Հայ միջնադարեան պատմական ողբեր

Բ. ՈՂԲ Ի ՎԵՐԱՅ ՄԱՆԿԱՆՑ, ՈՐ ԳԵՐԻ ՏԱՐԱՆ Ի ՔԱՂԱՔՆ  ՍՏԱՄՊՕԼ

 

Անեղ բնութիւն աստուած հայր ամենակալ

Եւ որդին միածին ի նմանէ ծընեալ,

Կամաւ հոգոյն սըրբոյ մարմին ըզգեցեալ,

Օրէնք եւ պատուիրանք մարդկան աւանդեալ:

 

Որքան որդիք մարդկան զտէր աստուած սիրեն,

Զօրէնս եւ զպատուիրանս նորա կատարեն,

Ի պարգեւսն աստուծոյ նոքա վայելեն

Եւ զեկեալ պատուհասն յետ դարձուցանեն:

 

Արդ այժմ ամենեքեան յօրինաց ելան՝

Քահանայք, կրօնաւորք եւ աշխարհական,

Եւ զանազան մեղօք միշտ աղտեղացան,

Վասն այն մահմետականքըն յոյժ զօրացան:

 

Յինընհարիւր ՚ւ ութսուն մեծ թըւականին,

Որ էր յազգին մերում Հայոց տումարին,

Ի թագաւորութեան պիղծ մահմէտ ազգին

Յազգէն քրիստոնէից տըղայ խընդրէին:

 

Յորժամ զայս լըսեցին, յոյժ զարհուրեցան,

Երկիրս Հայստանեայց յոյժ վըրդովեցան,

Որդիք յիւրեանց ծնողացըն բաժանեցան,

Գնացեալ օտար երկիր եւ յոյժ հեռացան:

 

Բազումք ի յանապատ տեղիս դիմեցին,

Ի յայր ՚ւ ի քարակերպըս ժուժկալեցին,

Ցըրտոյ եւ անձրեւոյ յոյժ համբերեցին,

Յանօրինաց փըրկիլն յուսով խընդրեցին:

 

Զամէն ցընոր թողեալ եւ զայս հոգային,

Զմարմնոց պէտք եւ զկարիք մոռացեալ էին,

Ի սուգ ՚ւ տըրտմութիւն հանապազ կային՝

Իբրեւ զալէկոծեալ նաւ ի մէջ ծովին:

 

Ի ժամ ձըմերային ցուրտ եղանակին

Եկեալ հրամանըն չար եւ առ մեզ հասին:

Զամէն տըղայքն ի մի վայրս ըմբըռնեցին,

Բանդ եւ զընդան եդեալ զնոսա պահէին:

 

Եւ ի քաղաքն առեալ զնոսա տանէին:

Ծընօղքն եւ ազգականքն ի հետ երթային,

Լալով եւ արտասուով աղաղակէին

Եւ յուսահատութեամբ եւ յետ դառնային:

 

Յորժամ առեալ զտըղայքն եւ հաւանէին,

Զհայրենական ըզգեստն յանձնէն հանէին,

Բերեալ այլ նոր հանդերձ ագուցանէին,

Հարկանելով զծընօղսն ի բաց վարէին:

 

Յայնժամ վայ եւ եղուկ իւրեանց ասէին,

Հող ըզգըլխովն իւրեանց առեալ ցանէին,

Ձեռք ի յերես արկեալ՝ արիւն հեղէին,

Զհերս ի վերայ որդոց իւրեանց կըտրէին:

 

Ողորմագին դիմօք դառն արտասուէին

Ծընօղքն եւ ազգականքն եւ եղբարք նոցին,

Մինչ զի զամենեսեան ի յողբ շարժէին,

Զոր ոչ կարէ պատմել լեզու մարդկային:

 

Սեւազգեստ լինէին, քուրձ ըզգենուին,

Մոխրաթաւալ անձամբ աղաղակէին,

Տարակուսեալ հոգով ի տան նըստէին,

Հանգուցեալ մեռելոցն երանի տային:

 

Եւ այս մեծ տըրտմութիւն եղեւ ծընողաց.

Զորդիս իւրեանց առեալ եւ թողին ի բաց,

Լալով բաժանեցին ի յազգականաց,

Օտար երկիր տարան՝ խեղճ եւ դեգերած:

 

Որ ըզմըտաւ ածեն՝ լան եւ արտասուեն

Եւ ի խորոց սըրտէ իւրեանց հառաչեն.

