Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Գ.
ԵՐԱՆԻ՜ ՍԳԱՒՈՐԱՑ, ԶԻ ՆՈՔԱ ՄԽԻԹԱՐԵՍՑԻՆ

Երէկ Աղքատութիւն եւ այսօր Սուգ. երէր թօթափել, սոսկանալ, ունայնանալ յընչից եւ յըղձից առ ընտանիս եւ առանձն. այսօր՝ զրկիլեւ յանստգիւտ բարւոյ սրտի՝ որ աղքատաց իսկ շնորհեալ է զօրաւիգն ի նոցին եւ ամենայն տառապելոց. Ուրախութիւնն։ Հա՞րկ ուրեմն իցէ հրաժարել եւ յայսմանէ, եւ հանապազ ի սգի եւ ի սեւի կալ՝ պարտաւորիցի՞մք առ այս՝ ի կոչմանէ կրօնիս. հասարաւա՞ց կրօնաւորաց իցէ ողորմական աղերսն, եթէ «Լացջիք եւ ողբասջիք դուք, եւ աշխարհ խնդասցէ»։ արդարեւ լուր անհամբոյր, սարսուռ սրտի։ որ հանդուրժէր իսկ ոչ՝ եթէ ոչ առ նմին յօդեալ կայր եւ երանութիւնն. երան՜ Սգաւորաց զի նոքա «մխիթարեսցին»։ Քանի՜ զարմանալի են բանք եւ հնարք քո, Տէր Յիսուս. սուգ դնես ի միջի, եւ յառաջոյ երանութիւն, ի վերջոյ մխիթարութիւն. եւ ո՞ր առաքինի ոչ առցէ յանձն՝ մատչել ի փորձ, մտանել ի սուգ ընդ Քրիստոսի, ընդ որում վայել էր եւ ըստ համարձակութեան Պետրոսի՝ երթալ եւ ի բանդ եւ ի մահ։

Ո՞չ աւանիկ եւ մեք յօրէ մտից մերոց ի կրօնս յայս՝ համակեալ կայցեմք ի թուխս՝ սգատեսակ սքեմաւս եւ մաշկեկաւս, մեռելութեամբ իբրու կանխեալ պատանօք պարուրեալ, որով եւ իջանելոցս եմք ի գուբ գերեզմանին։ Սուգ եւ մահ, ապաշաւանք՝ հանդերձելոյն յուսով՝ ընդակից տնկակից իմն է այնմ՝ որոյ ելեալ ընդ կարծեցեալ դուռն փափկութեան աշխարհի՝ եմուտ յասպարէզ կրօնաստանիս, յընդմիջնաշաւիղ երկոցուն կենաց. եւ որ եմուտն՝ ընտրութեամբ կամաց, հարկ է նմա՝ առանց ինչ ընդ բանս ածելոյ՝ յառաջ խաղալ անվեհեր։ Նկատեսցուք, աղէ՛, գամ մի՝ զաշխարհ, յորմէ սարտուցեալ ելաք՝ որպէս ի չարէ. եւ ծանիցուք զնա իսկ առաջին առիթ սգոյ անձին առաքինւոյ. նկատեսցուք զզաղփաղփուն բնութիւնս մեր, որ գայթ ի գայթի ոտն փոխեալ երթայ հանապազ ի վիհ անդր անհամբոյր մահու. եւ այս երկրորդ առիթ սգոյ եւ զգաստութեան. ապա եթէ դարձեալ անձամբ յանձինս նկատիցեմք, տեսանեմք իրս տագնապողականս, կիրս եւ մեղս, որ երրորդ եւ տիրագոյն առիթք են սգոյ։ Աշխարհ, Մահ եւ Մեղք. երրեակ դառնացուցիչք կենաց, քննեալք ուշի ուշով՝ խրատեսցեն եւ ուղղեսցեն զգնացս կենաց եւ զվիճակի զոր ընտրեցաք, աներկբայ յուսով գամագւիտ լինելոյ աւետարանեալն ի Քրիստոսէ երանութեան, մխիթարութեան, քան զոր չիք ցանկալի ի կենցաղումս։

Ա

Եթէ հասարակաց կեանք մարդկան՝ վարումն է շախարհի, կրօնաւորացս է վտարումն յաշխարհէ, կամաւոր եւ մշտնջենաւոր հրաժարմամբն՝ իբրեւ յոչ բարւոյ, կամ առ բարեգոյնն դիմելով. միջնորմն ընդ նա արկեալ զուխտս մեր։ Բայց զի յաշխարհի ծնաք, անջինջ է ի մեզ կնիք աշխարհի, եւ գիտեմք զինչ կրէ մարդս համաբնոյթ ամենայն ադամածնաց. վասն որոյ գիտակցութիւնս կրօնաւորական ստիպէ հանապազ հրաժարել յորմէ միանգամն հրաժարեցաւ՝ մինչեւ յօր հրաժարմանն եւ ի կենաց։ Եւ առ այս՝ անկ է մեզ փոքր ի շատէ եւ ճանաչել զայն, զի արդարասցի հրաժեշտ մեր. ոչ զի վերստին հրապուրեսցէ, այլ զի եւ քան զեւս զգաստս յարդարիցէ զմեզ։ Հոգիք ողջախոհք յամենայն ժամանակի նկատեսցին եւ նկատեն զաշխարհ՝ որպէս բոյն աղցից եւ աղտից, յորում ծնեալք՝ իբրեւ ձագք յաղբեւս՝ վերանան ի սուրբ եւ մաքուր կայանս՝ որոց վիճակեսցի ի վերուստ շնորհ կրօնաւորութեան. յորմէ՝ իբրեւ ի բարձուէ տէրունական լերին՝ բացէ ի բաց նշմարի ստորածաւալ ծով կենցաղական՝ հանապազ կոծելով զերկիր եւ զորս ի նմին. հաստատուն կացցուք ի դիտակիս, եթէ փորձիչն հրապուրեսցէ ցուցանել անդուստ «զթագաւորութիւնս աշխարհի եւ զփառս նորա». մեք քրիստոնեան աւագ աչօք՝ նկատեսցուք անդրագոյն եւ զՈւնայնութիւն նոցին, եւ նշաւակեսցուք զբանսարկուն, որ պատրողական երանգօք ջանայ զօշոտել զաչս, գեղեցիկս եւ փաղբունս ցուցանելով զսնոտիս եւ զանկայունս։

