Երբ պատանի են

Բ. ԱՒԵՏՈՒՄԸ 

Երկինք մը մենէ վեր, որ քիչ–քիչ կը բարձրանայ։ Մեր ոտքերուն՝ մարմինը ճամբուն, որուն դեղինը կը զատուի ձիթաստաններուն ուժով գորշութենէն։ Ու ամէնքս, մենք, մութի մը մէջ, որ սեւ մշուշի մը պէս կը լեցնէ մեր շուրջը։ 

Շատուոր ենք ան առտուն։

Պզտիկ, գրեթէ կլոր հով մը, որ լիճէն կու գայ՝ կը դպի մեր երեսին, մեր` տղոցը երեսին, հոն բանալով չըսուելիք երազներ։ Կը դպի աղջիկներուն փէշերուն, որոնք, անձայն ալիքներու պէս, մութին վրայ կը դողան աջ ու ձախ:

Մենք առաջ, ծերե՛րը: Ու անոնց հաստ ձայնը որ, խորհուրդով, կու գայ ու կ՚անցնի մեր վրայէն՝ մեզ կանչելու համար իրական աշխարհին։

Վասնզի տարիքները իրարու կը վազեն, գոնէ օդին վրայով, ստուերոտ ճամբաներէն, երբ աղջիկները՝ չհասկցուող բանէ մը դրդուած, չեն կրնար իրենց գլուխները խելօք պահել իրենց ուսերուն վրայ. ու տղաքը չեն կրնար իրենց ոտքերը խելօք պահել այն գետնին վրայ, որ կը բաժնէ զիրենք խորհուրդի կարաւանէն։

Տրտում այս գնացքը։ Տրտում՝ տղոցը համար, որոնց բերնին կուղպ է երգին ակունքը: Աղջիկնե՞րը։ Անոնց ետ դարձող գլուխէն երեսներ միայն կը ճերմկին տարտամ սեւութեան վրայ: Ու անոնց ալ լուռ է հոգին, հովին պէս, որ մեզի կու գայ զանոնք համբուրելով։ 

Մենք ուխտի կերթանք։

* *  *

Լոյս։

Լիճն է, խելօք՝ ու նոր լուացուած, բեհեզի մը պէս, թարմ ու գունաւոր։ 

Աղջիկներ, ափունքին, տարտղնուած՝ մեծ փունջի մը հասկերուն նման, որը ոտքի, արեւին դարձող ծաղիկի մը պէս, մեղմ ու օրօրուն, որն ալ ծռած մեծ ժանեակին, զոր փրփուրը կը բանի ասանկ առտուներուն։ 

Տղաք, աւելի հեռուն, կարմիր օղակով իրենց թեւերը կ՚անցընեն ափունքի աղջիկներէն։ 

Ամէն պատանի իր սիրածը ունի, մտքին խորունկէն, եւ որուն անունը չի բացած ոչ մէկուն: 

Անոնք կը նային աղջիկներուն աչքէ դուրս ճամբաներով ու հակառակ նշանի ոսկիներուն, խենթ հաւատքր չեն կրնար թաղել, տարիներ վերջն ալ, մինչեւ որ հարսանիքը գայ, որ աղջիկները կ՚առնէ տէրերուն յանձնելու։ 

* * *

Թուխ եւ ուժով, գեղին ատ տղաքը։ Անոնց մօտ՝ քաղքենի բարակութիւնը, որ իմն է, ամօթի մը պէս կը կոխէ աչքերուս:

Ես չեմ հաւատար Աստուածածինին, որ լճին տակը կը պտտի այդ պահուն եւ որուն օրհնութեանն ու գութին կը յանձնուին աղջիկներուն մենաւոր կուսութիւնները։

Ես չեմ հաւատար ուրիշ սուրբի մը, որ ջուրին խորէն ականջ կը բանայ մայրերու աղօթքին ու ծերերու պահանջին: Ասոնք իրենց փեսացուներուն՝ օր ու ոսկի կը սակարկեն: 

Բայց չեմ գիտեր ինչո՞ւ, կը տարուիմ տեսնելու հեքիաթին աղջիկը, որ ոսկեզօծ իր միսը կը բանայ ու կը գոցէ պատմութեան մէջ ու միամիտ տղաքը կ՚առնէ–կը տանի։ 

Պատանի եմ ես: Ու նիհար, ու գունատ, ու հիւանդ պատանի։ Ու ճերմակած իմ մատներուս վրայ լիճին ջուրը կը դեղնի, մեռելի արցունքին նման: Գլխուս վրայ ծաղկած թուփ մը մորմենիի։

Կ՚անցնին տղաքը իմ ետեւէս, աւազներուն վրայ իրենց քայլի խմորի պէս կը խօսի: 

Կ՚անցնին աղջիկները իմ առջեւէն, իրենց փէշերը քսելով ջուրին, որ կը դողդղայ, կարծես անհուն տղայ մը ըլլար։ 

Կ՚անցնի ան ալ իմ առջեւէս, ծանր, չուզող ոտքերով, որոնք աչքերուն չափ խօսիլ գիտեն երբեմն։

Կը նայիմ ետեւէն։ 

* * *

Տարուընակ հորթ մըն էր ան, իր հասակովը, երբ ես ձգեցի գեղը։ 

Անիկա սիրած էի տղու հոգիով։ Ու լացած՝ երբ նշանեցին: Ութ տարեկան չկայի եւ այդ օրերուն: 

Ու ամէն տարի, Աւետումին, մինչեւ գեղէն բաժնուիլս, ես անիկա բերի այս մորմենիին ներքեւ։

Քով քովի նստիլ, ոտքերնիս ջուրերուն տակէն իրարու երկարել։ Երբեմն թեւեր թեւերու տանիլ։ Մենք պզտիկ էինք ու մարդերը շատ չէին տեսնար այս խաղը:

Յետո՞յ: 

Քաղա՛ք: Դպրո՛ց։ Գի՛րք ու երա՛զ։ Ու վանք մը, ուրկէ կը փախչիմ` մարմինս պարպած ու գլուխս կապարած։

Ես հիւանդ եմ հոս, գունատ, ու նիհար, ու կը նայիմ անոր ետեւէն: Մազերուն՝ որոնց լարերէն ջուրը թռչունի աչուկներուն նման կը փայլի։ Հասակին՝ որ կարմիր պարեգօտին մէջէն փախչիլ կը սպառնայ։ 

Մեր աչքերը կը վախնան իրարմէ։ 

*  *  *

Լիճը խելօք է այսօր։ 

Արեւը հազիւ մատ մը շուք կու տայ թուփերուն։ Տղաքը ձիթաստաններուն տակը քունի կը քաշուին։ Ծերերը մեծ կողովներու ստուերին մէջ կը թաղեն իրենց գլուխը ու կը գոցեն աչքերնին: 

Մայրեր, հեռուները քաշուած՝ աղջիկ ու տղայ կը կարգեն:

Ու աղջիկները աւազին վրայ, ջուրին երկարած իրենց ոտքերը, զոյգ–զոյգ գրկըւուքներ կը փորձեն կարծես։ Խոնարհ կենդանի մը իր քուռակին կռնակը կը քթուէ։

Ես կը սպասեմ, որ ջուրերը պատռին ու հեքիաթին աղջիկը բխի փրփուրէն: Պարապ տեղը չէ, որ տղաքը գիրք կը կարդան։

Բայց ջուրը, անկնճիռ, տասնհինգ տարու աղջկան մը նման, կը վառի արեւին տակ, մեծ ու միակտուր։ Ու դիմացի եզերքէն լերան կռնակը կը նիհարնայ դէպի վեր։ Ոչ մէկ վանկ։ Ոտքիս՝ ջուրին պզտիկ ոլորուն հեծքը, որ առաջին երկարած մեծ համբոյր մըն է։

Հանգչած են գիծերը: Ու կը սպասեմ ոսկի աղջկան: 

*  *  *

Ինչո՞ւ կը դողաս։

Ձայնը կը դպի անոր։ 

– Կամա՛ց։

Կը գոցեմ բերանս, բանալու համար դուռները աչքերուս։ Չեմ մտածեր, թէ ինչո՛ւ եկած է հոս, խումբէն հեռու, նիհար տղուն մօտ: Ու բան մը կու գայ ներսէս, բուռն, խենթ՝ առնելու անոր իրանը, թարմ տունկի մը պէս երկուքի կոտրելու։ 

Ձեռքերս խելօք՝ կը կենան ծունկերուս վրայ։ 

Ան ունի ափին խաշած ձուկ ու հաց։ Բայց ինչո՞ւ կը դողայ: 

Հիմա ես ալ կը վախնամ իմ ձայնէս ու բառերը կը գրուին աչքերուս մէջ, բառերը հարցումին։

Անիկա ուտելիքը կերկարէ։ 

– Անօթի չեմ։

Գիտէ, թէ ցամաք հաց եմ բերած։ Ու գրեթէ ցաւ կայ իր դէմքին։

Ինչո՞ւ չերթար։ 

Հանգչած են բոլոր գիծերը ու բոլոր ձեւերը։

Ան կը ծռի՝ ձեռքինները քարին դնելու ու նշանին ոսկին, կտրուկ հնչումով, դուրս կ՚իյնայ կուրծքէն։ 

Այն ատեն, ձայնին վրայ մեր աչքերը կը հանդիպին իրարու։ 

Կարմրած՝ կը դառնայ կրունկին վրայ ու անոր պարեգօտը արեւին մէջ բռնկած մեծ շուշանի մը կը նմանի, որ կը քալէ։ 

Ու անոր գլուխը կը նմանի ոսկի սաղաւարտի մը կարմիր՝ երա զի մը վրայ: 

Ու անոր գնացքը քաղցր է՝ ինչպէս խունկինը, որ կը դանդաղի։

– Բուբո՛ւլ:

Մինակ է իմ ձայնս, արեւին մէջ յանկարծ բուսած խորունկ ցաւի մը նման: 

Անիկա կը կենայ՝ սպասելով արձագանգին։ 

Ջուրը խելօք է մեր առջին։ Քունը, մեր ետին, մեծ վերմակի մը նման կ՚իյնայ իրերուն ու մարդերուն: Կիներուն խումբը սօսիին տակը կը շարունակէ նշանն ու հարսնիքը ու աւելի մօտիկ՝ գրկուած աղջիկները ոտք կը փոխեն ջուրերուն վրայ։ 

Ու կու գայ անիկա՝ հովէ դղրդուած մեծ վարդի մը նման։ 

Տեղ կու տամ անոր, այն տեղը, զոր ունեցաւ հոս, տարիներ, իր պզտիկ մարմինին համար: 

*  *  *

Մորմենիի ծաղկած թել մը մեզ կը զատէ իրարմէ։ Ու մեր ոտքերը, զգուշաւոր, իրարու զուգահեռաբար կը ձգուին աւազին վրայ: 

Մենք չենք խօսիր։ Բայց իրարու կը նայինք ու աչքերու լեզուն անսահման կ՚ըլլայ շատ անգամ։ 

Ես պատանի եմ, նիհար, ու գունատ, ու գիրքերու մէջ ծերացած պատանի։

Ան պարմանի է, նուրբ եւ սպիտակ, այտերուն տեղը ոսկի են թափած։ 

Առնել անիկա, կամաց, շատ կամաց: Խմել կախարդուած բաժակի մը պէս անոր մարմինը։ Խմել անոր ձեւերուն կաթն ու ծիրանին։ Հանել անոր սիրտը եւ ուտել, լիճին աղջկան նման ու մտնել ջուրերուն տակը, ա՛լ չելելու համար։

Խենթութիւն։ Անշո՛ւշտ։ Ո՞րն է պատանին, որ իր խենթ օրը չէ ունեցած։ 

Բայց անիկա խելօք է նոր հարսի մը նման: 

*  *  *

Իրկուն:

Կարաւանը մտած է ձիթաստաններու ճամբան. առտուան նման  խումբերը իրարու կը հետեւին:

Գեղը վերն է ու հիւանդ տղուն համար դժնդակ՝ իր զառիվերովը։ 

Տաքուկ բան մը, որ հողէն կ՚ելլայ, մերկ իմ ոտքերուս կը պլլուի բարի գգուանքի մը պէս։ Ճամբորդներ՝ բառերուն բարիքը թափելէն։ Ու մութցող կապոյտէն՝ մեծ–մեծ աչքերը անոնց, որոնք օր մը մեզի պէս տառապեցան հոս: 

Գեղին մօտիկ, աղբի՛ւրը։ Հոն կը նստիմ մինակուկ, սպասելով այս անգամ աղբիւրի աղջիկներուն, որոնք հեքիաթը կը դնէ հոս:

Ու քիչ–քիչ ճամբան կը հանգչի։ Մութը մեծ զգեստի մը պէս կ՚իյնայ ձեւերուն վրայ ու իրերը կը դադրին ապրելէ։ 

Այն ատեն է, որ տուն տանող ամայի ճամբիկը կը քաշէ իմ ոտքերս։ Գեղը դէմս է, իր լոյսերուն սանդուխովը: 

