ՄԻԱԲԱՆՔ ԵՒ ԱՅՑԵԼՈՒՔ ՀԱՅ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ

Ն

 

 

ՆԱԶԱՐԷԹ ԴՊԻՐ

Ժամանակակից Գրիգոր պտրք. Պարոնտէրի. ուխտաւորութեամբ երկու անգամ այցելած է Ս. Յակոբի վանքը, վերջին անգամ 1610ին եւ այդ առթիւ խորհրդական ընտրուած է նոյն պտրք-ին: Նազարէթ դպիր մագաղաթեայ ձեռագիրի մը մէջ գրած է Պատմութիւն եւ վարք Պարոնտէրի աշխատութիւնը, ուր արձանագրուած են նաեւ Ս. Յակոբի վանքին նոյն ժամանակի նուիրատուներու անունները: Ձեռագիրը Արիստակէս գրչի մը ընդօրինակութեամբ կը գտնուի Ս. Յակոբի վանքին մէջ:

ՄՁ. Թ. 322

ՆԱՀԱՊԵՏ ԿԹՂ. ԵԴԵՍԱՑԻ

Մբ. հայրը տէր Դաւիթ քհ. մայրը Եաղութ (ՄՁ. Թ. 1918). աշկ. Եղիազար կթղ-ի, որուն հետ Ս. Երուսաղէմէն կը մեկնի եւ կ՚ուղեւորի Ս. Էջմիածին. կթղ. ամենայն հայոց (1661-1705). կը նորոգէ Շողակաթի եկեղեցին 1694ին, Շոռոթեցի Աղամալ իշխանին ծախքովը, որուն արձանագրութիւնը կը գտնուի Արեւմտեան դրան ճակատին վրայ (Հ. Հայրենեաց. 1892): Նահապետ կթղ. կը վախճանի 1706 Յունիս 13ին, ինչպէս կը գրէ Սարգիս դպիր Սարաֆ Յովհաննէսեան եւ սխալ է 1705 Յունիս 13ի մահուան թուականը զոր կը յիշատակէ Ազգպտմ. (էջ 2732), վասն զի Նահապետ կթղ. 1706ին Քասաղ գետի վրայ շինել կուտայ կամուրջ մը` որուն երկու կողմի արձանագրութիւններով կը հաստատուի թէ 1706ին դեռ ողջ էր ան, եւ հաւանաբար նոյն տարւոյն Յունիս 13ին վախճանած կրնայ ըլլաւ եւ թաղուած Շողակաթի եկեղեցիին մէջ: Հոս կը դնենք կամուրջին արձանագրութիւնը. «Յիշատակ է կամուրջս Տեառն նահապետ կաթուղիկոսին Սուրբ Էջմիածնի ՌՃԾԷ (=1706) (Անդ. էջ 35): Նահապետ կթղ. 1673 թուականին Երուսաղէմէն չմեկնած` իր սանուհիին` Մարիամին ընդօրինակել կուտայ Վարք Հարանց գիրքը` որ կը գտնուի այժմ վանքին մատենադարանը. նուիրած է նաեւ Ս. Էջմիածին ընդօրինակուած Յայսմաւուրք մը»: 

 

ՆԵՐՍԷՍ ԱԲ. ԿՐԱԿՑԻ

Մբ. Ս. Հրեշտակապետի վանքին մէջ ընդօրինակած է երկու ձեռագիր մին` պարզ Ճառընտիր մը, 1331ին. եւ միւսն` դարձեալ Ճառընտիր եւ Տօնամակի ձագ 1335ին. առաջինը Վարդան Արեւելցի պատրիարքին օրով, երկրորդը` անոր յաջորդ` Յովհաննէս Ճօսլինի. իսկ երրորդ ձեռագիր մը, Ճաշոց խորագրով, ընդօրինակած է 1334ին Ս. Ստեփանոս վանքին մէջ: Առաջին եւ երրորդ ձեռագիրները կը գտնուին Ս. Յակոբի վանքին մէջ (ՄՁ. Թ. 282 եւ 1863). իսկ երկրորդը կը մնայ Վենետիկի Մխիթարեանց մատենադարանը: Կրակցիին Կենսագրութեան մասին տեսնել ա'յն յիշատակարանները որ արդէն հրատարակուած են:

