Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

ԿՐԹՈՒԹԻՒՆ ՅԻՇԱՏԱԿԱՒ ՄԱՀՈՒԱՆ

ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ

ԻԲՐԵՒ ճշմարտութիւն ամենայայտ եւ իբրեւ առած անլռելի՝ ընդունիմք, գիտեմք եւ գուցէ յաճախ իսկ կրկնեմք բանիւ բերանոյ, եւ ազդեմք առ ընկերս կամ առ այլս, եթէ Վախճանն պսակէ զգործն. եթէ, հարկ է՝ նախ քան զսկիզբն գործոյն՝ զվախճանն նկատել. եւ աստուածաշունչ պատգամաւ՝ Յիշեա զվախճանն, եւ յաւիտեան մի՛ մեղիցես։ Գիտեմք եւ զայն քաջ, զի վախճանն՝ ըստ գործոյն լինի. եւ եթէ ոչ նախատես լիցուք ապագային հոգով՝ ոչ կարէ վախճանն փոխել կամ ուղղել զգործն. յոր կոյս եւ ոք դէմ եդեալ իցէ ի նոյն եւ ժաման լինի. եւ յոր կողմն կորացեալ իցէ աշտարակն կամ փայտն տապարատաշ՝ ի նոյն եւ անկցի կողմն։ Գիտեմք աներկբայ, զի որքան ընդունայն եւ յիմարական է մարդոյ խոկալն կամ ըղձալ՝ եթէ այսպէս կամ այնպէս եղեալ էր սկիզբն կենացն կամ ծնունդն, այնքան եւ առաւել եւ կարեւոր է խոկալն եւ հոգալ՝ զի այսպէս ինչ եղիցի, այսինքն բարի եղիցի վախճան կենացն, որ մահն։ Եւ եթէ ունիցի ոք հանապազ զայս ի մտի, անմարթ է թէ եւ ոչ ըստ այնմ արժանապէս ուղղիցէ զընթացս իւր որ է միջոցն սուղ՝ ընդ վարկպարազի սկիզբն եւ ընդ վախճանն ամենունակ, յորմէ կախի յաւիտենականութիւն, ամենայն ինչ, մշտնջենաւոր երանութիւն կամ կորուստ անգիւտ։

Այլ, բաբէ, փորձ դարուց եւ վարուց, ամենօրեայ տեսարան կենաց եւ գործոց մարդկան՝ թուին իմն ընդ հակառակն ելանել տեսութեանս. թուի իմն՝ եթէ առաւել այլոց քան անձանց յիշեցուսցեն մարդիկ զառածն այն եւ զճշմարտութիւն անյեղլի եւ անմոռանալի. եւ յաճախագոյն այնպէս գործեն՝ որպէս թէ չգուցէ գործոյն վախճան ինչ կարեւոր, զգուշանալի, եւ քննելի յաւուր միում, յաւուրն յետնում. ոչ յիշեն զվճիռն տէրունի, եթէ «ընդ ամենայն դատարկ բան՝ զոր խօսիցին մարդիկ, տայցեն համարս յաւուրն դատաստանի». եւ եթէ ընդ բանի միոյ լոկոյ՝ որ ի դոյզն քթիթ շրթանց թռչն ի բերանոյ՝ այսպէս պահանջի, զի՞նչ ապա ընդ գործոց, ընդ երկար մտածութեանց եւ ընդ հաւանութեան կամաց։ Եւ զի այնքան երագք են միտք եւ կամի ի ներգործել, ի միում միայն աւուր կամ ի ցերեկի արթնութենէ, եւ ի միում իսկ ժամու, ո՞րքան ներգործութիւնք բղխեն ի մտաց, ի սրտէ եւ ի զգայութեանց, որոց հարկ է անհրաժեշտ ընդ տէրունական դատաստանաւն անկանել։ Եւ սակայն տեսանեմք զմարդիկ՝ հանապազ թօթափել զգործս իւրեանց՝ իբրեւ քարինս ինչ ի ծով, որք անկեալ եւ անյայտ լինիցին, եւ ոչ յիշեն զի թէպէտ եւ չերեւին՝ այլ ի յատակս անդ իջեալ դնին, եւ է ակն՝ որ քննէ զխորս ծովուց եւ անդունդք աներեւոյթք մերկապարանոց են առաջի նորա։

Բայց մեր աստանօր թողեալ զմարդիկ՝ հարցցուք զմարդս. իցե՞մք արդեօք եւ մեք նման նոցին. չիցե՞մ եւ ես, թէպէտ եւ հմուտ աստուածեղէն գրոց եւ պատգամաց Քրիստոսի, թէպէտ կրօնաւոր, թէպէտ քահանայ, եւ հանապազօր պաշտօնեայ ամենայեղ եւ ամենասուրբ խորհրդոյ, սակայն ածիցե՞մ զմտաւ հանապազ կամ յաճախ՝ զվախճանն. զվախճանն հասարակաց, եւ զիմ յատուկ վախճանն. զվախճան կենացս, որ ողջոյն իսկ կենացս է գին եւ կշիռ. զվախճանն սեփական՝ յոր կոչեցայ, զվախճանն՝ առ որ օր ըստ օրէ եւ ժամ ի ժամէ մերձենամ ըստ ընթացից ժամանակի, եւ յորմէ՝ թերեւս նոյնպէս հեռանամ ըստ բարոյապէս գործոց։ Չիցե՞մ եւ ես մի ի նոցանէ՝ որք թերեւս դիցեն առաւօտուց բարի ինչ դիտումն ի մտի, այլ գուցէ ոչ եւս յիշիցեն զայն մինչեւ ցերեկոյն կամ մինչեւ ցմիւս առաւօտ։ – Զմտաց եւ զսրտի ներգործութեանց՝ոչ կարեմ գիտել զթիւ, որպէս եւ ոչ զքթիթս արտեւանանց կամ զշնչոյս տուրեւառ. այլ իցէ՞ օրէն ըստ նոցին անգիտակ անքննող գոլ դիտմանց եւ շարժմանց մտացս եւ սրտի եւ զգայարանաց։ Քանի՞ցս յաւուր կրկնիցեմ զբարի դիտումն. քանի՞ցս ուղղիցեմ զգործս եւ զբանս առ պատշաճն. քանի՞ցս յիշիցեմ զվախճանն. եւ գիտելով քաջ, զի որպէս ամենայն ուղխք ի ծով գնան, այսպէս եւ ամենայն վայրկեանք կենաց յանդունդս հանդերձելոյն երթան, եւ հանդերձելոյն ծով անեզրական՝ չէ հեռի յինէն. գիտելով զի չեն ինձ ընթացք երկարաձիգք որպէս սաղապաեմ գետոց երկրի, այլ համառօտագիծ նիշ մի ճեպ ի ճեպոյ եւ հոսանուտ վտակ, որ ահա խառնի յամենակուլ ովկիան յաւիտենից, որոյ աննուաճելի կոհակք կոծեն անդադար զնեղ եւ զնուրբ անջրպետ երկոցուն աշխարհացս, եւ եթէ օրէն իցէ ասել, ապաժոյժք ապագային յերեսս իմ, ալիք յաւիտենականք խառնին ընդ խռուացեալ ալիս գլխոյս, եւ ոտք իմ ողողեալք դանդաչեն ի ծիր անզերծանելի ծովուն. – եւ տակաւին ի մոռացօնս արկեալ զայսոսիկ, մանաւանդ թէ անզգայեալ, կեամ զկասկածոտ մնացուած կենացս, որպէս թէ կելոց իցեմ ընդ երկար ժամանակս, կամ թէ երկարութիւն կենաց՝ իցէ ինչ մի, կէտ մի, հատ մի աւազոյ՝ առ երագութեամբ ժամանակի եւ առ անչափութեան յաւիտենին։

Ո՜վ կուրութեանս. կուրութիւն այնքան աղիտալի՝ որքան զի եւ վտանգաւոր. եւ այնքան պարտաւոր՝ որքան կամակոր. այնքան կորուսիչ՝ որքան զի խաբիչ. կարծեցուցանելով՝ եթէ սովորակի կրթութեամբ եւ կատարմամբ պարտուցս ինչ հոգեւորականաց, աղօթից կամ ընթերցուածոց, արդարեւ կատարիցեմ զպարտն եւ զպատշաճ. իսկ ոչ առնելով զայն, քանզի ոչ խորհրդածեմ ոչ զսկիզբն գործոյն ոչ զվախճան, գտանիմ ի համար կուրացն կշտամբելոց ի Քրիստոսէ, «Եթէ կոյրք էիք (բնապէս) ոչ էր ձեր մեղ, բայց արդ ասէք՝ թէ տեսանեմք, եւ մեղքն ձեր ի ձեզ հաստատեալ են»։ –Զգաստացիր արդ անձնիմ, բա՛ց զաչս քո. ե՛րթ ի Սելովամ սրբութեան, երթ ի Պրոբատիկէ փրկութեան. բաղդ է արդ քեզ բարեաց, մի՛ վրիպեսցիս. ահա աւուրք հասին ջուրց յուզման, աւուրք հոգւոյդ յատուկ կրթանաց, ջուրց մաքրականք մթութեան աչաց, բղխեալք յաղբերէն կենաց, ի կողից կենարարիդ, եւ յանմահարար բանից աւեիարանի իւրոյ։ Ընդերկար տատանեցար երդիմի գնացիւք. ժամանակն յառաջէ, եւ դու մերձենալով մերձենաս ի վախճան կենաց, այլ ոչ ի դիտելի վախճանն գործոց։ Արդ յերկոսին միանգամայն լեր ակնկառոյց, մինչդեռ կայ ժամ, զոր շնորհէ քեզ փափագող փրկութեան հոգւոյդ, այլ ոչ խոստանայ այլ եւս ժամս բարեպատեհս։ Նմանող լեր օրինակի բազմաց յառաջադիմաց, որք դիպողագոյն հզօրագոյն հնարս ուղղութեան վարուց եւ փրկութեան հոգւոց՝ գտին զխոկումն կատարածի կենաց, կամ զվախճանն եւ զմահ։ Ե՛կ, եւ զպահս ինչ աւուրցս նորոգութեան կենաց՝ նուիրեսցուք առ այս, միամիտ եւ աներկբայ իսկ յուսով, եթէ ոարթ է եւ ի դէպ է, ի հեթեթանաց առժամանակեայ մահուան որսալ զհիւթ անմահականս կենաց։ Եւ առ այս լիցի մեզ առաջնորդ եւ օժանդակ՝ խոհական գրուած հոգեսիրի ւորումն Հօր Յիսուսեան ուխտի, զորոյ եւ արժան համարիմ կանխել զբան մի յառաջարկութեանն, եթէ, գիտելով իսկ զի յոլով են գիրք ճառից զբարւոք մահուանէ, տակաւին ակն ունիմ զի եւ խորհրդածութեանս այսոցիկ ընթերցողք՝ գտցեն իմաստս ինչ հոգեկեցոյցս՝ զոր չիցէ ընթերցեալ այլուր. եւ ես յաւելից, եթէ ըստ յօժարութեան ընթերցողին կամ ունկնդրի՝ գիտէ Աստուած ազդողագոյն առնել զբան քան զբան։