Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Բ.
ՍՈՒՐԲ ԵՂԻՑԻ ԱՆՈՒՆ ՔՈ

Չիք ինչ որ այնպէս ճշգրտագոյնս յայտ առնցէ մեզ զէական պարզութիւն Աստուծոյ եւ զանհամեմատ գեղեցկութիւնն՝ որպէս իմաստ սրբութեան. վասն այսորիկ եւ հրեշտակաց որ գերագոյնքն են ի բանականքս եւ ծանօթագոյնք Աստուծոյ՝ բան եւ երգ հանապազ՝ զսրբասացութիւնն գիտեմք, զոր կրկնենն եւ երեքկնեն եւ երիցս երրեակ եւ բիւրիցս յեղյեղեն, եւ ոչ լռեն. եւ նոքա ի փառս Սրբոյն եւ ի հրճուանս անձանց սրբաբանեն, ոչ ունելով այլ ինչ պէտս։ Իսկ մարդոյս ոչ այսպէս. հարկ է եւ սմա յեղյեղել զնոյն խոստովանութիւն, բայց ոչ միայն զի սուրբ է Աստուած, այլ զի եւ ինքեան պիտոյ է սրբութիւն յոյժ, մաքրութիւն մեծ, առ ի կարոէ լինելոյ յօդիլ ընդ անեղ սրբութիւնն, եւչ միայն յերկինս անդ՝ այլ եւ յարկրի. եւ անդ որպէս հրեշտակք սուրբ առնեն զանուն նորա յանձինս իւրեանց, եւ աստ ի մեզ՝ Սուրբ եղիցի անունն այն. կամ մանաւանդ մեք ինքնին սուրբ եղիցուք ի նմա՝ որ միշտ եւ ամենայն ուրեք սուրբ է, եւ անմարթ է աղտոյ եւ արատոյ իմիք կռուիլ ի նոյն. եւ որպէս փառք եւ զօրութիւն նորա սփռեալ են յընդհանուրս՝ այսպէս եւ սրբութիւն նորին. այլ այս սքանչելի խտիր է, զի թէ ոչ փառօք եւ զօրութեամբ՝ այլ սրբութեամբ մարթ է արարածոցս բանականաց՝ հաղորդ լինել եւ ի կենցաղումս նորին հրաշալի մեծութեան։ Վայելուչ ուրեմն էր նախակարգութիւն այսպիսի մաղթանաց ի գլուխ այլոցն ամենայնի. եւ, օրինակ իմն, որպէս ի մատչելն ի պաշտօն եւ ի պատարագ եւ յարտաքին սպաս եւ ի ճաշ՝ նախ զձեռս լուանալ եւ սրբիլ օրինադրեցան մարդիկ եւ ապա մխիլ ի գործն, արժան էր եւ ի սկիզբն աղօթնց սրբիլ նախ ըղձիւք, եւ ապա մատչել ի խնդրուածս եւ ի գոհութիւն։

  Հասարակաց են օրէնքս ամենայն քրիստոնէից. իսկ մեզ պաշտօնէից Աստուծոյ եւ սեփականագոյն որդւոց՝ ինչ մի առաւել օրինադրի յասելս առ Աստուած՝ սուրբ եղիցի անուն քո. ի վերայ սրբութեան անձին պարտական եմք խնդրել եւ զսրբութիւն այլոց մարդկան, որոց վասն իսկ յանձն առեալ է զպաշտօն եւ զաղօթական կեանս։ Քաւութեան եւ սրբութեան եմք պաշտօնեայք. եւ ոչ դադարէ պաշտօնս այս՝ բայց միայն մահուամբ. ապա անդադարելի պարտք են մեր սրբակերտութիւն մարդկան։ Եւ եթէ այսպէս առ ընկերս՝ քանիօ՞ն առաւել յանձնէ պահանջեմք սրբւոթիւն. նա զի եւ օտարոտի եւ այլանդակ իրք են, (եթէ հնար էր լինել) ինքեան անսուրբ եւ անխտիր գոլ, եւ զայլս սուրբս յարդարել, կամ աղտեղի ունելով ձեռս՝ զայլոց դիմաց աղտն մաքրել։ Ապա ամենայն իրօք հաւանելի է, եթէ առ ի սրբել զանուն Տեառն Աստուծոյ եւ Հօր երկնաւորի, որպէս աղօթեմքս, նաք եւ եռեջին գործ է մեզ յանձնէ սկսանել զսրբութիւնն, եւ ապա թէ ջանալ ի սրբութիւն այնոցիկ՝ որոց վասն կրեմք զկարգս։ Ի յաջողութիւն երկրորդիս՝ անհրաժեշտ հարկ առաջինն է, անձին սրբութիւն, վասն որոդ եւ յայս յառեսցուք զխորհրդածութիւն մեր յայսմ աւուր։

