Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

ՊԱՏԱՐԱԳ ԵՒ ՊԱՏԱՐԱԳԻՉ

 

ՔԱՆԻ՞ ԻՆՉ ԿԱՐԵՒՈՐ ՊԱՀԱՆՋԻ Ի ՊԱՏԱՐԱԳՉԷՆ

ՔԱՀԱՆԱՅ՝ որ ճշմարտապէս եւ ոչ վարկպարազի գործակից եւ գործակատար է Քրիստոսի, հարկ է թէ եւ զնոսա հոգի ունիցի եւ զամենայն ուղղութիւնս. այլ զի մի՛ զամենայն աստէն ի սկզբան պահանջելով՝ զահի հարեալ տագնապեսցուք, գէթ զերիս զայսոսիկ առ ձեռն կարեւոր ծանիցուք. զՄաքրութիւն Վարուց, զՈւղղութիւն Դիտման, եւ զՆերգործական Ջերմնեռանդութիւն։

Ա. ՄԱՔՐՈՒԹԻՒՆ ՎԱՐՈՒՑ. – Զոր յաղագս շինութեան տաճարին ասաց Դաւիթ՝ զնոյն յանձն իւր ձգեսցէ քահանայ՝ ի մատուցման սրբոյ Պատարագին, եթէ, «Գործս այս մեծ է. վասն զի ոչ մարդոյ շինուածս, այլ Տեառն Աստուծոյ»։ Արդ որոյ հանդերձեալ իցէ մատչիլ առ Աստուած եւ զՄիածին Որդի նորա մատուցանել պատարագ անարիւն, ահիւ եւ դողութեամբ ձեառն արկցէ ի գործն, փորձելով զանձն եւ կանխեալ տրամադրութեամբ պատրաստեսցի յընդունելութիւն բազմառատ պտղոց Պատարագին։ Առաջին պատրաստութիւն իցէ Մաքրութիւն Վարուց. այն է սուրբ լինել՝ ոչ միայն ի մահացու մեղաց այլ եւ ի ներելեացն՝ կամօք եւ գիտութեամբ գործեցելոց, եւ ի յօժարութեանց առ մեղս. քանզի ոչ է հնար զերծ լինել յամենայն մանունց մեղաց, գէթ արժան է եւ մարթ հրաժարել յըղձից նոցին, խլել ի բաց հանել ի սրտէ զամենայն ցանկութիւն արատաւոր։ Ի վերայ այսորիկ ջանալ ճգնիլ հանապազ յառաքինութիւն եւ ի սրբութիւն, վասն իւր համարելով զասացեալն. «Որ արդարն է՝ եւ եւս արդարասցի, եւ որ սուրբն է՝ եւ եւս սրբեսցի»։ Եւ զիա՞րդ չիցէ արժան մաքուր լինել այնմ, ասէ Ոսկիբերան, որ յայսպիսի պատարագս վայելէ. զիա՞րդ ոչ քան զարեգական ճառագայթս պայծառ լինել ձեռաց՝ որ բեշխեն զմարմին Քրիստոսի, բերանոյն՝ որ հոգեւոր հրովն լնու, եւ լեզուին՝ որ սոսկալի արեամբն ի կարմիր ներկանի։ Աղէ զմտաւ ած, յո՛ր պատիւ բարձրացար, յորմէ՞ սեղանոյ վայելես՝ յոր ոչ իշխեն հրեշտակք ակն արկանել համարձակ ի փայլմանէ ահեղասքանչ նշուլիցն. եւ մեք այնու սնանիմք, ի նոյն միաւորիմք, եւ լինիմք մի մարմին ընդ Քրիստոսի։

Սուրբն Թովմաս՝ սեփական գործ այսր խորհրդոյ ասէ՝ աստուածացուցանել զմարդ, եւ սիրով՝ Աստուծոյ նմանակից առնել։ Ո՞րքան ուրեմն արժան է լնուլ հաւատովք. քանի՜ յուսով զօրանալ, ո՜րքան սիրով բորբոքել, քանի անմեղութեամբ զարդարել, այնմ որ հանապազ զայսպիսի պատարագ մատուցանէ, որ յաճախ ընդունի զԱստուած եւ խորհրդաբար յինքն փոխակերպէ։ Զի եթէ պատրաստութիւնն ըստ իմաստասիրաց, պահանջի համասեռ լինել օրինակին յոր պատրաստի, ապա յայտ է առանց երկբայութեան եթէ աստուածային իմն պիտոյ է պատրաստութիւն՝ առ ընդունելութիւն աստուածայնոյ կերակրոյն։ Այնպիսի ունել վարս հակառակս յօժարութեանց մարմնոյ եւ աշխարհի, զի գերմարդկային իմն եւ աստուածազան երեւիցի։ Իսկ այսպիսի քաղաքավարութիւն պահանջէ հեռանալ ի ստեղծականաց եւ յաստուածայինսն միայն մերձենալ։ ԶԱստուած միայն ունել ի միտս, ի կամս, ի բանս եւ գործս։ Չախորժել ընդ համ աշխարհի, ընդ քաղցրութիւն մարմնոյ եւ զգայութեանց. ատել զանձն, ի խաչ հանել զմարմին լծով մեռելութեանց, արհամարհել զմեծութիւնս, փախչել ի փառաց սիրել զտգէտ եւ զխոտան համարիլն։

Քննեսցէ արդ զանձն իւր քահանայ. եւ եթէ ոչ այսպիսի ոք գտցէ, այլ դեռ երկրաւոր, փութասցի հոգով մեծաւ յաստուածայինսն կրթիլ։ – Հանդերձ այսոքիւք խնամ տարց եւ արտաքին մաքրութեան մարմնոյ եւ հանդերձից, շարժման եւ գնացից, յամենայնի զխոհականութեան բերելով կերպարանս, ի պատիւ սրբոյ Խորհրդոյն եւ ի շինութիւն տեսողաց։

Բ. ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ ԴԻՏՄԱՆ. – Ըստ վախճանի գործոյն զոր դիտէ ոք՝ գովի առաքինութիւն նորին կամ պարսաւի մոլութիւնն. առ ուղղութիւն դիտման ի պատարագել՝ ոչ միայն ի դէպ է ի բաց թօթափել զամենայն թիւր եւ օտարոտի վախճան, այլ եւ զգուշանալ ի մատչելոյ առ սոյն ըստ սովորութեան եւեթ, առանց ներգործական քննութեան մեծի խորհրդոյն եւ կանխեալ պատրաստութեան։ Արդ մինչչեւ մատուցեալ ի պատարագել յիշեսցէ քահանայ եթէ առ ի՞նչ երթայ յայն, մի գուցէ վասն երկրաւոր ինչ շահու կամ պատճառի զերկնաւոր հացն խնդրիցէ, եւ առաւել քան զհոգւոյն՝ զմարմնոյն դիւրութիւն. եւ մի՛ արդեօք պատարագ, որ ի փրկութիւն աշխարհի կարգեալ էր՝ ի կորուստ անձին իւրոյ փոխեսցի։ Այլ դիցէ ինքեան կէտ նպատակի գերագոյն եւ գերբնական զփառսն Աստուծոյ, զփրկութիւն եւ զկատարելութիւն անձին եւ զօգուտ ընկերին։ Ուղղեսցէ զդիտումն՝ սրբել զանձն փրկական պատարագաւն, ապաքինել ի հոգեկան ախտից, փրկիլ ի պէսպէս չարեաց, ի փորձութեանց եւ ի հակառակութեանց. յընդունելութիւն բարեաց, եւ ի գոհութիւն երախտեացն գտելոց. յաճումն շնորհաց եւ ի յարատեւութիւն ի նոսին. ի դարման բազմապատիկ կարեաց մերձաւորացն, եւ ի հանգիստ ննջեցելոց. ի պայծառութիւն կաթուղիկէ եկեղեցւոյ, ի պատիւ Սրբոց. ի յիշատակ չարչարանաց եւ մահուան Քրիստոսի, ըստ նորին հրամանի, եթէ՝ «Զայս արարէք առ իմոյ յիշատակի». ի սրբութիւն անձին յամենայն պղծութենէ հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ ի զօդ միութեան ընդ Աստուծոյ՝ անանջատ կալով ի նմանէ։ Այսոքիւք եւ որ սոցին նման՝ արժան է ուղղել զդիտումն յառաջ քան զպատարագելն։ Յիշել եւ զօրինակ սրբասիրաց եւ զգօնից ոմանց քահանայից, որոց զանստուգութիւն կենացս ի մտի ունելով՝ այնու դիտաւորութեամբ մատչէին ի պատարագ, զի, եթէ դէպ լիցի նոցա յայնմ աւուր մեռանել՝ թոշակ յաւիտենական կենաց լիցի նոցա մարմինն եւ արիւնն Տեառն՝ զոր ընկալան։ Մեծ է օգուտ այսր յիշատակի։

Գ. ՆԵՐԳՈՐԾԱԿԱՆ ՋԵՐՄՆԵՌԱՆԴՈՒԹԻՒՆ. – Հարկ է առ այս՝ …անային յիշել եւ հաւատալ հաստատուն մտօք ամենայնի՝ զոր ուսուցանէ եկեղեցի սուրբ յաղագս անճառ Խորհրդոյն եւ երկնային գանձուց ծածկեցելոց ի նմին, եւ դաւանեսցի մեծաւ յարգութեամբ, եթէ բանիւք քահանայագործութեանն՝ հացն առաջիկայ ի մարմին Քրիստոսի եւ գինին՝ յարիւն գոյափոխի, եւ ընդ տեսակօք նոցին՝ ծածկեալ կայ անապական մարմինն՝ որ վասն փրկութեան մերոյ խաչեցաւ, եւ արիւնն՝ որ վասն մեր հեղաւ. անդ է հոգին փառաւորեալ՝ յորում են ամենայն գանձք իմաստութեան եւ գիտութեանն Աստուծոյ. անդ է Քրիստոս ճշմարիտ Աստուած եւ ճշմարիտ մարդ՝ սքանչելի փառօք իւրովք, որով գալոցն է ի դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս, եւ զաշխարհս՝ հրով։

Արժան է դարձեալ՝ զարթուցանել ի միտս զեռանդն Խոնարհութեան՝ որ առաւել քան զայլս յառաքինութեանց մեծափայլեաց ի հաստատութեան խորհրդոյս այսորիկ. քանզի Տէրն մեր Քրիստոս, որ ի կերեպարանս Աստուծոյ էր՝ ունայնացոյց զանձն, եւ ընդ դուզնաքեայ տեսակօք հացի եւ գինւոյ՝ բովանդակեաց զմարմին իւր եւ զարիւն, այլ եւ զաստուածութիւն իւր. եդեալ զանձն նշաւակ անարգանաց մարդոց անիրաւաց եւ չարագործաց, որք անմաքրապէս մերձենան առ նա եւ պղծեալ ձեռօք իշխեն շօշափել զնա։ Պարտ եւ արժան է քահանայի՝ այսմ գերագոյն խոնարհութեան լինել նմանող. չգրել ինչ բարի անձին, այլ յոչընչութիւն իւր յառիլ։ Խոնարհութեամբ միայն մարթ է մեզ արժանաւորել յընդունելութիւն մեծի հիւրոյն. զի չիք մեր այլ պատրաստութիւն, ոչ մի ճարտարութիւն եւ ոչ մի ուղղութիւն, այլ միայն շնորհքն Աստուծոյ արժանի առնեն զմեզ. ապա ի դէպ է ամենայն իրօք ճանաչել զանարժանութիւն անձին, եւ յողորմութիւնն Աստուծոյ լինել ապաստան։

Եւ քանզի Քրիստոս զփափկութիւնս այսր սեղանոյ հնարեաց մեզ դառնակսկիծ չարչարանօք մարմնոյ իւրոյ, վայել է եւ մեզ ըստ օրինակի բազմաց պաշտօնասէր քահանայից՝ ճնշել զանձինս մեր եւ զոհել ընդ գառինն՝ որ վասն մեր զենաւ, լռութեամբ, միայնութեամբ, պահօք բերանոյ եւ զգայարանաց, եւ վշտակրութեամբք մարմնոյ՝ ըստ իւրաքանչիւր կարի։

Եւ ի վեր քան զայսոսիկ՝ արժան է եռաբորբոք տենչիւ քաղցնուլ եւ փափագել հրեշտակային հացիս, յորոյ ճաշակ՝ սիրով հրաւէր կարդայ մեզ Տէր ասելով. «Եկայք առ իս ամենայն աշխատեալք, եւ ես հանգուցից զձեզ». եւ եթէ պակասիցէ ի մեզ բորբոք եռանդեանս՝ գէթ ի դէպ է ցանկալ այնմ յամենայն ուժգնութենէ սրտի. «Քանզի զցանկութիւն տնանկաց լսէ Տէր, եւ զանձինս քաղցելոց լցուցանէ բարութեամբ»։

 

ՔԱՆԶԻ ՅՈՅԺ ԳԵՐԱԶԱՆՑ ԵՒ ԿԱՐԵՒՈՐ Է ՊԱՏԱՐԱԳՆ

ԸՍՏ ԱՅՆՄ ՊԱՀԱՆՋԻ ՅԱՐԳՈՒԹԻՒՆ Ի ՄԱՏՈՒՑՈՂԷՆ

Պատարագ՝ գլխաւոր պաշտօն է կրօնից, եւ ըստ գերազանցութեան քրիստոնէական կրօնիցս՝ գերագոյն է եւ պատարագ իւր։ Քանզի Քրիստոս ինքն է որ մատուցանին, Աստուած եւ մարդ ճշմարիտ. եւ որ ինչ գործի ի պատարագի՝ նորին բանիւ՝ անցանէ զանցանէ զամենայն գործովք մարդկան եւ սրբոց որ ի յերկինս։ Աստուած է ճշմարիտ եւ առ որ մատուցանի պատարագն. ոչ սրբոյ ումեք կամ ամենասուրբ Կուսին, այլ Աստուծոյ միայնոյ վայել է այդ. զի դովաւ վկայի Աստուած լինել մեր սկիզբն առաջին եւ վախճան վերջին, եւ գերագոյն տէր ամենեցուն եւ ամենայնի. որում՝ ի ցոյց հպատակութեան՝ մատուցանեմք զգալի ինչ ի նշանակ ներքին պատարագի, զոր մատուցանէ հոգի ստեղծողին իւրում եւ նպատակի երանութեանն։ – Գերահրաշ է եւ քահանայագործութիւնն. զի հաց եւ գինի գոյափոխին ի մարմին եւ յարիւն Քրիստոսի, մնալով լոկ պատահմանցն. եւ անմարթ է այդմ լինել զօրութեամբ կամ կամօք ստեղծականի անձին, այլ միայն Աստուծոյ ամենակարողի։

