Աշխարհացոյց

Սկիզբն լայնութեան չափոյն աստի է։

• Առաջին բնաշխարհ Լիբիոյ է Մաւրիտանիա, որ կոչի Տինգոնիա, յաղագս Տիգին քաղաքի որ ՚ի նեղցին Հերակլեան ծովամիջոցին, որ է Սեպտ. յելից Գադիրոն կղզւոյ, ուստի ելանէ Յունաց ծովն յՈվկիանոսէ. քսան եւ վեց մասին յերկայնութեան, եւ երեսուն եւ վեց լայնութեան։ Ունի լերինս հինգ. զՓոքր Ատլաս նշանաւորն եւ զայլս, եւ զհասարակն Դուռդոն լերին. եւ գետս երկոտասան, զորս յՈվկիանոս արձակէ, եւ այլ եւս չորս զորս ՚ի Յունաց ծովն. եւ ունի ազգս վեշտասան, եւ զՊիռոն-պեդոն որ է Հրագոյն-դաշտ։
• Բ. Բնաշխարհ Երկրորդ Մաւրիտանիա, որ կոչի Կեսարինա. սա յելից կալով Տինգանիոյ, եւ տարածի ՚ի հարաւ կոյս. ունի գետս եօթնեւտասն, եւ լիճս երեք, լերինս եօթն. եւ ունի գաւառս ազգաց քսանեւեւթն, եւ պղնծափորանոցս։ Ասեն թէ կայ ՚ի լերինս այս որք ընդիր կինաբառիս հանեն, այսինքն դեզ կարմիր։
• Գ. Բնաշխարհ Ափրիկէ, յելից կալով Մաւռիտանեայ Կեսարինայ. ունի լերինս ութ, գետս իննեւտասն, լիճս ութ, գաւառս քառասուն եւ մի. ծոցք հինգ, յորոց երկու կոչին Սիռտու։ Կայ բանճար ինչ լաւտաս անուն, զոր թէ ոք ուտէ, զհայրենիսն մոռանայ, ասէ Հոմերոս։ Ունի եւ այլ եւս կղզիս վեց, յորոց է Մէլէտի. ուստի ասէ Եզեկիէլ ասր բերել ՚ի Տիւրոս, այսինքն ծովու բուրդ, որ է պիսինոն. լինի սաթ, բոյս փափուկ, որ ՚ի ծովէ ելեալ յարեւ քարանայ, եւ լինի անդ կարմիր յակունթ. եւ մայրաքաղաք Կարքեդոն. եւ Տրոպոլիք՝ որ է երեք-քաղաք, Գիովբի, Կալանիա, Եւսի. թէպէտ եւ երեք այլ շինեցին Տիսոբա, Իդիսիա, Պոնդիկա, որոց իշխանացաւ իմաստունն Ներսեհ Կամսարական, պատրիկն Շիրակայ եւ Աշորունեաց տէրն։
• Դ. Կիւռենական որ կոչի Պենտապօլիք՝ յելից Ափրիկոյ, ուր կան Երեկորնական պարտէզքն. ունի գաւառս մետասան. յորոց մինն Լուք կոչի. ունի եւ կղզիս երկու. գետս երիս, որ ՚ի մի եկեալ անուանին Ալաթոն, եւ մտանեն ՚ի ծով. եւ լիճ մի որ կոչի Լիւառիա. ունի եւ քարայրս Լասինիկացւոց, յորում են նորակերպ գազանք, որք են մարդակերք, կենոռոս՝ որոյ ագին թռչնոյ նման է. լինգնաս, սպուռինք, արջամկունք եւ այլ բազում սքանչելի գազանք։