Ամենայն ինչ սուրբ էր՝ ցորչափ սուրբ էր եւ մարդն. այլ յօրէ յորմէ մերժեաց զնա դրախտն, պղծեցաւ եւ անիծաւ առհասարակ երկիր. եւ ոչ միայն փուշք խոտանք բուսան ի նմա, այլ չարագոյնք եւս՝ ի բնակիչն նորա, ի սադրանաց սկզբնաչարին՝ որ իշխան եղեւ յաւտենիս այսորիկ. յորմէ՝ եկն մարդասէրն Քրիստոս թափել զպատկեր իւր եւ սրբել, այլ ոչ եւ իսպառսպուռ ջնջել զանէծս աշխարհի։ Պատերազմն անհաշտ եւ անդադար՝ կայ եւ կացցէ ընդ աշխարհ եւ ընդ առաքինիս, ցորչափ կացցէ աշխարհ. եւ ոչ ոք կարասցէ երկուց տերանց ծառայել, Աստուծոյ եւ մամոնայի։ – Զի՞նչ իցէ Մամոնայդ. – հեթեթանք եւ հրապոյրք աշխարհի, զոր ատեաց եւ նզովեաց Քրիստոս. եւ որք սիրենն չարաչար զաշխարհս՝ ատելիք են նմա։ Որ քաջ յարեալ է ի սէրն Աստուծոյ՝ նմա թէ փոյթ շատ ինչ ճանաչել զաշխարհ, որ եւ սիրողաց իսկ նորին առեղծուած իմն է անլուծանելի. շատ իցէ առնուլ ի միտ՝ զի յարելն եւ փարել զնովեւ՝ վտարանդութիւն է յերկնից։ Հարցցուք, աղէ՜, զերիտասարդն՝ որ ամենեւիմբ հրաժարեալ յաշխարհէ փարեցաւ համարձակ զլանջօք Յիսուսի, զի՞նչ իցէ կամ ունիցի աշխարհս այս. «Ամենայն ինչ որ յաշխարհի է, ասէ, ցանկութիւն է մարմնոյ եւ ցանկութիւն է աչաց, եւ ամբարտաւանութիւն աստի կենաց»։ Ցանկութիւն մարմնոյ, տարփք ախտակիր զգայութեանց՝ որք գերեն զսիրտ եւ զմիտս, եւ զպարզութիւն հոգւոյ իջուցանեն ի թանձրութիւն նիւթոյ, եւ մարդ լինի մարմին։ Ցանկութիւն աչաց. հրապոյրք եւ գերութիւն գեղոյ եւ մեծութեան ընչից, որոց ձեռնհասութիւն աշխատալի եւ վայելքն՝ յաճախ դառնացեալք, եւ տեւողութիւն՝ համառօտ եւ փախստական. որոյ ներկայն անհաստատ, անցեալի տրտմեցուցիչ, ապագայն անստոյգ եւ տագնապեցուցիչ։ Ամբարտաւանութիւն կենաց. իղձք ձգտեալք յառաւելն քան զպէտս եւ զչափ, ի փառս եւ ի պատիւ, յիշխանութիւն, ի տէրութիւն. ի գերազանցութիւն. որք որպէս փքով ուռուցեալք առ վայր մի՝ եւ պայթեսցին. եւ ինչ մի մնայցէ յամենայն ցանկութեանց անտի եւ յամբարտաւանութենէ՝ անյագութիւնն, ունայնութիւնն, ապականութիւն բարուց, գձձութիւն մարմնոյ, խէթ խղճի, գերութիւն հոգւոյ, կորուստ բնաւին բարւոյ, արդարեւ ունայնութիւն ունայնութեանց, անդր քան զսողոմոնեանն տարացոյց. զի նա՝ ի բարեաց եւեթ վրիպեալ ցուցանէ զաշխարհասէրն, իսկ գրկածուն Յիսուսի՝ վկայէ եւ ի չարաչար կիրս վարակեալ զհոգի աշխարհասիրին, եւ սրտառուչ թելադրէ «Մի՛ սիրէք զաշխարհ եւ մի՛ որ ինչ յաշխարհի է»։

Եւ քանզի դժուարին է ամենեւիմբ անըմբռնելի մնալ յաշխարհէ, բազում ողբոց արժանի է վիճակ ընբռնելոցն. իսկ որոց ի հարկէ տիրականէ ստիպիցին կալ ի նմին՝ բազում աչալրջութեան պէտք են առ ի յվարակել ի հաղբս նորին, եւ կեալ պանդխտօրէն. որպէս արարին եւ ուսուցին՝ ոչ միայն որք ի նորումս աւետարանութեան՝ մեծատունք եւ թագաւորք, այլ եւ ի հնումն՝ նահապետք եւ մարգարէք, առաւել կամ նուազ ի վերայ հասեալ, զի «Աշխարհս անցանէ եւ ցանկութիւն նորա». եւ որ վարէն զաշխարհ՝ վաղվաղ վարեսցի ի նմանէ. «եւ յայնմ աւուր կորիցէ ամենայն յոյս նորա»։ Երանի՜ ուրեմն այնոցիկ՝ որոց զայս զմտաւ ածեալ բարեաւ մնալ ասացին աշխարհայնոց եւ մտին ի սուգ կամաւոր. երանի՜ մանաւանդ այնոցիկ՝ որք ըստ Երեմիայի՝ ի մանկութենէ առին զլուծ խոնարհութեան, եւ երթեալ նստան միայնիկք, լռիկք՝ որպէս անապատասէր տատրակք, մնչել ողբալ զցաւալի կեանս աշխարհի, «իբրեւ ազնուականի իմն ցանկացեալք», ըստ Առաքելոյն։