Սրգս. Ցուց. հատ. բ. էջ 350. Սիսուան, էջ 317-320 եւ 547, մեր յօդուածը Ներսէս Կրակցի խորագրով, Սիօն, 1627, էջ 32-55

ՆԵՐՍԷՍ ԱԲ. ՂԱՓԱՆՑԻ

Մբ. 1699ին կը յիշատակուի Մինաս Ամդեցիի Օրագրութեան մէջ:

 

ՆԵՐՍԷՍ ԱՂԹԱՄԱՐՑԻ

Ղազար Անձեւացին` Հաւաքարան անուանց կաթողիկոսաց 1824ի իր ձեռագիրին յիշատակարանին մէջ կը գրէ թէ Աղթամարի կաթողիկոսներու յաջորդութիւնն պարունակող երեք տետրակներ գատծ է նոյն վանքի մատենադարանին մէջ, նոյն տետրակներուն երրորդը գրած է հմուտ երաժիշտ եւ հռետոր Ներսէս Աղթամարցին: Ղազար Անձեւացիին յիշատակարանէն կը ահսկցուի թէ` Ներսէս Աղթամարցին 1791ին ուխտաւորութեամբ Ս. Յակոբի վանքը կ՚այցելէ եւ իր ձայնին քաղցրութեամբն ու երաժշտական ճարտարութեամբն ուխտաւորները եւ օտարները հիացնելէ վերջ կը դառնայ հարենիքը, Անձեւացիին յիշատակարանին խօսքերը նոյնութեամբ կ՚ընդօրինակենք հոս. «… այս Ներսէս էր այր յոյժ հռետոր եւ տեղեակ արտաքին փիլիսոփայական արհեստին. մանաւանդ երաժշտականացն, այնպէս զի մինչ տարածեալ համբաւ սորա ընդ ամենայն աշխարհս, զի էր հիանալի եւ զարմանալի, գրեթէ հրեշտակաց եղանակ ունէր: Արդ ի գնալ նորա ի սուրբ Երուսաղէմ յերկրպագութիւն Գերեզմանին Քրիստոսի. ոչ ետ ծանօթութիւն ամենագով Յովակիմ պատրիարքին միջեւ յաւուրս Ծննդեան եւ Յայտնութեան Քրիստոսի. ի յառաւօտեան ժամուն, յորժամ սկսեցին զՏէր զի բազում եւ հասան մինչեւ ցՓառք ի բարձունս. իսկոյն փութացաւ մի ոմն ի մահտսոց ետ աւետիս պատրիարքին եւ ասաց. հայր սուրբ յԱղթամարու Աթոռի երաժիշտն աստ է. պատրիարքն հարցուց. տիրացու Ներսէ՞սն է. եւ նա ասաց, այո': Յայնժամ մեծ պատրիարքն Յովակիմ զժամ աղօթից յետս դարձուց եւ զՏէր զի բազում սկսեաց, եւ ապա կոչեաց զտիրացու Ներսէս ի դաս: Եւ իբրեւ եբաց նա զբերան իւր գովելի եւ հնչեցոյց զձայն իւր ամենաբաղձալի ի լսելիս ամենայն ժողովրդեան. ահա գրոհ տուեալ ամենայն ազգայինք եւ լսել զեղանակն անլսելի. որք էին ի Յունաց, ի Լատինացւոց, եւ ի մտանել նոցա ի Սուրբ Յակոբայ տաճարն. ժամ աղօթից հասեալ էր Հարց, այսինքն Որ դասուց: Եւ յետ արձակման ժամուն կոչեաց զնա պատրիարքն եւ հարցուց ի նմանէ զամենայն բան, յարտաքին գրոց, եւ նա ետ պատասխանի անսխալ եւ անսայթաքելի: Եւ իբրեւ նայեցաւ պատրիարքն թէ չունի նա մարմնական ընչից պակասութիւն, ետ նմա զեկեղեցւոյ անօթս. այսինքն` արծաթէ բուրվառ մի, արծաթէ ջահ մի, քշոց մի, եւս շատ աղաղչեաց թէ աստ կեցիր, բայց նաոչ եկաց անդ այլ դարձաւ փութով ի Ս. յԱթոռն յԱղթամարու ի թվին ՌՃՂ» (=1741):