Մեծ եւ անսահման են եւ արժէք Պատարագի, որպէս եւ արդիւնք չարչարանացն Քրիստոսի. վասն որոյ եւ հաճոյ է Աստուծոյ որպէս մահ Քրիստոսի ի խաչին. թէպէտեւ գործն սահմանաւոր է։

Մեծ է եւ սուրբ եւ վախճանն՝ յոր կարգեցաւ Պատարագդ. այն է աստուածական պաշտօն մտաուցանել Արարչին, ըստ նորա մեծութեանն եւ մերումս խոնարհութեան. արժանւաոր գոհութեամբ վասն ամենայն բարեաց նորին, եւ առ ընդունելութիւն օգնականութեան եւ շնորհաց, պաշտպանութեան եւ խնամոց, թողութեան մեղած, հաշտութեան կամաց նորա, ի դարձումն եւ զիջումն ցասմանն Աստուծոյ եւ վերահաս պատուհասին, եւ յօժանդկաութիւն ամենայն կարեւոր պիտոյից կենդանեաց եւ ննջեցելոց։

Արդ յայտ է ամենայնիւ՝ թէ չիք ումեք գործ գերագոյն քան զպատարագ մատուցանել. վասն որոյ եւ ոչ ոք իշխէ, ոչ թագաւոր եւ ոչ քահանայապետ՝ դադարեցուցանել զքահանայ ի պատարագէն սկզբնաւորելոյ, եւ ի դատ վարել. քանզի փոխանակ Քրիստոսի մատուցանէ նա զպատարագն։ Պարտ ուրեմն է եւ նմա այնպէս քաղաքավարել՝ զի մի՛ ինչ անարժան Քրիստոսի գտցի յինքեան. այլ լիցի որպէս պատգամաւոր եւ դեսպան՝ որ զթագաւոր՝ յորմէ առաքեցաւն յանդիման կացուցանէ։

Ի դէպ է դարձեալ քահանայի՝ մեծաւ ուշոյ պնդութեամբ խորհել զկարեւորութիւն Պատարագի. որում մեծապէս կարօտին եւ որք կենդանիքս են, եւ որք ի քաւարանին հոգիք ննջեցելոցն։ Անկ է քահանայի իբրեւ հրեշտակի ի դիմաց բովանդակ աշխարհի առաջի առնել Աստուծոյ զամենայն պէտս հոգւոց եւ մարմնոց, եւ ընդունել առ ի նմանէ ըստ իւրաքանչիւր օգտի եւ փրկութեան։ Արդ առաջին կարիք հոգւոց՝ են մեղքն, որ գրեաթէ գրաւեն զամենայն մարդիկ յամենայն վիճակէ. եւ երկրորդ փորձութիւնք ներքինք եւ արտաքինք, որ յապականութենէ բնութեան, զգայարանաց, յարտաքին առարկայից եւ անձանց, յիւր ուրոյն անձնիշխան կամաց, եւ ի դիւաց. իսկ երրորդ, պէսպէս պէտք եւ վտանգք մարմնականք, ախտք հիւանդութեան, պատերազմունք, հալածանք, թշնամութիւնք, զրպարտութիւնք, դաւաճանութիւնք, կորուստ ընչից, գժտութիւնք, եւ այլ բազմապատիկ սոցին նմանք։ Արդ, վասն ամենեցուն այսոցիկ, եւ վասն որոց ի մահուչափ մեղս կամ ի կիրս չարաչարս վարակեալ են, վասն մոլորելոց եւ վրիպելոց ի ճշմարտութենէ՝ հերեսիովտութեամբ կամ թիւր կրօնիւք, չիք հզօրագոյն հնարք օգտի եւ փրկութեան՝ քան զպատարագն սուրբ. նոյնպէս եւ վասն արդարոց անկատարից եւ գաղջից, եւ որոց ի վտանգի կան վրիպելոյ ի շնորհացն աստուծոյ եւ անկանելոյ ի մեղս մահուչափս, ըստ սադրելոյ դիւրաբեկ եւ ապականեալ բնութեան եւ անհաշտ ոսոխի մերոյ սատանայի։ Ոչ կենօք չափ բովանդակին պէտք մարդկութեան, այլ եւ բազումք ի պահու օրհասին մեծապէս տագնապին յիշատակաւ մեղաց իւրեանց եւ բարեացն արհամարհելոց, կամ վասն գթոյ կենակցացն եւ աշխարհիս՝ զոր հանդերձեալ են թողուլ. եւս առաւել հոգիքն հրաժարեալք եւ արգելեալք ի բանտ քաւարանի, որոց յոյս հաստատեալ կայ յօժանդակութիւն աղօթից կենդանեացս, եւ աղիողորմ հառաչանօք կարկառին առ քահանայնպատարագիչ, մաղթեք եւ ընդունել շնորհ ինչ ողորմութեան Աստուծոյ. տարածանելով իմս մուրհակս աղերսանաց՝ մատուցանել առ Բարձրեալն, որոյ հրեշտակ եւ միջնորդ գիտեն զքահանայ. եւ որում անկ է ամենայն զգաստութեամբ եւ եռանդեամբ փութոյ կատարել զպաշտօնս զայս՝ յօգուտ այսքան կարօտելոց։

Գիտելով չափ զմեծութիւն եւ զկարեւորութիւն Պատարագին՝ հարկ է քահանային եւ մեծաւ Յարգութեամբ կատարել զգործն։ Յարգութիւն՝ իմա՛ զներքինն, որ է ահ եւ խոնարհութիւն եւ զեղջ սրտի. եւ արտաքին՝ զպատշաճ վայելչութիւն եւ զսահմանեալ ծէսս. զորոց անհրաժեշտ օրէնս քաջ ի միտ առցէ քահանայ՝ յորժամ զմտաւ ածցէ, եթէ անմարթ է քրիստոնէից կատարել գործ կամ խորհուրդ մեծ եւ աստուածահաճոյ քան զպատարագն. եւ զի Սուրբ Գիրք՝ անիծեալ կոչեն՝ որ առնէ զգործ Տեառն հեղգութեամբ. եւ եթէ ոք ընդ աւագի առն կամ թագաւորի խօսելով՝ ամենայն պատկառանօք եւ աչալրջութեամբ կայ առաջի նորա, քանիօ՞ն առաւել նա՝ որ երկնաւոր թագաւորին Աստուծոյ կայ առաջի եւ առընթեր. այնմ՝ որ ոչ միայն զարտաքինն տեսանէ, այլ եւ ի խորս սրտից թափ անցանէ. քանի՞ լրբութեան եւ աղամարութեան չիցէ՝ անպատկառ, վայրապար մտօք եւ մեղապարտութեամբ յանդիման լինել այնմ՝ յորմէ սուրբք զանգիտեն, հրեշտակք սարսեն, իշխանութիւնք դողան, եւ գերագոյնք հոգեղինացն՝ ծածկեն զդէմս յահէ եւ յամօթոյ։ Զիա՞րդ մերձեսցի խաւարն առ լոյս, տկարն առ ամենակարողն, ծառայն առ տէրն, ստեղծուածն առ ստեղծիչն՝ եւ ոչ զարհուրեալ զանգիտեսցէ։

Բայց ի յորդոր յարգութեան՝ նպաստ մեծ է եւ խորհրդածութիւն հաճութեան ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ ամենայն երկնայնոց՝ ընդ ջերմեռանդն մատուցումն պատարագի. եւս եւ յիշելն՝ զի Քրիստոս եթող մեզ զխորհուրդս զայս իբրեւ Կտակ սիրոյ՝ որով սիրեաց զիւրսն իսպառ. եւ զի սա է յիշատակ մահուան նորա, որով մեղք ջնջեցան, մարդիկ փրկեցան, սուրբք հասին երանութեան, եւ շնորհք բաշխին կարօտելոց։

Ի դէպ է առ այս յիշել եւ քննել քահանայի զիմաստութիւն եկեղեցւոյ, որ ուսեալ յԱստուծոյ կարգեաց եւ գրեաց զսահման եւ զօրէնս եւ զպատրաստութիւն Պատարագի. նախ խոստովանութեամբ խնդրել զներումն յանցանաց. ապա օրհնել զԱստուած եւ պաշտօն երկրպագութեան մատուցանել վասն երախտեացն զոր ընկալաւ. ընդ նմին դարձեալ օգնականութիւն հայցելով վասն իւր եւ վասն այլոց։ Պատշաճեցոյց եւ զսպասս եւ զհանդերձս պաշտամանն՝ վայելուչս եւ պարկեշտս, եւ զհրահանգ կացիցն եւ շարժուածոց, մերթ յոտին եւ մերթ ծունր դնելով, մերթ ձեռնամած եւ մերթ բազկատարած, եւ ամենայն ձեւով յարմարականաւ ի յարգութիւն եւ պատարագչին եւ առաջջիկայիցն։ Նաեւ խօսք նորա ընդ Աստուծոյ ոչ վարկպարազի բանք են, այլ գերազանցք օրինակաւ. որպէս բարեկամ եւ խորհրդակից խօսելով բազում անգամ ի ծածուկ իբր յունկանէ, եւ ոչ ի դէմս իւր, այլ ի բովանդակ եկեղեցւոյ, եւ լսելով պատասխանի յԱստուծոյ վասն ժողովրդեան նորին։ Եւ զայս պատգամաւորութիւն կատարէ քահանայ ոչ լոկ առաջի ժողովրդեանն, այլ եւ ամենայն երկնայնոցն դասուց. որոց առաջի հրապարակաւ խոստովան լինի եւ մաղթէ նոցին օժանդակ աղերսիւ ընդունելի առնել Աստուծոյ զաղօթս իւր. խօսի ընդ Քրիստոսի՝ որ առաջի իւր կայ, եւ պաղատի նմա, եւ նովաւ առ Հայրն յաւիտենական. եւ խօսի ոչ զիւր ինչ բան, այլ զաւանդեալսն ի Քրիստոսէ եւ ի Սուրբ Գրոց, եւ ի Հարց եւ Ժողովոց սրբոց. վասն որոյ եւ ոչ կարէ յաւելուլ կամ նուազեցուցնաել ի սահմանեալ կարգէն, զոր թելադրութեամբ Հոգւոյն սրբոյ օրինադրեաց Եկեղեցի։

Եւ արդ, յուշ լիցի քեզ, Քահանայդ Աստուծոյ, զի զոր պատարագեսն՝ ինքն Քրիստոս է Միածին Որդի Աստուծոյ, Փրկիչ քո եւ դատաւոր. զկատարեալ մարդկութիւն նորա մատուցանես ի սեղանի անդ, որպէս նայն մատոյց ի վերջնումն ընթրեացն. բայց նա զմահկանացուն մատոյց, իսկ դու զանմահն, նա զչարչարելին, դու զանչարչարն։ Եւ զի արդիւնք մահուան նորա բաւական են ի թողութիւն ամենայն պարտեաց մերոց եւ ի փրկութիւն աշխարհի. եւ զի, թէպէտ եւ ամենեւին սուրբ եւ արժանաւոր էր Քրիստոս յամենայն ի կեանս իւր, այլ չարչարանօքն եւ մահուամբ ստացաւ առաւել եւս արդիւնս, զոր եւ պատարագաւդ այդու կրկին մատուցանես Աստուծոյ։ Եւ զի, Քրիստոս սքանչելահրաշ իմն տարազու կայ ի խորհրդեանդ յայդմիկ՝ քան ի յերկինս. քանզի բովանդակ մարմին նորա պարագրեալ կայ ի տեսակս նուիրացն, եւ բոլորն ի մէն մի մասունս, առանց քանակական տարածութեան, վասն որոյ եւ ներկայութիւն նորա անտեսանելի է բնական զրութեամբ՝ նաեւ գերագունից ի սրբոց։

Այլ ո՞վ կարիցէ ճառել ըստ արժան բաւականին զմեծութիւն բարեաց՝ որ ի ձեռն այսր խորհրդեան պարգեւի մարդկան, իբրու կանխիկ իմն ժառանգեցուցանելով նոցա զերկինս. զի յանդիման աչաց ունին եւ շօշափեն զարարիչն երկնից եւ երկրի։ Բայց դու ի սքանչանալդ՝ եւ յամօթ լեր, զի տակաւին թուլութեամբ եւ հեղգութեամբ համարձակիս մերձենալ առ այդպիսի խորհուրդ. նկատեա ընդ քեզ եւ զորս ընդ ամենայն երկիր պղերգս ի ծառայութեան Աստուծոյ, զյանդգնեալս յաստուածընդդէմ գործս, զնուազութիւն բարեպաշտիցն եւ զապաւինելոց ի նա սրտի մտօք, եւ զբազմութիւն զբաղելոցն ի սնոտիս՝ որք հազիւ ուրեմն թէ խօսիցին կամ յիշիցեն զԱստուած։ Եւ ցաւելով ուժգնակի՝ զարթո ի քեզ եռանդն սիրոյ առ Աստուած, զոր այդքան մարդիկ կամ ոչ ճանաչեն կամ ոչ պաշտեն խնամով. եւ փոյթ յանձին կալ՝ այնպէս ջերմնեռանդն եւ սուրբ մտօք մատուցանել զպատարագդ, զի եւ Աստուած զուարճացեալ յանուշահոտութենէ նորին, յորում գոյ եւ մասն գործոյ գործողին, մոռասցի իմն զանկղիտանս մարդկանն որք ընդդէմ կամաց իւրոց սրբոց գործեն։ Անտուստ վերամբարձիր մտօք եւ տես, քանի՛ ջերմն սիրով սիրեն զԱստուած երկնաքաղաքացիքն ամենայն, եւ որպէս իբրեւ ի միոջէ բերանոյ՝ քաղցր ձայնիւ օրհնաբանեն զնա. խառնեաց եւ դու յերամս նոցին, եւ հան նուէր սիրոյ եւ գովութեան համահաւասար։

Հայեա՛ց դարձեալ ի Պատարագդ՝ իբրեւ ի պատկեր չարչարանաց եւ մահուան Քրիստոսի եւ ի ճառ ողորմագին. ոչ ի բանահիւսութիւն ըստ քերդողացն արուեստի եւ յողբերգութիւն մտախաբ, այլ յիրական եւ հաւաստի. որ հանդիման առնէ անարիւն զչարչարանսն եւ զմահ, յորմէ ամենայն բարիք քո եւ այլոց յառաջագայեն. եւ տե՛ս քանի՞ զգուշութեամբ եւ ջերմն ըղձիւք վայել է քեզ զայդ հրապարակատես առնել ամենեցուն. քանզի յանդիմանակացք կան դմին ամենասուրբ Երրորդութիւն, մարդկութիւնն Քրիստոսի ի յերկինս, եւ հրեշտակքն եւ հոգիք սրբոց։ Մի՛ երեւեսցի ի քեզ անպատշաճ ինչ եւ անվայելուչ՝ որ հարցէ զաչս Աստուծոյ եւ երկնաքաղաքացեացն։ Եւ գտցիս պարկեշտ եւ զգասի, եթէ գուն գործիցես հանապազօր մեռուցանել զախտաւոր կիրս, եւ կենդանացուցանել ի քեզ զյիշատակս չարչարանացն Քրիստոսի՝ զոր յայտ յանդիման երեւեցուցանէ պատարագն։

 

ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏԱՐԱԳԻ

ԽՈՐՀՐԴԱԿԱՆ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹԻՒՆ

Նախ քան զաղօթելդ, ասէ Իմաստունն, պատրաստեա զանձն քո, եւ մի՛ լինիր իբրեւ զմարդ որ փորձէ զԱստուած։ Եթէ փորձել զԱստուած եւ շարժել զցասումն նորա համարի մատչելն յաղօթս մինչչեւ զգուշութեամբ պատրաստեալ, քանի՞ առաւել ատելի է Աստուծոյ, որ ժպրհի անպատրաստ մատչել ի պատարագ միածնի Որդւոյ Աստուծոյ եւ ընդունել զնա յինքն։ Եթէ թագաւոր կամ իշխան ոք մեծազօր ազդ առնէր քեզ՝ ի վաղիւն պատրաստել ինքեան ճաշ, քանի՜ խնամով մաքրէիր եւ յարդարէիր զտուն քո, զգիշերն իսկ թերեւս արթուն կալով եւ աշխատելով, զի մի՛ ինչ խառնակ եւ անսեթեւեթ գտցի. իսկ արդ մինչ թագաւորն թագաւորաց եւ տէրն տերանց հրամայէ քեզ, եթէ «Ահա ես եկից եւ բնակեցայց ի միջի քում», քանիօ՞ն զգուշութեամբ չիցէ քեզ պարտ եւ արժան սրբել զառագաստ քո յամենայն պղծութենէ, եւ վայելուչս յօրինել ի զարդ գեղոյ, որով արժանի լիցիս ընդունել զհիւրդ մեծ. զի եւ այնպէս երեւեցուսցէ Աստուած հոգւոյ քում զինքն՝ որպէս հոգի քո պատրաստեսցէ նմա զինքն. եւ որքան յաւելցես դու ի ջանսն, այնքան եւ նա ի շնորհսն։

Յամենայն ի գործս՝ նախ ուղղութեանն եւ կարգի արժան է խնամ տանել. խնամ կարեւորագոյն յայսպիսի խորհուրդս՝ է սրբութիւն վարուց, եւ հանապազ հոգալ զհաճոյ լինելն յաչս Աստուծոյ, որպէս զի եւ նա արժանի արասցէ զքեզ երկնային խրախութեանցն։ Եւ որպէս պտուղ ստէպ մատուցման պատարագի՝ անկ է թէ իցէ զարգացումն ի խոնարհութեան, ի համբերութեան, յարհամարհութիւն աշխարհի, եւ սէր երկնաւոր. ի դէպ է թէ եւ ճշմարիտ պատրաստութիւն իցէ՝ օր ըստ օրէ զերծանիլն յախտից եւ ստանալ զառաքինութիւնս, մինչեւ կարող լինել ասել ընդ Առաքելոյն, «Կենդանի եմ ես, ոչ ես՝ այլ կենդանի է յիս Քրիստոս»։ Եւ արդարեւ որոց կիրթ ունիցին հանապազ զմիտսն յաստուածայինս՝ ոչ է նոցա դժուարին յառաջելն ի մաքրութիւն վարուց, առ արժանապէս մատուցանել զպատարագն, իսկ որոց, որպէս բազմաց, ոչ են սովորեալ միտք ի վեր ամբառնալ յաճախ, կարգեցին Հարքն կանոնս եւ կրթութիւնս, որովք կարող լիցին ըստ ներել բաւականին՝ պատրաստօրէն մերձենալ ի խորհուրդն մեծ. եւ որոց առաջին եւ գլխաւոր է Խոստովանութիւնն։

Ահագին եւ բազում դողման արժանի են բանք Առաքելոյն եթէ «Որ ուտէ զհացս զայս եւ ըմպէ զբաժակս անարժանութեամբ՝ պարտական եղիցի մարմնոյ եւ արեան Տեառն» վասն որոյ որ կամիցի պատարագ մատուցանել, դարձեալ ըստ խրատու նորին Առաքելոյ, «Փորձեսցէ մարդ զանձն իւր, եւ ապա ի հացէ անտի կերիցէ եւ ի բաժակէն արբցէ քանզի որուտէ եւ ըմպէ անարժանութեամբ՝ զդատաստան անձին իւրում ուտէ եւ ըմպէ»։ Արդարեւ կարեւոր է յոյժ փորձել զանձն. եւ մի՛ բնաւ գիտելով յանձին արատ մահացու՝ մատչիլ ի պատարագ՝ եթէ եւ զղջացեալ, մինչչեւ արարեալ խոստովանութիւն խորհրդական. զի մի՛ արդեօք ի դատապարտութիւն իւր ընկալցի զհացն կենաց։ Այլ առ վայելել յաստուածային սեղանոյն՝ որ անճառելի փափկութիւնս պարգեւէ հոգւոցն մաքրից, եւ ի յագենալ լիուլի, ան է սրբիլ՝ ոչ ի մահացուացն եւեթ մեղաց, այլ եւ ի ներելեաւ եւ յամենայն երկրաւոր ցանկութեանց, մաքուր եւ անարատ ունել զխիղճ մտացն, եւ աստուածային շնորհօք յարդարեալ եւ զարդարեալ զոգին։ Վասն այնորիկ սովորութիւն է քահանայից երկիւղածոց յամենայն աւուր կամ օր ընդ մէջ կամ երկիցսի շաբաթու խոստովանել բեկեալ սրտիւ, ջանալով զամենայնարմատս չարեաց խլել յանձանց. եւ եթէ չգուցէ ինչ մաքրելի խորհրդով ապաշխարութեան, այլ ոչ առնել զանց զներգործութեամբ զղջման. զի զսիրտ բեկեալ եւ խոնարհեալ սիրէ Աստուած։ Վասն որոյ եւ ի խոստովանելն՝ այսմ առաւել ուշ ունելի է, ջերմնեռանդն զղջման ասեմ, քան մանրապատում առնելոյ զանցս եւ զկիրս սրտին. եւ ի յորդորումն զղջման սատարեսցեն խորհրդածութիւնք ինչ համառօտք այլ ազդողականք։

Յայսոցիկ սակի են. Ծանրութիւն կամ չարութիւն մեղաց, որ դառնացուցանեն զԱստուած, զոր ամենայն խնամով արժանն է ի հաշտութեան ունել, եւ ոչ փոխու իւիք եւս արհամարհել։ – Մեծամեծ վնասսք մեղաց՝ եւ ի կեանս յայս եւ ի հանդերձեալսն։ – Սաստկութիւն դատաստանացն Աստուծոյ, որ բազում անգամ լքանէ զանշնորհակալուս եւ ի բաց մերժէ զգաղջացեալսն։ – Անստուգութիւն տեւողութեան շնորհաց՝ որովք մարթ էր ջնջել զմեղսն։ – Յիշատակ անվախճան եւ անեզր յաւիտենականութեան։ – Անհասանելի արժանաւորուրութիւն Աստուծոյ, որ առ ի փրկել զմեզ ի մեղաց՝ յանձն էառ զչարչարանս դառնակսկիծս։ – Մեծամեծ բարիքն զոր արար քեզ Տէր, եւ որոց անշնորհակալու լինելդ՝ չար մեծ է։ – Գերազանցութիւն յաւիտենական վարձուցն, եւ դիւրութիւն հնարիցն առ ի ստանալ զայն։ – Անճառելի սիրելութիւն Աստուծոյ, որ արժանի է գերագոյն պաշտաման, եւ որ անբաւ սիրով սիրէ զանձն քո։

Զայսոսիկ խորհրդածելով՝ մարթ է քեզ զգալ զեղջ սաստիկ, եւ այնպէս մատչել առ ոտս խոստովանահօր, զաւազան արեան Քրիստոսի, աներկմիտ յուսով սպիտակացուցանելոյ ի նմին զանձն քո յամենայն զազրութեանց։ Համարեաց կրկին քահանայս լինել անդանօր, մին երեւելի եւ միւսն աներեւոյթ՝ որ հայի ի գաղտնիս սրտիդ. առ որ խոնարհեալ նախ՝ ընդ անառակին որդւոյ խոստովան լեր մտօք նանրաբար, եւ հայցեա շնորհս բարւոք խոստովանութեան առ պաշտօնեայ նորին. եւ որպէս պարտաւոր ոք առ դատաւորն՝ մատուցեալ առ հայրդ խոստովանութեան, ասասցես զմեղս քո բացայայտ եւ մեկին, խոնարհեալ անձամբ, արտասուօք եւ պատկառանօք, եւ մի՛ առ սովորութեան ինչ։ Եւ յարտասանել պաշտօնէին զարձակմանն բան, կրկնեա եւ դու զներգործութիւն զղջման, նկատելով ի սրտիդ զՔրիստոս մատուցեալ ի համբոյր անառակ որդւոյն, նայնապէս զարդարելով զնա ի պատմուճան մաքուր, եւ գիրկս արկեալ գգուանօք ասել. Թողեալ լիցին քեզ մեղք քո, այլ մի՛ եւս մեղանչեր։ Եւ քո շնորհս կալեալ՝ ասասցես ընդ մարգարէին. Այժմ սկսայ. եւ սկսցիս ի ժամէ անտի ուղղել զգործս եւ զգնացս քո։ Եւ զոր ինչ կարգեալ իցէ քեզ ի հատուցումն վասն մեղացդ՝ հատուսցես մտադիւր խառնելով ի նուիրումն չարչարանացն Քրիստոսի եւ ի հաճոյական վարս Սրբոց։

 

ՄԵՐՁԱՒՈՐ ՏՐԱՄԱԴՐՈՒԹԻՒՆ Ի ՊԱՏԱՐԱԳԵԼ

Հասարակ առած է սրբոց Հարց, եթէ այնպէս յայտնէ Աստուած զինքն հոգւոյ, որպէս նայն պատրաստէ զանձն առ Աստուած։ Վասն որոյ հաղորդութիւն՝ ոմանց հաց է կենաց եւ մանանայ թաքուն, դրախտ փափկութեան, եւ երկրորդ երկինք՝ յորում լսելի լինին բանք անճառելիք՝ զոր ոչ է մարթ ումեք խօսել. իսկ այլոց՝ հաց է անհամ, առանց քաղցրութեան եւ կենսական ներգործութեան, նաեւ մահաբեր՝ ըստ ախտից հոգւոյն։ Սակաւք են որք զգան զմեծահրաշ ներգործութիւն խրախճանիս, քանզի սակաւք են որք ըստ օրինի յարդարիցեն զանձինս առ նորայն ընդունելութիւն. կամ մտադիւրագոյնս ածցեն զմտաւ՝ եթէ մատչին առ Սրբութիւն սրբոց, ի սեղան Աստուծոյ եւ յինքն իսկ յԱստուած. վասն այնորիկ, ըստ Առաքելոյ, եւ բազում հիւանդք են եւ ախտաժէտք, եւ «շատք եւս այնք են՝ որք եւ ննջեցեալք իսկ իցեն»։ Մահու սպառնալիս կարգէր Աստուած ի հնումն քահանայապետին՝ եթէ համարձակեսցի մտանել ի սրբութիւնսն առանց զանգակացն հնչման, առանց փողփողեալ ականց տախտակի լանջացն եւ օրինի զգեստուցն. իսկ որո՞ց պատժոց չիցէ արժանի քահանայ նորրոյ ուխտիս, որ ոչ առ տապանակն մատչի ստուերական, այլ առ Աստուած ինքն, զի զՈրդի նորա Միածին ընծայեսցէ, շօշափեսցէ եւ ճաշակեսցէ, եթէ ոչ ըստ պատշաճի մեծի խորհրդոյն եւ վայելչութեանն Աստուծոյ՝ պատրաստութեամբ եւ զգաստութեամբ կատարեսցէ զպաշտօնն։ Ապա փոյթ մեծ խնամոց ունիցի բորբոքել նախ ի սրտին սեղանի զհուր սիրոյն Աստուծոյ, ըղերձելով պէսպէս ներգործութիւնս առաքինութեանց ըստ պատշաճի գերագոյն նուիրացն։

Եւ զի յայսմ պաշտաման ոչ հոգւոյ միայն է սպասաւորութիւն՝ այլ եւ մարմնոյն, արժանի է եւ զսա անարատ ունել յամենայն աղտեղութենէ։ Զի եթէ քահանայիցն օրինակաց՝ որք զտարերս տկարս եւ զստուերս հանդերձելոցն մատուցանէին, պատուէր հրամանի ի վերայ կայր՝ զգենուլ հանդերձս պայծառս եւ լուանալ զմարմինս, քանիօ՜ն առաւել արժանի է քրիստոսեան քահանայի սուրբ լինել յամենայն աղտոյ, զի զանարատ եւ արիւն Տեառն իւրոյ մատուցանէ եւ ճաշակէ։ Ի դէպ է ուրեմն նմա զգուշանալ սրբութեան մարմնոյ՝ ողջախոհութեամբ, պահօք, մաքրութեամբ, բարեյարմար եւ պարկեշտ զգեստուք։

Իսկ ըստ հոգւոյ՝ յիշելով զի Քրիստոս յառաջ քան զկարգումն խորհրդոյս լուաց զոտս աշակերտացն, մաքրել զոտս հոգւոյ, այսինքն, այսինքն է զստորաքարշ բաղձանս, սրբել զսիրտ արտասուօք, եւ ի լուացման ձեռացն՝ սրտառուչ աղերսել զլուացումն եւ զջնջանս յամենայն յանցանաց եւ ի մանունց անգամ։ Եւս առաւել ի պատրաստել զնուէրսն եւ ի դնել զնշխարն ի մաղզմայն՝ ի յուշ ածցէ զի յետ սակաւու միոյ փոխելոց է այն ի մարմին Քրիստոսի. եւ հայեցեալ յիւր անարժանութիւն՝ կրթիցի յերկիւղ եւ ի պատկառանս։

Այլ ի վեր քան զամենայն յուշ լիցին քեզ պատարագչիդ՝ չարչարանքն եւ մահն Քրիստոսի, զոր եւ անհրաժեշտ կարեւոր վարկանին Հարք, ըստ խրատու Առաքելոյն, թէ «Քանիցս անգամ եւ ուտիցէք զհացս զայս եւ զբաժակս ըմպիցէք՝ զմահ Տեառն պատմեցէք մինչեւ եկեսցէ նա»։ Ինքնին իսկ Փրկիչն մեր պատուիրեաց զսոյն ի կարգման խորհրդոյն. «Զայս արասջիք առ իմոյ յիշատակի»։ Զայս բան քննելով հրեշտակային վարդապետին, անդէհ համարի քահանայի մատուցանել պատարագ՝ եթէ ոչ նախ յիշեսցէ զչարչարանս եւ զմահն Տեառն. «Ոչ վայրապար համարիմ, ասէ, ասացեալ Տեառն, եթէ քանիցս եւ առնիցէք զայս՝ առ իմոյ յիշատակի արասջիք. եւ վարկանիմ անհնար ինձ՝ անստգիւտ խղճիւ եւ անդատապարտ հոգւով մատչել առ այն, քանիցս եւ կամիցիմ մատչել, եթէ ոչ նախ յիշեցից զսէր հեղինակի խորհրդեանս, զչարչարանսն եւ զմահ։ Արդ քահանայ որ հանդերձի սրբագործել՝ հաւաքեսցէ յամենայն հոգոց եւ անձկութեանցն Տեառն իւրոյ, եւ դիցէ յանձին իւրում, ի սիրտն, ի միտս եւ յախորժակս, մտադիւրագոյնս յիշելով զամենայն կիրս չարչարանաց նորին՝ զոր վասն փրկութեան մերոյ կրեաց նա. զայսոսիկ հանապազ յեղյեղեսցէ բերանով եւ սրտիւ. զայս համարեսցի ինքեան իմաստութիւն վսեմական, գիտել զՔրիստոս, եւ զնոյն ի խաչ ելեալ, եւ առ նա մաղթելով անմունչ՝ մատիցէ ի սեղանն։

 

ՆՇԱՆԱԿ ՍՊԱՍՈՒՑՆ, ԶԳԵՍՏԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ

ԵՒ ՅԵՂԱՆԱԿ ԿԱԼՈՅ Ի ՄԱՏՈՒՑԱՐԱՆԻՆ

Զոր օրինակ սովորութիւն է թագաւորաց եւ իշխանաց ի հրապարակական հանդիսի՝ ոչ սովորական հանապազօրեայ հանդերձիւքն երեւել, այլ պայծառագոյնս եւ շքեղս արկանել զանձամբ, զի քաջիկ երեւեսցի իշխանութիւն նոցա եւ յարգեսցի ի տեսողացն, ըստ այսմ եւ քահանայ, որ հանդերձեալ է պատարագել՝ արկանէ զանձամբ զգեստս սրբազանս եւ վայելուչս. յանդիման կացուցանելով նոքիմք եւ զչարչարանսն Քրիստոսի, մինչչեւ ի նուէրսն մատուցեալ, եւ լաւութիւնսն՝ որովք արժան է զարդարիլ քահանային, զի արժանապէս եւ սրբութեամբ պաշտեսցէ զքահանայութիւնն։ Արժան իսկ է քահանայի՝ որ յամենայնի զդէմս Քրիստոսի բերէ, ըստ նորին նմանութեան եւ զգեստաւորիլ, եւ ի փառս նորին շրջել՝ զոր կոյր նախանձ եւ ցասումն Հրէիցն յարհամարհանս նորին հնարէր։

Արդ Խոյրն՝ նշանակեսցէ զծածկոյթն, որով ծածկեալ զգլուխ եւ զերեսս Քրիստոսի՝ կռփէին եւ հարկանէին, եւ ընդ խաղ արկեալ ասէին, Մարգարեաց մեզ, ո՞վ է որ եհարն զքեզ։ Շապիկն՝ ցուցցէ զհանդերձն սպիտակ՝ զոր զգեցոյց նմա Հերովդէս իբրեւ յիմարի ումեք։ Գօտին՝ նշանակ իցէ պարանացն՝ որով կապեցին ի պարտիզին, եւ խարազանացն՝ որովք ի սեանն ձաղեցին։ Բազպանքն՝ կապանացն՝ որով պրկեցին զբազուկն նորա իբրեւ զառն ապիրատի եւ անօրինի։ Ուրարն՝ ի յուշ ածցէ զտոռունսն արկեալս ի պարանոց նորա, եւ զխաչափայտն՝ որ բարձաւ յուս նորին, յորոյ վերայ եւ կախեցաւն իսկ։ Նափորտն՝ իցէ հանդերձն ծիրանի՝ զոր զինուորքն յապարանսն Պիղատոսի զգեցուցին նմա առ առակէ, իբրեւ թագաւորի ստոյ։ Եւ զի նշանակք են սոքա՝ զգեստուցն այնոցիկ Քրիստոսի, յարկանել քահանային զինքեամբ՝ ընդ միոյ միոյ ըղերձեսցէ պէսպէս աղերսս սիրոյ, ցաւոց, երախտեաց, ըղձից հետեւող լինելոյ նորա համբերութեան, խոնարհութեան, նախատանացն, տանջանացն, եւ որ այլ եւս կրից։

Արժան է նմա յիշել եւ զառաքինութիւնսն խորհրդաբար նշանակեալս ի զգեստքս, զի ծանիցէ քաջ՝ եթէ որովք եւ որքանեօք լաւութեամբք ի դէպ է եւ ինքեան ուղղել զվարս եւ զարդարել. որպէս եւ գրեալն է, եթէ «Քահանայք քո զգեցցին զարդարութիւն», այսինքն է զառաքինութիւնս, զոր բազում անգամ յանուն արդարութեան կոչեն գիրք սուրբք։ Արդ խոյրն կամ սաղաւորտն ազդ առնէ, եթէ պարտ է մեզ ունել ի մտի զխոկումն յաւիտենական փրկութեան, զիղձ անախտական բարեացն, զանջատումն ի կորստական զբաղանաց, յոյս եւ ապաւինութիւն յԱստուած՝ ընդդէմ բազմապատիկ յարձակման թշնամեացն։ Դարձեալ յայտ առնէ զմարդեղութիւն Տեառն մերոյ, որոյ գլուխ է պարածածկեալ աստուածութիւնն, յոր ոչ զօրէին հայել աչք մեր՝ եթէ ոչ էր ամպով մարմնոյն ծածկեալ։ Ապա յառնուլ քահանային զսաղաւորտն եւ համբուրիւ դնել ի գլուխն, համարեսցի համբուրիւ սիրոյ մերձենալ յամենասուրբ մարդկութիւն Քրիստոսի, զի նովաւ պատսպարեսցի եւ պաշտպանեսցի, ասելով ընդ մարգարէին. «Տէր զօրութիւն փրկութեան իմոյ, հովանի գլխոյ իմոյ յաւուր պատերազմի»։ Դարձեալ, ի սաղաւարտելն յիշեսցէ քահանայ զհամեստութիւն աչաց, մի՛ այլ ինչ բնաւ տեսանել ի ժամու պաշտամանն՝ բայց զոր կատարէ խորհուրդ։

Շապիկն՝ որ զբովանդակ մարմինն պարածածկէ, նշանակէ զանմեղութիւն, զպարզմտութիւն, զմաքրութիւն, զվայելչութիւն հոգւոյ, որովք անկ է քահանայի շուրջ պատիլ եւ զարդարիլ ի ներքոյ եւ արտաքոյ, եւ զնոյն արտափայլել յամենայն ի գործս իւր, լինել սուրբ եւ անարատ առաջի աստուծոյ, եւ այնպէս մատուցանել զամենասուրբ խորհուրդն։

Բազպանքն ազդ առնեն զարտասուս, զցաւ եւ զապաշխարութիւն, որովք անկ է քահանայի հանապազ ողբալ զմեղս, զիզւր եւ զայլոց. դարձեալ, եւ զկրթութիւն մեռելութեանց մարմնոյ եւ ըղձից, եւ զխոնարհութիւն ի կալն ի սեղանին. եւս եւ զհատուցումն հանդերձեալ բարեացն, ըստ սաղմոսերգուին բանի. «Երթալով երթային եւ լային որք բարձեալ տանէին զսերմանիս իւրեանց. Գալով եկեսցեն եւ ցնծասցեն՝ ոյք բարձեալ բերցեն զորայս իւրեանց»։

Ուրարն արկեալ զպարանոցաւ եւ վակասն զուսով, յայտ առնեն, եթէ հարկ է քահանայի միանալ ընդ Աստուծոյ եւ զօդիլ ընդ նմա. տանել համբերութեամբ զխաչ իւր. անձնատուր լինել յԱստուած բոլորանուէր հնազանդութեամբ. բառնալ մտադիր զլուծն Քրիստոսի, եւ կատարել զհրամանս նորա։

Գօտին նշանաը է ողջախոհութեան, որով անարատ կացցէ քահանայ ի հոգի եւ ի մարմին. յայսր օրինակ պատուիրեալ էր Աստուծոյ կերողաց գառինն՝ գօտի ընդ մէջս ածել. եւ Քրիստոս, «Եղիցին գօտիք ձեր պնդեալ ընդ մէջս». որպէս եւ ինքն երեւեցաւ ի Տեսլեանն Յովհաննու՝ գօտեւորեալ գօտի ոսկեղէն. յայտ իմն այսպէս առնելով, եթէ պարտ է մեզ մաքրել զամենայն իղձս, եւ յաղթել մարմնաւոր սիրոյ՝ հոգեւորաւն՝ զոր ոսկին նշանակէր։

Նափորտն՝ պայծառագոյն եւ մեծագին քան զայլ հանդերձսն եւ շրջապատող նոցին, նշանակ է սիրոյ որ գերապանծն է առաքինութեանց, իբրեւ թագաւոր բնաւիցն եւ զօդ կատարման. առանց նորա անկատար է ամենայն. զնմանէ կախեալ կան ամենայն օրէնք Աստուծոյ, եւ ի նմա բովանդակին ամենայն բարիք։ Եւ ըստ յառաջոյ եւ ի թիկանց պատուածոյ շուրջառին՝ յիշելի է՝ զի եւ սէր երկու բաժանի, յաստուածայինն եւ յընկերին։ Իսկ գունագոյն երանգք նորին եւ անկուածք՝ նշանակք իցեն պէսպէս ըղձից եւ աղերսից. գոհութեան՝ վասն երախտեացն Աստուծոյ, խնդութեան՝ վասն մեծամեծ սքանչելեաց նորին, արիութեան՝ յարկածս վտանգաց, թաղծութեան՝ վասն մեղաց անձին եւ այլոց։

Այսոքիկ իցեն գլխաւոր առաքինութիւնք նշանակեալք ի քահանայական զգեստսն. եւ սոցին ներգործութեամբ անկ է զգենուլ քահանայի, առ արժանապէս մատուցանել զպատարագն։ Հանդերձ այսոքիւք ասասցէ եւ զօրինադրեալ աղօթսն ի զգեստաւորութեան միոյ միոյ ի սպասուցն. եւ երկիւղիւ եւ ամօթով յիշեսցէ եւ զայն, թէ մի՛ արդեօք թերակատար պատրաստութեամբն՝ գառնենի երեւութիւ գայլ յանդիմանեսցի յաչս սրտագիտին Աստուծոյ։

Յետ այսպիսի խորհրդածութեամբք զգեստաւորելոյ՝ ի մատչելդ առ սեղանն սուրբ եւ ի կալ ի նմին, գիտասջիր զի հարկ է սրբութեամբ կատարել զգործն սրբութեան, եւ մի՛ եւ դոյզն ինչ մեղօք անարգել կամ ի ցասումն շարժել զԱստուած. կամ տարտամութեամբ եւ անզգաստութեամբ անարգանս ածել ամենայարգ խորհրդոյն։ Այնքան զգաստ, աչալուրջ եւ եռանդուն պիտոյ է քեզ լինել ի ժամու պաշտամանդ, զի մի՛ եւ դոյզն ինչ ցրումն մտացդ լիցի. եւ անվրէպ պահեսցես զհրամայեալ եւ նշանակեալ կարգս եւ արարողութիւնս խորհրդեանն, ամենայն երկիւղածութեամբ։ Զամենայն բան աղօթից՝ որ ի ձայն եւ որ լռելեայն՝ ասասցես յստակ, անթերի, եռանդագին եւ յուշիկ. թողեալ ի բաց ի մտաց զայլ ամենայն խորհուրդ, թէպէտ եւ բարի եւ սուրբ իցէ, այլ ոչ վայրապար ընտրեալ եւ կարգեալ է եկեցեւոյ զամենայն մաղթանսն եւ զընթերցուածս եւ զիմաստս, ի շինութիւն քահանային եւ ժողովրդեանն։ Վասն որոյ եւ արժան է քաջ հմուտ լինել ամենայն ծիսից պատարագի իմաստից աղօթիցն եւ ընթերցուածոց։