Զի՞նչ ահաւադիկ տեսանեմք եւ մեք՝ ի ձեւս մեր, որով զգեստաւորեմք եւ զաղածրի մանկտին եկեալ յաշակերտութիւն մեզ, մանաւանդ թէ Քրիստոսի, ի թուխս համակելով զկայտառ հասակ նոցա եւ զերանգն ինչ աշխարհական. զի՞նչ վնաս էր նոցա, ո՞ր մեղք, ո՞ր աղունք. անմեղուկս ասեմք զնոսա՝ եւ սխրանամք, եւ ի պահուստ այնր շնորհի՝ ճողոպրեալս յաշխարհէ. համայն եւ այնպէս կնքեմք սըգոյ տեսակաւ, որպէս զի յիշեսցեն զոր անդստին յաւազանէ մկրտութեան պահանջեցան, յաշխարհ մտեալք՝ չլինել աշխարհի զի վասն զաւագունի աշխարհի սահմանեալ են. եւ իսկ եւ իսկ մարզեմք զնոսա՝ ոչ միայն ի ձեւ՝ այլ եւ ի հրահանգս ապաշխարութեան։ – Ապաշխարութիւն, (եթէ ոչ ծաղու թուիցի բանս) արդարեւ ապադարձութիւն աշխարհի, զոր կարեւոր կրթութիւն համարեցան եւ գերազանցեալքն մաքրութեամբ վարուց։ Ո՜ քան զՅովհաննէս մեծ ի ծնունդս կանանց, ըսի ծանօթին նորա եւ Տեառն Յիսուսի վկայութեան, որ եւ քան զծնունդն կանխեցոյց զմաքրութիւն նորա, յարգանդէ յարգանդ ներգործելով հրաշափառապէս, եւ զի՞նչ տեսանեմք ի նմա. – առաւել քան զմարգարէութեանն եւ նշանագործութեան շնորհս՝ զապաշխարութեան կեանս եւ զքարոզութիւն, որում յարմարեալ եւ արտաքին կերպն, գրգլեակն ստեւեղէն, գօտին մաշկեղէն, եւ կերակուրն ցամաք մարախով եւ վայրի մեղերբ, եւ բնակութիւն յանապատի, յոր՝ անդուլ ընթանալով՝ ապաշխարութեան բարբառովն սարսեցուցանէ զանմարդաձայն տարածութիւնսն, ուր՝ թէ ոք հանդիպէր՝ համակ զնոյն լսէր. «Ապաշխարեցէք. Արարէք պտուղ արժանի ապաշխարութեան»։ Եւ էր նա ոչ հեղինակ ապաշխարութեան այլ կարապետ՝ համաբարբառ հզօրագունին, որ ահա գայր զկնի իւր՝ նովին նախընծայ քարոզութեամբ. Ապաշխարեցէ՜ք։ Զնոյն բան եւ գլուխ աշակերտաց նորին՝ այն ինչ ընկալեալ զՀոգին՝ ի սկզբան անդ հրապարակախօսութեամբն պատուիրէր. «Ապաշաւեցէք. եւ մկրտեսցի իւրաքանչիւր ոք յանուն Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի». զնոյն եւ ընդ ամոլակից նորին Պօղոս՝ այն ինչ մերկացեալ զսողոսութիւնն, «Նախ՝ որոց ի Դամասկոս եւ յԵրուսաղէմ էինեւ ընդ ամենայն գաւառս Հրէաստանի եւ ի հեթանոսս, պատմեցի, ասէ, զղջանալ եւ դառնալ յԱստուած ըկենդանի, արժանի ապաշխարութեան գործս գործել»։ Յայտ է թէ ոչ այլ ազգ եւ այլ առաքեալքն եւ աշակերտք՝ արարին եւ ուսուցին, եւ նոցին հետեւողքն, հայրապետք իբրեւ սկիզբն ուղղութեանց զապաշխարութիւն դնելով. յորս եւ գերազանցեալն զօրութեամբ քարոզութեան վկայեալն ի լսողացն եւ յընթերցողացս՝ Բերան Ոսկի՝ Ապաշխարութեան կոչեցաւ վարդապետ։ Այսպիսի կոչումն եւ մերոյս կրօնի հեղինակ եւ հայր Մխիթար՝ աշակերտացս իւրոց սեփականեաց, եւ եդ կնիք լինել Վարդապետ ապաշխարութեան։ Շատ լիցի մեզ այսքան յիշատակս, ոչ միայն ի հաւան ածալ եթէ ողբալի է աշխարհս այս, այլ եւ թելադրել իմաստս զղջականս, ոչ միայն ի վերայ կենցաղավարելոցն ի նմա, այլ եւ ի մեր իսկ, որք ոչ միայն չեմք ամենեւին զերծք եւ անմասն յաշխարհէ, այլ եւ յաղետալին քան զբնաւմ պատահար նորին դատապարտեալք, ի մահ. քան զոր զի՞նչ ողբալի եւ սգալի։

Բ

Մա՜հ. պժգալի քան զամենայն անուն եւ իմաստ՝ մարդոյ, եւ առիթ սգոյ ամենայն աւուրց կենաց նորին, ըստ քաջախոհակ փիլիսոփային, որ համօրէն ուսումն մահու ասաց զկեանս։ Իսկ մել երկնանուէր իմաստասիրացս եւ հրաժարելոց յաշխարհէ, ոչ հարեւանցի՝ այլ առաքինօրէն վայել է հանապազորդել ի խոկմունս. իբրու ոչ զի առ ի մահ կնքեալք եմք՝ այլ առ նմանութիւն, ի տիրական խորհրդոյ զուախականն վերածել։ Եթէ աշխարիկ ոք խնամով ընդ կեանս հոգայցէ, չեն զարմանք, իսկ որոյ չէ աշխարհս եւ ոչ ինքն աշխարհի, նմա եւ կեանքն ոչ իւր են ոչ գգուելիք. զի չիք գայթակղութիւն անձին մերձաւոր՝ քան զկեանս իւր. վասն որոյ եւ ի դէպ է ճանաչել զայն առիթ զգուշութեան եւ սգոյ։ Սովիմբ արդարանայ եւ գեղեցիկ առածն, եթէ «մահ ոչ իմասցեալ՝ մահ է, մահ իմացեալ անմահութիւն է», եւ այլն եւս։ Լիցի եւ մեզ մահս՝ յուսումն առ ձեռն՝ յօգուտ ապագային։ Զի եթէ ըստ գերագոյն իմաստասիրաց, Սողոմոնի եւ Պղատոնի, սէր՝ լծակից եւ ընդակից գոյ մահու եւ բռունք հաւասարազօրք, տէրն կենաց եւ մահու՝ վեհագոյն եւս յարդարեաց եցոյց զսա՝ ի կամաւոր զենարանի խաչին. եւ զի մի՛ զզուիցիմք եւ զանգիտիցեմք յանուանէ եւ ի տեսլենէ մահու, նորին Քրիստոսի աչօք եւ մտօք նկատեսցուք. նորին աչօք իջուսցուք եւ ցօղս ինչ արտասուաց՝ որպէս ի Ղազարուն վերայ, նախ ի վերայ մերոյս իսկ իւրաքանչիւր մեռելութեան, ապա թէ եւ այլոցն մերձաւորաց եւ հեռաւորաց, եւ ի վերայ ամենայն ադամածնացս. եւ եթէ հասարակաց խոկումն ասացաւ մահ, կրօնաւորացս՝ լիցի եւ հանապազօրեայ կրթութիւն։

