շատն
եւ
սակաւն
ոչ
անմիջաբար,
այլ
ընդ
մէջ
միոյ
ուրուք
տեսակացն
քանակի
ստորոգի.
որգոն՝
շատ
ասեմք
սպիտակութիւն
ընդ
մէջ
մակերեւութեան.
քանզի
շատ
սպիտակն
է
ոչ
վասն
ինքեան,
այլ
վասն
մակերեւութեան.
քանզի
զմակերեւութիւն
սպիտակին
եթէ
որպէս
սպիտակի
կամեսցուք
նշանակել՝
ոչ
ասեմք
շատ
սպիտակ
էր,
այլ
սպիտակ
սպիտակ
եւ
կամ
սպիտակագոյն։
22
Եւ
զՏրովական
պատերազմն
մեծ
ասեմք
ոչ
վասն
ընքեան,
այլ
վասն
ժամանակի
պատերազմին.
եւ
զգործսն
երկար
ասեմք
վասն
ժամանակին
եւ
ոչ
վասն
ընքեան՝
կամ
առաւրէ
կամ
ամսաւրեայ
կամ
տարեւորական։
23
«Եւ
այսպէս
դաս
ինչ
կալցցի,
այլ
դիր
ոչ
կարի
քաջ
գտցես
առնուլ».
24
Եւ
վասն
զի
իմացաւ
Արիստոտէլ,
եթէ
ի
վերայ
բնաւորական
թուոյ
որք
թուինն,
այսինքն՝
ձիք
տասն,
կամարք
տասն,
յորոց
վերայ
կարողութիւն
է
դրութիւն
առնուլ
եւ
ցուցանել՝
եթէ
ուր
կան՝
վասն
այսորիկ
նահանջեաց
զառաջին
ասացեալն,
եթէ
ոչ
գիր
ինչ
քաջ
գտցես
առնուլ։
