ՄԱՏԹԷՈՍ
'ի
թիւն
ճժ.
գրէ.
Ի
թուին
շե.
(1056).
«Յաւուր
միում
յորժամ
լուսանայր
առաւօտուն,
եւ
ելանէր
ամենայն
մարդ
'ի
տանէ
իւրում,
տեսանէին
'ի
պարզոյ
'ի
վերայ
ցամաք
գետնոյն
Կարմիր
ձիւն
եկեալ,
եւ
էր
լցեալ
զչորս
կողմն
աշխարհիս
'ի
յարեւելս
եւ
յարեւմուտս,
'ի
հիւսիս
եւ
'ի
հարաւ.
եւ
սկիզբն
արար
գալոյ
'ի
յաւուր
երկուշաբաթին.
եւ
զաւուրս
վաթսուն
անդադար
եկեալ.
գիշերն
գայր
եւ
ցերեկն
հոսէր
ընդ
երեսս
երկրի,
բայց
կարմիր
ձիւն
մէկ
օր
եկեալ։
Եւ
այն
ամին
եղեւ
անցումն
(կոտորած)
ամենայն
չորքոտանեաց,
անասնոց
եւ
գազանաց
եւ
թռչնոց…
անասունքն
ջոլիր
ջոլիր
լինէին,
եւ
թռչունքն
երամ
երամ
'ի
փողոցս
եւ
'ի
տունս
մտանէին…
իսկ
(որք)
ողորմածքն
էին,
'ի
տունս
իւրեանց
կերակրէին
զնոսա
զամենայն
աւուրս
ձմերանն,
եւ
արձակէին
զնոսա
խաղաղութեամբ»։
Պատճառ
այսր
կոտորածի
կենդանեաց
եղեւ
եւ
սովն,
զորմէ
գրէ
զկնի.
իսկ
վասն
պատճառի
կարմիր
ձեան
տե՛ս
'ի
Հասարակախօս
ութեան
աշխարհագր
ութեան
'ի
թղթ.
343։
Գրիգոր
երէց
'ի
թիւն
մղ.
գրէ.
«Ի
թուականութեանս
Հայոց
Ո.
(1151)
եկն
'ի
յերկիր
Ջահանայ
ձիւն
կարմիր
'ի
նաւասարդի
ամսոյ
քսան
եւ
երեք.
եւ
'ի
նմին
աւուր
յորժամ
անդ
կարմիր
ձիւն
եկն,
յերկիրս
քրիստոնէից
եկն
ձիւն
սպիտակ
եւ
մոխրախառն,
որպէս
յանցեալ
ամին»։
Մատթէոս
դարձեալ՝
միէ.
այսպէս
գրէ
'ի
թուին
շծէ.
(1108).
«Յայսմ
ժամանակիս
եղեւ
դառնաշունչ
եւ
'ի
գազան
ձմերոց.
եւ
'ի
բարկութենէ
օդոյն
հատան
(սպառեցան)
բազում
վայրի
անասունք
եւ
թռչունք.
կորուստ
եղեւ
ընդ
ամենայն
երկիր.
եւ
եկն
'ի
յաշխարհն
Պարսից
սեաւ
ձիւն.
եւ
եղեւ
այն
ահաւոր
նշան
'ի
վերայ
Պարսից
ազգին,
զոր
ոչ
կարացին
իմաստունքն
իւրեանց
գիտենալ»։
Աշխարհ
Պարսից
ասելով՝
գուցէ
իմանայր
եւ
զմասն
Հայաստանեաց՝
որ
էր
յայնժամ
ընդ
տէրութեամբ
Պարսից.
վասն
այնորիկ
եդաք
աստ։
Կիրակոս
գրէ.
«'Ի
ողթ
թ
ուիս
Հայոց
(1250)
եղեւ
այսպիսի
ինչ…
'ի
սահմանս
Խաչենոյ
կարկուտ
եկն.
եւ
խառն
կարկտին
ձկունք
բազումք
անկան
յերկիր
'ի
չափ
թզոյ
միոյ.
մեք
աչօք
ոչ
տեսաք,
բայց
բազումք
էին
որ
հաւատարմացուցանէին՝
թէ
ականատես
լեալ
եմք»։
Այսոքիկ
թուին
լինել
քարանձրեւք
երկայնաձեւք,
զորոց
նման
բազում
ինչ
գտանեմք
'ի
գիրս
բնապատմից,
յորոց
ոմանց
գուցէ
երեւէին
'ի
ձեւ
ձկան։