Վաղ իսկ ծանեաք զի վիճակ մեր պահանջէ ի մէնջ կատարելութիւն. եւ կատարելութիւն հաստատեալ է ի սրբութեան. այնու պատուիրեցաք նմանող լինել Հօրն երկնաւորի, եւ Հայր սուրբ է, որպէս Քրիստոս յաղօթսն ասէր եւ խնդրէր ի նմանէ սուրբ առնել եւ զիւր աշակերտսն։ լուաք եւ զհրեշտակաց անլռելի սրբերգութիւնն. գիտեմք եւ զպատուէր հնոյ օրինացն, «Սուրբ եղերուք, զի ես սուրբ եմ». չեմք անտեղեակք եւ առաքելականին առ նորոյ օրինաց հաւատացեալքս, «Այս են կամքն Աստուծոյ՝ սրբութիւն ձեր» Գիտեմք եւ զայն՝ զի վախճան եւ կէտ կենաց մերոց է տեսութիւնն Աստուծոյ. եւ միակ հնար տեսութեան անտեսին՝ ուսաք դարձեալ ի Քրիստոսէ զսրբութիւնն. «Երանի՜ որ սուրբ են սրտիւք, զի նոքա զԱստուած տեսցեն»։ Սրբութիւն՝ այն ինչ է հոգւոյ, որ ինչ մարմնոյս՝ աչքն. եւ զի ամենայն ի քաջիկ տեսութիւն՝ յստակութիւն եւ անաղտ մաքրութիւն պահանջի, նոյն օրինակ եւ ի հոգեկանէն՝ զտութիւն յաղցաւորաց։ Ապա հարկ է ամենայնիւ զի առ ի կարող լինել յԱստուծոյ տեսութիւն՝ սուրբ եղիցի սիրտ իմ։

Հարկ ասեմ լինել սուրբս, եւ ոչ եղեալս երբեմն գոլ, որպէս երախայքն եւ մանկունք անտիականք. հարկ է մեզ եղանիլ սուրբ՝ մտադիւր ըղձիւք եւ ջանիւ եւ աշխատութեամբ. եւ այնքան առաւել ջանից եւ վաստակոց պէտք են, որքան զի ոչ լոկ անձին այլ եւ այլոց յօգուտ կարեալ եմք. «Տեսցեն, ասէ, զգործս ձեր բարիս եւ փառաւորեսցեն զՀայր ձեր՝ որ յերկինսն է»։ Եւ եթէ ամենեցուն արժան է տաճարս լինել Հոգւոյն սրբոյ, ըստ ազդարարութեան Պօղոսի, ապա ներքսագոյն իմն խորան սրբութեան արժան եւ իրաւ է լինել պաշտօնէից Տեառն, որք ստուգութեամբ եւ ոչ օրինակաւ միայն կրեն զսրբութիւնն սրբոց։

  Եւ արդ ի բաց թօթափեալ այսուհետեւ զամենայն երկբայութիւն, զայն խնդրեսցուք, եթէ զինչ ինչ կարիցէ խափանն լինել սրբութեանս մերոյ, ո՞ր խաւար՝ դիմակալ լուսոյս՝ որով հրամայեցաքս որպէս յաշտանակէ կանգնոյ լուսաւորել զորս ի տան աշխարհիս զմարդիկ, ի փառաց աղագս Աստուծոյ Հօր։ – Առանց ինչ մեր գիտելոյ կամ զգալոյ՝ եստեղծ Աստուած զհոգիս եւ վերասրբեաց. այլ զարգացելոցն տիօց հարկ եդաւ ջանից եւ արդեանց առ ի գլուխ հանել զսկզբնաւորեալն յԱստուծոյ փրկագործութիւն։ Հիմունս իմն էարկ Աստուած տաճարիս հոգեկանի, եւ բարձրացոյց իսկ ոչ սակաւ, եւ կուտեաց եդ առընթեր բազում մթերս նիւթոյ շինուածոյն, եւ յաւելու եւս ըստ խնդրողացն ժտութեան. այլ իւրաքանչիւր անձին եթող յաւարտ զշինուածն հասուցանել, յարդարել, զարդարել, եւ այնպիսի կազմել բովանդակ, զի տեսեալ եւ Քրիստոսի՝ ասիցէ, «Ես եւ հայր իմ առ նա եկեսցուք եւ օթեվանս առ նմա արասցուք» – Ո՜վ, քանի՞ կարեւոր է մեզ տաճարս այս, յորում