Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Բ.
ԵՐԱՆԻ ԱՂՔԱՏԱՑ ՀՈԳՒՈՎ, ԶԻ ՆՈՑԱ Է ԱՐՔԱՅՈՒԹԻՒՆ ԵՐԿՆԻՑ

Ամենայն կեանք մարդոյ, եւ մանաւանդ սկիզբն եւ կատարած, յայտ առնէ զկարօտութիւն ի պահուստ կենացն. որովք եւ է հնարիւք, որ առ յայլոց մարդկանէ եւ որ յարգասեաց բնութեան. չիք ոք որ ծանիցէ զինքն յաշխարհի աստ՝ եւ ոչ զգայցէ զպէտս ինչաշխարհային, եւ ըստ աճել տիոցն եւ կրից՝ ոչ հոգայցէ պատսպարել զէութիւն իւր արտաքին օժանդակօք։ Զայս քաջ խորհրդածեալ՝ ի դէպ է ընդաբոյս ասել մարդոյ զկարօտութիւն եւ զաղքատութիւն, եւ օրինաւոր՝ զխնդիր ապրանաց. եւ յայսմ անմեղադրելի է, ցորչափ ի չափու կայցէ։ Այլ ընդ նմին, եթէ ոչ ընդաբոյս՝ գէթ դիւրաբոյս է ի նմա եւ ցանկութիւն առաւելին քան զչափ պիտոյիցն, յոր ձգտի պէսպէս պատրանօք. ոչ առ ի կեալ սոսկապէս, այլ առ ի կեալ փափկապէս. ի մոռացօնս արկեալ՝ զի ծնաւ արտաքոյ տեղւոյն փափկութեան, եւ անդստին ի ծնէ դատապարտեալ է՝ քրտամբք վաստակոց հայթհայթել զոգէպահիկն։ Չեն մեզ առ այս պէտք երկար բանից. քաջ ճանաչեմք, եւ ընդ նմին զհակառակն եւս, զբնաւորեալն իղձ կամ ագահութիւն առ ստացուածս եւ զակատումն ի նոսին. յորմէ սակաւք ոմանք եւ ի գերագոյն իմաստասիրաց անտի ազատ գտան, շատ է թէ եւ ոչ շեղեալ յայլ ընդ այլոց տեսութիւնս մերկիմաստակացն։ Բազում ինչ փարելիս ճառեցին զաղքատութենէ փիլիսոփոսքդ, եւ իմաստնագոյնն յիմաստունս՝ ամենայն բարեաց եւ գոյից աշխարհի հանդէս արարեալ, կնքեաց զամենայն՝ Ունայնութիւն ունայնութեանց. այլ ոչ եւ նա եւ ոչ այլ ոք հանդուրժեաց կալ յօժարութեամբ յաղքատութեան պայմանի։

Բայց մեզ աւասիկ «Մեծ քան զՍողոմոն է աստ». որոյ ոչ ստացական կամ հայրենատուր էր՝ որպէս նորայն, այլ ինքնատուր ե՛ւ իմաստութիւնն ե՛ւ ամենայն ինչ. եւ սա նախ՝ ոչ միայն տանելի եւ գովելի՝ այլ եւ երանելի հռչակեաց զաղքատութիւն. եւ որպէս ճշմարիտ վարդապետ՝ գործով յինքեան զնոյն եցոյց. որոյ եւ ծնողք իսկ եւ ծննդավայր, եւ կենակիցքն եւ ընկերք եւ բնակարան, ամենայն ինչ աղքատին. հիւսն մի, հովիւք եւ ձկնորսք. անտուն, անտեղի, եւ ոչ իսկ սեփական ունելով ըստ վայրի կենդանեաց եւ թռչնոց որջ կամ բոյն կամ բարձ հանգստի, ուր դիցէ զգլուխ իւր հոգած եւ յօգնած՝ ի խնամելոյ զմարդիկ եւ յաղօթելոյ զգիշերն ի բուն առ Հայր, առ որ կարէր անդստին ի սկզբանն ասել սրտառուչ. «Աստուած իմ, Աստուած իմ, ընդե՞ր թողեր զիս»։

Յայսպիսեաց իմն աղօթից թուի ինձ տեսանել զնա այսօր վաղայարոյց ի գլուխ լերին, բանալ զբերան իւր բարեբուղխ, եւ առաջին բան աւետարանել զԵրանութիւն աղքատաց. բայց ոչ վարկպարազի եւ աղտեղի աղքատաց՝ որովք լի էր եւ Պաղեստին եւ է ամենայն աշխարհ, այլ որ յօժարութեամբ եւ պարկեշտութեամբն են. «Երանի՜ աղքատաց հոգւով, զի նոցա է արքայութիւն երկնից»։ Որպիսի, աղքատութիւն, եւ որպիսի՛ ճոխութիւն. մինչ մեծատունք փարին զերկրաւ եւ ոչ կարեն լիովին ընդգրկել, դու Տէր, տես աղքատաց ըմբռնել զերկինս։ Ո՜ հոգեւոր աղքատութիւն, անդրանիկ երանութեանց Քրիստոսի։ Ո՞չ աւանիկ դա եւ մեր առաջին ծնունդ եւ բարբառ եղեւ սրտի, յաւուր՝ յորում թողեալ զտուն եւ զաշխարհ եւ որ ի նոսին՝ եկաք այսր, եւ ի նուիրմանս մերում առաջին դաշն ուխտի առ Աստուած եղեւ Աղքատութիւն, նոյն եւ առ ի նմանէ գրաւական մեզ խոստացելումն Արքայութեան երկնից։

Եւ զի՞նչ էր զոր ուխտեցաքս անդ առ ոտս սեղանոյն սրբոյ. – Հրաժարել յամենայն երկրաւոր ստացուածոց՝ եթէ ունէաք եւ եթէ կարէաք ունել. եւ այս առաջին պայման էր ուխտիս մերոյ հոգեւորի, որով իբրեւ խորայատակ իմն խրամով՝ պատսպարիմք ի հրապուրանաց ընչից եւ ի վայելից նոցին։ Այլ ոչ է հնար միովս այսու կալ մեզ յակաստանի, յաշխարհիկ անձանց եւ յընչեղաց. զի մեծ են եսոցն հրապոյրք առ սիրտ՝ քան զդոյզն ինչ նիւթ եւ դրամ. զգուշակենցաղ կրօնաւորի՝ օրէն է աղքատանալ եւ յընտանութենէ մարմնոյ եւ արեան. այս երկրորդ պայման մերոյ աղքատութեանս։ Այլ եւ ոչ աստէն զկայ առնուլ. քան զընչից եւ քան զմարդկան՝ չարագոյն եւս է կրօնաւորի՝ յարումն յանձն իւր կամ սէր անձին. ներքսագոյն պարտք են նմաունայնանալ եւ յանձնէ. «Ուրանալ յանձն», տէրունեան վճռով. եւ այս երրորդ եւ վեհագոյն պայման աղքատութեան հոգւոյ։ Այսոքիւք երրեակ աղքատութեամբք ճողոպրեալ սոսկացեալ հոգի՝ նստի անկասկած իբրեւ յերկնաբերձ դղեկի, անտեղիտալի վերամարտ ալեաց աշխարհի եւ մարմնոյ, եւ մարթի միմայն ընդ միայնոյ լինել ընդ Աստուծոյ։

Ա

Փափագողաց գալոյ զհետ իւր եւ յարքայութիւն երկնից դիմելոյ, Քրստոս առաջին բան ասաց. Ե՛րթ, վաճառեա զինչս քո եւ ապա ե՛կ զկնի իմ։ Աւադիկ երիտասարդդ որ փափագէր այդմ. այլ տեսէք, զիա՞րդ այլ յայլմէ լինի ի լսելն զվճիռդ զայդ. թուի իմն նուաղել բեկանել յանձին, եւ յառաջ քան յընչիցն՝ ի կենաց անկանել. եւ խոժոռեալ թիկնադարձոյց առ Յիսուս՝ եթայ փարիլ զընչիւքն կորստաստոյգ փափագողս եւ սիրողս Յիսուսի. «Ահաւասիկ, ասեն, մեք թողաք զամենայն, եւ եկաք զկնի քո»։ Ոչ զի ըստ աշխարհի անկածք եւ աղքատք ոմանք էին եւ ծովախոյզ ձկնորսք, այլ եւ մաքսաւորք եւ սեղանաւորք՝ միով յօժարութեամբ նմին հետեւեցան. ընդ լրոց աւետեաց արքայութեան՝ առին եւ զճաշակ արքայութեան, եւ դառնացաւ աշխարհ եւ որ ինչ յաշխարհի. եւ թողին զամենայն զոր մարթ էր թողուլ, եւ զոր չէրն մարթ՝ ակամայ կամօք կրել։

Սոցին հետեւեալ եւ մեր՝ զնոյն աղքատութիւն կամաւոր խոստացաք եւ խոստովանեցալ առաջի Աստուծոյ եւ եկեղեցւոյ։ Իսկ այսօր՝ յետ ամաց յոլովից, ի կրկնել յունկն մեր աւետարանութեանս այսորիկ, զիա՞րդ արդեօք լսիցեն սիրտք մեր. խաղայցե՞ն խնդութեամբ յունայնութեան սիրոյ ընչից եւ ի լիութեան անդորրու մտացն խղճի, առաւելեալք այժմիկ գոհութեամբ քան ի սկզբան անդ։ Կարիցե՞մք յօժարագոյն եւ ասել զ’Ահաւասիկ թողաքն եւ գամք զկնի քո, Տէր Յիսուս. եթէ արդեօք բաղխիցի՞ եւ ընդոստնուցու ուրուք սիրտ, հարեալ յայս ինչ կամ յայն նիւթ առաւել քան զարժանն եւ զպիտոյն։ Ի դէպ է խնամով քննել զպանդխտարան մեր եւ զաղքատանոց, զխցիկս եւ զխշտիկ, որոց յամենայն ժամ անկ է պարզութեամբ պատրաստ լինել յասպնջականութիւն աղքատացելոյն վասն մեր Յիսուսի. աղէ՛ շուրջ յածցուք զմեօք ի կայս եւ ի կահս մեր, այլ կանոնական աչօք հեղինակաց կրօնիցս, եւ առեալ զձեռանէ ձեռնկալուին մերոյ Յիսուսի՝ հանդէս արասցուք մենարանիս, ցուցանել անպատկառ զամենայն խորշ եւ դարան, եւ ասել. Այսքան է, Տէր աստանօր, սակայն իմ եւ ոչ մի ինչ յատուկ յայսցանէ. ամենայնն աղքատին եւ աղքատաց։ Կարիցե՞մք այսպէս ասել համարձակ. վկայիցե՞ն սիրտք՝ եթէ արդարեւ թափուր են յասացեալ դիւրութեանց աշխարհի եւ յաւելորդաց, եւ կեամք որով չափով մարթ է կեալ եւ ըստ պատշաճի հրահանգաց կարգիս մերոյ եւ օրինաց. եթէ արդեօք ստգտանիցի՞մք, զի փախուցեալք յաշխարհի վշտաց եւ ի հոգոց, ոչ միայն յանդորրու եւ անկասկած վայելեմք զտուրս Աստուծոյ, այլ գուցէ ոչ եւ արժանապէս գոհանալով եւ շատանալով։ Անձամբ անձանց վկայեմք, զի ի չարեաց փախչելով՝ կեամք ի բարւոջ, եւ պատկառելով յիշեմք զՔրիստոսին, փոխանակ միոյ ինչ թողլոյ ի բնին մերում՝ հարիւրապատիկ աստ յայսմ տեղւոջ ընկալեալ փոխարէն, եւ անբաւից ընդունելութեան ունել յոյս ի հանդերձելումն, եթէ կայցեմք հաւատարիմք։

Բայց, քննեսցուք խղճտ մտօք. այս ամենայն դիւր եւ դարման՝ որով վարիմք՝ իցե՞ն բնաւին քրիստոսատուրք. իցէ՞ ամենայն ներեալ ի կանոնաց կամ ի հրամանաց. չիցե՞ն ինչ իրք սպրդեալք եւ ըստ կամաց եւ ըստ քմաց։ Իցեն թերեւս դուզնաքեայք եւ չնչնինք. բայց, տես ինձ, զի մեծի եւս ծանականաց են չնչենեօք վրիպել յերանութենէն Քրիստոսի՝ քան բազմօք օրինապէս կեալ յաշխարհի, եւ փոխանակ լումայիւ միով ընդ այրւոյն գնելոյ զարքայութիւն, խերեւեշիւ լոկով սեփականաւ անկանել ի բաց յարքայութենէ։ Շիւղ մի փոքրիկ յաչս՝ թաքուցանէ եւ զլեառն մեծ. «Հա՛ն ի բաց զշիւղդ յականէ քումէ». եւ առեալ զայն ի ձեռին՝ հայեաց եւ ասա ընդ երանելւոյն Զոսիմոսի, եթէ կրօնաւոր՝ «ում այս եւ այսչափ ինչ պիտոյ է կամ փութայ ունել, նա ոչ ունի հնար փրկութեան»։ Աւելորդք զաւելորդս ծնանին եւ շնորհաւորքն երբեմն երեւեալք՝ զանշնորհս ներմուծանեն. եւ ի պարզութեան կրօնաւորականի հարկանի գոյն եւ ձեւ եւ հոտ աշխարհի, թերեւս եւ այնպիսի ինչ՝ որով եւ ոչ ամենայն աշխարհիկ կարիցէ բարեքել զանձն ՛ զբնակարան իւր. եւ որ չար եւս է, զհետ նիւթոցն, կամ յառաջ քան զնիւթսն՝ գամագիւտ լինին հրապոյրքն եւ հաճոյք անպատշաճք. եւ յանզգաստից իմն զհետ հոտոյ իւղոց աշխարհի ընթանայ սիրտ զաղփաղփուն։ Չեմք արդարեւ անապատակեացք եւ արգելականք. չէ անմարդաձայն վանս մեր, այլ եւ յաճախեալ (թերեւս քան զչափ) յեկաց մարդկանէ, եւ վասն այսորիկ հարկ համարիցի մեզ բարեքիկս երեւեալ, եւ նոյնպօս յարդարել զոր ինչ միանգամ ընդ տեսութեամբ անկանիցի։ Այո, լիցուք եւ բարեքիկք եւ սրբիկք. այլ մի՛ ինչ ըստ չափ կարգի կրօնաւորութեան, եւ մի՛ առ մարդկան ականէ յԱստուծոյ աչաց անկանել. մի՛, թէ եւ գանձս ոք տայցէ, աւելի քան զվայելուչն մեզ ծախել. եւ եթէ վասն հասարակաց շնորհեալ իցէ գեղեցիկ ինչ եւ շքեղ յարդարել, զարդարեսցուք եւ կարւեորագոյն եւս իրօք, պարզութեամբ ասեմ եւ պարկեշտութեամբ՝ չածել արատ դիւրավնաս աղքատութեան։ Եթէ գլուխն առաքելոց պատուիրէր տիկնայց աշխարհի եւ հարսանց. «Մի՛ արտաքուստ հիւսիւք եւ ծամակալօք եւ պաճուճեալ զգեստուք զարդ, այլ ծածուկ սրտին մարդն անկեղծութեամբ, հեզութեամբ, եւ հանդարտութեամբ հոգւոյն», զի՞նչ պարտ իցէ ուսանել աստի եւ ասել անաշխարհիկ միանձին։ Աղաչեմ, մի՛ դոյզն ինչ վնաս անձին լոկոյ համարել, թէ գտցի ինչ առ ումեք յանպիսեաց աւելորդաց, զի իւրաքանչիւր անձն ի կրօնի՝ մասն է միոյ մարմնոյ, եւ անկ է համաձեւ լինել բոլորումն։ Աքար միայն յանցեաւ ագահութեամբ, ասաց ոմն ի զգօնից, եւ համօրէն բանակի եհաս տագնապ.

Այլ առաւել քան յարտաքին նիւթ եւ տեսարան վանացս եւ վանականաց, յայտ է թէ արժան է ուշ ունել սրտի պարզութեան. զտ ոչ այնքան յէակն եւ յորակն սահմանի աղքատութիւն կրօնաւորի, որքան ի յօժարութիւն եւ ի բերումն սրտին. նիւթք՝ հրապոյրք են համերք, կատարիչ ապիրատութեանն՝ հաւանութիւն կամացն է. վասն այնորիկ եւ ոչ ընչեղութիւնն չար ըստ ինքեան, ոչ նոյնպէս անընչութիւն բարի. այլ որ հոգւով է աղքատ՝ նա երանեցաւ ի Քրիստոսէ. այլ որ հոգւով է աղքատ՝ նա երանեցաւ ի Քրիստոսէ. բազում անգամ լսեմք եւ ասեմք, եթէ Աբրահամ եւ Դաւիթ եւ բազում եւս թագաւորք եւ թագուհիք՝ որք ի կարծեցեալ փափկութիւնս կէին, սակայն եւ ընդ ոսկեձեղուն մարդակօքն մոխրաթաւալք լինէին, զորոց ընդ ծիրանեօքն՝ այծենիք զմարմինսն կծէին, եւ նիւթականաւն գանձու՝ զաննիւթականն գնեցին. քանզի հոգիք նոցա հեռացեալ մեկուսացեալ էին ի յարկաց՝ ուր մարմնով քաղաղավարէին։ Նոքա են որ դատապարտ առնիցեն զայնոսիկ՝ որք ըստ տէրունական յանդիմանութեան՝ գառնենիք են կերպարանաւ կրօնաւորութեան, եւ գայլենիք ցանկութեամբ եւ ագահութեամբ։ Զայսպիսի կիրս անկ է յառաջ քան զինչ ի բաց թօթափել ի սրտէ. եւ ոչ միայն յաւելորդաց՝ այլ եւ ի կարեւորացն իսկ անարատ պահել զանձն, եւ իբրեւ ի հարկէ ընդունել զանհրաժարելին. եւ պարզապէս, առանց մանրախոյզ քննութեան նիւթոց՝ իսրել զաղքատութիւն եւ զշատանալն սակաւուք. որով աննիւթականն հոգի եւ առ աննիւթն հաստեալ՝ անարգել փարեսցի զսովաւ։ Յայս սակս ընդ գերագոյնս լաւութեանց դասեցաւ աղքատութիւն կամաւոր. երանեցաւ ի Քրիտսոսէ, աւետարանեցաւ յառաքելոցն, գգուեցաւ յԱնտոնեանց եւ ի Փրանկիսկեանց եւ ի նմանեացն։ Ո՞յր ուրուք ընթերցեալ զվարս սրովբէասարաս Ասիլացւոյս, հեղինակի նոցոց միանձանց, եւ ոչ հիասցի ընդ սէր եւ ընդ տռփանս իմն նորա՝ յԱղքատութիւնն, զոր քոյր եւ հարսն իւր կոչէ, որով եւ նմանագոյնս վկայն նկրտեալ զհետ Քրիտսոսի, յորմէ եւ յանզուգականն արժանի եղեւ ընդունել վարձս, զտիպս աշխարհակեցոյց վիրացն. եւ կտակաւ աւանդեաց իւրայոցն պարիսպ ամրութեան մենարանացն զաղքատութիւնն ածել. զոր եւ տեսանեմք ցայսօր՝ յետ այնքան դարուց՝ պինդ պահեալ, եւ սքանչանամք ընդ թաւարծի ձեւ նոցին, ընդ որ եւ աշխարհիկքն պատկառ կան եւ պատուեն, թերեւս առաւել քան զնրբազգեստ միանձունսն։ Ո՜ տայր եւ մեզ զնոյն ոգի սերտ ունել ընդ ձեւով մերոյս կարգի. եւ առաւել եւս ջանալ, զի մի՛ յետնեալ գտանիցիմք յառաքինութենէ եւ ի վարձուց այնոցիկ, որոց հաւասարք եմք ուխտիւք եւ անհաւասարք ի խստամբերութեան. զորոյ թերին լցէ կամքն եւ խոնարհութիւն։

