Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ԽԱԶԱԽԱՑՆ ԵՒ ՎԱՍՆ ՄԱՀՈՒԱՆ ՀԵԹՄԱՆԻՆ, ԵՒ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅՆ ՏԱՃԿԱՑ ԶԴԵՍՊԱՆՆ ՔՐԻՍՏՈՆԷԻՑ

|242բ| Իսկ ի հինգշաբթի աւուրն [=13/23 սեպտ. ] աստուածասէր զօրավարն Խոտքեւիչ հրամայէ Խազախ հեծելոցն, որ յայս կոյս ջրոյն բանակեալ էին, զի անցցեն զգետն եւ եկեսցեն յայն կողմն, ուր մեծ բանակն էր Իլախաց. եւ ըստ հրամանի նորա ելեալք ի գիշերի հազար երկու [հարիւր] այր, եւ կամէին անցանել գԹուռլայն, բայց ի խելս կամրջացն ունէին ի պահեստի երկու հազար Տաճիկք, որք անհոգս եղեալ ննջէին, յորս էր մին Ղարահիսար փաշասի, եւ միւսն Ալի փաշա. զայն տեսեալ Խազախացն, եւ գաղտաբար անկան ի վերայ եւ կոտորեցին զամենեսին ի մէջ վրանացն, մինչ զի ոչ ոք ի նոցանէ ապրեցաւ, բայց միայն զարապն փաշային կենդանի բերեալ պարգեւս արքայորդւոյն, եւ զամենայն աւարս բաժանեցին ի միջի իւրեանց։

Զոր լուեալ Օսման լի եղեւ սրտմտութեամբ եւ բարկութեամբ, եւ հրամայեաց զօրաց իւրոց, զի ի վաղիւն [=14/24 սեպտ. ] ամենայն զօրութեամբ արձակեսցին ի վերայ քրիստոնէից, եւ առաւել յայն կողմն, ուր Խազախքն էին. որք բազմաշխատութեամբ եւ ջանիւ մինչեւ երեկոյ ոչ դադարէին ի մարտնչելոյ, եւ երկու անգամ ընթացան մինչեւ երեկոյ դրան բանակին հանդերձ թոփիւքն, զոր եկեալ թաւալէին, եւ դառնային վաղվաղակի գալստեամբ։

Իսկ զօրք Լեհաց եւ Խազախացն ելանէին ի բանակէն հետեւակ եւ ճակատէին ընդ նոսա, մինչեւ սպանին զերկու ձողակիրս նոցա, եւ զգլուխ[ս]ն եւ զձողսն բերեալ թագաւորորդւոյն, եւ ընկալան պարգեւս ի նմանէ, եւ մնացեալքն փախչէին արագ արագ որպէս յերեկն եւ յեռանդն։

Իսկ ի շաբաթի օր սեպտեմբերի [=15/25սեպտ. ] ամենագովելի եւ ասուածահաճոյ զօրավարն Գարուլ Խոտքեւիչ հանգեաւ ի Քրիստոս բնական մահուամբ, եւ եթող սուգ մեծ ամենեցուն, վասն որոյ արքայածինն իշխան Վլատիսլաւ, եւ բովանդակ զօրքն եւ զօրագլուխք յոյժ աշխարէին զան կսկծալից ողբով, որ [յ]այնպիսի վշտալից եւ դառնաշատ ժամանակին կանխաժաման մահուամբ բաժանեցաւ ի |243ա| փոփոխական կենցաղոյս յանմահ եւ յանվախճան կեանս, որոյ Քրիստոս Աստուած փառաւորեսցէ զհոգի նորա ընդ սրբոց իշխանացն, եւ զմեղաց թողութիւն պարգեւեսցէ զգիտութեան եւ զանգիտութեան։

Ի սմին աւուր դարձեալ եկին ի վերայ Խազախաց բազում մեծամեծ թոփիւք, եւ ոչինչ կարացին առնել։ Յայսմ աւուր ի բանակն Տաճկաց գրեցին ենիչարութեան զարս տասն եւ չորս հազար հանեալ ի դրանէն արքունի։

Եւ ի կիւրակէի աւուր Վերացման սուրբ Խաչին՝ [=16/26 սեպտ. ] ասէ խոնթիքարն անցուցանել զգետն ԺԸ մեծագոյն թոփսն, եւ [յ]այսմ կողմանէ ջրոյն հարկանել զբանակն, նոյնպէս եւ ի միւս կողմանէն, սկսեալք յառաւօտէն մինչեւ ցերեկոյ, եւ ոչ կարացին առաւել վնասել, բայց եւ եթ երկու ծառայից եւ չորս ձիոց. նոյնպէս եւ ի միւս կողմանէն ոչ ինչ օգտեալք՝ դարձան անմխիթար ամենեւին։

Ապա յետ այնորիկ [=17/27 սեպտ. ] արձակեն Տաճիկք զդեսպանն մեր զբան Ժելինսքին, նոյնպէս եւ զՊատիստային որդին, որ յառաջն էր եկեալ. ուստի բերեալ ծանուցին փոքր զօրավարին ստարոստա Սենտոմիրսքին զամենայն պատասխանիս Տաճկաց՝ ըստ հրամայեցելոցն նոցին, զոր կալեալ զՊատիստայ[ի]ն [որդին] եդին ի պահեստի զգուշութեամբ զաւուրս երկու, վասն զի մի՛ տեղեկասցի եւ ծանուսցէ անօրինաց զմահ մեծ զօրավարին, մինչ ինքն խորհուրդ առնիցէ ընդ թագաւորորդւոյն, թէ որպիսի օրինակաւ ուղարկեսցեն զեկեալ դեսպանն ի Տաճկաց։

Դարձեալ ի սմին աւուր անօրէն արքայն Օսման աքսորէ ի պատուոյն զմեծ վեզիրն իւր, եւ զենիչարաղասին նոյնպէս ընկենու ի փառացն, պատճառս տալով նոցա, թէ դուք անշնահաւոր եւ անբաղդ ոմանք էք, վասն այն ոչինչ օգտեցայք այսքան ժամանակս, եւ ի տեղի նոցին զայլ ոմանս (կացուցանէ), գիտացեալ թէ այլքն յաջողք եւ հզօրագոյնք լինելոց իցեն, մոռանալով զասացեալն՝ Եթէ ոչ տէր շինէ զտունն, ի նանիր վաստակին շինողք նորա [Սաղմ. ՃԻԶ 1]։