Աստուած բնակելոց է ամենայն փառօք իւրովք. եւ քանի՜ մաքրութեան եւ վայելչութեան պէտք են աստուածակիր տեղւոյն։ – Սողոմոն՝ զամենայն գանձս զմթերեալս ի հօրէն եւ յիւրմէ, զամենայն ճարտարութիւն եւ իմաստութիւնի գործ արկեալ երկար ամօք, եւ կառուցեալ զտաճարն Սիօնի, որ հռչակեցաւ յազինս որպէս հրաշակերտ ի կերտուածս, եւ արարեալ վասն այնր նաւակատիս մեծահանդէս եւ բազմազոհ, որպիսի չեւ էր երբէք եղեալ, վկայէր ինքնին եւ ասէր. «Եթէ երկինք եւ երկնից երկինք ոչ են բաւական քեզ, եւ զի՞նչ է տունս այս զոր շինեցի»։ (Բ. Մնաց. Զ. 18)։ Շինեցին եւ այլք վերստին զտաճարն զայն զամս 46. ոչ այնքան բազմաճոխ գանձիւ որքան նախանձու եւ յօժարութեամբ. այլ եւ զայնմանէ որպէս եւ զամենայն նմանեացն, ասէր Տէր, «Զի՞նչ է այդ ամենայն. Որպիսի՞ տաճարս շինեցէք ինձ. կամ զի՞նչ տեղի հանգստեան իմոյ». եւ գիտեմք թէ որպիսի եղեւ կատարած նոցին, եւ զիա՞րդ ոչ մնաց քար ի վերայ քարի շինուածոցն։ Որպիսի՞ ապա անկ իցէ շինել եւ լինել տաճարի՝ յորում Աստուած բնակելոց իցէ ի յաւիտեանս ժամանակաց։ Որպիսի՞ինչ արժան է քեզ պատրաստել, հոգիդ իմ, տաճար անձնաւոր, զի գայցէ Հայր փառակցօղն եւ ամենայն արքայութեամբ իւրով եւ արասցէ օթեվանս ի քեզ, որպէս եւ դուդ ի նմա։ Քանի՝ հաստատութիւն յատակիդ՝ զոր Աստուած կոխիցէ, քանի՝ սրբութիւն սրահից՝ յոր ճեմիցի այն՝ որ շրջին ի մէջ ճրագարանաց, ըստ տեսլեանն Յովհաննու, եւ ո՞րքան մաքրութիւն գահաւորակի՝ յորում հանգիցէ Սուրբն սրբոց։ – Չեն, չեն այսքիկ այլաբանութիւնք եւ վարկպարազի նմանութիւնք, մանաւանդ թէ իցեն ստուերաբանութիւնք անբաւականք ի բացատրութիւն ճշմարտութեան մեծի եւ ամենակարեւորի։ – Փութա՛, անձն իմ, փութա քննել տեսանել, մի՞ արդեօք անխնամ քո թողլով՝ խախտեալ ինչ իցեն աստուածադիր հիմունք տաճարին քո, քայքայեալ շինածն եւ ապականեալ ներքինն եւ արտաքին. եւ վաղ վաղ ձեռն արկ ի նորոգումն եւ ի յարդարումն. գիտելով չափ զի ոչ այնքան մեծ եղեն սուգ եւ աշխար ի քակտելն եւ ի հրկիզուլ տաճարացն այնոցիկ յիշեցելոց, որքան մեց լիցի փրածն եւ թողած հոգեկանիդ տան. «Եւ էր կործանումն տանն այնորիկ մեծ յոյժ»։ Զի զի՞նչ աղիտալի, անլոյս եւ անյոյս քան զվայր՝ զոր լքանէ Աստուած՝ մինչեւ իսպառ. եւ եթէ արքայութիւն է ուր նայն բնակէ, ապա եւ դժոխք՝ ուստի մեկնեալ իցէ։

Արդ զի՞նչ իցէ որ զտաճարս Աստուծոյ ի դարան դիւաց փոխիցէ։ – Յայտ է թէ մեղքն։ Մեղք եւ սրբութիւն անհնարին է այսոցիկ միաբանել, որպէմ եւ ոյ լուսոյ ընդ խաւարի։Զգուշացի՜ր, ով պաշտօնեայդ Աստուծոյ, եթէ հնար է՝ եւ ի ստուերաց անգամ մեղաց եւ յամենայնէ որ զկերպարան ինչ չարի ունիցի. ոչ գործոց միայնոյ՝ այլ եւ խորտրդոց եւ ցնորից, այլ եւ ազդեցութեանց եւ բերմանց՝ որով ճանապարհ եւ մուտք գործին չարեաց։ Զգուշացիր