ՄԻԱԲԱՆՔ ԵՒ ԱՅՑԵԼՈՒՔ ՀԱՅ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ

Բ

                                                                                                                                                                  

ԲԱԲԳԷՆ ԵՊՍ. ԿԻՒԼԷՍԷՐԵԱՆ, ԱՅՆԹԱՊՑԻ.

Մբ. Արմաշու Դպրեվանքին, Ծ. 1868ին, ընթացաւարտ Այնթապի «Վարդանեան Կրթարանէն» եւ շրջանաւարտ Արմաշու Դպրեվանքէն, Ձռ. 1895ին Արմաշի մէջ, քարոզիչ Եէնի գիւղի եւ քարտուղար Ազգ. Պատրիարքարանի 1896ին, Առ. Ճանիկի 1897-1899, Առ. Մշոյ 1899-1900, քարոզիչ Ղալաթիոյ Ս. Լուսաւորիչ եկեղեցիին եւ մատենադարանապետ 1900-1907, Փ. Վանահայր եւ վերատեսուչ Արմաշի դպրեվանքին 1907-1909, Առ. Գաղատիոյ 1909: Եպս. կը ձեռնադրուի ի Ս. Էջմիածին, 1910. Առ. Տեղապահ Ամերիկայի 1913-1914: Ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը 1923ին, յետոյ ճամբորդութիւններ կը կատարէ Եւրոպա, Եգիպտոս, Սիւրիա: Իր վերադարձէն վերջ, դասախօս կը կարգուի Ժառ. Վրժ. ի մէջ, եւ 1925ին կ՚ստանձնէ նոյն վարժարանի յարակից Կիւլպէնկեան Ընծայարանին Եկեղց. Պատմութեան եւ Ս. Գրոց ներածութեան եւ այլ դասերն: 

Հրատարակած է Կիլիկիա, (Տփխիս. 1896) Ժողովուրդին Տօնացոյցը (1901 Կ. Պոլիս), Միւնաճաաթ (1904, Պոլիս). Կոլոտ Յովհաննէս Պատրիարք (1904 Վիէննա), Ծովք (1904 Վիէննա), Քարոզներ (1904 Պոլիս), Լոյս Կրօնական շաբաթաթերթ (1905-6, Կ. Պոլիս) Ուսումնասիրութիւն Եղիշէ Պատմագրին վրայ, արժանացած 1898ին Իջմիրեանց կտակի մրցանակին, եւ տպագրուած 1908 Վիէննա. Պասմաճեան Գրիգոր պատրիարքի յիշատակարանը (1908 Փարիզ). Տաւրոս շաբաթաթերթ (1918-19, Պոսթոն), Քաջն Վարդան (1920 Պոսթոն), Հայաստանեայց Եկեղեցի տետրակը (1924 Պոսթոն): Խմբագրապետ Սիոն ամսաթերթին 1927էն սկսեալ, ունի նաեւ անտիպ գործեր եւ գրած է զանազան յօդուածներ թերթերու մէջ:

 

ԲԱՇԱՐԱԹ ՍՐԿ. ՄՈԿԱՑԻ, Մբ.

ՄՁ. թ. 532 ձեռագիր աւետարանին ստացոնղ եղած է, իր մասին կը քաղենք նոյնին յիշատակարանէն, «…Ած. ողորմի սասցէք սբ. աւետարանիս Մոկացի Բաշարաթ սարկաւագին եւ իւր ծնողացն Միրիջանին, Մարգարտին եւ քւերցն. Փաշաջանին եւ Գուլումին, եղբաւրն Յակոբին եւ հօրեղբօրն Եփրեմիանոսին: …Մղտսի Բաշարաթ ոկչեցեալ որ էր նա ի կողմանցն Միջագիտաց, ի յերկրէն Մարաց, ի նահանգէն Կորդուաց ի յիշխանանիստ գաւառէն Մոկաց, ի քաղաքի մեծ թաղէն զոր մէտնի (մէյտան) կոչած. ի տոհմէ Ասպահանից առասած բարձեալ ի յուս ախչն Յի. դիմեալ յԵրուսաղէմ Ծ. ամ յօժար սիրով ծառայելով սբ. Երուսաղիմայ ըզկարգաւորացն զեկեղեցւոյ պաշտօն կատարելով սրբութեանցն…վասն որոյ սկսաւ առնել յիշատակ յարդար եւ ի հալալ վաստակոց իւրոց, ետ գրել Բ. պատուական ոսկեպատ գեղեցակագիր աւետարան եւ արծաթէ ոսկեզօծ խաչ մի եւ արծաթէ ոսկեզօծ մասին տուփ մի եւ գիրք մի, որ ոսկեփոր ասեն եւ այլ որչափ որ ունէր ինչ ի մանկութենէ ժողովեալ էր, ետուր զամենայն ի նորոգումն եկեղեցեացն սբ. Երուսաղէմի…»:

Խապ. Ցուց. տետր Զ. էջ 439-441

ԲԱՌՆԱԲԱՍ ՎՐԴ. ՏԷՐ ՅՈՎՀԱՆԷՍԵԱՆ, ԳԱՆՁԱԿԵՑԻ Մբ.

Ծ. 1811, աւազանի անունը Պետրոս, Ձռ. 1857, ՏՅՊ. 1861, անդամ Տն. Ժող։ի 1862, ՏԴ. 1866, պետական ծախքով եւ օժանդակութեամբ Ս. Յակոբի վանքին շինել կուտայ Դամասկոսի այրեացաւեր Ս. Սարգիս եկեղեցին 1866ին, կը հրաժարի Միաբանութենէն 1876ին եւ կը մեկնի Ս. Էջմիածին: Հրատարակած է Յաջորդութիւն պատրիարքաց Երուսաղէմի գիրքն:

տպ. 1872 Կ. Պոլիս

ԲԱՍԻԼԻՈՍ կամ ՎԱՍԻԼ ՊԵ.

(1353-1356) (ՄՁ. թ. 282) ձեռագիր ճառընտրին Վկայաբանութիւն սրբոյն Թեկղի կուսի աշակերտի Պաւղոսի Առաքելոյն ճառին սկզբնաւորութեան էջին տակ տարբեր գրչով, գրուած է հետեւեալ ծանօթութիւնը Բասիլիոս կամ Վասիլ ՊԵ. մահուան վրայ. «ի թվ. Պե (1356) ի սեպտեմբերի դ։ի տօն է սբ. կուսի Թեկղայ հանօ? (հանգեաւ) ի Քս. ընդ բարեձեւութեամբ զարդարեալ հոգւով եւ մարմնով տր. Բասիլիոս եպսկ. Էմայ. զոր եւ տր. Յս. դասակից եւ մասնակից արասցէ ընդ սբ. հայրապետսն, զկացօղքս եւ զամ. գնացօղքն»:

 

ԲԱՐԹՈՂ ԹԵԼԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Ծ. 1839ին, յիսուն տարիի չափ, իբր քարտուղար եւ դիւանապետ ծառայած է Կ. Պոլսոյ Ազգ. Պատրիարքարանի: Քննչութեան պաշտօնով այցելած է Ս. Յակոբի վանքը 1903ին, եւ իր քննութեան արդիւնքը հաղորդած է տեղեկագրով մը (Ազգպտմ. էջ 6223): Վախճանած է 1912ին:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ (ԲԱՐԹԻԿ) ՀԻՒՆՔԵԱՐՊԷՏԷՆՏԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Ս. Յակոբի վանքին Կ. Պոլսոյ վագըֆներուն երկարամեայ ճապին. կը վախճանի 1922ին:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՎՐԴ.

Ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը Գրիգոր պտրք. Պարոնտէրի ժամանակ, եւ նւիրատուութեամբ կը մասնակցի վանական նորոգութիւններուն. ըստ յիշատակարանի Նազարէթ Դպրի:

ՄՁ. թ. 322

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՎՐԴ. ԹԱԳԱՃԵԱՆ, ԶԷՅԹՈՒՆՑԻ.

Ծ. 1849ին, Հայրը` Սուքիաս, Մայրը` Մարիամ, Մբ. Ֆռնուզի վանզին, Զէյթուն. Ձռ. 1888ին, վանահայր նոյն վանքին 1888-90, Զեյթունի ազգ. խնդիրներու պատճառաւ կը բանտարկուի Հալէպի մէջ 1890-91, բ. անգամ վանահայր 1891-95, նոյն խնդիրներու հետեւանքով կրկին կը բանտարկուի Մարաշի մէջ: Բանտէն արձակուելէ վերջ ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը 1897ին, կը հաստատուի Եգիպտոս 1898-1908. ուրկէ կը մեկնի եւ կը մնայ Զէյթուն եւ Սիս 1908-10, 1910ին Կիլիկիոյ Սահակ կթղ։ին կոնդակովն, ի նպաստ Սսոյ աթոռին, դրամահաւաքութեան համար կ՚ուղեւորի Զմիւռնիա, քաղաքական դէպքերու բերումով չկրնար ձեռնարկել դրամահաւաքութեան եւ նոյն տարին կը վերադառնայ Ֆռնուզ, որուն վանահայրութիւնը դարձեալ կը վարէ 1910-15: Զէյթունի ժողովրդեան հետ կը տարագրուի Գոնիա, ապա Հալէպ եւ Իպլիս. 1916-18: Զինադադարին կը դառնայ Ֆռնուզ. բայց մնացորդ ժողովրդեան հետ դարձեալ կը տարագրուի Մարաշ եւ չերմուկ 1919ին, ուրկէ Հալէպ վերադառնալով` կ՚ապաստանի Ս. Յակոբի վանքը ուր կը մնայ այժմ եւ կը ծառայէ Ս. Տեղերուն:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՎՐԴ. ՆԻԿՈՄԻԴԱՑԻ, Մբ.

Ձռ. 1820 փետր. 11ին Նիկոմիդացի Գաբրիէլ պատրիարքէն, որ Զմիւռնիայէն վերադարձին 1834, հաւանաբար Բեթղեհէմի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյն մէջ հաստատած է սոյն Նիկոմիդացի Բարթուղիմէոս վրդ։ի յիշատակին համար, հետեւեալ յիշատակարանը.

«Յիշեա տէր զհոգիս հանգուցեալ ծառայից քոց Բարթուղիմէոս վարդապետին, եւ հանգուցեալ Մկրտչին եւ Նունուֆարին եւ համայն ննջեցելոցն, եւ հանգո զնոսա ի լոյս երեսաց ամենասուրբ Աստուածութեան քում, դաելով ընդ սուրբս քո յարքայութեանդ երկնից եւ երանաւէտ ձայնին արժանացո:

Եւ զկենդանի մհտ. Համբարձումն եւ զծնողն իւր Սողոմէ Խաթունն եւ մհի. Կարապետն ամենայն մերձաւորօք իւրովք խաղաղաւէտ անդորր կենօք պահեա ընդ հովանաւորութեամբ հայրագութ խնամոց մարդասէր Աստուածութեանդ:

Ով սրբազան պատարագիչ, տղաչեմ ջերմեռանդ սրտիւ ընթեռնուլ զալս յիշատակին առաջի կենարար մարմնոյ եւ արեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ի թվին 1834 յունվար 24»:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՎՐԴ. Մբ.

Նւ. 1810ին:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՎՐԴ. ՍԱՏԱՂԵԱՆ, ՄԱԼԱԹԻԱՑԻ, Մբ.

Ծ. 1826-E1907, Ձռ. 1866, ՏՓ. 1867-69. ՏՅՊ. 1869-70, ՏՅ. 1870-1874. հիւրընկալ 1874-75, Տյպ. 1875-76, ՏՌ. 1876-907, Ս. Յակոբի վանքին կտակած է պարտէզ մը եւ խանութներ Ռէմլէի մէջ, հազար ոսկւոյ արժողութեամբ, ինչպէս նաեւ ինն հատ Ռումելիի երկաթուղիի արժէթուղթեր:

 

ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍ ՔՀ.

Գրիգոր վրդ. Դարանաղցիին փեսան, որ Պոլսէն պետական հրամանով Ս. Յակոբի վանքը կը տարագրուի 1635ին:

Դարանաղցի, էջ 480

ԲԱՐՂԱՄ ՔՀ. ԵՐԶՆԿԱՑԻ.

Երբ Գրիգոր վրդ. Դարանաղցին առաջին անգամ Պոլիս կը հասնի, Բարղամ քհ. կ՚առաջնորդէ անոր եւ կը տանի Ղալաթիա, Ս. Լուսաւորիչ եկեղեցին. (Դարանաղցի էջ 68): Բարղամ երէց` Գրիգոր վրդ. Դարանաղցիէն ձեռնադրուած էր, եւ անոր յանձնարարութեամբ, իր կորսուած Մարկոս եղբայրը Պոլսոյ մէջ գտնելէ վերջ, կը յանձնէ նոյն քահանային, իբր աւանդ եւ աշակերտ ուսման եւ կրթութեան: Բարղամ երէց ուխտաւորութեամբ այցելած է Ս. Յակոբի վանքը 1606ին:

անդ. էջ 104

ԲԱՐՍԵՂ ԱԲ. ՎԱՆԵՑԻ, Մբ.

Ձռ. 1814. ՏՀ. 1842-48, կը վախճանի 1848ին եւ կը թաղուի` Ս. Փրկիչ. իր տապանագիրն է. «Այս տապան հանգստեան Հրեշտակապետի րէյիզ Վանիցի Բարսեղ վրդ։ին որ հանդեաւ ՌՄՂԷ (=1848):

 

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ԲԱԲԵԼՈՆՑԻ.

1745ին, ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբ վանքը:

 

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ԲԱՂԻՇԵՑԻ.

կը կոչուի նաեւ Ամդեցի կամ Սասնեցի, աշակերտ Սրապիոն վրդ։ի եւ յաջորդը (ՌԾԷ=1608)ին, ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը, որուն պարտուց վճարման համար, մեծ հոգածութիւն կունենայ Արահու սսւած Վարագեցի Մարտիրոս վրդ։ին հետ: Բարսեղ վրդ. ուսուցիչն էր Վանիցի Զաքարիա եպս։ին: Գրիգոր վրդ. Դարանաղցին իր Ժամանակագրութեան մէջ (էջ 390) Բաղիշեցի Բարսեղ վրդ։ը կը կոչէ ամենագովելի փիլիսոփայ. ասոր յորդորումով խօճա Կարապետ Բաղիշեցի եւ Վանեցի խօճաներ եւս առատ նուէրներով Ս. Յակոբի պարտքը կը վճարեն (Սաւալան էջ 667): Ան Ս. Յակոբի վանքին կը նուիրէ Աստուածաշունչ մը, (ՄՁ. թ. 139) որուն յիշատակարանէն կը հասկցուի թէ Ամդայ արքպս. Բարսեղ վրդ. այս ձեռագիրը ՌՀԱ(=1622) թուին սկսած եւ վերջացուցած է 9 ամիսէն: ՌՁԱ(=1632) թուին կրկին անգամ Երուսաղէմ այցելած ժամանակ հետը կը բերէ զայն, եւ յիշատակ կուտայ Ս. Յարութեան եւ Ս. Յակոբի, Գրիգոր հայրապետի առաջնորդութեան ժամանակ: Բարսեղ վրդ. նոյն ձեռագրին յիշատակարաններէն մէկուն մէջ իր մասին կուտայ հետեւեալ տեղեկութիւնները. «ես Բարսեղ նուաստ անուամբ եւեթ վարդապետ, սեփական կայիւ արծրունի, ի գեղջէն Մարմանդու, վերատեսուչ վանացն Ղազարու յորջորջեալ Մշու սբ. առաքեալք. եւ առաջնորդ մայրաքաղաքին Համթայ, յամի Ռ. երրորդի, ՁԱ. թուին (=1632) եկի ի սբ. եւ աստուածակոխ քաղաքս Երուսաղէմ. եւ բերեալ եդի զսբ. աստուածային Ածաշունչ գիրքս յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, ի սբ. Յակոբ եւ ի սբ. Յարութիւն յորում ժամանակի էր աթոռակալ եւ Առաջնորդ տէր Գրիգոր արքեպս. սբ. Երուսաղիմայ». Ուրիշ մանրամասնութեանց համար տեսնել նոյն ձեռագրին յիշատակարանը: Ձեռագրին գրիչն է Մինաս, տեղը Համիթ, ստացողը սոյն Բարսեղ արքեպսը. (Խապ. Ցուց. տետր ԺԲ. էջ 936-37): Ձեռագիր տօնապատճառի մը յիշատակարանին համաձայն, Բարսեղ վրդ. ինքն ըլլալով անոր ստացողը կը նորոգէ զայն 1630ին (Էջմ. Ցուց. թ. 295):

Բարսեղ արքեպսին հայրն է` Ապուհար, մայրը` Ելչիկ, աւագ եղբայրը մհտ. Ապտուլ «որ է պատճառ ուսման իւրոյ» եւ 47 տարի է ճգնաւոր. երկրորդ եղբայրը` Մախսուտ. անոր որդիքը` Գրիգոր եւ Լալիխան. դարձեալ եղբայրը` Մհեր, աղջիկը Աղապէկ, եւ մի ուրիշ եղբայրը` Արեւ. քոյրերն` Մանդրուտ, Քնքուշ. Մարիամ. Յահրի, եւ Շուշան, (Թորոս Աղբար, Բ. էջ 430-31, ՄՁ. թ. 139): Բարսեղ վրդ. իր այս ուխտաւորութեան առթիւ, Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ կուտայ նաեւ իր սեփական մագաղաթ ձեռագիր Աւետարանը, որ ընդօրինակուած է Առաքել աբեղայի ձեռքով, Ամիդի մէջ 1634ին:  

Թորոս Աղբար Բ. էջ 431

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ԲԱՂԻՇԵՑԻ, Մբ.

1840ին:

 

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. Մբ.

1751ին Նւ. Վանայ եւ Սսոյ. (Նալ. էջ 216). սոյն Բարսեղ վրդ։ի նուիրակութեան մեծապէս կ՚օժանդակէ Լիմի Մբ. Յովհաննէս վարդ.:

անդ. էջ 222

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. (Հ. ) ՆՈՒՐԻՃԱՆԵԱՆ.

Մբ. Վիեննայի Մխիթարեան վանքին, 1866ին Ս. Յակոբի վանքը կ՚այցելէ ձեռագիրներու ուսումնասիրութեան համար:

Սիօն, 1866 էջ 94

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. (Հ. ) ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.

Մբ. Ս. Ղազարու Վենետիկ, Ծ. 1852. Ձռ. 1876. 1895ին Ս. Յակոբի վանքը այցելած է ձեռագրաց ուսումնասիրութեան համար. վախճանած է 1922ին Վենետիկի մէջ, աշխատակցած է Բազմավէպ հանդիսին, հրատարակած է Ագաթանգեղոս եւ իր բազմադարեան գաղտնիքը. Յ. Մանդակունի. Երեք թագաւոր մոգերու զրոյցը հայկ. մատենագրութեան մէջ, Մխիթ. Միաբանութեան 200ամեայ գործունէութիւնը եւ գործիչները, Քննադատութիւն անվաւեր գրոց Հ. Կ. ի: Ս. Ղազարու ձեռագրաց մատենադարանի ցուցակագրութիւնը, երկու հատոր, եւ այլն:

 

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. Մբ.

1822ին կը պաշտօնավարէ Եգիպտոս:

 

ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ՍԵՒԻԿ, Մբ.

Նւ. Աժտէրխանի եւ Շամախի (1759-67). կը կոչուի հեգնութեամբ չիք Բարսեղ, չիք նուիրակ. Բարսեղ վրդ. 1765 յուլիս 24 թուական նամակով մը, Ս. Յակոբի Միաբանութեան ուղղուած, վանքին հակառակորդ կը ներկայացնէ Կարնեցի Սարգիս վրդ. մը կոչելով զայն կարճահասակ եւ շլահայեաց. կ՚ամբաստանէ թէ ան ի նպաստ Կտուց Անապատի իր նուիրակած դամներն իւրացնելով` գնացած է Աժտէրխան: Ժամանակին կատարուած թղթակցութիւններէն կը հասկցուի թէ Բարսեղ Սեւիկ ութը տարուան նուիրակութեան դրամներն մսխած եւ իւրացուցած է: 1766ին, Սիմէոն կթղ։ի կողմէն, Նւ. Բարսեղ վրդ։ի Թիֆլիզ գտնուած միջոցին, իր մասին գրուած է, նամակի մը մէջ. «վասն հասման ընծայիցն զորս յղեալ էր եւ յանդիմանութիւն վասն կնքելոյն զպղծաբան մահսարն Գեանճեցւոց որ առ արքայն, եւ զի ըստ նորին յղեալ էր արքայն զմի ոմն ի ծառայից իւրոց առ սրբազան Վեհն. յղել վասն նորա ըզկոնդակ մի ի վերայ տանս Արեւելեան, զի նուիրակեսցէ, բայց զայս ի թղթոջ սրբազան Վեհին չէր գրեալ այլ ի թղթոջ պարոն Աղալօյին: Վասն որոյ սրբազան Վեհն` ոչ ի ձեռն եկեալ ծառային, այլ ի ձեռն տեղապահին զկոնդակ յղեաց, գրեալ ի վերայ Վրաստանու Սիւնեաց տանն, Նախիջեւանու եւ տանս Արարատեան, որպէսզի ընկալցին զնա եւ զնուիրակութիւն տացեն յանուն սրբոյ Երուսաղէմի: Եւ պատուիրեաց տեղապատին զի թէ անդ պատշաճ ոչ տեսցէ, մի' տացէ նմա»: (Դիւան Գ. 419-20):

Հաւանաբար միեւնոյն անձն է Բարսեղ վրդ. Գէնճէցին` որ Վանայ, Շատախու եւ Ճամայի նուիրակութեան առթիւ, 1755ին, Ս. Աստուածածնի գերեզմանին համար, ոսկեզօծ եւ ականազարդ սկիհ մը յիշատակ կ՚ընէ:

Ցուց. պ.