Մի՛ ոք ընդ այս շուարեսցի։ Առանց մտադիւր պարապման՝ ոչ յաջողէ ուսումն. հարկ է եւ զբարւոք մեռանելոյ ուսումն՝ ստէպ առնուլ ի քննութիւն. այլ եւ եթէե կենաց ոք ցանկայ՝ ուսցի զմահ, զի կեցցէ բարւոք։ Եւ քեզ՝ կրօնաւորութեամբ նուիրելոյդ առ Աստուած՝ ոչ այնքան մահու՝ որքան անմահութեամբ լիցի խոկումնդ, զի մի յանկարծ ըմբռնիս յօրհասէն. աղէ՜, մինչչեւ մեծաքայլ դիմեալ նորա ի վերայ քո, դու ինքնին աճապարեա, ե՛լ, կա՛ց ի վերայ ճանապարհաց նորա, որպէս նահատակ կազմ եւ աներկիւղ։ Եւ ե՛կ արդ, երթիցուք, դադարել առ փոքր մի առ գերեզմանաւ ծանօթի կամ նածանօթի, ընտանւոյ կամ օտարի, զի մահ զամենեսեան հաւասարէ ի միում ստորին յարկի. եկեսցուք նկատել՝ ոչ վայրապար՝ ոսկերս ցամաքեալս, բայց եթէ եզեկիելեան համարձակութեամբ։ Խոնարհեա՛ ի գուբդ յայդ, ի հողդ՝ յորմէ հաստեցաք եւ յոր լուցանիմք աւուր աւուր եւ դարձցուք ի նոյն իսպառ՝ յետ ոյ յերկար աւուրց։ Բազում անգամ իցէ քո անցեալ ընդ ագարակս գերեզմանականս, բայց այսօր ե՛կ եւ տես ինձ եւ յակօսս այս. –մի՛ զարհուրիր, զի դեռ ունայն է, այլ սպասէ ումեք. մի՞ արդեօք քեզ իսկ։ Աղէ մինչչեւ ալյոց աշխատ եղեալ՝ պատրաստեա դու քեզէն զդիրս քո, զի միայն շնորհեալ է քեզ ստացուած անկողոպուտ. վիհ մի փոքր, անձնաչափ, յի եւ ոչ աշխարհակալք սարսեցուցիչք ազգաց եւ ազանց՝ ոչ աւելի քան զայդ գրաւեն. եւ այնքան ամաց քիրտն եւ վաստակ, զօրութիւնք եւ մեծութիւնք՝ յա՜յդ ամփոփեսցին փոս գծուծ աննշան. բազուկքն երկայնաձիգք՝ որք ընդգրկել զերկիր ջանային՝ հողամածեալ կան եւ կացցեն զերբեմն յոխորտատրոփ լանջօքն։ Ուսի՛ր այյտի եւ դու, ի չափու ունել զեռանդն յանդուգն կամ ոչ պարկեշտ ըղձից եւ կրից։ Կամիցի՞ս արդեօք փոքր մի եւս խոնարհել քննել զմահիճսն եւ զբարձկնեար՝ յոր հանգչի գլուխն բազմաոգ եւ բազմահնար, եւ յոր սպառին ամենայն անդաճմունք մտաց եւ թռիչլ հանճարոյ. կամիցի՞ս յուզել զգիրկսն՝ յորոց ամենայն ինչ թօթափեալ խուսափեալ է կամիցի՞ս զննել զսիրտն անյագ անհանգիստ արդ իբրեւ տերեւ մի ազազուն արդ ցամաքեալ լուծեալ ոչնչացեալ, իսկ որ մնայն տակաւին, կամ համարի մնալ, ոստիկան ամենայն հնարից մարդոյդ՝ գլուխն այն գոռո՜զ, ոչ եւս գլւոխ՝ այլ գանկ մի չորացեալ եւ առաթուր ընդ ոտիւք անցաւորաց։ Ո՞ւր են դիտակքն տիեզերաց եւ հետամուիք գեղեցկութեան եւ առիթք փորձութեան, աչքն դիւրահոլովք. ո՞ւր եւ այլ մի մի ի գործարանաց անտի զգայութեանց՝ ընդ որս ելք եւ մուտք կենսականք եւ մահացուք։ Քանի՜ այլակերպ նշխարք անարգք՝ ի պանծալի կազմածոյ անտի կենդանւոյ մարդոյ։

Այսոքիկ հասարակաց գիտելիք են եւ զգալիք, բազում անգամ լուեալք եւ տեսեալք, եւ լսելիք եւ տեսանելիք. բայց դու գլո՜ւխ՝ խոնարհեալ յաճախ ընդ գլխով Խաչեցելոյն քո Քրիստոսի եւ ընդ ոտիւք, խոնարհեաց գամ մի եւս աստանօր՝ ընդ նորին նշանակաւ. թո՛ղ առ վայր մի յանձուկ յատակին զմարմին մեռելոյդ՝ յօտարութեամբ ի լռութեան ի լքման իւրում, եւ զինքնդ նկատեա՝ տարածեալ անդանօր, հրաժարեալ յամենայնէ եւ յամենեցուն՝ որք զայդ գուբ սահմանեցին քեզ, եւ աննախանձ ի բաց գնացին. եւ միայնացեալ սոսկացեալ կա՛ց անձամբ անձինդ ի զնին. հայեա՛ց հոգւոյդ աչօք՝ ի հրապուրիչդ եւ դրդիչդ հողեղէն՝ եւ բազում անգամ լծընկէց նորին լծակից. քանի՜ ջերմ եւ բուռն յայնժամ. քանի՜ ցուցտ եւ ցամաք այժմիկ եւ յայսմ հետէ. – եւ տես, յի՞նչ յանգին ամենայն հնարք, գրգանք եւ դարմանք մարմնոյ՝ ի զրաւել շնչոյն… առ որ եթէ դարձցիս յետ վաղուին, յետ եօթնեկի միոյ աւուրց կամ ամսոյ, որպիսի՞ս տեսցես փոփոխութիւնս, այլայլութիւնս, նորանոր մանաւանդ թէ հնացեալ ծիւրեալ կերպարանս, զոր եւ կերպարան անուանել չհամարձակին աչք. անձեւ անհեդեդ զանգուած զզուելի, որոյ վայելչագոյն աւանդ մնայցեն կմախքն ինչ։ – Որ ինչ եղեն այլք՝ հարկ է եւ քեզ եւ ինձ այնպէս լինել. եւ այլազգ առնել ոչ զօրեն ոչ մի հնարք եւ ջանք. այլ քաջ իսկ օգիեի եւ օգտեն տեսարանքդ թանգուզեալք՝ ի զգաստութիւն եւ ի պարկեշտութիւն կենաց, ի պատրաստութիւն հանդերձելոյն եւ ի սուգ մնացելոյն, որ ահա ի նուազել եւ ի խուսափել է աւուր աւուր, ժամու ժամու, եւ առաւել եւս յողբել եւ յապաշաւել ի վերայ յողդյողդ եւ խոտորնակ գնացից վարուց, որ արդարեւ ողբալին է եւ սգալի զամենայն ժամանակ կենաց, եթէ սուղ եւ եթէ երկար։

Զայս հնար օգտի ի կիր արկին յոլովք յառաքինեաց եւ ի սրբոց, կենդանեաւ իջանելով ի գուբն՝ յոր վող քնա անագան՝ իջանելոց էին. սիրելի էր նոցա ճեմարան մահարձանաց. քաղցրանայր կրթութեամբ յիշատակ վախճանին. եւ ուսմամբ մահու յանմահութիւն կրթէին, կարեկցասար զանձինս ընդ կանխելոցն քան զինքեանս ողբալով եւ զամենայն մարդկութիւն ընդ միով տեսարանաւ եւ ի մի խորխորատ խոնարհել. զմի օրինակ սգալով զմեղուցեալ մարդն եւ զանմեղն։ Եւ թէ ուրուք նուաղէր սիրտ եւ արտասուք քամէին ի յիշատակի ննջեցելոց ծանօթից կամ անծանօթից, քաջալերէր եւ նոյն ինքն յիշատակ մահուն, մանաւանդ սրբակենցաղ մարդկան, եւ եւս առաւել գերազանցիկ առաքելոցն եւ վկայիցն արեամբ եւ կուսութեամբ, եւ հանուրց վեհագունին ամեներանեալ Կուսին աստուածամօր, եւ անհասանելւոյ Միածնի նորին անմահի եւ կամաւ մահացելոյ Փրկչին մերոյ, որ այնու ընթադրեաց եւ ելոյծ զբռնութիւն եւ զարհաւիրս մահու։ Վասն որոյ բազումք յառաքինեաց անտի ցանկանալով ցանկանային նմա, եւ ընդերկարեալ համարէին զպանդխտանալ իւրեանց ի վերայ երկրի. հրաւէր համարէին զազդ օրհասին, եւ սուգն փոխէր ի խնդութւն։

Սոցին եւ մեզ արժան է նմանողս լինել՝ որք եւ զմահու պատանս կրեմք հանապազօր. եւ մեռեալս զմեզ գիտեմք աշխարհի եւ զաշխարհ վասն մեր. ապա չափաւորապէս անկ է զերկոսին եւս սգալ. եւ հանդարտեալ՝ խելամուտ լինել, զի մահ՝ որ դժպհի համարեալ է քան զամենայն կիրս, այնու իսկ զի եւ լուծիչ է ամենայն կիրց՝ փոքրագոյն համարելի է չար, նա եւ բարի, զի զիւր իսկ ծնողն խափանէ, զմեղս. եւ սա իսկ է խորշելի եւ սգալի, զի եթէ մահ ապականիչ է մարմնոյ, մեղքն՝ եւ նմա եւ հոգւոյ. իսւ անմեղաց՝ չիք վնաս, զի եւ ոսկերք անգամ նոցա պատուին եւ պաշտին, եւ բազմաց զգալապէս եւս բուրեն հոտ անոյշ։ Երանի որոց այսպէս պարկեշտօրէն ի սուգ համակեալ՝ եւ երանութեանն արժանասցին. համբուրելի լիցի եւ մեզ սուգս երանաւէտ, թէպէտ ի վերայ ալյոց, թէպէտ ի վերայ անձանց մերոց, առ կասկած մեղաց եւ յանկարծակի մահու այն զի ոչ գիտեմք թէ ո՞յք եւ ցո՞րքան սգասցին ի վերայ մեր, յետ հրաժարելոյ եւ ի կենացս եւ ի կենակցուէ նոցին։ Երանի՜ որ կենդանեաւն պատրաստէ զպէտս որ յետ կենդանութեանն, պաշար հանդերձեալ ճանապարհին եւ գին փրկանաց հոգւոյն. զի թէպէտ եւ գուցեն սիրելիք եւ տրտմողք ընդ անջատումն մեր եւ ընդ մահս, սակայն կամ առ ժամանակ մի են կամ ոչ ուժգին, որպէս ի վերայ իւր ուրոյն անձինն. աստանօր ներելի իցէ ասել, Վա՜յ որ յուսայ ի մարդ։ Վա՜յ մանաւանդ այնմ՝ որոյ թողեալ յաշխարհի ե՛ւ անուն ե՛ւ գործս եւ արդիւնս գովելիս՝ մարդկան, ինքն ունայն եւ թափուր գտանիցի յարդարադատ ատենի այնր աշխարհի։