• Ե. Մարմառական Լիբիա եւ ամենայն Եգիպտոս ՚ի մի աշխարհ է համարեալ. յելից կայ Կեռինականին, հոմանուն պեղագոսին, ցԱնթիթոն քաղաք, որ կայ ՚ի մէջ ծովեզերն Ռինոկորուրայ եւ Ասկալոնի. եւ անդի յարեւմտեայ խորշն երկճիղ Կարմիր ծովուն հանդէպ Քաջաց քաղաքի։ Ունի լերինս երկոտասան, յորոց մինն կոչի Ծիրանական. ունի գուբս երկու շինուածոյս, եւ լիճս երիս ինքնեղս. են եւ երիս լիճս այլ զոր Նեղոսի վտակքն առնեն. յորոց մինն հուպ է ՚ի մեծն Աղեքսանդրիա, որ կոչի Ռաւանիտենիա, զոր կարծեմ զՄարեայ լիճն լինել։ Բայց գետ ունի Եգիպտոս մի՝ զՆեղոս որ է Գեհոն, բղխէ ՚ի Լուսնի լեռնէ, առ Անծանօթ երկրի հարաւոյ. եւ դէպ ուղիղ գնալով ՚ի յԵգիպտոս, առնէ ՚ի նմա չորս կղզիս. եւ բաժանի ապա ՚ի բազում վտակս, որք դարձեալ միացեալ առնեն կղզիս բազումս, եւ զառաջասացեալ լիճսն. եւ մին զատուցեալ անգանի յԵռոպոլիտիտոս ծոց, որ է արեւմտային խորշ Կարմիր ծովուն. եւ զայլ վտակսն ՚ի Յունաց ծով։ Ունի Եգիպտոս գաւառս քառասուն եւ մի. միւսն Տանիա կոչի. եւ առ Կարմիր ծովովն Արաբացւոց ծոցովն բնակեն Ձկնակեր ազգն, որ կոչին Արաբ-Եգիպտացիք. ունի Եգիպտոս կղզիս մանունս մետասան՝ Յունաց ծովուն, յեզեր հոմանուն պեղագոսին։
• Զ. Աշխարհ ընդհանուր Լիբիոյ է Ենդոս-Լիբիա, որ թարքմանի ներսագոյն Լիբիա, յելից կալով արեւմտեան Ովկիանոսի, առեալ յԱտաղոս մեծ լեառնէ, առ երի կալով երկուց Մաւրիտանացն եւ Ափրիկոյ. ձգի մինչեւ ցԹէոքայիմայ լեառն որ ասի Աստուածոց աթոռք, որ ըստ հիւսիսոյ է կարմրագոյն… Ունի լերինս ութ, գետս տասն, զոր յարեւմտեայ Ովկիանոս արձակէ. եւ այլ երկուս գետս զԲագռադաս եւ զԿիւնոփս։ Եւ ճարակեն զԵնտոս-Լիբիա ազգք երեքտասան, յորոց մին կոչի Սպիտակ-Եթէովպացիք, եւ միւսն Փայտեղէն-Եթէովպացիք. եւ անդ ասեն զԹզուկ ազգն, զոր ոմանք Պիքիթս կոչեն, եւ այլք Թռիփիքս. են ՚ի սմա եւ Սպիտակալերինք, յորոց հողն իբրեւ զձիւն սպիտակ է. թէպէտ Պտղոմէոս ոչ յիշէ։ Եւ զռնգնեղջիւր գազանէն ասեն թէ յՈվկիանոսէ անցանեն ընդ Ենտոս-Լիբիա մինչեւ ցՆեղոս, եւ նման են գետաձիոյ եւ ամենեքեան որձ են. եւ թէ ուստի ծնանին՝ ոչ ոք գիտէ. եղջիւր մի ունի յռնգունսն, որ զորձաքար պատառէ, եւ զփիւղ սպանանէ դիւրաւ։ Են եւ այլ գազանք մարդակերպք եւ գինեսէրք։ Անդ ասեն վեց կղզիս, ուր կան որդիքն Ռաքաբիմայ՝ նախ քան զաւերն Երուսաղէմի գնացեալ անդ. զոր ասեն թէ գնաց Զոսիմոս միայնակեացն. բայց կարծեմ թէ զրոյցն այլաբանութիւն է, զոր պատմեն զնմանէ։