Բիւզանդիոն. Թ. 1199. 1900, Սեպտ. 14\27

ՆԵՐՍԷՍ ԱՐՔԵՊՍ. ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ

Ծ. 1153ին Ձռ. 1168ին, Ներսէս Շնորհալի կթղ-էն. արքեպս. Տարսոնի 1181ին. Ներսէս Լամբրոնացի 1179ին կ՚այցելէ Երուսաղէմի Ս. Տեղիքը ըստ Սիսուանի (էջ 87). ինքը արդէն Գրիգոր Ա. պապի Տրամախօսութեանց գիրքին թարգմանութեան յիշատակարանին մէջ կը յիշէ իր ուխտաւորութիւնը հետեւեալ կերպով. «ՅԵրուսաղէմ ի սուրբ քաղաքն յոր ընթացայ` տեսի պտուղ սիրոյ սոցին, յոր ոչ հասայ. որովք ջեռեալ որք յարեւմուտս սուրբք նոցա` թէ տան պտուղ զայս սքանչելիսս ոչ զարմացայ»: (Հայապատում. էջ 429): Լամբրոնացիին ուխտաւորութեան ճիշդ թուականն է 1187, որ ժամանակ ինքը ականատես եղած է Սալաէտտինի յարձակումներուն եւ Երուսաղէմի գրաւման. ինչպէս յայտնի կ՚ըլլայ Երնջակի Ս. Կարապետ վանքի ձեռագիր Աստուածաշունչին Յայտնութեան գիրքին վերջը գրուած յիշատակարանէն. որ է հետեւեալը. «… քանզի աչաց մերոց սուրբ եւ աստուածակոխ քաղաքն Երուսաղէմ, որ յափշտակեցաւ ի սպասաւորութենէ քրիստոնէից, որով Իսմայիլացւոցն ՈԼԶ (=1187) թուին հայոց. ի վերայ որոց բազում արեանց հեղմունք եղեն լատինացւոց բազմացեղ ազգաց». (տե'ս նաեւ ՄՁ. Թ. 297, Թ. 1930, Թ. 1946. Արձագանգ. 1891. Թ. 62. Նոր Դար. 1891. Թ. 65): Լամբրոնացին կը վախճանի 1198ին: Տեսնել իր կենսագրութիւնը եւ երկասիրութիւնները (Ազգպտմ. էջ 1454 եւ 1536-1544):

Լամբրոնացիին մայրը` Շահանդուխտ եւս 1169ին ուխտաւորութեամբ այցելած է Ս. Երուսաղէմ եւ ապա վերադարձած է հայրենիք: Իր մասին տեսնել Լամբրոնացիին Մեկնվ. Սաղմոսիյիշատակարանը, ընդօրինակութեամբ Սամուէլ կրօնաւորի:

Տաշ. Ցուց. էջ 333 նաեւ Արծրունեան, էջ 188

ՆԵՐՍԷՍ ԵՊՍ. ԳԷՈՐԳԵԱՆ, ԹԷՔԻՐՏԱՂՑԻ

Մբ. Ծ. 1828ին. աւազանի անունը Կարապետ. Ձռ. 1853ին. ՏՊ. (1854-56) աւագ թարգման (1856-63). Նւ Հնդկաց (1866-68). կը ձեռնադրուի եպս. 1876ին. արքեպս. 1902. Առ. Թէքիրտաղի (1877-1888). դարպասընկալ (1889-96). փոխանորդ (1896-1906). կը վախճանի Երուսաղէմի մէջ 1906ին: Ի նպաստ Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ կը թողու մթերանոց մը մէջ (Արձնգր. Տն. Ժողովի 1889): Ներսէս եպս. իր նուիրակութեան առթիւ գրի առած է Հնդկաց կռապաշտական սովորութիւնները եւ 1874ին հրատարակած է Սիօնի մէջ: Ներսէս եպս-ի Հնդկաց նուիրակութեան առթիւ խնդիր ծագած է թէ ի'նչ իրաւասութեամբ Ս. Յակոբի Աթոռը, առանց գիտութեան Ջուղայի Ամենափրկչի վանքին առաջնորդին, նուիրակ կը ղրկէ Հնդկաստան, յետ քննութեան հաստատուած է թէ` Ջուղայի առաջնորդ Խաչատուր եպս. Յարութիւնեան, Վաղարշապատեցի (1838-1842), «վաւերական գրութեամբ առ Երուսաղէմ, տուեալ է արձակութիւն Աթոռոյն, որպէս զի ազատ իցեն հանելոյ նուիրակ ի Հնդկաստան եւ զարմանք մեծ` չունելն այժմ այս եկողի ընդ իւր զայն հրամանագիր»:  

Արշալոյս Արարատեան, 7 Դեկտ. 1868

ՆԵՐՍԷՍ ԵՊՍ. ԽԱՐԱԽԱՆԵԱՆ, ՄՇԵՑԻ

Մբ. Մշոյ Ս. Կարապետի. Ծ. 1847ին, Ձռ. 1874ին. Վանահայր եւ Առ. Մշոյ (1889-93). կը մեկնի Բաղէշ եւ ապա Պոլիս (1893-94). քարոզիչ Բերայի 1895ին. ազգ. խնդիրներու առթիւ 1896ին կը տարագրուի Կ. Պոլսէն Ս. Երուսաղէմ, ուր կը մնայ մինչեւ 1908, նոյն թուականին կը մեկնի, ի նպաստ Մշոյ հանգանակութեան համար եւ կ՚ուղեւորի Պոլիս եւ Եգիպտոս: Դարձեալ Առ. Մշոյ 1909ին. կը ձեռնադրուի եպս. 1909ին եւ կը վախճանի Մուշի մէջ 1915ին: 

 

ՆԵՐՍԷՍ ԵՊՍ. ՈՒՌՀԱՅԵՑԻ

Մբ. 1666ին Եղիազար կթղ-ի ժամանակ կը միաբանակցէր Ս. Յակոբի վանքին. յիշեալը ընկալագրի մը տակ ստորագրած է վկայելով որ Եղիազար վճարած է Աբրահամ Չէլէպիին տասն հազար երեսով ասլանլի ղրշ.:

Նամականի, անտիպ

ՆԵՐՍԷՍ ԵՐԷՑ

Մբ. Ս. Յակոբի վանքին մէջ ընդօրինակած է Գանձարան մը (Անթուական). Յիշատակարանն է հետեւեալը. «Եւ արդ գրեցաւ սա ի սուրբ քաղաքիս Երուսաղէմ. ընդ հովանեաւ Յարութեանս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. եւ Գողգոթայի. եւ Սուրբ Յակոբայ, եւ Յովհաննու Առաքելոյն Քրիստոսի. եւ Սուրբ Սարգսի զօրավարին. եւ Սուրբ Առաքելոցս եւ Հրեշտակապետացս. եւ Սուրբ Փրկչին. եւ Ս. Ծննդեանն. եւ Ս. Աստուածանին. Սուրբ Համբարձմանն. եւ Սուրբ Տեառնեղբօր. եւ Սուրբ Լեռնակողման եւ այլ ամենայն Տնօրինականացս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Ի կաթողիկոսութեան Հայոց Տեառն Կարապետի. եւ յեպիսկոպոսութեան սուրբ քաղաքիս Երուսաղիմայ Տէր Մեսրոպայ եւ Տէր Աբրահամին. եւ այլ ամենայն միաբանացս սուրբ Յակոբայ ամէն…: Յիշեցէք… զանարհեստ գրիչս զՆերսէս երէցս. եւ զծնողս իմ… Յետկար եւ զՄարթայ…» (Նօտարք. էջ 18-19): Յիշատակարանիս մէջ յիշուած երկու եպիսկոպոսներէն Աբրահամը պէտք է կանխէ Մեսրոպ եպս-ը զի վերջինը միայն աթոռակից էր 1454ին:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ԲԱՂԻՇԵՑԻ

Ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի 1703ին. կը յիշուի Մինաս Ամդեցիին Օրագրութեան մէջ:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ԹՕԽԱՏՑԻ