Այլ դու ինձ եղբայր զգօն, շնորհս մատո Բարձրելոյն, զի տուեալ է քեզ դեռ ժամանակ ապաշխարութեան եւ ուղղութեան, սգոյ եւ մխիթարութեան։ Այլ մինչեւ ցե՞րբ. – ոչ է քեզ գիտել զժամս եւ զժամանակս սահմանեալս. այլ զգօնութեան է սակաւ քան թէ շատ վարկանիլ, եւ աւուր աւուր պատրաստ լինել վերջնումն աւուր, իսկ Քրիստոս ոչ աւուր միայն՝ այլ եւ յամենայն ժամու պատրաստ լինել հրամայեաց։ Բազումք ցորչափ յուժի կան եւ առողջք ի կեանս, համարին ի վայելս եւ ի խրախճանաս լինել, այլ ո՞ գիտէ եթէ ի տեղւոջ անդ վայելիցն՝ թաթ որ ի բաղտասարեան տաճարին թափ անցեալ ընդ որմն սենեկին՝ ո՞չ գրիցէ զվճիռն եռատարր, մահ, դատաստան եւ հատուցումն։ Բայց եւ դու, ձե՜ռն ողորմութեան իմոյս Յիսուսի, կասեցո զթաթն այն դժնդակ, եւ թոյլ արա ինձ սակաւիկ մի եւս կեալ՝ յուղղութիւն կենացս անցելոց, ընդ Եզեկիայ մաղթեմ ժտիմ զայս, այլ ոչ ըստ Եզիկիայի՝ երկարել զաւուրս ի փառս եւ ի վայելս, այլ յարտասուս եւ ի սուգ սուրբ. փափագեմ ընդ նմին տեսանել զփրկութիւն Աստուծոյ ի վերայ երկրի, այլ ոչ եւ զմարդն։ Քանզի գիտեմ թէ որպէս ամքն զոր կեցի ցարդ՝ վաղ վաղ «ելին եւ գնացին յինէն՝ որպէս որ քակէ զտաղաւար, եւս իբրեւ ոստայն սատարաց մերձ ի հատանել», այնպէս եղիցին եւ որ եթէ զկնի գալոցք իցեն. այլ ես այժմէն բուռն յոգի հարեալ եւ ի սուգ համակեալ, «իբրեւ զծիծառն այնպէս ճչեցից, եւ իբրեւ զաղաւնի այնպէս մնչեցից» յանապատի խցկանս, խոհական խորհրդով ի վերայ հասեալ ունայնութեանց աշխարհի, սպառնալեաց մահու, եւ հանապազ վտանգի եւ վնասու մեղաց։

Գ

Ոչ մահ եւ ոչ որ յետ այնր՝ այնպէս զարհուրեցուցանեն կամ զբաղեցուցանեն զոգիս զգաստից, որքան թաքուն եւ անքուն գիտակցութիւնն որ ի մեզ, կամ անապակ մաքրութեամբ եւ անդորրութեամբն, կամ տագնապաւ յիշատակի մեղանացն՝ զոր գործեաց, զոր կարէ եւս գործել, եւ որով տեսանէ վարակեալ զնմանիս իւր։ Որպէս աստուած միայն է ճշմարիտ բարի, եւ մեղքն միայն բուն չար. եւ որ սեղաւն եւ որ հանապազ ի վտանգի կայ մեղանչելոյ, զիա՞րդ չիցէ նմա արժան հանապազ յահի եւ ի սգի կեալեւ այնքան առաւել՝ որքան զի յարս այս նրբագոյն եւ ներքսագոյն է քան զամենայն կիրս՝ յալս եւ ի ծալս սրտի եւ հոգւոյ, եւ ծաւալագոյն քան զամենայն զօրութիւնս նոցին, երագագոյն ի մտանել, յամրագոյն յելանել, դժուարագոյն ի զգուշանալ եւ գրեաթէ ահնարին ամենեւին ազատն լինել. ընտանի ծնունդ կամաց մերոց, եւ միակ իր՝ զոր կարեմք եւ պարտիմք մեր կոչել ծնունդ եւ գործ, եւ արդիւնք անպիտանք։ Եւ զայս՝ եթէ ճանաչիցեմք զչարն, այլ չարագոյն եւ են մեղքն որ ոչ երեւին յայտնապէս, յապշութիւն կրթեն զոգի, չտալով թոյլ անձամբ զանձին ճանաչել. շնորհաց շնորհք են ստոյգ գիտակցութիւն անձին, որ յաջողէ եւ զդառնալն ի չար ճանապարհէ։ Ո՜հ, ո՜րքան պէտս ունիմք շնորհացդ այդմիկ. եւ ո՜րչափ դիւրին է չլսելոյն առնել խղճի, թէպէտ եւ անհնար է չլսել իսպառ. սակայն Աստուծոյ ողորմութեանն մեր պարգեւ գրելի է զլոյս մտաց եւ զձայնն թաքուն՝ որ ի սրտին բարբառի եւ որոշէ ընդ բարին եւ ընդ չար։ Եթէ լուար զձայնն։ գիտեա՛՝ զի Աստուած զքեզ ի զգաստութիւն կոչէ. «մի՛ խստացուցաներ զսիրտ քո». զի ոչ յամենայն ժամ եւ ոչ ամենայն ումեք անարգել հնչէ յաղմուկս կրից եւ զբաղանաց. որպէս ի սիրտ սոսկացեալ առանձնացեալ՝ ձայնն բարբառոյ յանապատի։

Ահաւասիկ եւ մեզ այսօր յստակագոյն լսի ձայնդ այդ, եւ ձայնողն առ դուրս կացեալ կոչէ, Բա՜ց ինձ. բացի՛ր դուռն թմբրեալ սրտի, յոր զնշան խաչի իւրոյ դրոշմեալ է այցելուդ եւ փրկիչ։ Բացի՛ր առ Յիսուս, սի՜րտ հարսնացեալ նմին. յիշեա, ո՞ւմ ես խօսեցեալ. ո՞ւմ խոստացար լինել լծակից. ո՞ւմ ասացեր երբեմն՝ Կալայ եւ ոչ թողից։ Եւ արդ այժմիկ՝ ըննդ ո՞յս ոմանս կենակցիս արդեօք. յո՞ դեգերիս յի՞մ կաս. որպիսե՞օք անշքացեալ աղտեղեալ ես հեթեթանօք, եւ անարժան եղեալ այնմ՝ որ տակաւին անտես արարեալ զմեղանօքդ, գայ ինքնին՝ շնորհիւ աւուրցս հոգենորոգ կրթանաց՝ վերակոչել զքեզ ի զեղջ, ի սուգ, ի սէր։ Քա՜ւ ի քէն ասել ընդ պղերգին, «Մերկացայ զպատմուճանն իմ (զոգի կրօնաւորութեան), զիա՞րդ ագանիցիմ զնա». Փութա՛ առ փութացողն. մի՞ գուցէ մինչ անագան ուրեմն դանդաղանօք շարժիցիս յառնել, եւ նա անցեալ գնացեալ իցէ ի բաց. զի ամենայն ժամ է եւ ժամանաւ. եւ ի պահու իւրում՝ մտցէ փեսայն ի տաճար հարսանեացն՝ պատրաստ գտելովքն. եւ ո՞ւր մնայցէ ծոյլն եւ քնէած։

Հասարակաց է քարոզութիւնն, Ապաշխարեսէ՜ք. եւ ո՞յր չիցէ պիտոյ ապաշխարութեան։ Քննեսցէ մարդ զանձն իւր. եւ ո՞ իցէ սուրբ յերկրածնաց. ո՞յր ուրուք պահեալ իցէ անկորուստ զտաղանդն անմեղութեան, եւ յայնր վերայ շահեալ եւս գանձս առաքինութեանց. ո՞ւր սիրտ անստգիւտ բաբախիցէ. ո՞ իշխեսծէ ասել չկարօտիլ ապաշխարութեան եւ սգոյ։ Իսկ եթէ ամենեւիմբ պարտաւոր ոք զանձն ճանաչէ, ահա օր հատուցման եւ ժամ փրկութեան. մի՛ անցցէ զմեօք օրս այս, մի՛ անցցեն ընդունայն ժամքս այս. եթէ շատ իցեմք մեղուցեալ եւ եթէ սակաւ՝ պարտականք եմք ապաշխարութեան, զի «որ քննէն զմեզ՝ Տէր է». եւ «Դատաւորն առ դրունս կայ. եւ ամենեցուն մեզ յանդիման լինել կայ ահեղ ատենին», յորմէ դողան երկրածինք. զի եւ «երկինք ոչ են սուրբ առաջի նորա, եւ ի հրեշտակս իւր եգիտ յանցանս». եւ Արդարն՝ եօթն անգամ յաւուր մեղանչէ։ Եթէ համառօտ են կեանք՝ համառօտ է եւ ժամադրութիւն ապաշխարութեան. օր կենցաղոյս վաղ երեկոյանայ, իսկ օր Տեառն մեծ է եւ ահաւոր եւ աւադիկ գայ նա «իբրեւ զգող, յաւուր յորում երկինք տագնապաւ անցցեն եւ բնութիւնք հրով կիզեալ լիցին… եւ լուծանել այսր ամենայնի, որպիսի՞ նաչ պարտ իցէ ձեզ գտանել»։ Որպիսի՞ ինչ եւ յայժմուս պարտ իցէ քեզ գտանել, որ լսեսդ զայսոսիկ եւ խոկաս։ Ոչ եւս է այս ձայն փեսայի փարելւոյ եւ հրաւէր խանդակաթ հարսին, այլ անաչառ քննըչի. ոչ եւս է այսուհետեւ խնդիր երկրաւորաց, զի եթէ երկինք որպէս մագաղաթ մի գալարեցան եւ աստեղք որպէս տառս ինչ ջնջեցան, ո՞ւր երեւեսցի երկիր եւ որ ինչ երկիր էր։ Համառօտ վայրկեան մի է արդ ընդ մէջ երկուց յաւիտենականութեանց, որոց միում վիճակեցայց եւ ես։ Ո՜հ, յո՞ր կողմն արդեօք. ո՜վ կէտ միակ յորմէ չիք միւս եւս՝ ի փախուստ եւ ի թաքուստ. այլ մերկ եւ սոսկ գտայց եւ երեւեցայց անդանօր, որպէս թէ միակ միայնակ ի յոգնախառն ատենին, կամ թէ ամենեցուն աչք յիս հայիցին։ Եւ զի՞ փոյթ ինձ յայնժամ զայլոց, եթէ պահանջի յինէն համար իմոյ անձին. եւ պահանջողն ասիցէ, Ահա այրն եւ գործք իւր. գործք՝ զոր գործեցի ի մանկութենէ մինչեւ ցօրս այս, մինչեւ ցօրն այն՝ որոյ չիք վաղիւ. ոչ եւ անդ մոռացօնք, այլ ամենայն որիշ թուով եւ համարով, հրապարակահանդէս լիցի ամենեցուն՝ որ ինչ գործեցի յամենայն վայրկեանս կենաց իմոց, եւ որ ինչ յանցեայ՝ մեծ եւ փոքր, կամայ եւ ակամայ, խորհուրդք եւ կարծիք, ջեռմունք եւ զեռմունք, յայտնիքն եւ անյայտք երբեմն, անըղիտանք զգայարանաց, յանդգնութիւն մտաց, ապերասանութիւն լեզուի, մատնութիւն խղճի, մոռացութիւն պատուիրանաց, արհամարհութիւն կանոնաց, եւ համանգամայն՝ զանցառութիւն սրոյն Աստուծոյ։ Յորժամ այս ամենայն ծանրասցի ի նժարս արդարադատ կշռոցն։ ո՞րքան ինչ կշռեսցեն ի հակակողմանն բարիքն իմ եթէ իցէ ինչ իմ գործեալ բարիս։ Աւա՜ղ, զի ոչ եւս միջնորդէ ինձ ոք անդանօր ոչ Աբրահամ, ոչ Մովսէս, ոչ հրեշտակն իմ պահապան եւ ոչ Մայրն պահպանիչ որդեգրաց, եւ ոչ, ո՜հ սրտաբեկ խոստովանութիւն, եւ ոչ Յիսուս հեզահայեաց, Յիսուսն ամենողորմն. զի թէ այդ տեղի ողորմութեան, այլ անողոք արդարութեան, սուր երկսայրի անջրպետէ ընդ հայր եւ թնդ որդի, ընդ ընտանիս, ընդ միաբանակեացս. «Մին առցի եւ միւսն թողցի». արդարքն վերասցին յերկինս ընդ Փրկչին իւրեանց՝ օրհնել զՀայրն, եւ մեղաւորք՝ ուր գործք նոցա պատրաստեսցին՝ ի տանջանս յաւիտենականս։»Այս վախճան է հասարակաց, եւ աշխարհայնոց յոյժմուս անուանելոց եւ կրօնաւորելոց, որոց առեալ զկնիք Քրիտսոսի յանձինս՝ կամ պահեցին զնոյն, գնալով զհետ նորա զամենայն կեանս իւրեանց, կամ խոտորեցան՝ թերեւս չարաչար քան զորս յաշխարհամիջի մեռելակերպք արտաքին սքեմաւ, մեռելահանգոյք եւ հոգւոցն որակաւ, եթէ ոչ ջերաջերմն արտասուօք լուացան։ Զայսոսիկ զմտաւ ածեալ մաքրից վարուք եւ սրբակեցից անձանց՝ սրտաբեկ սրտառուչ լինէին. իսկ իմ եւ իմոցս նմանեաց յի՞նչ իցէ յուսացեալ. յո՞ր լաւութիւն, յո՞ր վաստակ, յո՞ր ճգունս. կամ իցէ՞ արդեօք բացեալ նոր ճանապարհ փրկութեան, եթէ գոյր գտանել արտաքոչ քրիստոսակոխ ճանապարհին, որ նեղ եւ անձուկն է. զգաստութիւնն, մեռելութիւնն, ապաշխարութիւնն, սուգն. եւ գիտեմք՝ զի ընդ որ եւ գնայ ոք՝ ընդ այնր եւ ելանէ ընդ դուռն։Երանի՜ իցէ մեզ՝ եթէ ընդ որ մտաքս եւ սկսաք՝ ընդ նոյն եւ անխոտոր՝ խաչ ընդ ուս՝ միահետ գնայք, թէպէի լալով եւ թէպէտ խնդւոթեամբ հոգեւորականաւ, զի երկոքին եւս ի նոյն հանեն առագաստ։ Արդ, եթէ խիղճ միաց մերոց վկայէ զուղիղն ընթանալ, տացուք գոհութիւն Աստուծոյ եւ յառաջեսցուք անվեհեր յուսով մինչեւ իսպառ իսկ եթէ ստգըտանիցէ, գոհասցուք դարձեալ ո՛չ ըստ գործոց՝ ընդ որս անկ է կորանալ, այլ ընդ գթութիւնն Աստուծոյ, որ տայն մեզ տակաւին ժամանակ դարձի եւ ուղղութեան, եւ քաղցրութեամբ հրաւիրէ ի սուգ փրկարար։ Մի՛ յապաղեսցուք ուրեմն, «մինչդեռ աւուր կայ». այլ ոմանց, թերեւս յոլովից՝ մերձենալ է երեկոյն եւ գայ գիշեր՝ յորում ոչ ոք կարէ գործել. եւ ամենեցուն իսկ մտելոց ի կամաւոր մեռելութիւն կրօնաւորական՝ անկ է համարել զօր իւր տարաժամեալ. ոչ այնքան զամս եւ զտիս թուելով, այլ զվարս անձինն եւ զգործս քննելով, այն զի եւ բնութիւնս՝ ոչ եւս է մանուկ. ոչ եւս նախկին եռանդն, որ եթէ ի չարիս շութափէր՝ այլ եւ ի զեղջ եւ ի ճգունս երագ երագ դառնայր։ Քննեսցէ եւ դարձեալ քննեսցէ մարդ զանձն. եւ զի ոչ կարասցէ յամենայնի արդարացուցանել, մի՛ ընդ վայր յապաղիցէ յուղղութիւն եւ ի քաւութիւն, չիք վտանգ մեծ՝ քան զժամավաճառն լինել յայսմ ասպարիզի։ Անձամբ զանձն դատապարտ արասցէ, զի ողորմութիւն գտցէ յամենեցուն եւ զամենայն Դատողէն. եւ սուգ ողջախոհ սրբեսցէ զաղտն եւ զբիծ հոգւոյ եւ մարմնոյ. զերկաքանչիւր եւս ճնշելով՝ շատ կամ սակաւ. ըստ իւրում կարի, եւ մի՛ մեծ ինչ առնել համարեսցի։ «զի ոչ են արժանի՝ չարչարանք ժամանակիս հանդերձելոցն փառաց». Հռովմ. Ը, 18։

Եւ իցե՞ն ինչ բնաւ վաստակք ծանունք ի կրօնի աստ մերում, պահք, ճգունք, ծոմապահութիւնք, խարազն եւ ձաղկանք, որպէս առ բազում այլս ի միանձանց եւ միանձնուհեաց, կամ այլ ինչ ազգ վշտակրութեանց եւ յայտնի մեռելութեանց։ Աղաչեմ ներել ասել, զի ոչ միայն բաւական ընդարձակ են մեզ կրօնքս եւ կանոնքս, այլ թերեւս հրապոյրք եւս սպրդիցին յա՛ռաւել եւս ընդարձակել պատճառօք կամ պատճառանօք, իբրու առ տկարութեան անձանց կամ ներողութեան ժամանակիս, փոխանակ ասելոյ՝ թուլութեան։ Չասեմ անփոյթ լինել զառողջութենէ, այլ մի՛ միանգամայն եւ հիւանդ լինել եւ բժիշկ եւ տնտես. տանել տարցի խնամ մարմնոյ, այլ մի՛ մոռասցի եւ խրատ մարմնոյ. զի եթէ այսպէս եւ եթէ այն, «գիտեմք, զի երկրաւոր տաճար շինուածոյս մերոյ քակտեսցի. շինուաթ յԱստուծոյ ունիմք (ա՛յլ) տաճար», անձեռագործ, այնու փափագանօք տաղտկասցուք ընդ այս, ըստ Առաքելոյն, եւ փափաքեսցուք բնակութեան երկնից. եւ եթէ չիշխեմք ընդ Պօղոսի յօժարիլ վաղ քաջ «զելանելն ն մարմնոյ եւ մտանել առ Աստուած», գէթ յիշեսցուք ընդ Պետրոսի՝ «զի վաղվաղակի է լինելոց յինէն լուծանել մարմնոյս»։ Լուիցուք եւ երրորդին՝ որ «երան՜ կարդայ մեռելոց, որք ի Տէր ննջեցին… քանզի հանգեան յաշխատութենէ իւրեանց. բայց զի միայն գործք իւրեանց չոգան զկնի նոցա»։ Հանգեա՜ն արդարեւ, այլ աշխատեալքն. դիւրացան, այլ դժուարակիրքն. յաղթեցին, այլ մրցողքն. պսակեցան՝ որք պատերազմեցանն. մխիթարեցան՝ որք սգացանն. անմահացան որք մեռանն մարմնոյ կամաց։ Անմոռաց լիցի մել վճիռ Քրիստոսի. «Բռնադատողաց ՛ արքայութիւն երկնից»։

Հաւատամ, Տէր յիսուս, եւ բուռն հարկանեմ, այլ լեր ինձ ձեռնտու. եւ դու ինքն որ սիրոյ եւ սգոյ արտասուս հեղեր ի վերայ բարեկամին քո չորեքօրեայ մեռելոյ, տուր եւ ինձ լալ զիմ բազմամեայ մեռելութիւնս. լացից ես զիմ եւ զաշխարհի չարիս, այլ դու յարո՛ զհոգիս իմ. մի Արի՛ միայն ասա, եւ շատ է ինձ։ Քո աշակերիքն խնդրեցին ուսանել զաղօթս, ես խնդրեմ այժմ ուսանել զարտասուս. զի հաղորդեալ կամաւոր տրտմութեան քո եւ սգոյ՝ հաղորդ եղէց եւ երանաւէտ մխիթարութեանդ։