Ի յետ դարձուցանել զնոսա ոչ կարեն,

Եւ կենդանոյն նոքա իբր ըզմեռեալ են:

 

Ոմանք օտար երկիր գնացեալ փըրկեցան,

Ոմանք բազում արծաթ կաշառ խոստացան,

Եւ են, վասն որդոց զՔրիստոս ուրացան,

Որբոց եւ աղքատաց բազումք մատնեցան:

 

Ամենախնամ աջովն աստուած էր ստեղծեալ

Եւ արեամբ միածնին էր զնոսա գընեալ,

Մարմնոյ սուրբ եւ արեան փըրկչին հաղորդեալ.

Ոչ ազատեաց զնոսա, զի էր բարկացեալ:

 

Զի աւազանըն սուրբ էին մըկըրտած

Եւ հօրն երկնաւորի որդի անուանած,

Եւ ոմանք սարկաւագ էին կարդացած,

Վասըն չարեաց մարդկան ոչ խնայեաց աստուած:

 

Եւ զարտասուսն ասեմ տղայոց անմեղաց,

Յորժամ որոշեցին զնոսա ի ծնողաց,

Պաշարեցին զնոսա նըման գազանաց,

Քրիստոնեայ ՚ւ այլազգի շարժեցան ի լաց:

 

Յորժամ բաժանեցին զնոսա ի ծնողաց,

Անդ եղեւ աղաղակ, մեծ կոծումն եւ լաց,

Որպէս որ բաժանեն զգառինսն ի մաքեաց,

Եւ եղեւ մեծ աղէտ տարակուսանաց:

 

Առեալ զնոսա յերկրէն իւրեանց եւ հանին,

Հարկիւ եւ բըռնութեամբ ի Ստամպօլ տարին,

ԶՅիսուս Քրիստոս փըրկիչն ուրանալ տըւին,

Զմոլար օրէնս իւրեանց նոցա ուսուցին:

 

Եւ այս վասն այն երեկ վերայ մեր, եղբա՛րք,

Զի ոչ մընաց ի մեզ բարի գործք կամ վարք,

Նախանձեցան ընդ մեզ անօրէնք եւ չարք,

Վասըն մեղաց մերոց մատնեցան արդարք:

 

Ո՛չ սուր ի թշնամեաց էր զմեզ պաշարեալ,

Ո՛չ սով ի յաստուածոյ էր առ մեզ եկեալ

Եւ ո՛չ խաղաղ մահուամբ յաշխարհէ ելեալ,

Յանկարծ անօրինացըն գերի մատնեալ:

 

Արդ մեզ ամենեցուն պարտ է զայս ողբալ

Եւ ի խորոց սըրտէ հառաչել եւ լալ,

Միթէ մեզ քաղցրանայ աստուած բարերար,

Այլ ոչ մատնէ ի ձեռն ազգին անիծեալ:

 

Զայս ոչ էաք լըսել ի մեծամեծաց

Եւ ոչ աստուածային գըրոց մեզ պատմած,

Ոչ ոք ի մարդկանէ աչօք էր տեսած,

Զոր վերջին ժամանակըս մեզ պատահեաց:

 

Զի թէ հայրն Աբրահամ զորդին իւր զենէր,

Զպատուէրն ի յաստուծոյ կատարել կամէր,

Եւ կամ թէ Յեփթայի ըզդուստրն իւր զենէր,

Եւ զուխտն ընդ աստուծոյ եդեալ վըճարէր:

 

Եւ թէ երեք մանկունքն, որ ի հուրն անկան,

Սքանչելեօք միածնին նոքա փըրկեցան,

Եւ կամ ի Բեթղէէմ որ կոտորեցան՝

Փոխանակ Քրիստոսի նահատակեցան:

 

Եւ թէ սուրբ քառասունքն, որ ի լիճն արկան,

Լուսափայլ պըսակացն արժանի եղան,

Եւ որք վասն աստուծոյ նահատակեցան՝

Արքայութեան երկնից դասակարգեցան:

 

Զի թէ մանկունքըն մեր նահատակած էր

Եւ կամ վասն աստուծոյ հըրով այրած էր

Եւ կամ նըման սըրբոցըն քարկոծած էր, —

Ազգին քրիստոնէից տեղ պարծանաց էր: