Երբ պատանի են

ԲԱՌԱՐԱՆ

Հետագայ էջերուն  կազմուած հայերէն, թուրքերէն ու ֆրանսերէն բառարանները, հասկանալի պատճառներով, որեւէ յաւակնութիւն չունին ամբողջական ըլլալու։ Անյաղթահարելի դժուարութիւններու բախեցանք մանաւանդ թուրքերէն շարք մը բառերու եւ գաւառաբարբառներու պարագային: Բազմալեզուեան բառարանագէտները հաւանաբար օր մը լրացնեն այդ պարապը: Մինչ այդ հոս տրուածը, կը կարծենք, որոշ չափով մը կրնան օգտակար ըլլալ մասնաւորաբար թուրքական ու ֆրանսական միջավայրերէն հեռու ապրած նոր ընթերցողներուն: 

ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ 

–Ա–

Ազազուն– նիհար, վտիտ, ցամքած 

Ալք– ծալք, խորք

Ախտաժէտ–ախտաւոր, հիւանդոտ

Ակիշ– կրակ խառնող թիակ

Աղջ–մշուշ, կիսամութ

Ամազոն– կրծկալ, չփակ 

Անգայտ– նօսր, նուրբ, թեթեւ, ցանցառ

Անդենաւորուած–անդենական կեանքին անցած, մեռած

Անդոհ– խռովք

Անժուժելի– անհանդուրժելի, անըմբռնելի

Անկղ– կուժի բռնատեղ, կանթ 

Անոպայ– կոշտ, կոպիտ, բիրտ 

Անվարտի– յետին չքաւոր, անկուտի

Անութ– թեւի տակը 

Անքոյթ–ապահով, անվրդով, խաղաղ 

Ապշոպել– գզուըռտուքով իրարմէ բան յափշտակել, շորթել

Աշխ–մետաղե կամ փայտէ կապ, շղթայ

Առաձիգ–երկարաձիգ, ձգուող

Առէք– կտուր, տանիք

Առէքը դրուած– մոռացութեան մատնուած

Արագել– արագացնել 

Արիշ– նեցուկ, խեչակ

Արտուճ– տեսակ մը անտառային ծառ 

– Բ –

Բազմազանակ– բազմագոյն

Բանկալ–կեղեցիներու բակին մէջ պզտիկ սենյակ, ուր մոմ կը  ծախեն 

Բաջաղանք–դատարկաբանութիւն

Բերնուց– անգիր, գոց

Բզկալ–տեսակ մը նուագարան

Բժժանք–յուռութք, կախարդանք

Բոլորշի– բոլորակ ձեւ ունեցող, կլոր

Բուծարան– շերամի որդերը խնամելու վայր՝ ցախի բարակ ճիւղերէ  շինուած 

 

– Գ –

 

Գալարափող–Երաժշտական գործիք, որ հին ժամանակ պատերազմի մէջ կը գործածուէր 

Գարգմանակ– սաղաւարտի զարդ 

Դեղօր– սենեակի մանր եւ գողտրիկ զարդ 

Գէրեկնալ– աղաչել–պաղատիլ 

Գլել– գլորել, թաւալել

Գուշ–աղի աման

Գուլ– բութ, ոչ սուր

Գուր– փոս, վիրապ, հոր 

 

– Դ –

Դանիէլի Գիրք– աստուածաշնչական Դանիէլ մարգարէի գիրքը

Դատիլ– աշխատիլ 

Դժնիկ– փշոտ թուփ 

Դուլ– դադար, ընդմիջում 

– Ե –

Եղկ– ոչ տաք, ոչ պաղ, մեղկ, գաղջ 

Եղուած– իւղոտուած

Եռոտ– եռք ունեցող, եռացող

Երանք– աճուկ, որովայնին եւ ազդրերուն միացման տեղը

Երկանկ– երկու բռնատեղ ունեցող փարչ

– Զ  –

Զահանդագին–սարսափելի, ահազդու

Զաղփաղփուն– թոյլ, տկար, անհաստատ, խախուտ, անվաւեր,  սխալ

Զանցել– յորդիլ, սահմանէն դուրս ելլել

Զառածիլ– շեղիլ, թեքիլ, սայթաքիլ, խոտորիլ, մոլորիլ

Զգլխանք– գինովութիւն 

– Է  –

Էտինք– ետինք, իրիկնապահ, իրիկնաժամ

– Թ  –

Թակ–ուռնակ

Թարփող–վայրի ծաղիկ

Թեզան–ծոպե

Թոփիկ– գունտ 

 

– Ժ  –

Ժահր– թունաւոր մանրէ, մաղձ

Ժնող– հասնող 

Ժում– անգամ, ժամ, ժամանակ, ատեն

Ժուռ ածել– ման գալ, պտտցնել 

բաց լսում 

– Ի –

Իզնիկի լիճ– լիճ՝ Պրուսայի մօտ, որուն շուրջը շատ հայաբնակ գիւղեր կային

 

– Լ –

Լենալ– լեցնել

Լիսեռ– ծնկան ոսկոր, ողն, ողնաշարի ոսկոր

Լուր օրեր– սովորական օրեր, ոչ տօնական

– Խ–

Խալտենալ– շուարիլ, սխալիլ 

Խոզակ– շերամի բոժոժ

Խոնջան– վարտիքի կապ

Խոնջէնք– յոգնութիւն

Խօսկամռուկ– չխօսկան

Խպնիլ– ամչնալ, կարմրիլ, շիկնիլ 

– Ծ  –

Ծարիր– կոպերուն եւ յօնքին քսուելիք սեւ ներկ

Ծմակ– լեռներու մէջ արեւ չտեսած տեղ, ձոր, հովիտ

Ծոցուոր– յղի 

– Կ –

Կատոզ–մեծ տակառ

Կարժ– իլիկի վրայի մանած թելը

Կեղերջ– լաց, ողբ, ջայլ 

Կնիւն– ճահճային բոյս, որով խսիր կը հիւսին, 

Կոկոզել– պպզիլ 

Կոշկոճում– տենչալի մահ 

Կորդ– անմշակ, խոպան, պինդ, թանձր 

Կործել– շրջել, գլխիվայր դարձնել, շուռ տալ

Կրնծիլ– երաշտէն թոռմիլ, չորնալ 

Կուզ– ողկոյզ 

– Հ –

Հագագ– կոկորդ, շունչ, խռչակ

Համետ– թամբ

Համոզկեր– համոզիչ

Յայսմաւուրք– վարք սրբոց

Հատած– վերջացած

Հարկինք– խնճոյք, հացկերոյթ, կոչունք. նաեւ՝ լուծ մը եզ, ամոլ 

Հեղանիւթ– հեղուկ նիւթ

Հմայիլ– յուռութք, կախարդանք

Հնհնուք– մտորում, մտմտանք

Հոյնել– խուզարկել 

– Ճ –

Ճաշակ– հաղորդութիւն

Ճլտորիլ– մեծնալ 

Ճուլիկ– տհաճ 

– Մ –

Մաղաղկուն– մղկտացող

Մաղմաղ– տաք մոխիր 

Մամուկ– սարդ

Մատնել– մատովը վերցնել 

Մարմաշ–շղարշ, բարակ կտաւ

Մլիկ–մլիկ– մեղմօրէն

Մխտել– հրել 

Մղեղ– աւելորդ յարդ

Մոյնք– երանգ, գոյն. բարեձեւութիւն, վայելչութիւն

Մորմ– մորենիի պտուղ 

Աննա Նագաս–մնալ՝ 

– Յ  –

Յայտնութենական– «Յայտնութիւն Յովհաննու» գիրքի նման

Յոյր– գէր, ճարպակալած,

Յունապ– յունապի ծաղիկի պտուղը 

– Ն –

Նամէտ– խոնաւ, գէջ, թաց, տամուկ 

Նայեադ– յաւերժահարս, ջրային ոգի, պարիկ, ըղձանոյշ 

– Շ –

Շահ– կաղնիի դալար ճիւղ

Շաղփաղփուն– շատախօս, շաղակրատ, ցնդաբան

Շառայլ– ճառագայթ, ճաճանչ, շող 

Շարաւուտք– թարախային, գարշահոտ

Շափիւղայ– կապոյտ գոյնով թանկագին քար 

– Ո –

Ոսկեճամուկ– ոսկեղէն կամ ոսկեթել ճամուկ՝ զարդարանք ունեցող,  ոսկեհուռ 

Ոսկեհուռ– ոսկեթել, ոսկեհիւս, ոսկեթելով ասեղնագործուած,

Ոտից– կօշիկ 

Ուրց– շրթնածաղիկներու ընտանիքին պատկանող բոյս 

594 

– Չ –

Չախել–   յանդիմանել, սաստելը. 

– Պ –

Պաղշտեցնել– զովացնել

Պայազատ– ազնուական, ազնուատոհմ

Պանդոյր– անմիտ, անխելք, ապուշ, տխմար

Պապօ– հայր

Պարաւանդել– շրջապատել, շղթայել, կապել, կաշկանդել

Պարկենք– պատկեր, պատկերի պէս գեղեցիկ

Պարտասուն– յոգնած

Պարոյր– գալար

Պեմուրատ– նպատակին չհասած

Պիլորել– ոլորել, գալարել

Պող– ասեղնագործ ծաղիկներով զարդարուած գոգնոց

Պոռուխ– դեղին փոքր ծաղիկներով թուփ 

Պուկի– կախարդանք, կախարդական տարազով մարդերը իրարու  կապող խորհրդաւոր արարողութիւն ունին

Պապուկ– աղքատ, մուրացիկ 

Պտուկ– պզտիկ թաղար. կաւեղէն աման. նաեւ՝ ստինքի ծայ 

– Ջ –

Ջայլ– ողբ ու կոծ, մեռնողի վրայ լացող գովք

Ջնարակ– կիտուած 

– Ս –

Սարուածք– սարք, գործիք, անօթ, կազմած, հանդերձանք

Սոթտել– դէպի վեր ծալել, հանգրիճել, ամփոփել 

Սպածանելի–գոգնոց

Սպառսպուռ– ամբողջովին, բոլորովին, կատարեալ կերպով

Ստաշխ– անուշահոտ նիւթ՝ կնդրուկի նման

Ստեւ–կենդանիներու մազ

Անդրան գալ, այլեւ դրանց 

– Վ –

Վաթել– թափել

Վայրավատին– տարտղնուած, ցրուած, խարխլած

Վարմ– թռչուն որսալու թելէ կազմուած թակարդ, ծուղակ, ցանց

Վարշամակ– թաշկինակ, դաստառակ, սրբիչ, ապարօշ, խոյր

Վարսել–գամել, մխել, ցցել 

– Տ –

Տաղաւար– եկեղեցական մեծ տօն՝ թիւով հինգ. նաեւ՝ տնակ, խրճիթ,

Տաղել– խարանել, շիկացած երկաթով այրել

Տառատոկ– մեծ վերարկու` 

Տեսանող–մարգարէ, գուշակ

Տոլ– չորցած դդումէ ջրաման, սնամէջ դդում 

– Փ –

Փաչատել– պատռտել, բզկտել 

Փետատ– բրիչ

Փոթ– ծալք, 

Փսոր– փշրանք

Փքուն– փքուած, ճոռոմ, պոռոտ, պիղծ, գարշելի, վայրենաբարոյ,  կոպիտ

– Ք –

Քերեվիզ– խոտի տեսակ, քարոս

Քթուել– երկու բութ մատներու միջեւ ոջիլ կամ լու սպաննել

Քոլոզ– գագաթը սուր թաղիքէ միակտուր գլխարկ

Քուղ– ոլորուած դերձան, շատ բարակ չուան, առասուն 

– Օ –

Օգտել– բաւականացնել

Օրհասակ– կէսօր 

 

ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ

Ազադլամաթ է– քու փրկածն է

Ազապ– չամուսնացած

Ալըշմըշ– վարժուած

Ախ– ոխ

Աճելէ– աճապարանք

Ամա– բայց, սակայն

Ամճա– հօրեղբայր

Աշըխ– աշուղ, գուսան

Աշք օլսուն– կեցցես, գոհունակութեան արտայայտութիւն

Ապա– հագուստ, կոշտ կտաւ, հովիւներու վերարկու

Ապլա– հօրաքոյր, մեծ, աւագ քոյր

Ապուչուխին– հագուստին

Ապտալ– տխմար

Ասլան– առիւծ

Ասխատար– այսքան

Ատաշ– անուանակից

– Բ –

Բաղլա–բաղլա– շերտ–շերտ 

– Գ –

Գազա–գաւառական կեդրոն, թրքական վարչական բաժանում

Գագալլոն– արմատներէն, ճիւղերէն

Գուռա– մածունի աման, թրծուած հողէ շինուած 

– Ե –

Եազմա– լաչակ 

Եաթախ– անկողին

Եաթաղան– լայն բերան սուր

Եախուլի– արհամարհական արտայայտութիւն, անճարակ

Եաման– ճարպիկ 

Եայ– լար 

Եայլա– արօտավայր 

Եաւաշ– կամաց, դանդաղ 

Եմէնի– թուրքական թեթեւ կօշիկ 

– Զ  –

Զապուն– տեսակ մը վերարկու

Զապթիէ– ոստիկան, թուրք քաղաքապահ զինուոր

Զէօթէն– արդէն 

– Է –

Էնթարի– պարեգօտ. նաեւ՝ գեղջկական հասարակ վերնազգեստ,  թեթեւ, անթեւ վերարկու

Էնֆիէ– քթախոտ

Էսնաֆ– արհեստաւոր, բարեկեցիկ

Էօքսիւզ– որբ, անտէր 

Էֆէ– կայտառ, յանդուգն, քաջ տիպ 

– Ը –

Ըրախի– օղի

Ըրաստ– հանդիպող 

– Թ –

Թահսիլիար– հարկահաւաք, գանձիչ

Թարփոշ– ծաղիկ մը 

Թերպիէսիզ– անկիրթ

Թէք– միայն թէ. նաեւ՝ անզոյգ 

Թիրիթ– Դիրտ 

Թոմպուլ– գիրուկ 

Թոն– ձեւ

Թոսուն– դիմացկուն

Թոփալ– կաղ 

– Ի –

Իկիտ– կտրիճ

Ինատ– յամառ, խռովկան 

– L –

Լաքին– սակայն

Լաֆ– խօսք 

Լէպլէպի– բովուած սիսեռ

– Խ –

Խաբ– փախուստ տալ

Խազնա– գանձ, գանձարան

Խաթար– վտանգ 

Խայֆէ– սուրճ, սրճարան 

Խայըխ– մակոյկ

Խաշլըխ– ընթացիկ ծախսի համար տրամադրուած գումարած

Խաս–յարգի

Խարամ– անէծքի ձեւ մը, արժանի չըլլաս, չվայելես

Խարթալան– ալիւրապատ

Խաւալ– սրինգ

Խզմէթճի– ծառայ

Խէր– բարիք: 

Խըյախ– հիանալի

Խըսըմ– ազգական

Խըզմէթ– բախտ 

Խոլա– դիւրին

Խորոզ– աքլոր

Խորդում– խողովակ 

– Կ –

Կեչինմիշ կ՚ըլլանք– գլուխ կը պահենք

ԿԵռաէր– բռունցքի հարուած

Կէնճ– երիտասարդ 

Կէտտէշ– աման

Կէրտէլ– կաթնաման 

Կէօզլէթմիշ ընել– աչքով ծածուկ հետեւիլ 

Կիւկիւմ– կաթնաման 

Կոճ– ոսկոր. նաեւ՝ հաւաքատեղի

Կոճա– խոշոր

Կոնկոն– ձեռքի եւ դեմքի ծամածռութիւններով ճախրել 

– Հ –

Հազըր– պատրաստ

Հալ– վիճակ 

Հախ– իրաւունք 

Հաճաղա– հաճի աղա, ուխտաւոր

Հայտա–հայտա– դէ–դէ

Հաւա– հով

Հաւլու– անձեռոց  

Հէլպէթ– անշուշտ 

Հերքէս– ամէն մարդ 

Հէմ– թէեւ 

Հէքիմ– բժիշկ 

Հիլալ– մահիկ

Հիսապ– հաշիւ 

Հովարտա– սնապարծօրէն քաջ 

– Ղ  –

Ղարիպ– օտար 

– Ճ –

Ճապա– ձրի 

Ճիզմէ– երկարավիզ կօշիկ՝ մինչեւ ծունկերը

Ճիհէզ– օժիտ 

Ճին– դեւ, սատանայ

Ճղարա– սիկարէթ 

– Մ –

Մալ– ունեցուածք

Մախամ– երգի եղանակը

Մահալլապի– կաթնապուրի նման անուշեղէն

Մար– թել, թելերուն արանքի բացութիւնը

Մարթին– ռազմական զէնք 

Մարման– շալ 

Մեզէ– աղանդեր

Մելէք– հրեշտակ, հուրի–փերի, շատ գեղեցիկ կին

Մէտէ– ախորժակ

Մերէթ– անէծքի ձեւ

Մինասիպ– յարմար

Մինտէր– ներքնակ 

Միսարիֆ– ծախս 

Միւտիր–գաւառապետ 

Մուխթար– թաղապետ 

– Ն –

Նազար– չար աչք

Նազլու– պչրոտ, նազանի

Նալին– փայտէ ոտնաման 

– Շ  –

Շալվար– գիւղացիի լայն տաբատ 

Շախա– կատակ, 

Շամառ–ապտակ 

Շավք– լոյս, լուսաւոր, սէր, խանդաղատանք

Շերպէթ– օշարակ 

Շէօյլէ– այսպէս 

– Ո –

Ումիշ– յուսալ 

  Ումուռ ընել– մտահոգուիլ

Ումուտ– լոյս 

Ույմուշել– յարմարիլ, ունկնդրել, լսել 

Ուշախ– աշկերտ, խանութի մէջ յանձնակատար 

– Չ  –

Չալըմ– հպարտութեան ցոյց, յոխորտանք, սեթեւեթանք

Չախալ– շնագայլ 

Զանկալ– կեռ՝ 

Չափա– փորելու գործիք, փէտատի տեսակ

Չէմպէր–ծոպաւոր լաչակ

Չէրէզ– չիր, չոր միրգ, բովուած սիսեռ

Չէրպէր– երկաթէ կամ փայտե շրջանակ

Չիֆթ– երկփողանի հրացան

Չուլ– ցնցոտի, քայքայուած կերպաս

Չուխա– ասուի 

– Պ –

Պագգալ– նպարավաճառ

Պալա– ամպի քուլայ

Պալոզ– ցած դասակարգի 

Պալտըր–զիստ

Պախչա– պարտէզ

Պահ– պճեղ 

Պաշախ– քաղհան 

Պաշխաuըն– օտարը, ուրիշը

Պաւուլ– ճամփորդական պայուսակ

Պեթամպալ– անէծքի ձեւ, գրողի տարած. նաեւ՝ խեղճուկրակ

Պելա– փորձանք

ՊԵքար– օրավարձով աշխատող բանուոր

Պէլքի– թերեւս 

Պէտէլ– փրկագին

Պէրէքէթ– բարիք, շահ

Պիլէ– նոյնիսկ 

Պինլիկ– օղիի մեծ շիշ

Պինչ– բերան` 

Պիտէ– հացի տեսակ՝ հաւկթաձեւ

Պողչա– ծրար

Պոյ– հասակ

Պուլամա– խաղողէ պատրաստուած անուշ

Պումարէք– օրհնեալ

Պումիշ– ոլորել 

Պոշ– դատարկ, պարապ 

– Ջ –

Ջարտախ– ձեղնայարկ 

– Ս –

Սաղ– ողջ

Սաղլամ– հաստատուն, վստահելի, զուտ, պարզ, անարատ

Սատէ– անխառն

Սաֆրան– թոյն, մաղձ

Սենէտ– մուրհակ

Սեքսէն– ութսուն 

Սէվտա– սէր

Սէտիր– լայն նստարանի ձեւով բազմոց՝ ամբողջ պատը բռնող

Սըխըլմըշ– նեղուած 

Սըրա– կարգ, հերթ 

Սիլահլըգ– զէնքի պատեան 

Սիւրիւ– հօտ 

Սրըխ– ցից, երկայնահասակ 

– Վ –

Վալի– կուսակալ 

– Տ –

Տալղըն– սուզակ 

Տահա– տակաւին, դեռեւս

Տավա– դատ 

Տաւուլ– թմբուկ

Տելմէ– անթեւ ժաքէթ

Տերէ– ձորակ

Տէրման– դեղ,

Տիրէկ– ձող, յենարան, սիւն 

Տիւլտիւլ– հեռադիտակ, մանրադիտակ

Տիւտիւկ– սուլիչ

Տիք– ցցուած, ուղղահայեաց

Տուտուկ– սրինգ 

– Փ –

Փայ– բաժին 

Փարա– դրամի միաւոր 

Փնթի– թափթփած

Փիճ– ապօրինի զաւակ

Փիր– փառաւոր

Փիւսկիւլ– ծոպ 

Փոսթ– ոչխարի մորթ 

– Ք  –

Քեչէ– թաղիք 

Քեսէ– քսակ

Քեֆիէ–արաբ տղամարդոց յատուկ ծոպաւոր գլխանոց

Քէլ– ճաղատ

Քէրէվիզ– բանջարեղէն

Քէօշէ– անկիւն

Քէօշք– դղեակ 

Քէօսէ– գօշ

Քէօր– կոյր

Քէօփէկ–շուն

Քէֆ– խրախճանք

Քընընճել–քնանալ, մրափել

Քիլէ– ցորեն չափելու չափ

Քիւփ– մեծ կարաս

Քոչակ– ապականած տղայ, որ կը պարէ լկտի շարժումներով, գլխաւորաբար պորտային: Հետզհետէ սովորութիւն է եղած կիներն ալ ընդունիլ պարէն ներս: Գնչու պարուհի 

– Օ –

Օխա– ծանրութեան չափ

Օղուլ– տղայ

Օյին– խաղ 

Օրթախ– ընկեր

Օվա– բացատ

– Ֆ  –

Ֆախիր– խեղճ, աղքատ

Ֆանելա– ներքնազգեստ

Ֆերաճէ– քող

Ֆիստան– կանացի շրջազգեստի

Ֆուխարա– աղքատ, տնանկ 

ՖՐԱՆՍԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ

Էփաթան– épatant– հրաշալի, շքեղ 

– Թ –

Թրաժիք– tragique– ողբերգական

Թրամվէյ– (անգլ. ) tramway–հանրակառքը

Թրիւք– truc– հնարնք՝ 

– Լ –

Լէժանտ տէ սիէլքլը– "La légende des siècles"– «Դարերու առասպելներ» (Վիքթոր Հիւկոյի բանաստեղծական հատորներէն մէկուն խորագիրը)

Լիտըր– (անգլ. ) leader– ղեկավար, առաջնորդ

Լիթիւրժի–liturgie– պաշտամունք, ծիսարան, աղօթագիրք 

– Կ –

Կիշէ–gichet –տոմսեր ծախելու կրպակ 

– Մ –

Մանիֆաթորիա– manufacture գործարան, ձեռքով շինուած ապրանք

Մատմազէլ– mademoiselle– օրիորդ

Միւսիւ– monsieur – պարոն 

– Շ –

Շանթաժ– chantage – ահաբեկչութիւն, սպառնալիք, մեքենայութիւն 

–Պ –

Պալուրտիզ– balourdise – տաղտկալի խօսք, ցնդաբանութիւն

Պլուզ– blouse– բաճկոն 

– Ս –

Սալոն– Salon–հիւրասրահ

Սեզոն– saisonbղանակ

Սէօր– sœur– քոյր

Սնոպութիւն– snobisme – անմիտ զմայլանք

Սքարփին– escarpin– նրբամանակ 

– Տ –

Տեքոր– décor– բեմական զարդարանք, կահաւորում

Տէրուլըման– déroulement– ընթացք

Տիասպորա– diaspora– սփիւռք 

– Փ –

Փաթեթիք– pathétique– կարեյոյզ, յուզական

Փանթալոն– pantalon– տաբատ

Փանսիոնէր– pensionnaire թոշակառու

Փարտըսիւ– pardessus– վերարկու

Փրոցես– processus–հոլովոյթ 

– Ք –

Քանէփա– canapé բազմոց

Քանտէօր– candeur– պարզութիւն, անբծութիւն

Քոլորի– colorie – գոյն, նրբերանգ

Քորսէ– corset– սեղմիրան