բովանդակ իսկ անձին քում. զի եթէ եւ գուցէ ի քեզ, շնորհիւ Տեառն, մասն սուրբ, չգուցէ՞ արդեօք եւ անսուրբ. հարկ է քեզ ամենեւնա սուրբ լինել, որպէս եւ էր հոգիդ յաւազանին մաքրութեան, զոր պճնազարդել քեզ մնայ պէսպէս լաւութեամբք։ Բայց նախ նուաճեա զմեղացն առիթս եւ զբնութիւն սղալանաց, որպէս զի անսայթաք լիցի յօժարութիւն հոգւոյդ, որոյ քաղաքավարութիւն յերկինս է բնաւորեալ։ Բարձրացո՛ ստէպ զմիտս ի ստորայնոց աստի յերկնայինսն եւ յիմանալիս. թեթեւացո թօթափեա ի սրտէ զզգալիս, որքան եւ մարթ է. մտրակեա զմարմին՝ հոգւոյդ խթանաւ. մեռո զնա կամօք զի անկասկած լիցի սորայս կենդանութիւն. եւ հանապազ հանդերձելոցն խոկմամբ՝ ասա ի սրտէ, «Սուրբ եղիցի անուն քո» Տէր իմ եւ Հայր։

Արդարեւ, Եղբարք սիրելիք, զի՞նչ է որ զբազումս ի միանձանց եւ ի պաշտօնէից Տեառն խոտորեցուցանէ յօրինական ճանապարհէն. ո՞չ ապաքէն յանպատշաճսն մտաց յածումն կամ անպատշաճապէս. չյիշելութիւն պարտուց եւ պաշտման՝ յոր եդանն, եւ զոր կրալ անկ է ցվախճան, եւ յիշելութիւն այնպիսեաց՝ որք ոչ թէ միայն չեն պիտանացուք առաջարկութեանս մերոյ՝ այլ եւ ի բաց դարձուցիչք. զի ի սնոտիս անդր յածեցուցանեն զխոհականիս զօրութիւն, եւ խոնջ եւ տկար թողուն ի վայելուչսն եւ յ’օրինաւորս։ Այսպիսիք իցեն վայրապար հետազօտութիւնք աշխարհի իրեց եւ անցից, ընդ աշխարհիկս ընտանութիւնք. կամ ազատ եւ անպայման թողուլ զմիտս յո՛վ եւ երթիցէ, գնացք՝ յորում անկարծելիք յաճախ ընդ առաջ ելանեն երեւոյթք. այսպիսիք եւ հեռաւոր քննութիւնք գաղտնեաց բնութեան՝ որք զոչ սակաւ վրիպեցուցին յարարչէն բնութեան, գէթ կապտեն եւ կարճեն զժամանակն զոր ի կարեւորացն եւ պատշաճիցն մեզ անկ էր ծախել յուսումն. եւ յանզգաստից իմն զերծուն զշնորհս ամբծութեան, քան զոր չիք ինչ վայելուչ սրտի նուիրելոյ Աստուծոյ։ Թողից ասել եւ զի հակառակէն, զանկրթութիւն բանականս մասին։ զանմշակութիւն մտաց՝ յետ առաջնոց վարժից, տղայութեանն եւ պատանեկութեանն. կատարեալ կամ չափաւոր համարեալ զառաջին հասակին ութ կամ տասն ամաց ուսումն եւ կրթութիւն. ուր զի դիւրաւ խոպանանան միտք՝ եթէ ոչ ստէպ սրբեսցին ի մոռացութենէ եւ յանստոյգ իմացուածոց, կամ ոչ առնուն աճումն ինչ. իսկ սիրտ դիւրագոյն եւս զառածանի յանկարեւորսն եւ յանպիտանս, եթէ ոչ անդլակի իմն հսկողութեամբ երկիւղի եւ մանաւանդ սիրոյ աստուածայնոյն՝ ստիպիցի յազնիւն եւ ի սուրբ. առանց այսր հսկողութեան կամ զգաստութեան՝ պարապմունք եւ պաշտամունք մեր ի կրօնիս՝ փոխին իմն յարուեստս աշխարհիկս եւ ի գործս վարձկանաց. ուր զի եւ զանարգագոյն կամ զխոշորագոյն իսկ սպաս կամ գործ՝ հարկ է ազնուացուցանել՝ ի մին միայն ուղղելով զդիտումն մտած, յԱստուած եւ ի սրբութիւն անձին. որպէս զի եթէ հասցէ ումել հարկ եւ ի խոհերս աշխարհի շրջել, մտացն առ Աստուած վերացմամբ՝ կարէ եւ ի տղմի անդ զմարգարիտն պատուական գտանել, եւ յաղտեղիսն իսկ ի բնէ, ըստ մերս ասեմ դատման, սուրբ առնել զանունն Աստուծոյ։

Այնքան առաւել պիտոյ է զգուշութիւն մտաց՝ որքան զի միտք են առաջնորդ սրտի, որպէս աչք ձեռին. եւ եթէ միտք որ նրբագոյն զօրութիւն է ի մեզ՝ վաղ վաղ տարուբերի ի թանձունս եւ ի ստորայինս, ո՞րքան առաւել սիրտք որ արագագոյն եւս է ի զգալիս զառածանիլ։ Եւ զի ծանօթագոյն են սրտի հանգամանք քան մտացն, աւելորդ է ինձ յիշեցուցանել զվտանգ հոգւոյ ի վայրապար բարմանց սրտի ի նիւթաւորս եւ ի մարմնաւորս. ընդ որս եւ ընդ հոգին՝ խտրոց եւ վիհ արկեալ է մեր զկրօնաւորութւն։ Այլ ավա՜ղ, զի բազմաց զաշխարհ համօրէն թողեալ՝ եւ ի միոյ ի փոքուէ նորին մասնէ ոչ կարացին անըմբռնելի պահել զսիրտ. սէր կամ զակատումն ինչ առ անձն կամ առ իրս մի, եւ միովն այնու զբովանդակն տուժեցին։ Առ ի կատարեալ լինել ոչ զայս ինչ կամ զայն եւեթ, այլ եւ յամենայնէ հրաժարել պատուիրեաց Քրիտսոս առ երիտասարդն, նաեւ յանձնէ։ Ըստ նիւթոյ եւ ըստ տեղւոյ՝ բազմաց վաղու իսկ թողեալ է զայդոսիկ, այլ ի սրտէ՝ զանգիտեմ թէ ոչ բազմաց. կամ թէ թողեալ՝ եւ յետս ի նոյն ակնարկիցեն, որ է չթողուլ իսկ. իցեն տեղեակ բացականք, այլ անձկաւ մերձակացք. ըստ պաշտաման՝ ի տան Տեառն, եւ ըստ յօժարութեան՝ ոչ գիտեմ յորպիսի՞ տունս. հաշտութեան պաշտօնեայք եւ գժտութեան գրգռիչք. մեռելոտիս զգեցեալ եւ կերպարանեալ՝ եւ բարեկենդանութեամբ կաքաւողք։ Այնքան երագ է սիրտ ի գլորել, զի ի վայրկենի կարէ եւ ի խորագոյն խոհերս թաւալեալ եւ ընդ աղբ գալ գռեհաց աշխարհի. մանաւանդ եթէ յուլացեալ եւս իցէ յօրըստօրէայ կրթութեանց քահանայական եւ միանձնական կարգացն։ «Սիրտ սուրբ հաստատեա յիս Աստուած իմ», հաստատեա խորարմատ երկիւղ քո եւ ի սէր, եւ հոգի ուղիղ նորոգեա հանապազ յանձին իմում. զի մի՛ հասցէ եւ ինձ հոգւով սկսելոյս՝ մարմնով վախճանել։ – Քանզի եթէ երկու ինչ ասպարիզաց խտրոց իցէ ընդ միտս եւ ընդ սիրտ, ընդ սիրտ եւ ընդ մարմին՝ եւ ոչ կէս չափ։ Եթէ ազնուութիւն վիճակս եւ կրթութեանց մերոց թուին իմն հեռացուցանել ի կարգէ բանիցս զայսպիսի խէթ սրբութեան, ոչ ընդ լռութեամբ անցանել ստիպեն զիս մեծութիւն վտանգին, ծանականք անկման սրբազանի անձին, դիւրութիւն գլորմանն, յաճախութիւն առթից եւ գայթակղութեանց, ապականութիւն աշխարհիս, հովութիւն եռանդեան եւ նուազութիւն նուիրելոց առ Աստուած։ Ո՞ւր թողից եւ զայն, զի ահ մեծ էր եւ սրբոց յայսմանէ, եւ յոյժ այլազգ դատէին զանձինս առաջի սրբոյն սրբոց։ «Եթէ զանօրէնութիւնս իմ քննես, Տէր, տէր, ո՞ կարիցէ կալ առաջի քո»։ Եւ զինչ ասեմ առաջի անաչառ տեսութեանն Աստուծոյ. ո՞ կարիցէ եւ իւր իսկ գիտակցութեան առաջի կալ անպարսաւ. «Ո՞ պարծիցի սիրտ սուրբ ունել». ո՞ ոչ ունիցի բազում փաստս երկեղի եւ զգուշութեան։ Ո՞ յայնքան անզգայութիւն հասցէ, մինչեւ մոռանալ՝ զի ի մեղս յղացաք յանկամս, եւ ի կամաւորս սահեցաք, որ շատ եւ որ սակաւ. եւ եթէ փայտ դալար առաքինական հանդիսիւք ոռոգեալ՝ չէ անվտանգ ի խանձէ եւ ի կայծէ, զի՞նչ լինիցի ընդ չորն եւ գօսացեալ, ընդ նուազեալն եւ թուլացեալ ի բարեաց մասնէ, յաղօթից, ի պահոց, ի տքնութեանց, ի պահպանութենէ կանոնաց, ի պէսպէս մեռելութեանց, ի սուրբ խոկմանց, յանուշաւ սիրոյ աստուածայնոցն, եւ յանդուլ վաստակոց եւ պարապմանց, որովք միայն մարթ է խուսափել եւ թօթափել ի յամենակռիւ մարտէն եւ մարտնչողէն։ Մերձենայցէ՞ ոք ի հուր եւ ոչ ջեռոցի. կամ ի սառն ձեռնարկեալ՝ եւ ոչ պաղիցի։

Գիտակցութիւն իւրաքանչիւր զերկուս զայս լու ի լու բողոքէ. եթէ պիղծ եւ գարշելի յաչս Աստուծոյ եւ մարդկան՝ չիք քան զանմաքրութիւնն. եւ յի դարձեալ չիք ախտ յոր դիւրագոյն քան ի սա մարթ իցէ գթել. քանզի եւ դոյզն մի դագարել մտաց՝ արատ ինքեան բերէ եւ աճեցուցանէ զվտանգն։ Իսկ ի մեզ երկու եւ ձայնք աւելի լսին. մի, զի երդմամբ եւ ուխտիւք առեալ եմք յանձին զկուսութիւն. եւ երկրորդ՝ զի առ անքոյթ եւս պահելոյ զայն՝ օտարացաք յաշխարհէ, թողեալ ի նմին եւ զօրինաւոր վայելս, զկարեւոր սիրելիս, զհարազատս եւ զծնողս անգամ, եւ ասացաք առ Տէր. «Ահաւասիկ մեք թողաք զամենայն եւ եկաք զկնի քո. արդ զի՞նչ լինիցի մեզ»։ Այլ որ կարիցէ սեռն սրտիւ ասել զայս ընդ Պետրոսի՝ լուիցէ եւ զփոխարէն պատասխանին Յիսուսի, զհարիւրապատիկն հատուցման։ Երանի՜ իցէ այնմ՝ որ ընդ հանապազակիր պատանօք սքեմին՝ ունիցի արդարեւ մարմին մեռելակիրթ, գոնեայ այնքան մեռեալ՝ մինչեւ զզուել ի մեղսահամ փափկութենէ. որ զօր ամենայն յառնիցէ որպէս ի գերեզմանէ եւ մտցէ ի մահիճ իբրեւ ի շիրիմ իւր. որ կեցցէ զօրն՝ որպէս զօրհասն, եւ համարիցի զգիշեր՝ որոյ չիցէ վաղորդայն. կամ թէ հաւասար իցէ նմա զարթնուլն յայս կամ յայն կեանս։ Իսկ որ ոչ համարձակի զայս խոստովանել, կամ թէ եւ ծանունս լսէ ի գիտակցութենէ, դարձցի եւ խոկասցի ի պարտս իւր. յիշեսցէ վերստին զանբիծ սրբութիւն Աստուծոյ՝ որում նուիրեցաւն. ածցէ զմտաւ զխոստումն առ առաքինիս՝ զոր աստէն եւ զոր ի հանդերձեալսն. աստ զխաղաղութիւն սրտի եւ զպարտութիւն մտաց, քան զոր չիք բաղձալի ի կեանս. եւ անդ՝ զկալն սպիտակազգեստ եւ հուպ առ աթոռով գառինն արարատի, ընդ այնոսիկ՝ զորոց ասացաւ ի տեսլեան Յովհաննու, եթէ «Սոքա են… կուսանք, եւ զկնի երթան գառինն՝ ուր եւ երթիցէ»։ Հայեսցի նա ընդ գեղեցկութիւն արուսեկին առաւօտուց, եւ ընդ տգեղութիւն արուսեկին անկելոյ ի բարձանց. հայասցի ընդ շուշանն՝ յոր սխրացաւ ինքն Տէր Յիսուս, եւ ապա ընդ տիղմն եւ գայռ՝ որ օրինակ է պղծութեան։ Յիշեսցէ որչափ ինչ ուսաւ ի գրոց սրբոց եւ ի Հարց անտի, եւ ի վարուց առաքինեաց, եւ զպատուհաս անզգաստիցն եւ անկղիտացելոց, զողջոյն իսկ աշխարհի ի հուր եւ ի ջուր դատել եւ այլափոխել՝ վասն այսր չարի, եւ զյաւիտենական տանջանսն, յոր առաւել այսու ախտիւ թաւալին մարդիկ՝ քան թէ այլովքն. եւ ոչ եւս մեռանի որդն նոցա մեղսաբոյծ, եւ ոչ եւս շիջանի հուրն՝ զոր ցանկութեամբ վառեցին եւ ցասմամբն Աստուծոյ բորբոքեցաւ։

Եթէ այնքան ահեղ եղեն պատուհասք կամ վրէժք Աստուծոյ ի մարմնասէր մարդիկ աշխարհի, զի՞նչ արդեօք կարծելի էր եթէ մեղուցեալքն այնոքիկ էին քահանայք եւ կրօնաւորք… իսկ եթէ գտցի՞ն եւ այժմիկ յայսոսիկ սրբազան կարգաց ոչ ըստ պատշաճին պարկեշտացեալք, որպիսի՞ դատաստան հասցէ նոցա, թէ ոչ եւ աստէն կենօք, այլ յետ կարճառօտ եւ աւաղելի կենացս։ Ո՞չ ապաքէն դիւրագոյն լիցին դատաստանք Սոդոմայ եւ Գոմարայ եւ Նոյեան դարուն՝ քան մարդոյն այնորիկ։ Եւ զի բազում անգամ դժուարին է հոտոյ անմաքրութեան անզգալի մնալ եւ ի մերձաւորաց, որպիսի՞ զզուանս ազդիցէ ընկերաց եւ աշխարհայնոց՝ հրեշտակացեալն այն աստիճանաւ եւ զգեստուք, եւ գարշեցեալ՝ վարուք։ Ո՜հ, ոչ միայն մեռեալ է այնպիսին եւ նեխեալ, այլ եւ զկենդանատուն ամենեցուն, եթէ իշխեցից ասել, ընդ իւրում դիականն ընդ քարշ տանի, եթէ յանդգնիցի եւ ի սեղան քահանայագործութեան ելանել անբաւական պատրաստութեամբ չարաբաստ քան զպժգալի գիւտ բռնաւորին, որոյ բազում եւ պէսպէս հնարս տանջանաց հնարեալ ի վերայ քրիստոնէից, յետնագոյն բնաւից հնարեաց՝ կապել զնահատակն կենդանի ընդ դիական նեխելոյ, եւ թողուլ զի կրկնակն մեռանիցի... Ներեսջիք, մաքրասէր ունկնդիրք, ընդ զարհուրելի բանքս, զոր օրինաւոր համարեցան ասել եւ ողջախոհք՝ առ ի զգուշութիւն, եթէ եւ մի միայն պաշտօնեայ անարժան ահամարէին եղեալ կամ լինելի։ Եւ իբրեւ այնպիսում հասեալ անբաղդ բաղդի եւ ժամանակի՝ ողբային սուրբք զժամանակ իւրեանց։ Ոչ է եւ մեզ անդէպ զմերս ողբել, յորում այնքան տեսանեմք գաղջութիւն եւ ցրտութիւն, անշքութիւն եկեղեցեաց, բարձումն միանձնական կրօնից, եւ որ չար եւս է՝ թուլութիւն պաշտօնէից Տեառն, եւ գայթակղութիւնք իսկ ի տանէ նորին երեւեալք։ Իցեն իցեն եւ աշխարհական մարդիկդ մախացողք եւ ատեցողք ուխտաւորաց, անկրօնք եւ աստուածամարտք. այլ ոչ հեռանայ Տէր ի սրբութեանց իւրոց՝ եթէ ոչ հեռասցին պաշտօնեայք իւր ի սրբութենէ պաշտաման իւրեանց։ Խիթալի է եւ մեզ վասն մեր, որք ոչ ունիմք որպէս զայլսն՝ արտաքին դիմամարտս, այլ եթէ վտանգիցիմք՝ մեզ ինքեանց եւ ոչ այլոց գրելի է վնասն։ ... Մի ոք երբեմն փախուցեալ էր յերեսաց Տեառն, եւ վասն միոյն ամենեցուն որք ի նաւին՝ վտանգ կայր ընկլուզման. վասն միոյն ոչ դադարէին տարերք ի մրրկելոյ եւ ի ծփելոյ. իսկ եթէ եւ բազմաց յանցուցանելն էր՝ զի՞նչ արդեօք լինէր։ Քանի՞ցս միոյ ուրուք յանցուած՝ զողջոյն տուն եւ զշէնս։ եւ զմիաբանութիւնս եւզպետութիւնս իսկ քակեաց... Քաջ իսկ այսոցիկ տեղեակք եմք ի սուրբ եւ յարտաքին դպրութեանց։