* * *

Ամուր կը բռնեմ ձեռքէն։

Կը դողալ, բայց չի քաշեր: 

Մեր առջին՝ տուներուն տարտամ քառակուսիները, միջոցին մէջ ուրուային գծագրութեամբ։ Երկու եզերքէն դեղնաւոր թեւերը թթենիներուն, որոնց վրայ տերեւները՝ անհամար իրենց ականջնելով։

Ու մեր ոտքերը կը շեղին պզտիկ ճամբայէն:

Այն ատեն մեր մարմինները իրարու կը մօտենան ու կը խօսինք մութին վրայէն, լոյսէ բառերով։ 

Ու ինծի կը թուի, թէ կը տեսնամ անոր մանրիկ հոգին, որ պատառ–պատառ կը փակուի իր բերնէն ու կոտրտող ու տեւական կրակի մը պէս կ՚իյնայ իմ սրտիս։ 

–Բուբո՜ւլ:

Մայրն է. տունէ՛ն։ 

Մենք աւելի մօտ ենք իրարու։ Քրտինք կայ ափերուս մէջ, ու այրող բան մը՝ շրթունքիս։ 

– Ինչո՞ւ եկար։ 

Կը սեղմուի կուշտիս։ Ու բարակ իր զգեստէն կակուղ ու տաք բան մը կ՚անցնի իմ կողերուս։ Չի խօսիր։ Բայց քայլերը ծոյլ են ու չեն ուզեր առաջանալ: 

– Ինչո՞ւ եկար: 

Վանքէն դարձէս ի վեր, առաջին անգամն է, որ մութին մէջ այսքան մօտ ենք իրարու: Գիշերը աղջիկները կը դադրին նշանած ըլլալէ։ Արագ է մեր շունչը ու կը վախնանք աղմուկէն։ 

– Ես գիտե՞մ։

Կը նայիմ այս ուշացող պատասխանին։ 

Գիտե՞ն, թէ ինչու կու գան աղջիկները, երբ մատղաշ են տակաւին։ 

Բայց մենք կը քալենք։ Ծառերէն ճիւղեր կը քսուին խոնաւ, համբոյրի պէս, մեր երեսներուն: Անոր մազերուն տերեւներ կը կախւին: Ցանկապատ մը։ Աւելի վար՝ տուները: 

Ու ան քարին վրայ, ուր տարիներ առաջ, ասանկ մութերուն, ծունկ ծունկի, գրեթէ իրար գրկելով մենք խօսեր ենք իրարու, հիմա առանց գիտնալու կը նստինք նորէն… 

Մեղմով ետ կընէ փնտռող իմ մատներս, կուրծքին վրայէն։ Ու լռութեան մէջ, չես գիտեր ինչպէս, ոսկիները կը հնչեն խորունկէն, ծիծերուն բարձունքին։ 

– Բուբո՜ւլ։

Երկար ու ծանր բառը մութին մէջէն կը լայննայ։ Կը բռնեմ բերանը՝ պատասխանը արգիլելու համար։ 

Բայց ոսկիները կը շարունակեն խղդուած իրենց ճիչը, երբ անիկա կը թօթուէ իրանը` ազատելու համար փաթթող բազուկներիս։ 

Կը նստիմ մինակ, քարին վրայ, ափերս փռած այն տաքութեան, որ անոր մարմինէն կը մնայ:

Բան մը կը պտտի չորս դիս։ Հո՞տ մը, ձե՞ւ մը, սարսո՞ւռ մը։ Չեմ  կրնար ճշդել: Բայց բան մը՝ որ տղաքը լեռնէ լեռ կը ձգէ կ՚ըսեն: 

*  *  *

Աւետումին գիշերը տօնական անուշութիւններ ունի: Տուներու առջեւ պառաւները կզակ կը շարժեն ժամերով ու յաղթուած ձմեռուան վրայ կը խնդան։ 

Երիտասարդները հարսնիքին երազովը կը գոցեն աչքերնին:

Պատանինե՞րը։ 

Անոնք, իրենց մինակ անկողնին մէջ կը համբուրեն աղջիկներ, որոնք թաղին ամէնէն աղուորները կ՚ըլլան։

Ու անոնք ուշ գիշերով կը փաթթեն աղջիկներ, որոնց ճիտէն ուրիշին ոսկին, դեղին աչքի մը պէս, կը սպառնայ իրենց պատանի երազներուն։