(Շուշտակ). 1767ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը: ՓԿԵ. Յովակիմ վրդ: 1761ին հետեւեալ կերպով կը գրէ իր նամակին մէջ այս Թօխատցի վրդ-ի նկատմամբ. «Կարապետ պտրք. (Գանձակեցին) լուսաւորեալ հոգին գրեալ էր մեզ վասն Ներսէս վրդ-ի դստերն թէ ծ. ղրշ. տաս. մեք ի տեղս մինչ բճղ. ղրշ. տալոց եղանք. բայց նա աստ եւ անդ ասէր թէ քա' հոգի. թէ որ հախ չունին տալիք չեն ինծի կուտան այսքան ստակ. իմ հայրս որ Երուսաղէմ գնաց նէ իե քսակ նաղդ ստակ ունէր. թագաւորին արզուհալ կ՚անեմ. մարդ թային կ՚անեմ եւ այլն»:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ԹՈՐՈՍԵԱՆ, ՔՂԵՑԻ

Մբ. Ծ. 1883ին. Ձռ. 1913ին. հիւրընկալ եւ յետոյ աւագ թարգման 1921ին. ՏԲ. (1922-23). ՏՌ. 1924ին, կը պաշտօնավարէ մինչեւ ցայժմ:

 

ՆԵՍԷՍ ՎՐԴ. ԽԱՊԱՅԵԱՆ, ԽԱՐԲԵՐԴՑԻ

Մբ. 1870ին. Ձռ. 1898ին, ՏՊ. (1901-4). եղած է նաեւ Զէյթունի ու ապա Վանայ առաջնորդական տեղապահ կը վախճանի 1908ին Պոլսի ազգ. հիւանդանոցին մէջ:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՄՇԵՑԻ

Մբ. (1692-1701). կը յիշուի Մինաս Ամդեցիի Օրագրութեան մէջ:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՊՈԼՍԵՑԻ

Մբ. Ձռ. 1804ին. Յակոբ Սրապիոն Մուրատեան, 1837ի ձեռագիր բժշկարանի մը մէջ այս Ներսէս վրդ-ի յիշատակութեան առթիւ անոր անուան դիմացը կը նշանակէ հերձեալ բառը:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՉԱՐԵՔՑԻ

Մբ. Չարեքի (Գանձակ). 1704ին Ս. Յակոբի վանքին մէջ կ՚ընդօրինակէ Գաւազանագիրք մը, որուն յիշատակարանը կը դնենք հոս.

«Յիշէք ի Քս. զստացող սորին Ներսէս վարդապետն. Չարիքու Անապատցին… գրեալ իւրով մատամբն. ի վայելումն անձին իւրոյ. ի թուին ՌՃԾԳ (=1704) ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ. ի դուռն Ս. Յակոբայ առաքելոյն»:

Թօփ. Ցուց. Թ. 40, էջ 52

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՏԱՐՈՆԵՑԻ

Մբ. Ձռ. 1832ին:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՏԷՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ, ՊԷԼԷՅԻՍԵՑԻ

Մբ. Ձռ. 1879ին. ժամարար Յոպպէյի մէջ, կը վախճանի 1893ին:

 

ՆԵՐՍԷՍ ՎՐԴ. ՏՕԼԱՊՃԵԱՆ, ՄԱՐԱՇՑԻ

Մբ. Ծ. 1878ին. աշկ. Ժառ. Վարժ-ի (1900-6). ուրարակիր 1907ին. լս. եւ սարկաւագ (1909-12). ուսանելու համար կը մեկնի Եւրոպա եւ յետոյ կ՚անցնի Ամերիկա, բայց դրամական պատճառներով չի յաջողիր եւ իբր կամաւոր կ՚ուղեւորի Կովկաս (1914-16). Ձռ. Ս. Էջմիածին, իբր Մբ: Ս. Երուսաղէմի եւ կը վարէ օգն. լսպ. ի պաշտօնը Մայր Տաճարին մէջ (1917-19). կը վերադառնայ Ս. Յակոբ 1920ին. մատակարար (1920-21). ՏԼ. եւ Առ. Անտիոքի (1921-27). կը հրաժարի միաբանութենէն եւ կը մեկնի Ամերիկա:

 

ՆԸՍԷՖ ԿՈՒՍԱՆ

1651ին Ս. Յակոբի վանքին կը յիշատակէ Սաղմոս եւ Յս. որդի ձեռագիրը (ՄՁ. Թ. 1651) հետեւեալ յիշատակարանով. «… Դարձեալ յիշեսջիք… զվերջին ստացող սուրբ սաղմոսարանիս որ… վասն որոյ եւ այս կուսակրաւն Նըսէֆ անուն աղջիկս ցանկացաւ այս անուշահոտ բուրաստանիս եւ ոտացաւ զսա ի հալալ վաստակօք եւ իւր ձեռագործով, ոչ թէ յայլոց աղերսեալ է. այլ իւրեան կարիքն է կտրեր եւ զհոգին պայծառացուցեր եւ եդ յիշատակ ի սուրբ Երուսաղէմ. ի հայր. հայկազունիս տէր Ածատուր. մեծ րաբունիս… ի թուաբերութեան հայոց ազգիս ՌՃ (=1651) երորդ ամի»:

Խապ. Ցուց. տետր. 19. էջ 2211

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ԱԲ.

Մբ. 1701ին:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ԵՊՍ. ԿԻՒՆԷՍԷՐԵԱՆ

Մբ. Սսոյ. կնիքը 1842. ուխտաւորութեամբ կայցելէ Ս. Յակոբի վանքը 1851ին. Առ. Հալէպի. ապա ինքնընտիր կթղ. Սսոյ եւ գիշերայն գաղտնի օծուած 1866 Յունիս 11ին: Նիկողայոս եպս. Պոլիս կը բերուի Բ. Դրան միջոցաւ եւ յետոյ պետական թոյլտուութեամբ Սիս կը դառնայ. իսկ պատրիարքարանի բողոքին վրայ ընդ հսկողութեամբ 1871 Օգստ. 14ին Պոլիս կը բերուի եւ 29 Սեպտ-ին ալ իբր աքսորական Արմաշու վանքը կը փոխադրուի: Կայսերական փոփոխութեան հետեւանքով ազատութիւն կը գտնէ եւ Պոլիս գալով 1876ին գրաւոր կերպով կաթուղիկոսական տիտղոսէն կը հրաժարի եւ հրամանաւ պատրիարքարանի Ատանա կը մեկնի իբր սոսկ եպիսկոպոս եւ հոն կը վախճանի 1880ին եւ կը թաղուի Ս. Ածածին. եկեղեցիին բակը:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՅՍ ԵՊՍ?

Սպասաւոր Ս. Երուսաղէմայ եւ լուսարար լուսաբուղխ Ս. Գերեզմանին Քրիստոսի: ՌՂԳ (=1644) թուին անոր խնդրանքովը, անծանօթ գրիչ մը Ս. Յակոբի վանքին մէջ կ՚ընդօրինակէ Սիւնեաց Առաքել եպս-ի Ադամ գիրքը եւ Տնօրինական Ս. Տեղեաց վերաբերեալ զանազաններու տաղերը (ՄՁ. Թ. 1417): Նոյն ձեռագիրին յիշատակարանին մէկ մասը կը դնենք հոս նոյնութեամբ. «… կատարեցաւ սա Տաղարանս ի աստուածակոխ սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, ի դուռն Ս. Յակոբայ. ի թուականիս հայոց ՌՂԳ (=1644) Հոկտ. ամսոյ իա ին ձեռամբ անարժանիս ի խնդրոյ տէր Նիկողայոս սրբազան քահանային որ էր սպասաւոր սուրբ Երուսաղէմայ եւ լուսարար լուսաբուղխ սուրբ գերեզմանին Քի. ի վայելումն անձին իւրոյ զոր տէր Ած. մեր պահեսցէ զինքն անփորձ եւ անսասան կենաւք ամէն. »: Նիկողայոս 1657ին փակակալ կարգուած է նաեւ Ս. Յակոբի տաճարին (ՄՁ. Թ. 232), հաւանական է որ ինքը նախապէս քահանայ էր եւ կողակցին շատ կանուխէն մեռնելովը միաբանակցեցաւ Ս. Յակոբի վանքին ու եպիսկոպոսանալով բարձրացաւ լսպ-ի պաշտօնին, յիշուած ձեռագրին յիշատակարանը կը յիշէ հայրը Ղազար, մայրը Մարիամ, մեծ մայրը Զիմաթ եւ կողակիցը Ալթուն «որ հասակաւ փոխեցաւ ի Քս. »:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ԵՊՍ. ԱԽՔԵՐՄԱՆՑԻ