Յերթալդ ի սեղանն՝ եթէ գուցէ նշան տէրունեան խաչի կամ պատկեր, ողջունեա խոնարհութեամբ. եւ իբրեւ անբաւական մեծի գործառնութեանդ՝ մաղթեա զզօրութիւն սրբոյ խաչին եւ զսրբոցն բարեխօսութիւն։ Տեսջիք մտօք եւ զնոյն ինքն զՔրիստոս ծանրաբեռնեալ խաչիւն ելանելով ի Գողգոթա յառաջընթացիկ քեզ, եւ դու երթ զհետ քահանայապետին մեծի, զորոյ զչարչարանս եւ զմահ հանդերձեալ ես յանդիման առնել. եեւրթ պարկեշտօրէն եւ վայելուչ. մաղթելով եւ զօժանդակութիւն շուրջ զքեւ պատելոց հրեշտակացն դասուց. եւ դիր ի մտի՝ եթէ յաշխարհէ աստի ի վերինն անդր փոխադրիս։ Եւ յորժամ հուպ ի սեղանն լինիս՝ հայեաց յերկինս իբրեւ բացեալս քեզ ի վերուստ, եւ զերկնաւորսն ամենայն դէտ կալով քեզ՝ որ մատուցանելոցդ եմ զանարատն զոհ ի պէտս ամենայն աշխարհի։ Յիշեա զպատուհաս մահու գազանին անգամ մատուցելոյ ի լեառն պատգամացն Աստուծոյ, եւ զմտաւ ածեալ զքո անարժանութիւնդ՝ պատկառեա՛ց փրկաւէտ երկիւղիւ։ Ապա վերամբարձեալ զսիրտ քոառ ամենագութն Աստուած, արկ աղերս սիրոյ, ըղձանալով՝ եթէ հնար է, ի Քրիստոս համակիլ, նորայոցն կցորդիլ համօրէն լաւութեանց։

 

ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆ Ի ԲՈՎԱՆԴԱԿ ՄԱՏՈՒՑՄԱՆ ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

Հասեալ առաջի սրբոյ սեղանոյն եւ երկրպագեալ կամ խոնարհեալ անձամբ Սրբութեան Սրբոց կամ Խաչին Քրիստոսի, կա՛ց վայրկեան մի եւ յիշեա ընդ Աբրահամու՝ զի հող ես եւ մոխիր. փափագեա՛ց լինել նմանող Քրիստոսի՝ որ էջ յերկնից՝ զծառայի կերպարանս առնուլ. զի որչափ ի խոնարհութիւն յաւելցես՝ այնչափ հաճոյական լիցի Աստուծոյ մատուցումն քո։ Գոհացի՛ր զմարդասիրութենէ փրկչիդ որ եկն ի փրկել զմարդիկ, եւ զայս խորհուրդ հրաշալի հաստատեաց, եւ զքեզ՝ նմին պաշտօնեայ։ Ապա միւս անգամ խոնարհեա՛ց յերկրպագութիւն ի դիմաց ամենայն արարածոց. եւ տեառնագրեալ զքեզ նշանաւ խաչի, սկիզբն արա, ասելով «Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ», եւ զմտաւ ածելով՝ եթէ քանի՜ ահւաոր է անունն որով սկիզբն առնես գործոյդ, դի՛ր ջան լինել այնպիսի՝ որպէս վայելն է հրաշափառվայելչութեան Աստուծոյ։ Մեծ եւ հզօր է յոյժ յիշատակ առաջակայութեան ամենասուրբ Երրորդութեանն, զոր եւ անվրէպ կալջիր ի մտի, զի ի փառս նորա կատարի խորհուրդն. եւ զօրութիւն նորա հերքէ զամենայն հնարս բանսարկուին՝ որ եւ ի պահու անդ քահանայագործութեանդ՝ ժպրհի ցնորեցուցանել զմիտսդ քո։ Իղձ լեր ի սրտէ՝ ամենայն մարդոյ ճանաչել զայդ խորհուրդ եռանձնեայ աստուածութեան եւ զմարդեղութեան Բանին՝ յորմէ աղբիւրացան յերկիր ամենայն բարիք. եւ այսպէս արասցես յամենայն նուագս կնքելոյ զքեզ տէրունական նշանաւն։

Եւ անդէն յետ այնր յասելդ, «Եւ վասն Սրբուհւոյ Աստուածածնին» եւ զյետագայ աղօթսն՝ «Ընկալ Տէր զաղաչանս մեր», յիշեա զի յոյժ զօրաւոր եւ կարեւոր է քեզ բարեխօսութիւն սրբոց յօժանդակութիւն գործոյդ մեծի, եւ եւս առաւել ամենասուրբ Կուսին, զոր ի յաւիտենից ընտրեալ էր Աստուծոյ ի տնտեսութիւն մեծահրաշ գործոյ փրկութեան մարդկան՝ մարդեղութեամբ Բանին։ Պատկառեա՛ց՝ զի իշխիցես շրթամբք եւ ձեռօք շօշափել զայն՝ զոր հրաշալին այն Կոյս եւ մայր՝ ամենամաքուր մատամբքն դարմանեաց եւ գգուեաց, անտխեղծ շրթամբքն համբուրեաց, յամբիծ ծոցին հանգոյց եւ սնոյց. եւ մաղթե՛ա նմա լինել քեզ ընթերակայ՝ որպէս Յիսուսին իւրում յամենայն ի կեանս նորա, եւ մանաւանդ ի խաչելութեան պահու եւ յաւանդման հոգւոյ։ Հրաշացի՛ր գամ մի ընդ անճառելի սէր եւ ընդ անհաս ցաւս այնպիսեաց՝ Որդւոյ եւ մօր, ի կալն ընդ միմեանս եւ ի մեկնիլն ի միմեանց. եւ փափագեա՛ց ի խորոց սրտի՝ լինել հաղորդ կրից նոցին այժմէն, եւ վայելիցն՝ ի յաւիտեանսն։

Եւ յորժամ ընդ այնքան արժանաւորութեան Տիրամօրն եւ Սրբոց՝ զքո անարժանութիւնդ կշռիցես, քաջադէպ վարկջիր զկարգուած հանրաբար խոստովանութեանն՝ զհետ մաղթանաց բարեխոսութեան նոցին. զի եւ ըստ իմաստնոյն բանի՝ «Արդարն անձին իւրում չարախօսէ ի սկզբան բանից իւրոց». եւ ասա զխոստովանութիւնդ արդարեւ բեկեալ սրտիւ, ի վեր քան զամենայն ինչ ցաւելով ի վերայ մեղաց քոց եւ ամենայն աշխարհի. եւ այդ վասն սիրոյն Աստուծոյ՝ որ սիրելին է քան զամենայն բարիս. եւ ի կրկնելդ զմեղայն, ցաւեա՛ց ի խորոց սրտէ, եւ յուսա՛ գտանել ի Տեառնէ թողութիւն եւ քոյոցդ եւ այլոցն մեղաց։ Եւ ի յիշելդ ի խոստովանութեանդ զամենասուրբ Կոյսն եւ զայլս ի Սրբոց, հայցեա՛ եւ ի նոցանէ թողութիւն, զի արհամարհեցեր զխրատս եւ զօրինակ նոցա. այլ եւ յեղբարց քոց, որոց ետուր գայթակղութիւն, կամ ոչ շինեցեր. եւ խոնարհութեամբ խնդրեա զօժանդակութիւն աղօթից նոցա. առաւել եւս խոնարհութեամբ լո՛ւր եւ ընկալ զբան արձակմանն (Ողորմեսցի) զոր սպասաւորն ասիցէ։ Այլ ոչ պակաս խոնարհութեամբ յաւելցես եւ դու արտասանել ժողովրդեանն՝ զազատութեան եւ զթողութեան բանս, (Ազատեսցէ եւ զձեզ, եւ այլն), յիշելով զի ոչ միայն իբրեւ զնոսա մեղաւոր ես եւ դու, այլ գուցէ եւ առաւել քան զբազումս ի նոցանէ գոլով մեղապարտ՝ ունիս իշխանութիւն կապելոյ եւ արձակելոյ, բանալիս փակելոյ եւ բանալոյ. այլ տե՛ս զգուշեաւ եւ ահիւ, զի մի՛ յ’արձակելդ զայլս՝ զանձն վարակիցես անեռանդն պաշտամամբ, եւ ի բանալդ այլոց զդրունս ողորմութեան, արտափակիցես զքեզ ինքն յայնցանէ, վասն անարժան գնացիցդ եւ անփութութեանդ յուղղութիւն վարուց։ Այլ մաղթեա ի նմանէ՝ յորմէ ունիս զիշխանութիւնդ եւ որ միայն իշխանն է, նախ զքեզ արձակել եւ ազատել յամենայն կապանաց մեղաց եւ յօժարութեանց նոցին, ապա թէ զայլսն քոյով անարգամեծար սատարութեամբ իբրեւ գործի անպիտան ամենապէտ գործոյ ելով՝ կամօք եւ շնորհօք Տեառն։

Յառաջեաց ապա յաշտիճանս սեղանոյն, ասելով. «Մտի՛ց առաջի սեղանոյ Աստուծոյ». զոր եւ դարձեալ երկրորդես ի կարգի սաղմոսիդ, իբրեւ ազդարար քեզ, եթէ բազում հոգեւորական յորդորմամբ պարտ է կատարել զգործ պատարագիդ, բազում զուարթութեամբ, եւ գերագոյն յարգութեամբ։ Սքանչացիր ընդ բարութիւնն Աստուծոյ՝ որ կոչեացն զքեզ ի սեղան իւր. զի թէ ոչ նորա կոչեալ էր՝ զիա՞րդ էր քեզ համարձակելի հուպ ի նա մատչել։ Խնդրեա ամրանալ ի ծածկոյթ երեսաց նորին՝ ի խռովութենէ հոգւոյն չարեաց, զի մի՛ ժպրհեսցին օտարոտի սերմամբք ժխորել զխորհուրդսն աստուածայինս։ Մաղթեա եւ զնորոգումն մանկութեան հոգւոյդ, զեռանդն սրտիդ, որ բղխէ զանապակն եւ զանկապուտն ուրախութիւն։ – Յասելն՝ «Դատ արա ինձ, Աստուած» զմտաւ ա՛ծ, եթէ այնպիսի պատրաստութեամբ ի դէպ է մատչել ի սեղանն յայն՝ զի մի՛ զանգիտիցես ի դատաստանացն Աստուծոյ, եւ զի փրկեսցիս յամենայնէ որ անսուրբ իցէ եւ անօրէն. այլ ըստ տանելոյ մարդկայինս տկարութեան՝ անբիծ եւ անարատ կացցես առաջի Աստուծոյ. եւ զնոյն ամբծութիւն խոնարհութեամբ հայցեսցես ի Քրիստոսէ, եւ յուսասցիս ընդունել նորին արդեամբք։ – Յասելն՝ «Դու, Աստուած, հզօրիչ իմ ես», ամաչեա՛ց, զի բազում անգամ կազդուրեալ քո կենարար կերակրովն, դեռ տկար ես եւ գնաս թաղծեալ, եւ ի դոյզն ինչ փորձութենէ ի վերայ հասելոյ՝ ոչ դեդեւիս եւ վտանգիս. յիրաւի նեղէ զքեզ թշնամին եւ ոչ իւիք փրկեսցիս, եթէ ոչ նա տացէ զօրութիւն որ հզօրիչն է քո եւ ապաւէն։ – Յասելն, «Առաքեա, Տէր, զլոյս քո», խնդրեա զաստուածային լոյսն, զի որոշեալ զստութիւն ի ճշմարտութենէ՝ սմին լիցիս հետեւող, եւ պայծառացեալ սովիմբ ներքին զգայութեանդ՝ միաբանեսցի ընդ արտաքին պատարագին. եւ յօժարութեամբ ելցես ի լեառնն սուրբ, որ է սեղանն, օրինակ լերինն Գողգոթայ, որ եւ յանդիման առնէ քեզ զչարչարանս եւ զմահն Քրիստոսի։ – Ապա ասելով՝ «Խոստովան եղէց քեզ օրհնութեամբ», արծարծեա ի քեզ զխնդութիւն սրտի՝ որ օրհնութեամբ նշանակի. այլ իսկ եւ իսկ զմտաւ ածեալ զքո անկատարութիւնդ՝ հառաչեա եւ ողբա. «Արդ ընդէ՞ր տրտում ես, անձն իմ». սակայն մի՝ ընկղմիր ի տրտմութեանդ, այլ քաջալերեա զանձն քո ասելով, «Յուսա՛ առ Աստուած». զի կայ քեզ յոյս փրկութեան, եթէ ի Փրկիչն քո հաստատեսցես զամենայն ապաւինութիւն քո. ի նմանէ ընկալցիս թողութիւն յանցանաց քոց, եւ նովաւ ցնծասցես, եւ զնա գովեսցես հանապազ։ Եւ մխիթարեալ այսպիսի յուսով՝ ասա եռանդուն հաւատով, «Փառք Հօր եւ Որդւոյ», եւ այլն, խոնարհեցուցանելով զգլուխ քո, յօժարութեամբ կրելոյ զամենայն ընդդիմակս եւ զմահ անգամ վասն Աստուծոյ։

Այսպէս խրախուսեալ ել ընդ աստիճանն, եւ մեծաւ անձկանօք եւ յարգութեամբ համբուրեա զՍեղանն՝ յորում կատարելոց ես զԱստուածային պատարագն, որպէս զի այդու նշանակաւ սիրոյդ եւ պատկառանաց՝ գողասցիս իմն զԱստուծոյ բարեհաճութիւն. եւ յասելն զաղօթսն (Ի յարկի սրբութեան) նկատեսցես ոչ միայն զԱստուած ի վերուստ՝ այլ եւ զհրեշտակս շուրջ զքեւ, զժողովուրդն ի թիկանց, եւ զհոգիս ննջեցելոց ի ներքոյ սեղանոյն, ի ձեռն քո քաւութեան ակն ունելով մեղաց իւրեանց եւ օգնականութեան յամենայն փորձանս. եւ դու դարձեալ մաղթելով քեզ զօրաւիգն զպայծառացեալ նշանն տէրունեան եւ զբարեխօսութիւն Սրբոցն՝ որոց թերեւս եւ նշխարք կայցեն ի սեղանի անդ, մանաւանդ որոց յիշատակ իցէ յայնմ աւուր, եւ եւս առաւել զյիշատակ տէրունական տօնիցն առեալ քեզ ի նպաստ, մատիցես ապա առաջադրել զնուէրս պատարագին։