• Է. Աշխարհ Լիբիոյ Եթէովպիա է, որ Ներքին Եգիպտոս կոչին, յերի Եգիպտոսի առ Կարմիր ծովովն Արաբացւոց ծոցոյն, անցանելով զԱյրեցեալ գօտւովն ՚ի հարաւ կոյս. ունի գետս երկու, զՆեղոսի վտակսն, որք յիրեար անգանին. եւ դարձեալ բաժանեալք առնեն զՄեմնոս կղզի, եւ անդրէն միաւորին. եւ միւս գետ որ կոչի Սատապուս որ ելանէ ՚ի Կողովի լճէ, եւ անդանի ՚ի Նեղոս, առ կղզւոյն։ Ունի եւ լերինս ութ. ունի եւ փոքր աշխարհս երեք, զԲարբառիա՝ առ Բարբառական ծոցովն, եւ զԱզոնիա՝ յորում լինին փեղք բազմաշատք, եւ զՏռովբ։ Ունի եւ գաւառս ազգաց երեսունեւվեց, յորոց մինն կոչի Բաբելացիք եւ Արմատակերք, եւ մինն Ոքսոմոնտացիք. յորում կայ թագաւորութիւն մեծ հանդէպ Պռոնեայ ծայրին, որ բաժանէ ընդ Ատողիտէ եւ ընդ Երջանիկն Արաբիա. զայս տեղւոյ ասել թուի ՚ի Յոբ. «Տեսէք զճանապարհս Թեմնացւոց, որք ՚ի շաւիղս Սաբայ հայիքե։ Կան եւ անդ Թզուկք եւ ազգն Ձագակերք, եւ Վրանաւորք, եւ ՚ի Միջին-Եթէովպացիք։ Ունի եւ կղզիս յԱրաբացւոց ծոցին քսան եւ եօթն. եւ այլ կղզի որ կոչի Մոդուց, եւ այլ որ Հաւուց. ունի եւ զԽնդաբեր երկիրն եւ Զմռսաբերն, ունի եւ զԱւազուտն եւ զԱնանձրեւ երկիրն։
• Ը. Աշխարհ Լիբիայ Ներքսագոյն Եթէովպիա է. որ սկսանի յարեւմտականէ յանծանօթ յերկրէ, յերի կալով Ինդոս-Լիբիոյ, եւ Ենտոս-Եթէովպիայ. եւ ըստ հարաւոյ՝ սահմանի անծանօթ երկրաւ. առ որով բնակեն Երեկորնական-Եթէովպացիք. եւ ՚ի հարաւոյ կողմանէ մերկ Վիշապամարդք. եւ ըստ հիւսիսոյ՝ Ձկնակեր Եթէովպացիք, յորում առիւծաշուն գազանն. եւ ՚ի կողմանէ նոցա Փրփրեղջիւր Եթէովպացիք, յորում կենդանի ինչ նման անլթոյ, մարդամարտ եւ անուշահոտ. յորում քաղ ծառասէր եւ մարդամարտ, եւ ընծուղտք, եւ փեղք սպիտակք եւ եղջիւրակնճիթք եւ վագերք եւ վագերաձիք եւ այծամարդք՝ որք զպատկեր մարդոյ ունին, եւ են թաւք եղջիւրաւորք եւ կճղակաւորք, եւ ինձք գեղեցկախայտք յոյժ։ Եւ ՚ի հարաւոյ աշխարհ մի է, որ Ակիսամբայ կոչի, յորում լինի գազան ինչ՝ կանացի ունելով դէմս եւ ձեռս եւ մէջս, եւ անձն չորքոտանի գազանի. եւ այլ մարդակերպք գազանք, շնակնճիթք եւ մերկք, մեծականջք եւ ագեւորք, որպէս զառիւծակապիկ։ Յորոյ յելից կուսէ Բարձրգագաթունք Եթէովպացիք, եւ այլ ՚ի ներքս Մարդակեր Եթէովպացիք։ Եւ գետակ մի որ կոչի Ռապտոս, յորում լինի գազան ինչ հրաշունչ վարազանման, եւ սալամանտր գազան՝ որ նման է կովիդէաց, որ անցանէ ընդ հուր եւ շիջուցանէ։ Լինի յաշխարհն այն եւ զեսուբէս գազանն որպէս զոչխար խարտեշ, եւ յոյժ սիրելի ձկանց, երկակենցաղ գոլով, զժողովեալ առ ինքն ձկունսն ուտէ յորժամ լողայ ՚ի ջուրն։

ԿԱՏԱՐԵՑԱՒ ԵՐԿՐՈՐԴ ՀԱՏԱԾՆ