Ուրախ լիցի արդ եւ «պարծեսցի եղբայր խոնարհ ի բարձրութիւն իւր, եւ մեծատունն՝ ի խոնարհութիւն իւր». յիշելով միշտ զի «Աստուած ընտրեաց զաղքատս աշխարհիս, որ են մեծատունք հաւատովք եւ ժառանգաւորք արքայութեանն զոր խոստացաւ սիրելեաց իւրոց»։ Ոչ միայն սիրելի լիցի՝ այլ երբեմն եւ զգալի՝ աղքատութիւնս մեր. լիցուք եւ մեք երբեմն՝ ըստ Առաքելոյն՝ կարօտեալք եւ պակասեալք, որպէս զի ի նուազութեան ինչ մարմնաւորացն՝ հոգեկանն առաւելուցու ի մեզ մխիթարութիւն. այն զի ոչ է մարթ երկոքումբք միանգամայն լիանալ, հոգւոյն քաղցրութեամբ եւ դիւրակեցութեանն մարմաջմամբ։ Աղքատասցուք յօժար կամօք, զի ի վերայ հասանիցեմք, եթէ որպէս «Զցանկութիւն տնանկաց՝ լուաւ Տէր. եղեւ Տէր ապաւէն տնանկին». եւ սիրտք մեր վկայեսցեն, եթէ մինչչեւ մեր խնդրեալ «Պատրաստ արարեր քաղցրութեամբ քով տնանկի, Աստուած»։ Աղքատն հոգւով ոչ ամաչէ երեւել աշխարհի աղքատ եւ մարմնով, զի գիտէ այնու կերպարանակից գոլ Քրիտոսի. այլ ամաչեսցուք՝ եթէ երբէք քան զաշխարհիկսն ճոխաբար վայելեմք. հայհոյութիւն եւ երդմնահարութիւն համարեսցի՝ եթէ երբէք տրտունջ ընդ նուազութիւն ինչ կամ անարգութիւն լուիցի։

Այլ եւ ի հակառակէն, ներեսցի յիշել աստանօր եւ բանս երկու. մի, զի թէպէտ եւ անկ ղ աղքատացս շատանալ յամենայնի եւ խնդալ եւս ընդ նուազութիւն, այլ որոց հոգ տնտեսութեան ի վերայ կայ՝ մի՛ նուազեցուցանել ի սահմանեալ չափոյ՝ անփութութեաբ կամ ըստ կամս, եւ տալ առիթ քրթմնջանաց բանիւ կամ մտօք։ Եւ միւս, ոչ օտար համարել յաղքատութենէ՝ խնամով զմաքրութիւն անձին եւ զսպասուց եւ զտեղեաց, այլ եւ զշուք նորին եւ որպէս ասի յառակս՝ առողջ հոգի յառողջ մարմնի, նոյն յայտնիցի եւ յառակս՝ առողջ հոգի յառողջ մարմնի, նոյն յայտնիցի եւ մաքուր հոգի ի մաքուր մարմնի՝ որ տուն եւ տաճար է ստեղծողին. եւ արժան է աստուածանուէր անձանց՝ զարտաքին սրբութիւնն հայելի կարգել ներքին մարդոյն՝ ամենայն համեստութեամբ, մանաւանդ յորժամ հարկ իցէ յաշխարհի եւ ընդ աշխարհիկս քաղաքավարել, ի շինութիւն նոցին, եւ մի՛ երբեք ի գայթակղութիւն, եւ մի՛ մերովսանն տալ առիթ արհամարհութեան. եւ խոհական զգուշութեամբ մի՛ առաւելուլ եւ մի՛ զուազել. յուշի ունելով, զի թէպէտ եւ յաշխարհի շրջիցիմք, այլ ոչ եմք յաշխարէ, այլ ընդ Քրիտսոսի կապեալք եմք անանջրպետ։ Եւ յորժամ առաքիցիմք յօտար տեղի, յիշեսցուք եւ զառաքեալսն ի Քրիստոսէ եւ զպատուէրս նորին, Մի՛ պարկ, մի՛ բազում պարեգօտք եւ որ այլն եւս. «Ունիմք հանդերձ եւ կերակուր, ազդէ Առաքեալն, եւ այնու շատասցուք». եւ զի լոր ունիմքս՝ ձրի ունիմք, տացուք եւ մեք ձրի՝ ըստ մերումս բաւականութեան, յիշելով դարձեալ զՔրիստոսի երանութեանն առ տուողն քան առ առնողն։ Մի՛ մոռասցուք եւ զկտակ նախահօր ուխտիս մերոյ, եթէ՝ «Ոչ իմիք այնպէս վրէժխնդիր եւ նախանձաւոր եմ՝ որպէս դրամս ժողովելոյ կրօնաւորաց, եթէ չիցեն նոցա պէտք, զի մեծ վնասուց առիթ է այն. վասն որոյ որք յետ իմոյ վախճանի մտանելոց են ի կրօնս յայս, ահա լուիցեն զոր ասեմս այժմէն։ Ոչինչ այնպէս ատելի է ինձ՝ որպէս ժողովել դրամս առանց պիտոյից. եւ ոչինչ այնպէս ախորժելի՝ որպէս ի բաց կալ ի կուտելոյ դրմս։ Արդ որք կամիցին զհետ իմ գալ եւ զհաճոյս աչաց իմոց առնել, պահեսցեն զայս զոր ասացի. քանզի ժողովել զդրամս՝ զբազում կրօնս արկ ի վնաս եւ ի թուլութիւն»։

Վերագոյն եւս ամբարձեալ զաչս՝ պատկառեսցուք ի Քրիստոսէ՝ յաննման աղքատէ եւ ի քարոզէ աղքատութեան, այլ եւ յաշխարհայնոց քննողաց զմեզ՝ եթէ քան զնոսին բարեքիկս եւ ունեւորս երեւիցեմք ի տունս նոցին. եւ մինչ այլք ոմանք յեղբարց մերոց, ընդ որս չիք խտիր մեզ աստանօր ի վանս, անդ՝ անկած ընտանեաց վիճակեալք՝ արդարեւ աղքատագոյնք քան ի մենաստանից կեցցեն, եւ այլք յընդարձակագոյն տան՝ աւելորդօք յօրանայցեն։ Պինդ կալցուք զոճ եւ զձեւ մեր բնիկ, եւ մանաւանդ զօրինակ եւ զպատուիրանս եւ զխրատ Քրիստոսի, որ եւ այժմ իսկ ի միջի մերում կայ սոսկ անպաճոյճ, նա եւ յանճառելին եւ ի պաշտելի խորհրդեանն, փոքու իմն նիւթով նաշհւոյ ամփոփեալ զինքն բովանդակ մարմնովն աստուածացելով։ Ո՜հ, արդեօք յահեղասքանչ պահու անդ՝ յիջեվանել քում ի սիրտս մեր, ո՛վ բարի Յիսուս, եւ ի շուրջ հայելդ, գտանիցե՞ս ի ներքս ի մեզ աղքատութեամբ հոգեկանաւ յարդարեալ քեզ տաղաւար, եւ յօժարիցի՞ս դնել զգլուխ քո լցեալ ցօղով ցրտով յ’ընդ վայր յածելոյ ի դրունս աշխարհայնոց, եւ հանգուցանիցես ի միջի աշխարհատեաց եւ ընչատեաց ըղձից։

Բ

Թէպէտ եւ ոչ փոքր ճիգն է յամենայն նիւթական ընչից ունայնացուցանել զսիրտ, այլ եւ ոչ փոքր դիւր է՝ կեալ անհոգաբար եւ լիաբար ի միաբանութեան յոյժ առաւել քան զոր կարէին կամ յուսային արդօք յաշխարհի. եւ մարթ է ըստ արտաքին տեսութեան՝ ասել, եթէ ոչ այնքան թողին անդ զինչս՝ որքան գտին աստ։ Կարեւոր եւս ուրեմն պահանջի աստանօր հրաժարումն, ըստ բացայայտ բանից Քրիստոսի, ոչ միայն թողուլ զինչս եւ զագարակս, զտուն եւ զտեղի, այլ եւ զընտանիսն, զհայր եւ զմայր, զեղբարս եւ զորդիս, համանգամայն զազգակիցս եւ զհարազատս, զսիրելիս եւ զբարեկամս. մինչեւ ոչ համարել նորա յիւր աշակերտ՝ որ ոչն հրաժարիցի յայսմ ամենայնէ։ Զայս օրինադրեաց նուրբ կանոն՝ այն որ ի հնումն պատուիրէր՝ յետ եւ զոյգ աստուածսիրութեան զպատուելն զհայր եւ զմայր։ Քանզի հրաժեշտս այս՝ նուէր է առ Աստուած, եւ նուիրել Աստուծոյ վայել է զսիրելին ինչ. եւ յայտ է թէ սիրելագոյն են մարդոյ՝ իւր նմանիք, մանաւանդ արիւնակիցքն, յոյրց ծնանն կամ զորս ծնան, եւ ընդ որոց համասնունդք եղեն եւ կենակիցք։ Ամենեցուն յայտնի են իրքս, եւ փոքր ի շատէ առեալ է զփորձ եւ զկիրս ընտանեկան եւ բարեկամական կենաց, յորս բռնագոյն է բերումն եւ յարումն սրտի՝ քան յանշունչ եւ յանբան ինչս. եւ ոչ փոքր գայթակղութիւն է անձին, եթէ ոչ ակն հոգւոյ քաջ թափ անցեալ առաքինօրէն արկցէ զսուսերն պօղոսեան ընդ ամենայն յօդուածսն, եւ ընդ մարդ եւ ընդ մարդ։ Զի՞նչ փարելի՝ մանաւանդ վասն նորատիոց՝ քան զհայր, առիթ եւ յանձանձիչ կենաց. զի՞նչ գողտրագոյն քան զմայր՝ ծնօղ եւ անձամբ յանձնէ սնուցանող. ո՞ր պատկեր տարփալի քան զքեռ եւ զեղբօր, ընկերակցի, խաղակցի եւ խորհրդակցի նորածնայ կենաց. որպիսի՜ գգուանք, որպիսի՜ աղապատնք. եւ եթէ ոչ կանխիցէ արկած ինչ դժնդակ՝ եդեմական կեանք թուիցին ընտանեկանքդ բարեկեցիկք։

Այլ աղէ փոքր մի վերագոյն եւս ամբարձցուք զաչս. մինչեւ ցե՞րբ եւ ցո՞ր վայր տեւիցեն այդպիսի կեանք. զե՞րբ յամեսցէ թոշակն դատապարտութեան առհասարակ մարդկան, քիրտն, վաստակ եւ արտասուք. նա թէ եւ ոք դիւր ունիցի եւ յերկար վայելիցէ յանդորրու, եթէ միտս զգաստս ունի՝ ոչ կարիցէ անընդոստ կալ առ ձայնն Յիսուսի. Թո՛ղ զամենայն, եւ եկ զկնի իմ։ Միթէ ո՞չ լուաւ զայդ ձայն՝ երիտասարդն բարեմոյն. այլ խոժոռեալ ի բաց գնաց. ոչ միայն զի ինչս ունէր՝ այլ եւ զովողս։ Բայց ոչ այսպէս Զեբեդեանքն եւ Սիմոնեանք. որք ոչ միայն զգոյիւ չափ զինչսն եւ զհայթայթիչս ընչիցն թողին՝ զգործիս եւ զծովայածիկ նաւակն, այլ եւ զհայրն իւրեանց ի նմին, եւ զորս ի տանն՝ հարազատս, ազգականս, նա եւ զկանայս, որպէս ի հնումն զկանխագուշակ ձայն Եղիայի լուեալ Եղիցէ՝ թողոյր իսկոյն զարօր եւ զլուծս եզանց, եւ հազիւ համբոյր սի տալ խնդրէր հօրն եւ մօր եւ դառնալ առ մարգարէն, զորոյ՝ վասն յընտանեացն հրաժարման՝ ժառանգեաց զոգի հրեղէն եւ հրաշագործ։ Այս աղքատութիւն հոգւոյ է ըստ Քրիստոսի, գերագոյն քան զկարծիս եւ զբարս աշխարհի, որ եթէ եւ թողուցու զընտանիս եւ զհարազատս՝ երթեալ փարի զօտարօք։ Դժուարին է պատերազմս այս բնութեան. եւ առաքինի զօրութեան պէտք են սրտի՝ առ թողուլ հրաժարել ի բնութենակից սիրելեաց եւ սիրողաց, եւ քակիլ իմն ի կապանաց կենաց։ Սակայն ըստ այնմ եւ մեծ է փոխարէնն. զի զայդր ամենայնի «զհարիւրապատիկն առցէ, ասէ Յիսուս, եւ զկեանսն յաւիտենականս ժառանգեսցէ»։

Լսե՞ս, սիրտ յողդողդ, մերթ թերահաւատ, մերթ յուսագնեալ. ո՜վ, քանիպատի՛կ իցեն վարձք քո՝ եթէ կացցես հաւատարիմ ի կոչմանդ. չիք այնուհետեւ քեզ տոյժ կամ կորուստ, բայց միայն յանձնէդ, եթէ ագահիցես ի տուրս քո, յետս հայելով յորս թողերն։ Ոչ է աղքատ հոգւով՝ որ յաղքատանոցի աստ Յիսուսի հոգայ զընտանեաց եւ զհարազատաց ըստ մարմնոյ, կղկաթ կաթոգի լինի յորոց հրաժարեցաւն վասն արքայութեան երկնից. եւ զիա՞րդ յաջողիցէ նմա ճանապարհն արքունի, ճանապարհ Քրիստոսի, եթէ մարմնով յանապատի եւ ի կղզւոջ, եւ մտոք եւ սրտիւ յաշխարհամիջի, ի տան ազգականաց, յակումբս բարեկամաց եւ ի հրապարակս։ Եթէ շիւղ մի յաչս ծածկէր զողջոյն քաղաք մի, եւ բնիոն մի խափան լինի կրօնաւորական աղքատութեանն, համարիցի՞մք եթէ անձուկ ընտանեած եւ կենակցութեան ընդ աշխարհիկս ոչ լինիցին խափանարար եւ գայթակղութիւնք առաջադրեալ նուիրական քաղաքավարութեանն։ Մի՛ լիցի աստանօր վերստին վայրապար յիշեցուցանել զաստուածադիր պատուիրանն, «Պատուեա զհայր քո եւ զմայր», զբնաբոյս սէր եւ պարտս առ նոսին։ – Սուրբ են պատուիրանքդ եւ մեզ եւ պաշտելիք՝ ցոր վայր լծակցին օրինաց կրօնիս, եւ կացցուք յողջախոհ չափու. զի վաղվաղոտ է բնութիւն յայսպիսիս եւ արագ անցանէ ըստ չափ։ Պարտք են սիրել եւ պատուել ամենացուն զծնողս, այլ ընդ հնոյն յիշել եւ զնոր օրէնս՝ զորմէ բուռն հարաք, աղքատք եւ տնանկք լինել, հայել եւ ի նախագաղափար մեր եւ յօրինադիր՝ ի Քրիստոս. էին եւ նորա ծնողք, աղքատք, եւ նա երթայր «առաւել առ ոչխարս կորուսեալս տանն Իսրայելի» զհոգեւ պէտս սոցա հոգալ՝ քան զնոցայն մարմնաւորն. սակայն գիտէր Յիսուս ըստ պատշաճի զերկաքանչիւր եւս խնամել։ Վայել է եւ մեզ զմերսն յանձն առնել ի խնամս նորին, եւ ըստ մեծի հարկի՝ նա եւ յայնոսիկ՝ որք ի նմանէ կարգեալ են մեզ առաջնորդ եւ հայր ուխտիս, եւ որոց անկ է բառնալ զհոգս մեր եւ ըստ նոցին խրատու լնուլ զորդիական պարտս՝ որով իւիք եւ ցուցցեն. յիշելով հիացմամբ զանհասանելի գորով Քրիստոսի առ մայր իւր, եւ ի պահու՝ յորում վկայէր թէ՝ ամենայն ինչ իւրովսանն կատարեալ էր, ի խաչի անդ, յանձն առնելով զայրի եւ յանորդի մայր իւր առ աշակերտն սիրելի, փոխանակ իւր։ Եթէ մեծի զարմանաց իրք են այս կտակ Յիսուսի, ոչ փոքր յամօթ լիցին այնոցիկ՝ որք ոչ միայն զծնողսն հոգան բնաւորապէս, այլ եւ առ օտարս ձգին, եթէ անձամբ եւ եթէ մտօք, վայրապար սիրով եւ ընտանութեամբ, ոչ զգալով՝ զի ընտանութիւնդ յաճախեալ՝ օտարութիւն է առ Աստուած, եւ անհնար է սրտի տարածելոյ առ մարդիկն՝ ամփոփիլ առ Աստուած։ եւ ոչ տեսութիւնք եւ զրոյցք միայն օտարացուցանեն կամ հեռացուցանեն զհոգի՝ առ որ նուիրեցան յԱստուծոյ, այլ եւ վայրապար հետազօտութիւնք եւ ընթերցմունք աշխարհական իրաց եւ դիպաց։

Եւ յորժամ հրամանք հարկ առնիցեն մեզ ելանել ի վանաց եւ նգալ յաշխարհ առ ժամանակ մի, նախ եւ միշտ զայն յիշելիէ, թէ առ ի՛նչ եւ առ ո՛ երթամք. եւ որպիսի եւս իցէ պատճառն, պարտք անմեկին են՝ ի շինութիւն լինել այլոց, եւ գիտել զինքն ի դասուէ այնոցիկ՝ վասն որոց ասաց Քրիստոս. «Յաշխարհէ աստի չեն, որպէս եւ ես չեմ յաշխարհէ». եւ զԱռաքելոյն, «զի թէպէտ եւ յաշխարհի շրջիցիմք, այլ քաղաքավարութիւն մեր յերկինս է»։ Այսու յիշատակաւ երթ ո՜վ առաքեալդ հնազանդութեան, եւ տես քաջ, զի մի՛ զոր յայնքան ամս համբարեցեր ի մենաստանիդ վասն արքայութեան երկնից, ի բակաւ ժամանակի վատնիցես յօտարս եւ յօտարոտիս, եւ չքաւորիցիս՝ որպէս զհեռացեալն ի հայրենի տանաէն, եւ փոխանակ հոգեւոր քաղցր սննդեանն որ անդ՝ խոշոր եւ անյագուրդ ճարակաց կարօտիցիս։ Կրկին քեզ քան մինչ ի վանսդ էիր՝ պէտք են զգաստութեան. մինչ անդ մարթ էր քեզ թեթեւազէն մարտնչել ընչ բնութեանդ եւ սրտիդ, բազում սպառազինութեանց պէտք են յաշխարհի, վասն գաղտնեաց եւ յայտնի նետից՝ որք ի տուէ եւ ի գիշերի երեւելի եւ յաներեւոյթս տեղան համարձակ եւ անարգել՝ յանպարիսպ հրապարակի։ Զդրունս, զդրունս զգայութեանց զգուշանալ եւ պահել, զի մի՛ պատրանք ի ներքս սպրդիցին եւ սէր Յիսուսի ելցէ արտաքս, եւ փոխանակ սակաւու իրիք, եւ այն խաբուսիկ եւ սնոտի, վրիպիցիս ի հարիւրապատիկ փոխարինացն խոստացելոց քեզ եւ աստ եւ ի հանդերձելումն։