Այլ զի ի շինել ժողովեալ եմք մեք աստանօր եւ ոչ ի քակել, ի շինել նախ զանձինս, եւ ապա օրինակաւ վարուց եւ բանիւ զայլս, փոխանակ դժպհի տեսլեան անարժան պաշտօնէի, առցուք մեզ օրինակ զզգօն զառաքինին, որ սիրէ զսրբութիւն իբրեւ զլոյս աչացն եւ առաւել իսկ քան զկեանս մարմնոյ. յորոյ եւ ի դիմաց իսկ փայրէ հոգւոյն շնորհ. եւ թէպէտ մարմին մաշեալ է ճգնութեամբ եւ մեռելութեամբ, համայն եւ այնպէս վարդատեսակ իմն են կերպարանք եւ գրեաթէ հոտ անուշութեան բուրէ ի բարուցն. անխռով եւ զուարթ մտօք, բերկրեալ քաղցար ձայնիւ բնակեցելոյն ի սրտի իւրում, որպէս յառագաստիսիրոյ՝ փեսայի հոգւոյն՝ Տեառն Յիսուսի։ Ոչ եւս նաւ որ զնա կրէ՝ վտանգի, թէպէտ եւ ամենայն դղրդիցին տարերք եւ համաշխարհական հասցէ սասանութիւն, այլ որպէս յայնմ նաւի՝ յորում Յիսուս ննջէր ի վերայ բարձի, անվրդով անցցէ նա ընդ ալիս եւ ընդ այսս, ոչ կարօտելով ափին կամ նաւահանգստի, ինքեան կրելով զբուն հանգիստն, ըստ ասացելումն, եթէ Արքայութիւն Աստուծոյ ի ներքս ի ձեզ է. նմա ամենեւին լոյս է եւ բարձրագոյն մթութեան աշխարհի, քանզի սրբութեամբ սրտին զԱստուած տեսանէ. սրբութեամբ զՍուրբն սրբոց յինքեան հանգուցանէ, եւ որպէս յերկինս՝ սուրբ առնէ զանուն նորա եւ ի վերայ երկրի։

Սիրեսցուք զսրբութիւն, Եղբարք իմ սիրելիք. սիրեսցուք զսրբութիւն անձանց. սա միայն է օրինաւոր սէր անձին. պահեսցուք զգուշութեամբ զաւանդեալն ի Տեառնէ աւանդ մաքրութեան ի խեցեղէնս ամանի. փախիցուք եւ ի շնչոյ անգամ հեշտառիթ վիշապին, որ աղօտացուցանէ զպայծառութիւն սրտից։ Շինեսցուք ի վերայ հիման տաճարին արկելոյ ի Տեառնէ՝ ոսկի եւ արծաթ մաքուր եւ պատուական. մի՛ յարդ, մի՛ եղէգն եւ մի՛ այլ ինչ անարգագոյն. որպէս զի ի մատչել հրոյն փորձողի՝ անարատ եւ անաղարտ կացցէ շինուածս մեր, այլ եւ առաւել պայծառասցի ի փոցձոյ անտի։ Ածցուք ստէպ զմտաւ զխրատ եւ զօրինակ աստուածուսոյց Հարց եւ վարդապետաց, զմիանձանց եւ զկուսանաց, ի ստացուած եւ ի պահեստ այս ուղղութեան որպէս զի եւ հետեւելով նոցին շաւղաց՝ հասցուք ի հանուրց ժամադրութիւնն։ Ժտեսցուք մանաւանդ զօժանդակութիւն ամենամաքուրն յեղանակացս Կուսի եւ Մօր Աստուծոյ։ – Այո, դու ինքնին՝ կրկին թեւոք մայրութեանդ եւ մաքրութեանդ, խնամարկեա՛ յորդեգրեալքս ի քեզ, ո՜վ ամենասրբուհի. եւ մի՛ թողուր եւ մի իւիք արատաւորել սրտից, որք փոխանակ գրկաց քոց՝ գգուեն զՅիսուս քո։ Ա՛ծ զմեօք պարիսպ ամուր՝ զխոնարհութիւն քո, եւ դէտ անքուն՝ զսէրն աստուածային. որովք սուրբ պահեսցին անձինք նուիրելոցս ի պաշտօն քո եւ Որդւոյ քոյին. եւ ընդ նմին սուրբ եղիցի ի մեզ եւ անուն Հօրն երկնաւորի։