(Տնիեսթեր գետին բերանը). 1483ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Երուսաղէմ, եւ գրի կ՚առնէ Ս. Տեղեաց ուխտատեղիները այս խորագրով. «Այս են տնօրինականաց Ս. Տեղիքն որ է Երուսաղէմ, զոր գրեցից սակաւս ի բազմացն… ես ծառայս Աստուծոյ Նիկողայոս եպս. »: Նիկողայոս եպս-ի Ս. Տեղեաց ինքնագիր այս ցուցակը 1483ին գրի առնուած է նոյն թուականէն քիչ առաջ գրուած ձեռագիրի մը մէջ: Ալիշան նոյնը 1896ին հրատարակած է Անաստաս վրդ-ի «Վսան վանօրէից որ ի Ս. Քաղաքն յԵրուսաղէմ» գրուածքին հետ, երկուքն ալ գաղղիերէն թարգմանելով եւ ծանօթագրելով:

Ախքերմանցի այս Նիկողայոս եպս-ին ինքնութիւնը մեզ անյայտ կը մնայ եւ չէ կարելի նոյնացնել ժամանակակից Անկիւրացի Նիկողայոս կամ Նիկոլաոս եպս-ին հետ, որուն գործունէութիւնը տեւած է մինչեւ 1485, եւ ոչ իսկ Պոլսի առաջին պատրիարք Յովակիմի յաջորդ` Նիկողայոս եպս-ի հետ որ պաշտօնավարած է 1478-1489:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ԿՐՕՆԱՒՈՐ, ՊՈՆՏԱՑԻ

ՋԻԷ (=1478) թուին Ս. Յակոբի վանքին մէջ կ՚սկսի ընդօրինակել Շարական մը եւ յիշատակարանին մէջ ալ կը գրէ այս տողերը. «Ի թվ ՋԻԷ (=1478) ի Սուրբ Երուսաղէմ սկսեալ, եւ ապա եկեալ ի հռչակաւոր մենաստանն որ կոչի Աւագ վանք եւ անդ փոքր մի ծրեալ. եւ ապա անտի վասն ժանտաբարոյ Չիթախին եկաք ի քաղաքս մեր Պաւնտոս ընդ հովանեաւ Սուրբ Ամենափրկչին եւ Սուրբ Կարապետին եւ Սուրբ Խաչին, եւ է անապատ կրօնաւորաց: Եւ իմ անդ եղեալ կրեցի բազում վիշտս»:

ՄՁ. Թ. 1620

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ՎՐԴ.

Մբ. աշկ. Եղիազար կթղ-ին եւ Առ. Թէքիրտաղի (1666-1676). Աբրահամ կթղ. Թէքիրտաղցիներու ուղղած իր մէկ կոնդակին մէջ Նիկողայոս վրդ-ի համար հետեւեալը կը գրէ. «Հանգուցեալ տէր Սրբազան Եղիազար կաթողիկոսն զիւր ձեռնասուն եւ զհաւատարիմ աշակերտն զՆիկողայոս վրդ-ն կարգեաց ձեզ տեսուչ. եւ որ բարեպէս հովուելով զձեզ տասն ամ հանգեաւ ի Քրիստոս, որ այժմ ակներեւ տեսանի արձանագիր գերեզմանի ի տապանաքարին»:

Սիօն, 1876 էջ 73

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ՎՐԴ. ՊՈԼՍԵՑԻ

Գրիգոր պտրք. Պարոնտէրի ժամանակ ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը եւ կը մասնակցի ընդհանուր նուիրատուութիւններու:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ՎՐԴ. ՖՌԱՆԿԻՒԼԵԱՆ, ԱՄԱՍԻԱՑԻ

Ծ. 1860ին. Ձռ. 1881ին. շինուածապետ 1889ին. ՏՅ. (1890-91). ՏՊ. (1892-995). կը հրաժարի միաբանութենէն 1895ին. Առ. փոխանորդ Ամասիոյ եւ Բալուի (1896-1909). կը վերադառնայ Ս. Յակոբի վանքը եւ բ. անգամ ՏՊ. (1910-12), ուր կը վախճանի 1912ին:

 

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ՔՀ.

1636ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը, եւ Ս. Յարութեան տաճարին կը նուիրէ 1300 թուականով եւ Կիլիկեցի Ստեփանոս քհ-ի գրչութեամբ ձեռագիր Աստուածաշունչի մը պատմ. մասերը (Եսթեր, Յուդիթ, Տովբիթ եւ Գ. Մակաբայեցիք (ՄՁ. Թ. 369)), եւ նոյն ձեռագիրը նորոգել կուտայ «սուտանուն Ստեփաննոս կազմողի»:

 

ՆՈՐԱՅՐ ԱԲ. ՊՕՂԱՐԵԱՆ, ԱՅՆԹԱՊՑԻ

Մբ. որդի Գարեգին քհ-ի. ծ. 1904 Յունվար 17ին Այնթապի մէջ. աւազանի անունն է Ադամ-Նորայր. նախնական կրթութիւնը առած է Վարդանեան կրթարանին մէջ. ծնողաց հետ տարագրուած է Սիւրիա, ուրկէ վերադարձած է հայրենիք եւ շարունակած է ուսումը. 1922 Օգստ. 2ին կը մտնէ Ժառ. Վարժ-ը, 1924 Յլս. 22ին կ՚աւարտէ դպրոցական շրջանը: 1925ին գրապետ եւ ուսուցիչ Ժառ. Վարժ-ի: Նոյն տարին կը ձեռնադրուի սարկաւագ եւ 1928 Յուլիս 22, Վարդավառին` աբեղայ եւ միեւնոյն ժամանակ կը շարունակէ իր ուսումը մասնակի դասերով: Նորայր Աբ. իր քառասունքը լրացնելէ յետոյ, հրամանաւ Ս. Պատրիարքին եւ որոշմամբ Տն. Ժողովոյ կ՚ուղեւորի Անգղիա. College of the Resurrectiou, Mirf: ld, վարժարանը իր դասընթացքներուն հետեւելու համար:

 

ՆՈՒՆԻԱ ԻՇԽԱՆՈՒՀԻ, ԿԵՆԱԿԻՑ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՄԻՐԱ ԵՐԿԱՅՆԵԱՆԻ

1837ին Ս. Յակոբի վանքին կը նուիրէ ադամանդազարդ եւ ականակուռ ոսկի ճաճանչ մը ներքեւը ադամանդազարդ փոքր երկրագունդ մը երեք գիծերով, հետեւեալ յիշատակարանով. «Յիշեսցի նուիրատու իշխանուհի Նունիա աղախին Այ. կենակից պայծառափայլ երկայնատոհմ յարգի ամիրայի առաջի զենման անմահ գառին Այ. թուին 1837»:

Ցուց. Պ.

ՆՈՒԻՐԻ (Ներսէս) ՍՐԿ. ԲԱՂԻՇԵՑԻ

Մբ. Գրիգոր պտրք. Շղթայակիրի աշակերտը եւ սրկ-ը եւ անոր բոլոր պաշտօնական եւ առտնին գործերու հաւատարիմ պաշտօնեան եւ վերջին հիւանդութեան ժամանակ մօտն ապրող անձնուէր սպասաւորը. ինքնադիր նամակ մը` Ներսէս սրկ-էն, ուղղուած հաւանաբար 1749ին, (Շղթայակիրին մահուան տարին), Պոլիս գտնուող Ապուչեխցի Յովհաննէս վրդ-ին, մանրամասն կը նկարագրէ Շղթայակիրին հիւանդութեան պարագաները եւ գործադրուած դարմանները. անոր վերջին վայրկեանները եւ սրտայոյզ հրաժեշտը աշխարհէն: Նուրի սրկ-ին սոյն նամակին համաձայն, Շղթայակիրին մահուան ներկայ գտնուած են հետեւեալները. Գաբրիէլ վրդ. Թէոդորոս վրդ. (յետոյ պտրք. ). Յովհաննէս վրդ. Աստուածատուր վրդ. Ա. լուսարար (@1759). Սոմճի Պօղոս վրդ. Վանեցի Յովակիմ վրդ. տիրացու Գէորգ. Յակոբ Ամուճայ. Մելգօն. Աւետիք եւ թէրճիման Պօղոս: Նուիրի սարկաւագ Ս. Յակոբի վանքին նուէր տուած է երկու ոսկեթել փորուրարներ եւ արծաթեայ սկիհ մը 1734ին (Ցուց. Պ. ) (ՄՁ. Թ. 532): Յիշեալը վախճանած է 1756ին: