Երբ պատանի են

Ա. 

Մենք կ՚աշխատինք, երկայն սեղանի մը առջին, ոտքի, անդադար ծեծելով շերամի թիթեռնիկները, որոնք սանդիկներու մէջ իրենց փետուրէ կմախքը կը լքեն։

Շատ ենք մենք, կայ ազապ աղջիկը՝ հիւանդ աչքերով, պառաւ աղջիկը՝ կաշի երեսով։ Կայ տղեկը բոլորովին թարմ, որ արձակուրդի խաղը եկած է թաղելու գետնայարկ այդ սրահին մէջ։

Իմ դէմս, սեղանին միւս եզերքը, կին մը: 

Անիկա նորհարս մըն է, ծարիրուած յօնքերով։ Ճերմակ լաչակին մէկ ծայրը միշտ կը խաղայ կուրծքն ի վար ու անոր ծոցը տեւական սարսուռով մը կը դողալ, առաւօտէն մինչեւ իրիկուն։ 

Հարսնուկ մըն է ան, մատղաշ, Արեւելքի եղնիկի մը նման ու անոր աչքերը դէպի ներս, սիրտը քալելով հանդերձ, դէպի քեզ, դուրսը երկարիլ գիտեն։ 

Ի՞նչ կ՚ընէ անիկա մեր մէջ, պառաւներուն ու տղոցը քով, երբ սրահին տարտամ խորքին մէջ մեր ձեւերը աւելի կը դաշնաւորուին, մինչ անորինը ճերմակ ծաղիկի մը պէս կը զատուի, սեւ իր ֆէրաճէին վրայ, եազմային կաղապարովը եւ ճակտին մաքրութեամբը, սեփ սեւ յօնքերուն վերեւ։ 

*  * *

Ու անոր էրի՛կը: 

Բեռնակիր մը, ծաղկոտ ու խիստ, որ կատարած կռնակ ունի եւ գործատեղիին ծառայութիւնը կ՚ընէ: 

Չեմ հաւատար, քանի որ պատանութիւն կայ տակաւին ու բոլոր կիներն ու աղջիկները վերէն տեսնելու համար՝ բաւական միամիտ հոգի մը կը պահեմ: 

Մեզի արգիլուած է խօսիլ սեղանին առջեւ։ Բայց անոր աչքերը մութէն բխող աստղի պէս քաղցր կու գան ինծի ու անոր կուրծքին անդադրում դողը վայելք մըն է իմ նայուածքիս։ Մենք կը հասկնանք իրար՝ իրարու բիբէն ներս ու մանաւանդ անոր կուրծքի գոգութեանը վրայ։

Վարպետը, ա՛ն՝ որ թիթեռնիկներուն աղիքներն ու չորցած արիւնը կը զննէ, կաղ սատանայ մըն է, մանրադէտին մէջ կախված իր մէկ աչքը, կռնակովը կը տեսնէ, եւ բերնին անոր անունը՝ 

– Բէմպէ՛։

Պառաւ աղջիկներն ու աղքատիկ կիները չեն կրնար իրենց յոգնած աչքը չվերցնել, նայուածքով երկարելու համար վարդագոյն այդ աղջկան, որ հնչումին տակ ոսկի կը դառնայ մէկէն։ 

Այդ բռնկումին դէմ, անդիմադրելի բան մը կը դղրդէ իմ հոգին ու խենթութիւնը, որ կը փորձէ մատներդ նետել անոր կարմիր, արիւնի պէս կարմիր այտերուն։ 

Սանդիկները մռայլ իրենց երգը կը դառնան մեր մատներուն տակ ու պառաւներն ու տղաքը նորէն գլուխնին վար, կը մտածեն հանգիստին, որ կ՚ուշանայ։ 

* * *

Պարտէզին անկիւնը՝ կէսօրուան հանգիստը: 

Սորված եմ առանձնանալ, տղաքը պաղեցուցած ու պառաւներուն սիրտը կոտրած։ Զիս մինակ կը ձգեն իմ պանիր–հացիս հետ ու իրենք կապուած կզակներնուն վրէժը կը հանեն հիմա իրարու դէմ, բամբասելով անխնայ կաղ վարպետն ու կարմիր հարսնուկը։ 

ՍրահԷն ուշ կ՚ելլէ միշտ անիկա։ Ու բաց օդին, անոր այտերուն կարմիրը աւելի կը բացուի, կը կլորնայ: 

Կասկածելի այդ գոյնին առջեւ իմ աչքերս կը նետեմ գետին, երբ հարսնուկը պառաւներուն խումբին երթալու համար, կը դանդաղի իմ մօտ: 

Կը կոկոզի անիկա, գրեթէ կոյտիս, ձեռքը երկարած կտոր մը պանիրին ու լաչակին ճերմակ ու կակուղ գգուանքը փախցնելով երեսէս։ 

Այն ատեն կը զգամ, որ տաք են անոր այտերը, փուռէն նոր ելած Զատկի հացերուն նման ու թաց են անոր աչքերը, ու խորունկ՝ ջուրերուն նման, որոնց յատակը չ՚երեւիր։ 

Կը դառնամ հոգիով իր հոգիին ու հակառակ անոր, որ մեր շրթները կը խօսին օդին ու ծառերուն վրայ, յոգնած մատներուն եւ կարկամած սրունքներուն վրայ, մենք իրարու կը պատմենք այն՝ որ կը սկսի։ 

Անիկա գիտցողն է ու համարձակը ու անոր նայուածքը ինձմէ ներս ինկած ասուպի պէս տարտղնում մը կը վազեցնէ։ 

* * *

Հիւղակ մը։ 

Գրեթէ լերան մօտիկ, գաղթականներու աղտոտ փողոցի մը գագաթին, առանձին ու խղդուած հողէն, որ անոր կռնակին պատ մը կը կտրէ։ 

Հոն կ՚երթամ ցերեկները՝ կանչելու մեր բեռնակիրը, որ աչքերը կը բանայ հայհոյելով կաղ քրիստոնեային ու համետը զարկած կռնակին, հազալով ու պոռալով կու գայ գործատեղին։ 

Զիս կը ճանչնան թաղին լակոտները, որոնք պատուէր ունին չդպելու թելիս։ 

Մերկ է անիկա, հիւղակը, գետինը հողէ, խսիրով մը առիքին վրայ զգեստի ծրար մը։ Օճախը երկու պատի անկիւնէն ներս, միշտ պարապ։

Լոյսը, տանիքէն – կլոր ու անժամանակ լուսնկայ մը առաստաղի մութէն զատուող – կը տրտմի ու կը մսի անկէ ներս:

* * *

Հանգիստի օր մը։

Կաղ վարպետը հիւղակ կը ղրկէ զիս Բէմպէն կանչելու:

Մինակ է անիկա, երկարած սէտիրի մը բարձին, 

– Դուռը գոցէ՛։ 

Դաշն է այս ձայնը, մութին վրայ ծաղկող երգի մը պէս:

Ու մութ է նորէն սենեակը՝ ձեւերը հանգած ու անկիւններուն դիմագծութիւնը ջնջուած։ 

Կը նստիմ իր ոտքերուն։ Մերկ իր սրունքներէն տաքութիւնը կ՚անցնի ինծի ու դողը կ՚իյնայ մարմինիս։ Լեզուս կապ է ու աչքերս ստուերին մէջէն կը գտնեն անոր աչքերը: 

Յետոյ՝ մեր մատները իրարու կու գան, յետոյ՝ մեր երեսները: 

Այն ատեն, ու ասիկա առանց բառի, մենք կը փաթթուինք իրարու։ 

Ես մոռցած եմ կաղ վարպետը ու դուրս ելլելէ առաջ կը պատրաստուիմ իմ սուտիս։ 

Բայց ծարիրուած յօնքերով կարմիր հարսնուկը ինձմէ ետքը կը բռնէ գործատեղիին ճամբան ու ես կ՚իջնամ մեր հիւղակը, մանարանի մը շրջափակէն ներս, առանց գիտնալու, թէ ինչու կը դողամ ու նոյն ատեն ինչու կը տառապիմ։ 