Ի դնել զնշխարն կամ զհացն ի մաղզմայն՝ դիր ի նմա եւ զսիրտ քո եւ զշրջակայիցն ամենեցուն եւ զամենայն հաւատացելոց, եւ զամենեսին առ հասարակ մատո Աստուծոյ, զի որպէս հացդ նուիրական փոխելոց է ի մարմին Քրիստոսի, նոյնպէս եւ սիրտք ամենայն հաւատացելոց փոխեսցին ի Քրիստոս սիրով եւ նմանակցութեամբ։ Այսպէս արասցես եւ ի մատուցման բաժակին։ Եւ ապա գոհասցիս զՏեառնէ՝ որ հաճի թաքուցանել զինքն ընդ այդու տեսակօք՝ վասն սիրոյ քո։ Եւ ի խառնման գինւոյն եւ ջրոյն՝ ըղձակաթ լեր ընկղմել ողջոյն ի խորս արդեանց Քրիստոսի, եւ փափագեաց ներքուստ միաւորիլ ընդ Աստուծոյ։ – Եւ յասելդ զնուիրամատոյց բանս աղօթիցն «Աստուած Աստուած մեր», եւ այլն. յիշեա զանբաւ մարդասիրութիւնն Աստուծոյ, որ ի սկզբանէ հաճեցաւ ի կերպարան իւր հաստատել զմարդն, եւ յ’անդրէն ի նոյն նորոգել՝ առաքեաց զԲան իւր Փրկիչ եւ կեցուցիչ՝ վերստին օրհնել եւ սրբգլ զանիծեալն եւ զանկեալն ի մեղս, եւ հաղորդս առնել խոստացելոց մշտնջենաւոր բարեացն, յաւէտ ի ձեռն զօրութեան խորհրդոյ պատարագիս՝ որ այսու նուիրօք կատարի. զոր եւ հայցեսցես օրհնել Աստուծոյ արարչական օրհնութեամբ, եւ մասնակից նմին օրհնութեան առնել զմատուցողս նիւթոյ նուիրացն. եւ հանդերձ այլովք առանձինն զայնոսիկ՝ վասն որոց մատուցանի այդ պատարագ, ըստ խնդրոյ կամ ըստ կարօտութեան նոցին։ – Յուշ լիցի քեզ ի մատուցմանդ եւ այս, զի թէպէտ մի միայն է պատարագն Քրիստոսի, այլ երկու են մասունքն, մարմինն ընդ տեսակաւ հացին. եւ արիւնն՝ ընդ գինւոյն. վասն որոյ եւ զերկաքանչիւր ուղղեսցես մտօք ի վախճան յոր սահմանեալ եղեն. եւ այնպէս ջերմն եռանդեամբ արասցես զնուիրագործութիւնդ, որպէս թէ դու միայն էիր քահանայ յաշխարհի, եւ ամենայն մարդոյ փրկութիւն կախեալ կայր յայդմ պատարագէ։

Յետ այսորիկ վերստին տեառնագրելով զքեզ՝ յասելդ զ«Օրհնեալ թագաւորութիւն Հօր», եւ այլն, երկի՛ր պագ ամենասուրբ Երրորդութեան, ցանկանալով զի նոյնպէս արասցեն ամենեքին։

ԶԺամամուտն եւ որ զհետ այնր աղօթսն ասասցես յուշիկ եւ եռանդեամբ, խորհրդածելով ի յիշատակ աւուրն կամ տօնին, եւ զարթուցանելով ըստ իւրաքանչիւր յիշատակի պէսպէս իղձս եւ իմաստս հոգեւորս ի քեզ։ Ապա ի տալ քում ժողովրդեան «խաղաղութիւն» եւ յօրհնել, քանիցս եւ զսոյն արասցես՝ փափագեաց սրտի մտօք զաստուածային օրհնութիւնս վասն եկեղեցւոյ եւ ամենայն աշխարհի, ըստ իւրաքանչիւր պիտոյից եւ կարօտութեանց. եւ զխաղաղութիւն եւ զսէր մարդկան առ միմեանս եւ ընդ Աստուծոյ, որ լրումն է ամենայն բարեաց. ընդ նմին եւ պատկառելով վասն անձինդ որ միջնորդ կարգեալ այսպիսի բարեաց՝ թերեւս երբեմն խռովութեան եւ չարեաց եղեր պատճառք այլոց եւ քեզ։ Իսկ յասելդ զ«Սուրբ Աստուածն»՝ սլացիր մտօք ի բարձունս, եւ նախ մաքրութիւն մաղթեա շրթանցդ, սրտի եւ գործոց, զի արժանի եղիցիս ընդ հրեշտակաց սրբաբանել զամենասուրբն. եւ տակաւին սքանչացիր եթէ զիա՛րդ առ մեղաւորի յերկրի պանդխտութեան՝ շնորհեցաւ զերկնայնոցն երգել երգ. եւ յաւել ի քեզ իղձս գովութեան, երկրպագութեան հաւատոյ, յուսոյ, սիրոյ եւ նախանձու փառացն Աստուծոյ. փափագելով զի եւ ամենայն երկիր համաձայնեալ ընդ երկնաւորացն փառաւորեսցեն եւ սիրեսցեն զԵրեքսրբեանն։

Յառաջ խաղալով յԸնթերցուածն եւ յԱւետարանն, խոնարհութեամբ ասա ընդ միտս քո. Զբանս գրոց սրբոց՝ ունիմ իշխանութիւն յայտնաբանել ի լուր ժողովրդեան՝ իբրեւ ուսուցիչ նոցին, որ բազում անգամ նստայ յաթոռս ժանտից. եւ զիա՞րդ քարոզեցից զաւետարանն՝ որ արդեամբք եւ օրինակաւ հակառակ կացի հոգւոյ նորին։ Ապա քաջալերաց, զի Հաճոյքն Աստուծոյ ծանօթ են մեզ (ըստ Բարուքայ). քանզի յայտնեաց Աստուած զկամս իւր մարգարէիւք եւ առաքելովք՝ ի Գիրս նոցին, եւ Որդւով իւրով՝ յաւետարանին։ Վասն որոյ եւ ամենայն զգաստութեամբ ընթերցցիս իբրեւ զկենդանի պատգամս Աստուծոյ, գոհանալով զնմանէ, զի հաճեցաւ բանիւ իւրով հրահանգել եւ լուսաւորել զաշխարհ. եւ յօժարելով ի պահպանութիւն պատուիրանաց նորա յամենայն դէպս, ի յաջողս եւ որ ոչ նոյնպէս երեւին։ Եւ այսմ նշանակ քեզ Ալէլուն՝ զոր ասասցես, իբրեւ ի գոհութիւն լրման բաղձանացդ, եւ ի ծագ քրիստոնէական կատարելութեանդ դիմելոյ, յոր յորդոր լինին մեզ մարգարէական եւ առաքելական բանքն։ Գոգջիր թէ ոչ դու ես որ ընթեռնուսն, այլ ինքնին մարգարէն եւ առաքեալն կացեալ առընթեր, եւ նոյն ինքն Յիսուս Քրիստոս՝ որ աւետարանէ. եւ դիր ի մտի անվրէպ ի գլուխ հանել զոր լսեսդ։ Ի խաչակնքելդ զքեզ յընթերցումն Աւետարանին՝ խրախացիր դարձեալ յիշատակաւ փրկարար չարչարանաց Քրիստոսի. եւ իբրեւ ամուր սաղաւարտաւ պատսպարելով զճակատդ եւ զրահիւք զկուրծս, իբրեւ զշտեմարան խորհրդոց Աստուծոյ, զի մի՛ ինչ հրապոյրք սատանայի խափանել իշխեսցեն զարգասիս վարդապետութեան Փրկչին։ Եւ ի կատարածին համբուրիւ կնքեսցես զմատեանն, ի նշանակ սիրոյն որով անկ է փարել զվարդապետութեամբն, լինել առնող բանին եւ մի՛ լսող միայն։

Զնոյն օրինակ եւ յասելդ զՀաւատամքն՝ արծարծեա ի քեզ զեռանդն հաւատոց, եւ զոր սրտիւդ հաւատաս յարդարութիւն՝ խոստովան լեր բերանով ի փրկութիւն. ներգործեա՛ ի քեզ հաւանութիւնս ըստ բանից Հարցն դաւանութեանց եւ հերքեա զդիմամարտիցն հերձուածս։ Ուրաք լեր ընդ Քրիստոսի ի յիշատակելդ զտնօրէնութիւնս նորա, զյարութիւնն, զհամբարձումն եւ զդատողական իշխանութիւնն եւ զանվախճան թագաւորութիւն։ Գոհացիր եւ զպարգեւաց Հոգւոյն Սրբոյ՝ որոյ շնորհօք ծնանիմք ի ծնունդ կենաց յաւիտենականաց եւ սնանիմք խորհրդովք Եկեղեցւոյ. եւ մաղթեա՛ հաստատ եւ պայծառ պահել զսա մինչեւ ի կատարած աշխարհի. եւ յաւարտելդ բանիւն «ի կեանսն յաւիտենականս», յղասջիր ի քեզ յոյս աներկմիտ հասանելոյ ի նոյն՝ արդեամբքն Քրիստոսի։ Եւ ն փառատրելն ամենասուրբ Երրորդութեան՝ գոհացիր զամենայն բարեացն որ առ ի նմանէ ըստ բնութեան, ըստ շնորհաց եւ ըստ փառաց պարգեւեցան ամենայն արարածոց։

Եւ զի չիք ի կենցաղումս պարգեւ մեծ քան զԽաղաղութւն, զխաղաղութիւնն ասեմ Քրիստոսի, զոր եւ ասես յաղօթսն «ի վեր քան զամենայն միտս եւ զխորհուրդս» լինել, ըստ նմին ապա եւ մեծաւ եռանդեամբ մաղթեսցես տպաւորել զայն նախ քան յոգւոջ քում, եւ ապա յամենեսին, եւ մանաւանդ ընդ որոց կենցաղավարիսդ. եւ նովին մտօք ընդ խաղաղութեան տացես Ժողովրդեան եւ զՕրհնութիւն Քրիստոսի, ասելով «Տէր Աստուած օրհնեսցէն»։

Յետ այսորիկ իբրեւ ի խորս խորանին Աստուծոյ մտանելով, քանզի յայսմհետէ սկիզբն լինի պատարագին հաւատացելոց, եւ մերձենայ պահ կատարման ահաւոր խորհրդոյն՝ մեծագոյն եւս եռանդեամբ եւ խորագոյն զգացմամբ կշռեա՛ զմի մի ի բանից պատրաստութեան եւ խորտրդական աղօթիցն, զոր խոնարհեալ գլխով՝ եւ առաւել հոգւով՝ ասիցես, եւ ըստ ասիցդ ճանաչելով զամենայն սրտէ, զի «Ոչ ոք արժանի է յըմբռնելոցս մարմնաւոր ախտիւք եւ ցանկութեամբ մատչել ի սեղան» Տեառն. այլ միայն յուսալից վստահութեամբ ի գթութիւնս նորա, զոր եցոյց անդստին ի նախահարցն հետէ մինչեւ ի գալուստ իւր յաշխարհ, եւ հաստատեաց զխորհուրդզայս մեծ, մարթ է անարժանից համարձակել յայս պաշտօն, զի մի՛, կամ նուազ՝ անարժանք մնայցեն։ Եւ յայս նշանակ խոնարհեալ միւսանգամ մատիցես լուանալ զձեռսդ, փափագելով մաքրութեամբ եւ սրբութեամբ ոչ միայն զպատարագդ մատուցանել՝ այլ եւ զամենայն կեանս քո. գոհանալով՝ զի եւ արեամբն Քրիստոսի ստասցիս զքաւութիւն կատարեալ քեզ եւ ամենայն աշխարհի։

Յողջունելդ զժողովուրդն՝ յիշեա զի քեզ նախ անկ է սիրտ հաշտութիւն ունել ընդ Աստուծոյ եւ ընդ հօտի նորա։ Միանգամայն եւ համարեաց զայդ ի պահուդ ողջոյն հրաժեշտի ի ժողովրդենէ, իբրու զի պարտ է քեզ յայնմհետէ իսպառ հրաժարեալ յերկրաւորաց՝ յաստուածայինսն խորամուխ լինել. զոր եւ ինքնին քարոզես քեզ եւ նոցա յասելդ. «Ի վեր ընծայեցուցէք զմիտս ձեր». իբրեւ թէ, ամենայն արարածք, ամբարձջի՛ք առ Աստուած, վերացարուք յերկրաւոր աղցից եւ ի մրրոյ, «զվերինն խնդրեցէք, զվերինն խորհեցարուք, եւ մի՝ զայն որ յերկրի աստ է». զի արժան եւ իրաւ է միայն զԱստուծոյ երախտիսն յիշել, եւ յիշել հանապազ եւ գոհանալ. այն զի գոհութիւն շնորհաց ընդունելոց՝ պատրաստութիւն է ընդունելութեան առաւելագոյն շնորհաց։

Խորին զգացմամբ ասելով զայս խոստովանութիւն գոհութեան (Արժան է ստուգապէս), հրաւիրեսցես եւ զերկնայնոցն պարս լինել քեզ ձայնակիցս. «Եւ ընդ Սարովբէսն» եւ այլն, այլ դու մի՛ մոռանար զի հողեղէն ես, եւ պատկառանօք խառնեսջիր յերամս սհոգեղինացն սրբոց, եւ մեծաւ յոյժ յարգութեամբ եւ եռանդեամբ նուագեսցես զերելսրբեանն, իղձ լինելով հաւասարել յօժարութեան սերովբէիցն եւ քերովբէից, եւ զծագնուլ փրկարար երկիւղիւ. զի եթէ դողան սարսեն իշխանութիւնքն վերին՝ որք սիւնքն են երկնից, քանի՞ առաւել անկ է քեզ զդողանի հարկանել՝ որ որդն ես աղկաղկ այլ եւ զազիր, թաւալեալ ի մեղս՝ որովք գարշեցուցեր զԱստուած։ Մի՛տ դիր եւ սրբասացութեանդ, զի երիցս զՍուրբն կրկնելով՝ գովես զսրբութիւն, զզորութիւն եւ զտէրութիւն Աստուծոյ. իսկ զվայելչութիւն նորա՝ յասելդ «Լի են երկինք եւ երկիր փառօք քո». ապա առանձինն զՔրիստոս բարեբանես, ասելով, Օրհնեալ որ եկիր եւ գալոցդ ես. եւ զամենայն իղձս կնքեսցես Ովսաննայիւն։

Որ ինչ յետ այսոցիկ աղօթքն են Կանոն կոչին Պատարագի, իբրեւ աւանդեալք ի Տեառնէ մերմէ եւ յառաքելոց եւ ի ժողովոց, վասն որոյ եւ անյեղլիք, եւ ըստ այնմ ամենայն երիւղածութեամբ եւ սրբութեամբ պաշտելիք։ Է ինչ որ լռելեայն ասի իբրեւ նշանակ մեծութեան գործոյն որ ընդ Աստուծոյ կատարի, եւ խաղաղական վիճակի հոգւոյն որ անկ է ի պատշաճ սպասաւորութիւն խորհրդոյս, եւ ի քաջ խելամտութիւն նորին, զոր եւ ցուցանէ աղօթքն որ զհետ գայ միաձայն սրբասացութեան ընդ հրեշտակաց. եւ դարձեալ երիցս կրկնելով զանճառելի սրբութիւն Աստուծոյ, որով եւ մեր երիցսեւ բիւրիցս անարժանութիւն նշանակեսցի. մանաւանդ ի կշիռ ածելով զգերազանցութիւն զոհին որ կատարելոցն է ընդ հուպ՝ ընդ ստուերականացն հնոյ օրինին, որ անբան կենդանեօք կատարէին՞ գառամբք եւ երնջովք, որոց փոխան Բանն Աստուած զինքն նուիրեաց պատարագ մշտնջենաւոր, միանգամ արիւնահոս զենմամբ մարմնոյն առեցելոյ յայս սակս ի սրբոյ Կուսէն, եւ հանապազօր անարիւն զենմամբ, գերահրաշ սքանչելեօք, կամացն եւ զօրութեամբ բանիցն, զոր անդ ի վերնատանն ասաց յաւարտման օրինական ընթրեացն եւ ի սկզբան նորոյս կտակի, ի բաշխել անդ աշակերտաց իւրոց զհացն եւ զգինին օրհնեալ եւ փոխեալ ի մարմին իւր եւ յարիւն, եւ այժմ նոյնպէս գործելով՝ յարտասանել քահանային զնոյն բանս իւր՝ նովին մտօք եւ հաւատովք։ – Բայց ոչ միայն զնոյն դիտումն անկ է աստանօր ունել պատարագչին, այլ եթէ հնար էր եւ զնոյն եռանդն սիրոյն Քրիստոսի ի կատարման ահեղ եւ անհաս խորհրդեանս. վասն որոյ գէթ առ վայր մի մինչչեւ ի ձեռս առեալ զնուէրս եւ զանփոխանակելի բանսն ասացեալ, ամփոփելով ամփոփեա զուշ մտացդ, բացէ ի բաց վտարելով զայլ ամենայն խոկումն եւ յիշատակ, բաղխեա զսիրտ քո եւ կոչեաց ի վեր. յիշեա զի առաւել քան զՄովսէս ի հուր մտանելոծ ես, եւ թօթափեա՝ եթէ գուցէ տակաւին աղտեղի ինչ ի քեզ։ Յիշեա դարձեալ՝ եթէ վասն է՞ր եւ վասն ո՞յր կամ որո՞ց մատուցանելոց իցես զպատարագդ՝ առանձինն դիտմամբ, եւ ապա զառհասարակ աշխարհս, զկենդանիս եւ զննջեցեալս, ըստ իւրաքանիչւր պիտոյից, եւ ի վեր քան զայլսն զքո իսկ։ Եթէ ցայս վայր կարեւոր էր մաքրութիւն, խոնարհութիւն եւ յարգութիւն, քանի՞ առաւել այժմիկ յորում թուիցի իմն ասել Քրիտսոսի. «Ահաւասիկ մերձեցաւ ժամանակն, եւ որդի մարդոյ մատնի ի ձեռս մեղաւորաց» Զարհուրեաց եւ սոսկացիր. այլ եւ զբնաւ մարդասիրութիւն Փրկչին քո անմոռաց ունելով՝ մաղթեա միանգամ եւս զի հաճեսցի ընդ փոխանակել քո զնա ի քահանայագործութեանդ. եւ վերակնեալ յերկինս՝ անդր հանելով զամենայն կարողութիւնս հոգւոյդ եւ անդուստ իջուցանելով զշնորհս ամենասուրբ Հոգւոյն. միւսանգամ խոնրահելով մտօք քան մարմնով մինչեւ յանդունդս, յառնուլդ ի ձեռս եւ յասելդ «Առեալ զհացն», եւ «զԲաժակն» կարճ ի կարճոյ յիշեա զմաքրութիւն ձեռաց որ պահանջի ի սպասաւորութիւն այնպիսւոյ պատարագի. եւ «գոհացաւն», գոհացաի՛ր եւ դու զանճառելի սիրոյն Աստուծոյ ի սահմանելն զխորհուրդս զայս. եւ աներկմիտ հաւատով ընդ Քրիստոսի քահանայագործելոյ՝ ասասցես զհրաշագործակ բանսն, (Առէք կերայքն, Արբէքն). եւ նովին հաւատոյ աչօք սխրացեալ հայեաց ի ծածկեալն ընդ տեսակօք հացին եւ գինւոյ, ի նոյն ինքն ի Քրիստոս Յիսուս, ի քահանայապետն եւ ի պատարագ. եւ երկիր պագ նմա՝ խոնարհեցուցանելով զսիրտ քո որքան եւ կարիցես, եւ յերկրպագութիւն ընդ քեզ հրաւիրելով զշուրջակայ պարս հրեշտակաց, նաեւ զամենայն բանականս եւ զտիեզերս ողջոյն, ըղերձելով աղերսս համառօտս սիրոյ, յուսոյ հաւատոյ, խոնարհութեան եւ որ սոցին սակի, որպէս. «Յիսուս, որդի Աստուծոյ, ողորմեա ինձ. Տէր իմ եւ Աստուած իմ. Հաւատամ ի քեզ Տէր ընդ սուրբ եկեղեցւոյ. Սիրեմ զքեզ, Յիսուս. Քեզ երկիր պագանեմ». եւ այլն։

Յասելդ զաղօթսն որ յետ սրբացուցմանն եւ ի բարձրացուցանելդ զսուրբ նուէրսն, ուշի ուշով ա՛ծ յանդիման մտացդ զտնօրէնութիւնս Քրիստոսի մինչեւ ի մահն խաչին, եւ զէջս հոգւոյն առ հոգիս արդարոցն արգելականաց, զորս թափեալ վերացոյց ընդ իւր յերկինս, եւ խառնեաց ի դասս հրեշտակաց. եւ ապա տե՛ս զնոսին շուրջ պատեալ զՍրբութեամբն որ առաջի քո կայ եւ յոր հպիսդ, եւ լեր նախանձաւոր նոցին անձնանձիր յարգութեան եւ գովաբանութեան։ Քանզի եթէ Աստուած յերկինս է երկինք են սեղանդ յորում կայ Քրիստոս, եւ դու ինքն հաղորդութեամբդ ընդ նմին՝ աստուածախառն լինիս. վասն որոյ եւ քանիցս առնուս ի ձեռն կամ հպիս ի հացն սուրբ եւ ի բաժակն՝ համարեաց փարել զՔրիստոսիւ, եւ պնդեա զնա ի սրտի քում ամենայն ուժգնութեամբ սիրոյ։ Յուսա՛ աներկմիտ զի արդեամբք չարչարանաց, մահուան, յարութեան եւ համբարձմանն Քրիստոսի՝ զոր յիշատակեսդ, արժանի լիցիս եւ դու այնմ երանութեան, յարութեան եւ համբարձման եւ յաւիտենական կենաց։ Այսու մտօք ասասցես՝ եւ զմաղթանսն «Որպէս զի եղիցի սա մեզ յանդատապարտութիւն», եւ այլն. լանզի եւ յայս սակս իսկ, այսինքն՝ ի թողութիւն մեղաց մարդկան եւ ի փրկութիւն հոգւոց նոցին՝ հաստատեցաւ եւ կատարի պատարագդ։

Եւ զի ըստ այսմ սարասի արքայութիւն իմն է քեզ սեղանդ, ուր Աստուած եւ Սուրբք իւր բոլորեալ կան. յետ յիշելոյ զտնօրէնութիւնս Քրիստոսի. արասցես ջերմն սիրով եւ ընտանօրէն զյիշատակ սրբոցն, սկիզբն արարեալ յամենօրհնեալ եւ յամենապատիւ Աստուածածին Կուսէն, որ առաջին խորան սիրոյ եւ սեղան ցաւոց եղեւ Քրիստոսի, եւ առանց նորին միջնորդութեան ոչ է ի դէպ մատուցանել զպատարագդ. եւ ապա, զի անմարթ է մի առ մի զամենայն սուրբս յիշատակել, յիշեա զգլխաւորսն ըստ եկեղեցւոյ աւանդութեան, եւ զորս յայնմ աւուր տօնիցին, եւ համանգամայն ըստ դասուց, որպէս զառաքեալս, զմարգարէս, զմարտիրոսս, զխոստովանողս, զմիանձունս եւ զկուսանս, եւ զամենայն յաղթական եկեղեցի։ Որում զուգեսցես եւ զչարչարազգեացն, այսինքն է զհոգիս հաւատացելոց ննջեցելոց որք ի քաւութեանն բանտի կան, եւ սրտառուչ մաղթեսցես նոցա քաւութիւն եւ ազատութիւն. մանաւանդ եթէ վասն ուրուք ի նոցանէ մատուցանես զպատարագդ, եւ վասն հոգւոց ծանօթից եւ մերձաւորաց քոց, եւ վասն որոց միանգամ առաւել իմն պարտական իցես։ – Ապա եւ վասն զինուորեալ եկեղեցւոյ՝ նովին եռանդեամբ ասասցես զաղօթսն՝ որ յառաջ եւ որ զկնի յիշատակի աւուրն կամ տօնի սրբոցն կարգեալ են. (Սովաւ շնորհեա. եւ Յիշեայքն). քանզի եւ ննջեցելոց եւ կենդանեաց, եւ ամենայն աշխարհի խաղաղութեան եւ շինութեան միջնորդ կարգեալ կաս անդանօր ընդ Քրիստոսի եւ ըստ Քրիստոսի։

Աստանօր աւարտեալ Կանոնին՝ մնայ կատարեալ եւ զՊատարագն՝ պատրաստելով ի ճաշակումն Կենարարին առ որ կանխեսցեն Տէրունական աղօթքն. զոր եւ ասացես երկիւղածութեամբ եւ որդիական համարձակութեամբ, զմիտս ի յերկինս առ Հայր ամբարձեալ, եւ զաչս ի Քրիստոս որ առաջի կայ. եւ ուշի ուշով հայցեսցես զպարունակեալսն յաղօթսն. նախ զի փառքն, իմաստութիւնն եւ սրբութիւն Աստուծոյ հռչակեսցին եւ պաշտեսցին ամենայն ուրեք. երկրորդ, զի թագաւորեսցէ նա աստէն ի վերայ կամաց քոց եւ այլոց, եւ երկնից արքայութեան արժանի արասցէ. եւ զի ամենայն մարդիկ այնպէս մտադիւր ծառայեսցեն նմա յերկրի որպէս հրեշտակք ի յերկինս. երրորդ, խնդրեա զկարեւորսն ի պահեստ ժամանակեայ կենաց՝ որ հանապազօրեայ հացիւն նշանակի. չորրորդ, հայցեսցես զթողութիւն մեղաց, զապաշաւ ճշմարիտ, զգութ առ ատելիս քո եւ չարարարս. հինգերորդ զանգիտելով ի մեղմեխ բարուցդ եւ ի չար յօժարութեանց, ժտեա զօգնութիւն Աստուծոյ ի փորձութիւնս, զի մի՛ ի հասանել նոցին՝ վրէպ գտեալ ի շնորհացն՝ գայթակղեսցիս. վեցերորդ, խնդրեա զերծանել յամենայն մեղաց եւ ի պատժոց նոցին եւ յամենայն դիմամարտութեանց աշխարհի եւ դիւաց եւ ի յաւիտենիցն տանջանաց։

Երկիր պագ ապա խորին խոնարհութեամբ խոնարհեցելոյն վասն քո, որ ահա հանդերձեալ է մտնաել եւ օթեւանել ի տառապեալ եւ տատամսեալ սրտիդ. եւ իբրեւ ի նշանակ մեծի գոհութեան քո բարձրացո՛ զՍրբութիւնսն ի տես հանդիսակայիցն, որպէս թէ ի տես ամենայն արարածոց, զամենեսեան միահամուռ կոչելով ընդ քեզ յերկրպագութիւն միոյ միոյ յերից օրհնեալ եւ փառաւորեալ անձանցն եւ միանգամայն ամենասուրբ Երրորդութեանն, յասելդ, «Օրհնութիւն եւ փառք» եւ այլն։ Իսկ ի նշան աներկմիտ հաւատոցդ եւ յուսոյդ որ ի պատարագեալդ Քրիստոս՝ ցուցանելով զնոյն ամենայն ժողովրդեանն՝ քարոզեսցես եւ յորդորեսցես զպատրաստեալսն՝ մատչել ի սեղանն եւ ճաշակել ի կենդանարար խորհրդոյն, որ է յաստիս քաւութիւն եւ թողութիւն մեղաց, եւ անդէնն յարութիւն եւ կեանք յաւիտենական։

Ի բեկանելդ զհացն եւ յարկանել զմասնն ի բաժակն՝ խնդրեա զքո ներքին միաւորութիւն ընդ Աստուծոյ, եւ զամենայն եկեղեցւոյ միութիւն եւ սէր՝ յօդիւն խաղաղութեան, որ ընդ Աստուծոյ եւ ընդ միմեանս։

Յետ այսորիկ իսպառ մոռա զամենայն ինչ, եթէ տակաւին կայր ինչ քո այլ ի մտի, եւ համարեաց միայն ընդ միայնոյ կալ քեզ ընդ Աստուծոյ, եւ սիրտ առ սրտին Յիսուսի, հուպ առ հուպ, ձեռն ի ձեռն եւ բերան առ բերան. զարհուրեաց գամ մի, այլ անդէն զգաստացիր եւ պնդեա զքեզ հաւատով. խոստովանեաց, այո, յամենայն սրտէ մտաց զանարժանութիւն քո, ասա՛ ընդ հարիւրապետին, «Տէր չեմ բաւական» քեզ, այլ փութա յաւել իսկոյն, «Ասա բանիւ եւ բժշկեսցի հոգիս իմ»։ Եւ ոչ ցայս վայր միայն, այլ յիշելով զբանն Տեառն։ «Եթէ ոչ կերիջիք զմարմին Որդւոյ մարդոյ եւ արբջիք զարիւն նորա՝ ոչ ունիք կեանս յանձին». իսկ «Որ ուտէ զմարմին իմ եւ ըմպէ զարիւն իմ՝ ունի զկեանսն յաւիտենականս». քաջալերեաց ընդունել ի քեզ զՏէր քո եւ զարարիչ, զՓրկիչ եւ զյարուցիչ, եւ զյաւիտենական կենացն տուիչ. եւ գուն գործեա հզօր եւ հակիրճ ներգործել աղերս խոնարհութեան, հաւատոյ, յուսոյ, սիրոյ, զղջման, նուիրման եւ երկրպագութեան. օրինակ իմն ասելով այսպիսի ինչ. Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս հաւատամ զի դու ես Որդի Աստուծոյ եւ Աստուած ճշմարիտ. դու գիտես զի ամենեւին անարժան եմ ես կալոյ իսկ առաջի քո, թող թէ ընդունել եւ ճաշակել զքեզ. այլ ապաւինեալ յանսահման գթութիւն քո՝ համարձակիմ ընդունել զքեզ, Աստուած իմ եւ ամենայն ինչ։ Հաւատամ ամենայնի զոր հաւատայ եկեղեցի քո, հերքեմ զոր նայն հերքէ։ Յուսամ ի քեզ, եւ ի քէն ակն ունիմ ամենայն կարեւորաց ի կեանս իմ եւ փրկութեան յետ կենացս։ Խնդամ ընդ փառս եւ ընդ բարիս քո, եւ փափագեմ յոյժ զի ընդ ամենայն աշխարհ տարածեսցին։ Զղջամ զզուիմ յամենայն մեղաց իմոց, եւ յանձն առնում զամենայն պատուհաս ի հատուցումն արդարութեան, որպէս զի հոգի իմ լիցի բնակարան մաքուր քումդ սրբութեան։ Թողում ի սրտէ ամենեցուն որք նեղեցին ինչ զիս, եւ սիրեմ զնոսա վասն քո։ Յանձն առնում զոր ինչ եւ հաճեսցիս սահմանել վասն իմ, նուիրելով քեզ զկարծիս եւ զկամս իմ, զյօժարութիւնս, զսէր անձին եւ զազատութիւն։ Եւ քեզ սկզբանդ եւ վախճանի ամենայն բարութեանց երկիր պագանելով յամենայն զօրութենէ հոգւոյս՝ աղաչեմ շնորհօք եւ արդեամբք դառնակսկիծ չարչարանաց քոց, խաչելութեանդ եւ մահուան, ե՛կ եւ բնակեա՛ յանձին իմում, մինչեւ մեկնեսցի հոգի իմ ի մարմնոյ աստի։ – Եւ իբրեւ զօրաւիգն ի ներկայումս եւ թոշակ յետին՝ կնքելով զանձն քո, ա՛ռ ընկալ զպատուական մարմին Տեառն քո Յիսուսի եւ գոհացիր։ Բուռն հարեալ եւ զբաժակէն հաւատով, եւ յիշեալ զի չունիս ինչ արժանի փոխարէն մատուցանել, ասա, «Զի՞նչ տաց տրիտուր Տեառն, ընդ ամենայնի՝ զոպ ետ ինձ», այլ «զԲաժակ փրկութեան ընկալայց». եւ այնպէս արբ եւ գոհացիր։ – Եւ դարձեալ երկի՛ր պագ սրտիւ հանգուցելումդ ի նմին՝ Քրիստոսի, Աստուծոյ եւ մարդոյ, որ հաճեցաւն գալ ի քեզ, եւ վասն ամենայն բարեացն զոր արար նա։ Նուիրեա նմա՝ զոր միանգամ հաճոյ կարծես նմա, զգուշութիւն ի մեղաց եւ սէր ուղղութեանց. կրկնեա զուխտս եւ զբարի բարի առաջադրութիւնս մտացդ, յօժար յանձնառութեամբ ամենայն վշտաց եւ աշխատութեանց առ սէր նորա. եւ խնդրեա սուղ բանիւ եւ երկար ըղձիւ զկարեւորագոյնսն քեզ, եւ որոց ինչ քեզ յանձն արարին, եւ ամենեցուն՝ կենդանեաց եւ ննջեցելոց։

Յայտ է թէ այսպիսի զգացմամբ եւ ջերմն եռանդեամբ արժան է քեզ եւ զսահմանեալ աղօթս գոհութեան մատուցանել, միանգամայն զամենայն գոհաբանութիւն անբաւական գիտելով առ մեծութիւն շնորհին զոր ընկալար. վասն որոյ եւ իբրեւ զահի զամօթի հարեալ կացցես ցաւարտ պատարագիդ, եւ ի հրաժարելդ ի սեղանոյն։ Եւ լի սրտիւ եւ բերանով՝ քաջիկ կշռելով եւ որոճալով ասասցես զվերջին օրհնութեան աղօթսն վասն եկեղեցւոյ եւ ամենայն աշխարհի. «Որ օրհնես զայնոսիկն» եւ այլն, յիշելով դարձեալ զի վասն նոցին կարգեցար պաշտօնեայ խորհրդոյն, եւ հարկ է քեզ ամենայնիւ՝ որպէս զանձին՝ նոյն եւ զժողովրդեան պէտս հոգալ, եւ ոչ զներկայիցն միայն՝ այլ եւ զհեռաւորաց, նաեւ զննջեցելոցն ի ծոց եկեղեցւոյ։

Եւ իբրեւ լրումն ամենայն խոստովանութեանց եւ աղերսից ընթերցցիս զսկիզբն աւետարանին Յովհաննու. զոր զբազումք ի նախնի քրիստոնէից՝ գրեալ կանխէին զպարանոցաց իւրեանց, ի մխիթարութիւն հոգւոց իւրեանց եւ ի ցրումն սադրանաց բանսարկուին։ Ծանիր եւ դու յընթեռնուլդ՝ քանի՞ մեծ է հիւրն, զոր արդ իսկ ընկալար հացին եւ գինւոյն տեսակօք, Բանն յաւիտենական, կեանքն եւ լոյսն. եւ տե՛ս մի՛ խաւարիցիս ի քեզ կրելով զլոյնս, որով եւ արժան է քեզ այլոց լինել լուսատու. միեւ արդեօք զոր ընկալարդ՝ իբրեւ զաշխարհ խաւարեալ տգիտութեամբ եւ մեղօք՝ եւ դու ոչ ծանիցես. մի՛ երբեք ճշմարտեսցի եւ ի քեզ բանն ահագին. «Յիւրսն եկն եւ իւրքն ոչ ընկալան զնա». այլ լեր ըղձակերտ զի տացի՛ քեզ եւ զտուեալն պահեսցես՝ «իշխանութիւն որդիս Աստուծոյ լինել». եւ ի Բանէ անտի մարմնացելոյ եւ բնակեցելոյ ի քեզ՝ խնդրեսցես եւ առնուցուս զլիութիւն շնորհաց եւ ճշմարտութեան, որով ուղղին կեանք ի վերայ երկրի եւ առաջնորդին յերկինս։

Եւ իբրեւ հրաժարական ողջունիւ արձակես զժողովուրդնօրհնութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, մաղթեա զնոյն օրհնութիւն շնորհաց անմեկին նորին լինել ի հոգւոյ քումէ եւ ի մարմնոյ մինչեւ ի սպառ։

 

ՅԵՏ ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

Ամենայն գործ բարի գոհութեամբ կնքի. իսկ մեծագոյնս այս գործոց որպիսի՜ս պահանջիցէ գոհութիւնս։ Ոչ աւելի ինչ ասել համարիցիս՝ եթէ եւ ամենայն ժամանակ կենաց անբաւական գրեսցի առ այս. այլ քանզի հարկ ի վերայ կայ պարապել եւ ի բազմապատիկ գործս ի պահեստ կենաց եւ ի կատարումն պէսպէս պարտուց, գէթ ամենայն ամփոփմամբ մտաց կաց առ պահ մի միայն ընդ միայնում՝ զոր արդ ընկալար ի սեղանին, յետ ի բաց դնելոյ այնու պատկառանօք որով արկարդ զանձամբ՝ զզգեստս պատարագին. եւ փակեալ զզգայութիւնս քո առ ամենայն զբաղանս, բացցես զսիրտ քո առ Յիսուս, երդմնեցուցանելով զնա օրհնել զքեզ մինչչեւ քո մեկնեալ յեկեղեցւոյ, կամ յայլ գործ ձեռն արկեալ։ Եւ որպէս զաղօթս պատարագին՝ նոյն եւ զգոհութեան ասասցես յուշիկ եւ ամենայն զգաստութեամբ եւ եռանդեամբ. զի յաճախ ի ձեռն աղօթից գոհութեան ներգործին ազդեցութիւնք սրբոյ խորհրդոյն. եւ որպէս յետ մարմնաւոր սեղանոյն պիտոյ է հանգիս յաշխատութեանց՝ ի դիւր հալողութեան կերակրոյն եւ ի կազդուրումն մարմնոյն, ի դէպ է եւ յետ հոգեւոր խրախճանին՝ խնդրել առ վայր մի հանգիստ յարտաքին գործոց եւ զբաղանաց, եւ իալ դուլ սրբոյ Խորհրդոյն՝ ծաւալել զզօրութիւն իւր ի հոգւոջ։

Առ այս օժանդակեսցեն քեզ, եթէ ոչ պատրաստ գտցի անձն քո, աղօթք հոգեկիր արանց, որպէս Ս. Թոմայն եւ Բոնավենդուրայ եւ այլոց. պէսպէս աղերսք կամ ներգործութիւնք. Հաւատոյ՝ զի ընկալար զՔրիստոս՝ Աստուած եւ մարդ ճշմարիտ. Յուսոյ՝ զի ի նմանէ են ամենայն բարիք. Սիրոյ, զի չիք ինչ մեծ եւ քաղցր եւ գեղեցիկ քան զայն. Խոնարհութեան, զի ամենեւին անարժանդ ընկալար զամենեւին արժանաւորն. Նախանձու զի դադարեսցեն այսուհետեւ մեղք ի քեզ եւ յայլս, եւ հաստատեսցի արդարութիւն Աստուծոյ։ – Յանդիման արա քեզ զՔրիստոս որպէս երեւեցաւն յետ յարութեան՝ առաքելոցն եւ կանանցն սրբոց, առոյգ մարմնով այլ նշանօք բեւեռաց ձեռացն եւ ոտից եւ գեղարդնախոց կողին, եւ պատկառեաց եւ երկիր պագ. ապա եւ բուրն հար զնմանէ, մատո՛ համբոյր փրկագործ ձեռացն եւ երկնաչու ոտից. խնդրեա խոնարհութեամբ եւ զնորին համբոյր որպէս հարսնացեալ նմին. Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ. եւ իղձ լեր փարել զնովաւ, եւ կալ անմեկին ներքին միաւորութեամբ. խօսեաց, խնդրեա եւ ասա զոր ինչ եւ այլ թելադրեսցէ սիրտ քո ջեռեալ սիրով եւ լուծեալ զղջմամբ։

Դի՛ր հաստատութեամբ ի մտի՝ բազում անգամ եւ յաւուրն յիշել զերախտիս Տեառն քո եւ գոհանալ ի սրտէ նաեւ ի պարապելդ յայլ գործ՝ ըստ պարտուց պաշտամանդ. եւ փափագեա՛ց ուժգին, զի զոր ընկալարդ այդքան պատրաստութեամբ եւ գոհութեամբ՝ երեւեսցի ի քեզ Քրիստոս, եւ ի ներքին զգացմունս քո եւ յարտաքին գնացսդ. եւ թէ հնար է՝ վկայեսցեն եւ տեսողք եթէ զՔրիստոս ի քեզ կրես. եւ ըստ ասից Ս. Յովհ. Ոսկիբերանի՝ այնպէս արժան իցէ քեզ մեկնել ի սեղանոյ անտի՝ զի յամենայն կողմանց հրաշունչ երեւիցիս եւ զարհուրելի դիւաց, ջեռուցիչ սրտից եւ հալիչ աղտից։

Անմարթ է Հաղորդութեան անգործ մնալ իւովսանն. անկ է նմա աճեցուցանել զշնորհ, կարճել զմեղս, վառել զսիրտ ի սէր երկնայնոյ, յատելութիւն երկրաւորաց, լուսաւորել զմիտս, մաքրել զմարմինս, խաղաղել զխիղճ եւ հրճուեցուցանել զհոգի։ Եթէ ոչ ազդեցին այսոքիկ ի քեզ՝ յայտ է թէ ի քէն է վնասն. զի ոչ մեծաւ ցանկութեամբ եւ պատրաստութեամբ մատեապ ի սեղանդ, այլ օտար ցանկութիւնս ունելով ի սրտի. եւ զի՞նչ զարմանք եթէ դառնացեալ գոլով բերանոյդ՝ ոչ զգայցէ զքաղցրութիւն մեղեր։ Վասն որոյ յառաջ քան զպատարագն՝ անկ է սրբել զկամս եւ զմիտս յամենայն ցանկութեանց արտաքնոց եւ ի գաղջութենէ, որպէս զի մի՛ լիցին խափանիչք աստուածայնոցն ներգործութեանց։ Մի՛ լիցի քեզ երբեք իբրեւ ի սովորութենէ եւ արտաքին պատճառանօք՝ առանց մտադիւր պատրաստութեան վաղվաղել յահաւոր սեղանն. զի եւ մի անգամ անարժանութեամբ պատարագել՝ դատաստան է անձին յատենին Աստուծոյ, ըստ վճռոյ առաքելոյն Պօղոսի։

Այսոցիկ խնամով եւ երկիւղիւ փոյթ կալեալ, որպէս զի օգտեսցիս յամենօգուտ պատարագէն, եթէ եւ յետ այնր ոչ գտցես բորբոքեալ զսիրտ քո, ոչ զմայլեալ յանուշակ խրախճանէն, եւ քննելով զխիղճ մտացդ՝ չգտցես ծանր ինչ, կամ թուլութիւն կամաւոր, միւ լինիր յուսահատ, եւ մի՛ կացցես յետս ի պաշտելոյ զխորհուրդն. գիտասջի՛ր, զի Աստուած ջանս եւ կամս բարիս խնդրէ ի քէն, եւ տայ քեզ յիւրոց բարեաց եւ շնորհաց՝ որչափ եւ երբ պատշաճ վարկանի, զի մի համարիցիս քոյով կամ մարդկային ճարտարութեամբ յաջողել ի գիւտ շնորհացն, այլ ձրի նորին հաճութեամբ. եւ դու հանապազ երկիւղիւ եւ հաւատով պատրաստեսցես զանձն քո, գոհանալով եւ զփոքուէն զոր զգաս ի քեզ ի բարեաց մասնէ, եւ փափագելով խոնարհութեամբ եւ աներկմիտ յուսով՝ առաւելագունից շնորհաց, եւ այն ի փառս նորին Աստուծոյ։