Շատ համարեալ զայսչափ ինչ ի յուշ առաքելոցս ի քարոզութիւն, կամ յոր եւ է պէտս Ուխտիս՝ արտաքս, ուշ արասցուք եւ խաղաղելոցս ի մենաստանիս, որ որքան եւ հեռի է ի հայրենեաց եւ յաղմըկէ քաղաքաց, եւ ծովապարփակ կղզիացեալ, սակայն, որպէս յայտ է, ըստ անբնիկ պանդխտութեան մերոյ եւ ըստ համբաւուց, ըստ օտարութեան լեզուի, կրօնից եւ բարուց մերոց, տեսարան իմն ընծայեմք եկաց շախարհամուտ նաւաքաղաքիս, եւ գրեա թէ եւ դրունք վանացս հանապազամուտք են ամենայն ազգաց եւ դասուց մարդկան. եւ մարթ է ասել՝ եթէ որքան եւ հեռացաք կամօք յաշխարհէ, այնքան բռնազբօսեալ յակամայս իսկ մտանէ աշխարհ ի սեամս ի գաւիթս եւ ի տաճարս մեր։ Աւա՜ղ նմա՝ որ վայրապար հաճութեամբ եւ քննութեամբ համարիցի անաշխատ գտանել առ ձեռն զհեթեթանս աշխարհի, եւ ի հոտոյ նորին հարեալ կորուսցէ զհոտ անուշութեան Քրիստոսի։ Այլ մեզ՝ եթէ ի տան իցեմք եւ եթէ արտաքոյ, եւ եթէ արտաքինքն առ մեզ՝ անկ է հանապազ ընդ Յիսուսի լինել եւ ըստ Յիսուսի, որպէս սքեմաւս՝ նոյն եւյ աւելի եւս սուրբ վարուք։ Առ մաճն, առ մաճն փութասցուք, եղբարք, եւ հոգասցուք ուղիղ ձգել. զի ոչ երբէք յաջողեսցի մեզ արքայութիւն՝ եթէ յետս ընդդէմ պշուցեալ նայիցիմք։ Ո՜վ արօրադիրդ խաչակիր, դարձի՛ր առ տէր այգւոյն, դարձիր ի սենեակ քո, ի մենանոց, յաղօթանոց. ի քեզ յինքն դարձիր. յիշեա, ո՞յր կաս ի վարձու. վասն ո՞յր թողեր զտուն եւ զընտանիս. մի՛ օտարաց մատենիցես՝ զոր զլացարդ ազգի քո եւ արեան. յիշեա, մի՛ մոռանար, զի «այսուհետեւ աշխարհ ի խաչ ելեալ է վասն քո եւ դու վասն աշխարհի»։ Առ կատարեալ աղքատութիւն հոգւոյ պարտ է զամենայն թօթափել յանձնէ զհոգ եւ զխնամ, զանձուկ եւ զտեսութիւն աշխարհի. գիտելով չափ՝ զի որ ինչ նորա է՝ օտար է քեզ, զի եւ Քրիստոսին քո օտար է աշխարհս այս. օտարացիր եւ դու հանապազ ի նմանէ, եւ միայնացեալ սոսկացեալ՝ գտցես եւ ոչինչ զքեւ, բայց զքեզ ինքն. այլ եւ ի քէն՝ ի քում անձնէ մնայ քեզ օտարանալ եւ ունայնանալ՝ առ ի լրումն աղքատութեան հոգւոյ։

Գ

Խաղաղացելոյն ի հոգոյ ընչից եւ ընտանեաց, առ ժամանումն երանութեանս՝ միւս եւս եւ գերագոյն պահանջի Աղքատութիւն, որ եւ դժուարագոյն. զի ոչ եւս արտաքին է մարտն կամ հակառակորդն, այլ անձամբ անձն. ընդ որում արժան է հանապազակռիւ լինել. քանզի չիք հնար, ցորչափ թէ կենդանի իցէ մարդ՝ ելանել փախչել յանձնէն, յիսկակից թշնամւոյ հոգւոյն. բայց մարթ է եւ պարտ հանել եւ հալածել զհրապոյրս նորին, կամ հզօր եւ անձուկ պարիսպ ածել ընդդէմ թափանցիկ ոսոխին, մարմնոյն, ասեմ, եւ սատանայի։ Սէր եւ հաճութիւն ընդ անձն՝ տունկ է ընդաբոյս եւ խորարմատ, յորմէ՝ թէ ոչ վաղ խզիցի կամ կոտորեսցի, բիւր ընձիւղին շառաւեղք եւ մրգունք դառնութեան, յորոց, աւա՜ղ, քանի՜ սակաւք են՝ որ անճաշակ նմայցեն։ ո՜րքան խոչք եւ խութք կան առ կատարեալ երանութեանն ձեռնհասութիւն։ Դժուարին կարծէ աշխարհ զգիւտ եւ զպահուստ մեծութեանց. այլ դժուարագոյն եւս է պահուստ ներանձնականն աղքատութեան. անսիրելութիւն անձինն եւ ամենայն հաճոյից նորա, այլ եւ ձրից մտացն եւ սրտին, եւ պարզապէս ասել ընդ հոգաշունչ հեղինակի գրոց Նմանութեանն Քրիստոսի, յօժարութեամբ յանձն առնուլ զպանդխտութիւն սրտի. զոր թերեւս դիւրագոյն իցէ իմանալ քան բացատրել. եւ մի յայնց իրաց է, կամ բոլորից վեհագոյն, զորոց ասաց Քրիստոս դժուարին ի մարդկանէ այլ ոչ առ յԱստուծոյ։ Աստանօր է հանդէս ուժին բռնաբարութեան յԱրքայութիւնն երկնից. եւ որքան մեծ յաղթութիւնն՝ այնքան եւ ահեղ կորուստն, այնքան եւ ամօթալի պարտութիւն, եթէ վանեալ ուրուք զհրապոյրս աշխարհի եւ զընդաբոյս գութ եւ գորով աղեաց, ի հանդարտութեան մենաստանին եւ յիւր ուրոյն ամուր ապաստանի, ի հոգեւոր հրահանգս պարապելով զօր ամենայն, անձնամատն լիցի առ կիրս, զորս վաղ ուրեմն անկ էր ի բաց թօթափել կամ հանապազ զգուշանալ՝ որպէս յընտանի թշնամւոյ. եւ միով համօրէն բանիւ, եթէ ոչ իցէ ողջամբ ուրացեալ զանձն՝ յօրէ անտի ուխտադրութեանն, եւ նոյն կրթեալ անդուլ անդադար. որպէս զի կարող լիցի ասել յայնժամ ստուգապէս, եթէ ահա թողի զամենայն՝ իմովսանն չափ, Տէր Յիսուս, եւ գամ զկնի քո։

Մեծ եւ ամենամեծ իրք են աստանօր, այլ եւ անհրաժարելիք ի կրօնաւորէ. ուրացի՛ր, ասէ յանձնդ, ոչ մասամբ իւիք, այլ համօրէն, որ ըստ մարմնոյդ եւ ըստ հոգւոյ. սոսկացի՛ր կամօք ի կամացդ, եւ լեր համակամ Աստուծոյ յամենայնի, եւ հասցես երանութեան աղքատացն հոգւով։ Ուրացի՛ր զամենայն սէր եւ զհաճութիւն զոր զգասդ թերի ի սիրոյն Աստուծոյ, եւ լիցիս աղքատ ըստ Յիսուսի։ Ուրախացիր զփափկութիւնս եւ զաւելորդ ինչ դիւրութիւնս մարմնոյ. յիշելով՝ զի յաշխատութիւն կոչեցար եւ ի ճգունս, եւ եղիցիս աղքատ ի հարստահարութենէ նորին։ Ուրացիր զսփոփանս եւ զզբօսանս զբաղեցուցիչս սրտի, յիշելով զի ի սուգ եւ յապաշխարութիւն ես հրաւիրեալ, եւ եղիցիս աղքատ հոգւով։ Ուրացիր եւ զտարապարտ սէր եւ յօժարութիւն առ գործս եւ յաջողութիւնս ինչ քո, մանաւանդ եթէ եւ արարեր ինչ յօգուտ եւ հաճոյ այլոց. յիշելով՝ զի ոչ ես եկեալ առնուլ պաշտօն այլ ի պաշտել։ Ուրացիր զփառս եւ զգովեստ եւ համբաւ, որք կարեն եւ ընդ դռնակ խրճթիդ մտանել, այլ մի՛ եւ ընդ խնդբունս սրտիդ սողոսկեսցի. այլ եթէ բարի ինչ արարեր՝ մի՛ քեզ այլ անուան Տեառն տուր փառս, յորմէ զամենայն ունիս շնորհս, եւ որում զամենայն պարտիս։ Ուրացիր զգիտութիւնս եւ զհանճարս քո. չասեմ՝ մի՛ ուսանիր, այլ մի՛ հպարտանար. եւ եթէ հնար է՝ թաքո եւ զճաճեաչս հանճարոյդ, նա եւ զգործս բարի, զի մի՛ ի մարդկանէ՝ այլ ի Հօրէն՝ որ եւ զգաղտնիս տեսանէ՝ առնուցուս վարձս յաւուրն հատուցման։ Յուշ լիցի քեզ, զի յաւուր մտիցդ ի կրօնս՝ թողեր արտաքոյ եւ զոր յաւազանէն ստացեալ էիր անուն, նախընթած իմն ուրացութեամբ. ուրացի՛ր համանգամայն զաշխարհ համօրէն, որպէս ուխտեցերդ, եւ զգոյշ կաց՝ զի մի՛ զամենայն թողեալ կարծելով՝ քեզ ինքնին փոխան ամենայնին գիրկս արկանիցես։ Յուշ լիցի քեզ հանապազօր՝ զի հզօրագոյն թշնամի քո դու ինքնդ ես. եւ միանգամայն ասել, ուրացիր զանձնդ՝ ամենայն զօրութեամբք եւ շնորհօք եւ վաստակօք նորին, եթէ իցեն ինչ յաջողեալք առ ի քէն, եւ իբրեւ ձրի առընկալեալ՝ տուր ձրի աղքատաց, ընկերաց քոց եւ կարօտելոց, եւ զամենայն փառս՝ իբրեւ մեռեալ ոք՝ թող մեռելոց աշխարհի. միակ ստացուաց քեզ հոգեկեցոյց՝ գիտելով զԽաչն Քրիստոսի, զայն տպաւորեա ի քեզ եւ ի գործս ձեռաց եւ մտաց քոց, եւ ի նա միայն լիցի քեզ պարծել՝ ընդ Առաքելոյն եւ ընդ ամենայն քրիստոսասէր խաչաբարձից։ Զայսոսիկ արարեալ ապա գտցես զանձնդ յանդորրու մեծի, յանստգիւտ խղճի, յանդրդուելի վստահութեան առ Աստուած, յանուշակ սէր նորին, յորում ամենայն մեծութիւն եւ հաճութիւն հոգւոյ, որ՝ որքան աղքատանայ ըստ Քրիստոսի այնքան ընդարձակի եւ լիանայ, եւ լսէ անշշունչ ազդողագոյն զձայն երանութեանն, որ զամենայն աղմուկ սրտի եւ աղաղակ աշխարհի խափուցեալ՝ չլսելոյն առնէ։

Ո՜վ երիցս երանեալ աղքատութիւն հոգւոյ, նախահրաւէր արքայութեան Յիսուսի, ո՜ սկիզբն եւ առաջնորդ ճշմարիտ բարութեանց, որ թեթեւ թեւօք՝ ընդ ծանրատաղտուկ կենցաղս այս՝ վարես զհոգի ի նուրս ի վերին կայանս. ո՜վ, որ ոչինչ ունիս, եւ ոչ իմիք կարօտիս յերկրաւորացս, զի բաժին քո Աստուած է։ Վաղ ուրեմն ծանեայ զքեզ. այլ աշխարհ եւ որք յաշխարհի եւ իմս ներքին աշխարհ՝ հանապազ նեղեն զիս. մի՛ լսեր եւ դու՝ հանապազ լսելի առնել ինձ զնուագ երանութեանդ, որով զուարճացեալ՝ թօթափեցից յամենայն անձնէ զզգալիս եւ զիմանալիս՝ որ չունիցին զկնիք արքայութեան երկնից, եւ անբեռն եւ անարգել՝ ընթացայց, թռեայց, թեւակոխեցից զհետ Յիսուսի, մինչեւ ցօր կատարածի կենացս եւ կատարման կրօնաւորութեանս, անթերի լրութեամբ ուխտիցս։