* * *

Ես անիկա կը սպասեմ հիմա մեծ պարտէզին մէջ, անցած պահուն, փաթթուելու եւ պագնելու համար։ Ինծի համար կարելի չէ ալ աշխատանքը ու սիրտիս մէջ երկաթ կը մխեն, երբ հարսնուկը վեր կերթայ հունտերը փռելու, ու կաղ սատանան իր ոտքը կը քալտէ անոր ետեւէն։ 

Պառաւներն ու տղաքը կը խնդան, աչքով նշան կ՚ընեն իրարու, երբ սանդուխի ծայրին երեւայ անոր սեւաւոր հասակը, գլխին ճերմակովը։ 

Այն ատեն ես կը նայիմ անոր ուրիշ նայուածքով։ 

* * *

Առաջին կինը։ 

Ան հիւղակին պղտոր լոյսին մէջ կը բանայ իր կուրծքը ու միամիտ է ու ահաւոր երբ կը հարցնէ. 

– Ճերմա՞կ է։

Ու անիկա գորովով ու փափկութեամբ կը համբուրէ պատանիի աչքերս, երկար, գրեթէ խմելով անոնց լոյսը։ , 

Ու անիկա կ՚առնէ իր մատներուն տակ աղուական թարմութիւնը իմ միսերուն, կը խաղայ անոնց հետ երկա՜ր ու երազկոտ։ Անիկա ունի բառեր, որոնք լեզուներէն դուրս կը մնան։

*  *  *

Կ՚երթամ գործատեղի, հրաժեշտ առնելու։ Ինծի՝ դուրս, դպրոց կը ղրկեն։ 

Պառաւները չեն չարժեր իրենց գլուխները ու տղաքը կը նային իրենց սանդիկներուն, արդեն մոռցած մէկը, որ տղայ չեղած՝ մարդերուն պէս կախ գլուխ ու ծանր դարձաւ։

Հարսնուկը չկար:

Վարանոտ, կը սպասեմ, բայց անկարելի կըլլայ մնալ, ու կոտրած ու քրտնած կ՚ելլեմ դուրս։

Պարտէզին անկիւնը ինծի կը փաթթուի, այս անգամ՝ համարձակ, գրեթէ ինքզինքը վտանգելով, կարմիր հարսնուկը։ 

Կը կենամ։ Ոտքերս կը փակչին գետինին։ Մեր դէմը, պարտէզը իր ծառերուն երկարուն լռութեամբը: Մեր ետին՝ խուլ երգը դարձող սանդիկներուն։

Կը հանէ կուրծքէն մետաքսէ թաշկինակ մը, կը դնէ սրտիս վրայ՝ 

– Ասով հարս եղար։ 

Կը նայինք իրարու:

Ու ներսէն կաղ սատանային հազը, որմէ անմիջապէս ետքը՝

– ԲԷմպէ՛։

– Կա՛ղ սատանայ։

Կամացուկ պատասխանն է, որ կը կախուի շրթունքէն։

Իրարու կը նայինք, աւելի խորունկէն։

Ու այն ատեն դիմաւորելով դառնութիւնը մտածումիս՝

– Մի վախնար, ինծի չ՚ունենա՛ր։ Չունեցա՛ւ։

Ծանր է աս շեշտը ու հանդիսաւոր։ Բայց ինչո՞ւ։ 

Չեմ հարցներ։ Առանց նայելու անոր արցունքին ու սարսուռին, ես կը նետուիմ դուրս, դէպի աշխարհին ծովը ու մեր հոգիները իրարմէ կ՚անջրպետուին միջոցի մը վրայ, որուն ծայրը չերեւիր։ 

*  *  *

Ալպոմին առաջին էջն է ասիկա։ 

Ո՛չ նուաղում, ոչ ալ ստուեր։ Հարսնուկին պատկերը կը մնայ յստակ՝ ինչպէս էր անիկա պատանութեան օրերուն։ 

Ու խորհիլ, որ թուղթերը աւելի կը դիմանան մարդերէն: