Հայրապետ Մարգարեան. Հայերը եւ մոնղոլները պատմութեան քառուղիներում

Բաղրամեան պող. 40, ՀԱՀ,
ՓԱ մասնաշէնք, 1-ին յարկ, Ալեք Մանուկեան սրահ,
Յուլիսի 25-ին, ժամը 19:00

Մոնղոլների յայտնուելը Իրանում, Փոքր Ասիայում եւ Ասորիքի սահմանների մօտ՝ աշխարհաքաղաքական տեսանկիւնից խորտակեց իսլամի դիրքերը ողջ Մերձաւոր Արեւելքում ի նպաստ քրիստոնէական երկրների։ Նոր մարտահրաւէրին համարժէք արձագանքեցին հայ հոգեւորականները, վաճառականներն ու իշխանները, որոնք եռանդուն գործունէութիւն էին ծաւալել ինչպէս մոնղոլների մայրաքաղաք Կարակորումում, այնպէս էլ Ոսկէ Յորդայի տիրակալների արքունիքում։ Որքան էլ չափազանցութիւն թուայ, թերեւս անհիմն չէ այն կարծիքը, որ մոնղոլները բոլոր հպատակ ժողովուրդների շարքում առաւել բարեացակամ դիրք բռնեցին հէնց հայերի նկատմամբ։ Յատկապէս մոնղոլական տիրապետութեան սկզբնական փուլում նուաճողների հետապնդած հեռահար նպատակներն առանձին դէպքերում հնարաւորութիւն էին ընձեռում հայ-մոնղոլական համագործակցութեան, իսկ Կիլիկեան Հայաստանի պարագայում՝ նաեւ դաշինքի հաստատման համար։ Հայերի եւ հայկական պետական կազմաւորումների համար առաւել բարենպաստ էր այն կարճատեւ ժամանակահատուածը, երբ արդէն աւարտուել էին սոսկալի աւերածութիւններով ուղեկցուող մոնղոլական գրաւումները։

Մոնղոլական արտաքին քաղաքականութեան երկու կարեւոր ձախողումները՝ ապարդիւն պայքարը մահմեդականութեան պատուար Եգիպտոսի մամլուքեան սուլթանութեան դէմ, ինչպէս նաեւ մոնղոլական վերահսկողութեան թուլացումը Փոքր Ասիայի նկատմամբ՝ ամենաաղէտալի հետեւանքներն ունեցան ինչպէս Արեւելքի քրիստոնեաների ու Կիլիկեան Հայաստանի համար, այնպէս էլ պատմական հեռանկարի տեսանկիւնից։ Մասնաւորապէս, Օսմանեան Թուրքիայի վերելքը՝ Իրանում առաջացած մոնղոլական պետութեան՝իլխանութեան քայքայման անուղղակի հետեւանքն էր։ XIV դարի առաջին կէսին էր, որ դրուեցին հայութեան համար կործանարար աշխարհաքաղաքական կացութեան հիմքերը։ Իլխանութեան անկումն ուղի հարթեց նոր կայսրութիւնների՝ արեւմուտքում Օսմանեան Թուրքիայի, արեւելքում Սեֆեան Իրանի հզօրացման համար։

Անդրադարձ է կատարուելու ինչպէս Հայաստանի քաղաքական ու տնտեսական կեանքում դիտուող աղէտալի երեւոյթներին, այնպէս էլ հայ հասարակութեան կառուցուածքում ընթացող տեղաշարժերին ու միանշանակ արժէքաւորման չենթարկուող այլ իրողութիւնների։

----------------------------------
Հայրապետ Մարգարեան
Ծնուել է 1950 թ.։ 1972 թ. աւարտել է Երեւանի պետական համալսարանի պատմութեան ֆակուլտետը։ 1973-75 թթ. սովորել է ՀՀ ԳԱԱ ասպիրանտուրայում՝կովկասագիտութիւն մասնագիտութեամբ։ 1976-1996 թթ. աշխատել է ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտութեան ինստիտուտում, այնուհետեւ ԵՊՀ Հայոց պատմութեան ամբիոնում։ 2007 թ. ԵՊՀ Հայաստանի յարակից երկրների պատմութեան ամբիոնի վարիչն է։ 1996 թ. պաշտպանել է դոկտորական ատենախօսութիւն՝ «Ռազմաքաղաքական տեղաշարժերը Մերձաւոր Արեւելքում եւ հայ աւատատիրական աւագանին XII դարում-XIV դարի առաջին կէսին» թեմայով։ Գիտական ուսումնասիրութիւնները վերաբերում են Հայաստանի եւ Վրաստանի միջնադարեան պատմութեանը, աղբիւրագիտութեանն ու պատմագրութեանը, նստակեաց եւ քոչուորական քաղաքակրթութիւնների փոխառնչութիւններին։

***
Բաղդատի գրաւումը Հուլաղուի կողմից 1258 թ. 

(Ռաշիդ էդ-դին, ձեռագիր մօտ. 1430 թ., Bibliothèque nationale de France, ms. Suppl. persan 1113, fos 180v-181)




***
Թաթարների գալու մասին լուրը Թորոս Ռոսլինի նկարում 
(1260, Երուսաղէմի Հայոց պատրարքարան, ձեռ. թիւ 251, թ. 15v)։



***
Հայ մանրանկարչութիւն (դրուագ, «Ալեքսանդրի վէպը», ԺԳ. դար, Ս. Ղազարի Մատենադարան, ձեռ. թիւ 424)։

***
Ձեռագրի պատուիրատուները՝ Նուրմելիքն ու Խաթունմելիքը իրենց որդիներով ու ընտանիքով Տիրամօր սրբապատկերի առջեւ, 1449 թ. (նկարիչ Յովհաննէս քահանայ, Princeton University Library, Garrett Ms. 18, fol. 15v)։



***
Գրիգոր Տաթեւացի


***
Պրոֆ. Հայրապետ Մարգարեան



***
Սեդա Մաւեան, Կարէն Մաթեւոսեան, Արմէն Խեչոյեան, Լեւոն Աբրահամեան Վահան Տէր-Ղեւոնդեան …



***
Ջուստո Տրաինա, Միհրան Մինասեան, Ալեքսան Յակոբեան …



***
Կարօ եւ Վրէժուհի Արմէնեաններ


***