ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ
Ի
ԹՂԹՈՅՆ
ՄԽԻԹԱՐԱՅ
ԱՄԱՐԱՍԱ
1
Պատուական
գտելոցդ
եւ
վեհ
հռչակելոցդ,
որք
զտկարութիւն
բերեալ
յաւժարութեամբ
յառարկութեան
եւ
զանտեղիս
բացասողք,
նաեւ
նմանք ,
ի
դէպ
է
ինձ
կամաւք
հաւասար
ընդ
ջանի
Աթենականացն ,
որ
լսողս
եւ
պատմիչս
յարդեան
ժամանակիս՝
ի
մէջ
տաղաւարողք,
զբոլոր
լսողս
տարաբերմամբ,
ի
սակս
զ՚ի
Տէր
Մխիթար
եպիսկոպոս
եւ
Սիմոն
եւ
թէ
այլ
եպիսկոպոսունք
համախոհակք,
եւ
սրբոյ
եկեղեցւոյ,
եւ
ազատ
մարդիկ,
կամ
այլք
ի
ժողովրդականաց
։
2
յԱբրահամայ
Հայոց
ի
Թէոդորոսէ
Մարդպետական
եպիսկոպոսէ,
ի
Ստեփանոսէ
Բագրեւանդայ
եպիսկոպոսէ ,
ի
Սիւնեաց
եպիսկոպոսէ,
ի
Մովսիսէ
Խոռխոռունեաց
եպիսկոպոսէ,
ի
Քրիստափորէ
Ապահունեաց
եպիսկոպոսէ,
ի
Մատթէոսէ
Ամատունեաց ,
եւ
յայլ
եպիսկոպոսաց
եւ
յուխտէ
եկեղեցւոյ,
եւ
յազատ
մարդկանէ,
եւ
ի ,
աղաւթալիր
եւ
ուժգին
սրտի
զտէրունեան
հոգեխառն
ողջո՜յն
համարձակապէս
մեզ
առ
ձեզ
ասել։
3
Քանզի
գրով
մեզ
ի
պատմեցէք
զձեր
եւ
զկամս,
եւ
թէ
անհակառակք
արդեաւք
զստեղծեալ
հակառակութիւնն,
զոր
ընկալաք
ի
նախարարէ
միոյ
Գրիգոր
անուն։
4
Քանզի
եւ
զարբանեկէն
ձերոյ
ասաց
ի
կէս
հրաժարեալ.
բայց
մեզ
բարեպաշտութիւն
գուշակեցաւ,
եւ
կամաց
շարժութիւն
ի
հաստատուն
եւ
ի
կատարեալ
խոստովանութիւն
երանելի
նախահարցն
հասարակաց
ի
։
5
Թէպէտ
եւ
զլուրս
ի
զանազանեալս
տեղեկացաք,
թէ
ըստ
կարծեացս,
զոր
առաքիցէ
Աստուած
վայելուչ
խոստովանութիւնք,
թէ
յաշակերտաց
բանին,
բայց
եւ
յաւտարաց
եղեալք։
6
Ու՞մ
ոչ
սրտալիր
ուրախութիւն
թուիցի.
քանզի
նա
աւելագոյնս
անդր
եւս
անկումն
խաւարային
իշխանին
է,
եւ
աշխարհի
յաղթութեանն
զքաջալերութիւնս
ի
Փրկողէն
ամենեցուն
առաւելագոյնս
հնչեցուցանէ,
թէպէտ
եւ
ինքն
անպարտելի
է
միշտ.
քանզի
նա
զայն
ձայն
տայ
լսել,
թէ
անդաստիարակ
ամենեքեան
դուք
որդի
Աստուծոյ
էք
հաւատովն
ի
Քրիստոս։
7
Զի
որք
ի
մի
հաւատ
միով
հոգւով
նահատակեալք,
թէ
երկու
կամ
երեք
խմբեալք,
զամենայն
զինչ
է
խնդիր
յանուն
Որդւոյ
ի
Հաւրէ
շնորհի
քանի
եւս
եկեղեցւոյ,
որ
մի
մարմին
եմք
բազումքս։
8
Արդարեւ
բարի
եւ
ուղիղ
խոստովանութիւն
հաւատոյ
է
հիմն
ի
վերայ
հաստատուն
վիմի
եդեալ՝
առեալ
զիմաստութիւն
յԱստուծոյ
իմաստութենէն,
կատարեալ
այրական
հասակաւ
զչափ
խոստովանութեան
որ
ի
Քրիստոս
լիագոյն
ընդգրկել,
որքան
թողան
ի
մարդոյ
ի
շնորհէն,
որ
ի
յուղխէ
վատ
ամբարշտութեան
եւ
ի
հողմոյ
աւտարաձայն
վարդապետութեան
անդրդուելի
մնայ։
9
Զայս
գոյ
իմանալ
միաբանելն
ցնծութեամբ
եւ
երգով
հրեշտակաց,
եւ
թէ
յերկրի
են
նոցա
դասակից.
զի
զՍրբոյ
Երրորդութեանն
խորհուրդ
անյաւելուած
եւ
առանց
թերանալոյ
երգեն
խաղաղութեան
ծնեցելոյ
յերկրի՝
ի
բարձունս
Աստուծոյ,
եւ
հաշտարարին
մարդկան
փառք
ասիցեալ։
10
Քանզի
ի
Պաւղոսէ
ուսայ
այսպէս
փոխադասել,
նոյնպէս
անհարկելիք
յերկինս
դասակից,
զնոյն
փառաբանելով
ի
միութիւն,
եւ
են
կամահաճոյ
ամենեցուն
Արարչին։
11
Եւ
թէ
նոքա,
որպէս
ցուցաք,
սիրելի՛ք,
խնդութիւն
եւ
պսակ
առաքելոցն։
12
Անպիտանքն
ի
հաւատս
տարագիրք
են
ի
յաւիտենիցն
ուխտէ
եւ
խոտորեալք
զկնի
սատանայի.
քանզի
զհետ
երթեալք
են
այնր,
որ
միշտ
ատեայ
զճշմարտութիւն,
եւ
էութիւն
իւր
ի
ստութեան
է
ուրախութիւն
այնց,
որ
խնդացուցանեն
ի
տարտարոսն
ըստ
չորքոտանեացն
բնութեան.
քանզի
թողին
զարդարութեան
ճանապարհն,
դարձեալ
հաւասարեցան
անասնոց
անմտից։
13
Դարձեալ
սովեալք
իբրեւ
շունք
յերկնից
իջեալ
հացէն՝
յածին
յայրատաբար
զքաղաքաւ՝
զեկեղեցեաւն
Աստուծոյ,
ղաւղանջեն
բերանաւք
իւրեանց
զորս
ոչ
ունէր
եկեղեցի.
քանզի
սուր
է
ի
շրթունս
իւրեանց
յաւտարացուցանել
ի
մաւրէն
ըստ
ինքեանց
եւ
զայլս
եւ
առնել
բաժինս
աղուիսուց,
դիւաց,
որոց
նման
են.
եւ
զայն
ոչ
գիտեն,
թէ
սուրք
նոցա
ի
սիրտս
նոցին
մտանեն.
եւ
անհնարին
կործանումն
լինի
այնմ
տան,
զի
ի
վերայ
աւազոյ
հիմնեցաւ։
14
Բայց
մեք,
եղբա՛րք,
թէ
ո՛չ
տեսանէաք
պառակտեալ
զգեղեցիկ
հաւտ
քաջ
հովուապետի,
եւ
գողն
խարդախութեամբ
ի
գողաւնս,
եւ
միշտ
ի
մէջ
հեթանոսաց
վասն
անմիաբանութեան
անուանն
Աստուծոյ
հայհոյումն՝
թերեւս
զանվարժութիւն
եւ
խորհրդոցն
զոչ
քաջաբերութիւն
փաստաբանեալք,
ի
պարսաւասիրացն
բարս
հայեցեալք,
զմեզ
հրաժարեցուցանէաք
ասել,
թէ
ո՞վ
ելանիցէ
ի
բարձրութիւն
հաւատոյն
բանի՝
գուցէ
զՔրիստոս
ըստ
մեզ
վայրաբերիցս
հաւասարել,
կամ
իջանել
յանդունդս
իմաստից
Գրոց՝
ըստ
մերում
մեռելամտութեան
զանծախապէս
աղքատացեալն,
որ
ըստ
մեր
գոյութեանն
վերագոյն
գոլ
ասեմ
այսմ
մտաց։
15
Իսկ
զոռոգումն
կաթուղիկէ
առաքելական
եկեղեցւոյ
հանապազաբուխ,
որ
է
բան
հաւատոյ
Աստուածաշունչ
Գրովք,
իբր
ի
սրտի
գրեալ
ի
նմա
եւ
արձանագրեալ
անջինջ՝
ո՛չ
տայ
տարակուսել
ողջամտիցս
զհայհոյողս
Բանին
մարմնացելոյ
արտաքս
քեցել
հանել
յեկեղեցւոյ
Աստուծոյ,
զթիւր
միտս
խորամանկեալս
զպէսպէս
ուսուցանողս
եւ
զաւտարաձայնութիւնս
յառաքելոցն,
եւ
կամ
զխաւսս
սպասաւորաց
Բանին
ի
թիւր
իմացումն
զղջանալն
բազմաց
ցուցանել
եւ
զգուշացուցանել
զանձինս
բարեմտաց.
եւ
ձեր
ըստ
հարազատ
եղբայրութեան
գութ
էած
զմեզ
։
16
Արդ՝
գրով
ձեր
առ
զխոստովանութիւն
հաւատոյ
կամեցաք
յիշատակել,
եւ
առ
նմին
զՀոգւոյն
Սրբոյ
վարդապետութիւնն
ըստ
մասին
ի
ճշմարտութենէն
հեռանալ,
եւ
կամ
միաբանել
յետ
ծանաւթանալոյն
բազմաց։
17
Տո՛ւր
ինձ
զքո
միտսդ
ոչ
զուղիղն,
եւ
մի
դասիլ
ի
հակառակող
կամսն,
զի
եկեղեցւոյ
Աստուծոյ
այս
ոչ
է
սովորութիւն։
18
Քանզի
ի
ձէնջ
գիրն
ծանոյց
մեզ
։
19
Յետ
դուզնաքեայ
զմէնջ
իմն
ամբաստանութեան
ճառ
զմարդոյ
էր
նշանակեալ,
եւ
զմեր
նմա
հաւատալն
իբր
անիմաստ,
անտեղի
համբաւեալ՝
ոչ
թերի,
այլ
լի
նման
ձեզ
եմք
ի
հաւատս,
զի
առաքեալքն
եւ
վարդապետքն
հասարակ
եւ
միապէս
աւետարանեցին։
20
Եւ
ապա
յետ
սակաւ
ինչ
բանից
զՍրբոյ
Երրորդութեանն
զյառաջ
քան
զյաւիտեանս
էր
աստուածաբանեալ՝
տարաբերմամբ.
եւ
յետ
յոլովից
զմարմնաւորութիւն
Բանին
մեզ
պատմեցէք
զանազանեալ
մտաւք,
զոր
վարդապետութեան
միտս
եկեղեցի
Քրիստոսի
յառաքելոցն ,
եւ
ոչ
զբանս
Գրոց
ի
նոյնս
բռնաձգեալ,
այլ
գայլոցն
յափշտակեալ
ի
նմանէ ,
որ
խաւսին
թիւրս
ձգել
զկնի
իւրեանց
զաշակերտեալսն։
21
Իսկ
զայլ
խաւսսն,
որք
ոչ
միաբանին,
զպարզամիտս
խաբելոյ,
կեղծաւորութեան
դուռն
առ
մեզ
հաւատացեալս
փակի.
եւ
զի
այսպէս
է,
ո՜վ ,
մի՛տ
դիք
խոստովանութեան
ձերոյ,
ուր
ձգէ,
եւ
որպէս
մեկուսացուցանէ
ի
Հոգւոյն
Սրբոյ
։
22
Արդ՝
բան
առ
բան
բազմաւորական
եւ
հատու
պատասխանովք
զլոյսն
առ
խաւար
ծաներո՛ւք
խորագոյնս
։
23
Արդ՝
զՀաւրէ
ասել
ամենակալ,
կատարեալ
Աստուած,
արարիչ
ամենայնի
եւ
այլքն՝
ձայնակից
մեր
են։
24
Իսկ
յառաջագէտ
եւ
նախակարծ
զՆա
ցուցանել՝
աւտարին
սերմն.
զի
թէ
յառաջգիտակ
կարծող
ոչ
է,
եւ
թէ
երկոքեանն
անհաս
յէութեանն
ըստ
քեզ
մուտ
եւ
շարժումն՝
ուրեմն
հակառակ
կացին
նմա.
քանզի
նախգիտութիւն
եւ
յառաջ
կարծիք
միմեանց
հակառակք,
եւ
ի
ներքս
անկանի
երբեմն
եւ
ստութիւն
յընդունայնանալ
կարծեացն
եւ
վրիպումն,
եւ
իրն,
վասն
որոյ
յառաջ
կարծիքն
վաղ
եւ
իսկ
զնա
սկզբնագոյն
քան
զկարծողն,
եւ
նոյն
եւ
ի
բանին.
վասն
զի
ըստ
կարծեաց
բանաւորի
եւ
բանաշարժից
եւ
նորին
զհետ
երթայ։
25
Որպէ՞ս
ուրեմն
ասէ
կարծիքն
եւ
յամենայն
եղեն,
եւ
ի
կարծելոց
բարութեանց
միանգամայն
վրիպել.
եւ
այլ
այսպիսի
կարծիք
առ
ամբարտաւանութեան
մաւտ
տան
եւ
անաւրէնութեան։
26
Ապա
է,
ո՞վ
ասասցէ
զայս
յո՛
փոփոխեալ.
եւ
զայս
յԱստուած
ի
Հայր
իմանալ,
որ
զդիւաց
կատաղութեամբն
զանցուցանէ.
Տինա՛,
ասէ,
ես
եմ
նոյն,
որ
եւ
ապա՝
Ես
եմ
Տէր,
որ
խաւսիմ
զարդարութիւն
եւ
պատմեմ .
եւ
թէ՝
Ես
եմ
Տէր
Աստուած,
որ
արարի
զյապայսն
որ
գալոցն
։
27
Եւ
ի
Դանիէլ
նախագէտ
եւ
զծածուկս
տեսաւղ,
եւ
զամենայն
գիտակ
զնա
ցուցանէ.
իսկ
զամենայն
մերկապարանոց
առաջի
նորա
կալն
եւ
ի
վերայ
գալոց
ինչ
ժամանակաց
իմանայցես՝
ապա
նախակարծ
զՀայր
ասել
անաւրէնութիւն
է։
28
Նմանապէս
եւ
զՈրդոյ
ճոխութեանն
անուանս,
որ
ի
ձէնջ
ասացան՝
ցուցցուք։
29
Ասելն
զՈրդի
համագոյական,
մշտնջենակից
Հաւր,
մշտնջենաւոր
համագոյական
ծնունդ
եւ
յառաջ
քան
զյաւիտեանս
բովանդակ
Աստուած,
նոյն
էութիւն,
եւ
Աստուծոյ
զԱստուած
ծնել
միածին,
եւ
այլքն
սոյնպիսիք
ասացեալքն՝
այդ
խոստովանութիւնք
ընդ
մեզ
միաբանին։
30
Իսկ
անդրանիկ
միածին
զնա
ասել
եւ
անճաճանչ՝
հեռի
է
ի
կաթուղիկէ
առաքելական
եկեղեցւոյ
բարբառոց։
31
Քանզի
անդրանիկդ
անուն
զբազումս
նշանակէ,
եւ
առ
նմին
միածին
մի
միոյ,
որպէս
երբեմն
Սողոմոն
թագաւորութեամբն
անդրանիկ
ի
մէջ
այլ
որդւոցն
Դաւթի,
եւ
ըստ
Բերսաբեայ
մի
մաւրն
իւրոյ։
32
Այլ
եւ
ըստ
ժամանակի
ոմն
նախ
եւ
ոմն
միջին
եւ
այլն
պակասաւրեայ,
եւ
կէսքն
առաւելագոյն
կրտսեր
նոյնպէս
եւ
կայեանք
նոցա։
33
Իսկ
անճաճանչդ
անուն
նսեմութեան
ասի,
եւ
է
նա
ստուերք
լուսոյ
պակասութեան,
եւ
ոմանք
պատուհասական,
որպէս
խաւար
անշաւշափելի
կալ
յոգոջ
գիշեր
անգիտութիւն
զբարի,
եւ
ի
կռապաշտութեան
յաղտեղի
գործս
անկանելն
է,
որպէս
Գիրք
ասեն։
34
Արդ՝
ո՞
ի
մոլեաց
զայս
ի
Բանին
կարծիցէ.
քանզի
յառաջ
քան
զմարդկանալն ,
զորմէ
մեր
խաւսքս
են,
ո՞ւմ
է
անդրանիկ.
ի
ձեռն
մարգարէին
ասէ
Հայր
եւ
Արարիչն.
Ես
եմ
Աստուած
եւ
չիք
այլ
։
35
Աստուած
յորժամ
լսես,
մի՛
անբան
եւ
առանց
հոգւոյ
կարծիցես,
քանզի
անզգայութիւն
է
այս։
36
Ո՞չ
արդեաւք
լսիցես,
զի
Հայր
ցՈրդի
ասէ.
Ընդ
քեզ
է
ինձ
սկիզբն
աւուրց
զաւրութեան .
այս
ոչ
մի
քան
զմիւսն
նախ
գոլ։
37
Իսկ
ի
վայելչութիւն
սրբութեան
քո՝
զաստուածութեանն
հաւասարութիւն
միութեան
եւ
յորովայնէ,
որ
է
նոյն
էութիւն
բնութեան
Հաւր։
38
Զի
որովայն
են
ծոց
Հաւր,
յորժամ
ասեն
Գիրք,
վասն
Որդւոյ
զնոյնութիւն,
որ
ի
նմանէ
է,
նշանակէ՝
ուսուցանելով
ի
մերումս
զմեզ,
այլ
ոչ
յԱստուածում
է
այս։
39
Եւ
յառաջ
քան
զԱրուսեակ
ծնայն
զքեզ՝
նախ
քան
ի
կարգ
անկեալ
աւրաց
ըստ
լուսաւորացն
է
ծնեալն,
յայտ
առնելով
զանսկզբնութիւնն,
եւ
անցանէ
քան
զմիտս
եւ
զբան
մարդոյ,
եւ
հրեշտակաց
ծնունդն,
եւ
է
միածին։
40
Իսկ
վասն
Հոգւոյն
Սրբոյ
ինքն
ասէ,
թէ՝
Յինէն
։
41
Արդ՝
ո՞ւմ
է
նա
անդրանիկ,
եւ
որպէս
ցուցաւ
մի
էութիւն
Հաւր
եւ
Որդւոյ։
42
Լոյս
ասի
Հայր.
Եղիցի
լոյսն
Իսրայէլի
։
43
Լոյս
ասի
Որդի.
Էր
լոյսն
ճշմարիտ
եւ
խաւար
ի
նմա
չիք
եւ
ոչ .
եւ
ըստ
գիտութեան
գիտէ՝
որպէս
Հայր
զՈրդի,
եւ
Որդի
զՀայր
նմանապէս.
ապա
անճաճանչ
զնա
տեսողն
երեւի
թշնամանողացն
դասուց։
44
Բայց
մեք
տրտմական
հիացմամբ
զգածեալ
եմք,
թէ
ընդէ՞ր
արդեաւք
ոսոխն
բարւոյ
զարտաձայնութիւնս
եւ
որ
վասն
Սրբոյ
Հոգւոյն
հակառակս
տալ
դասել
հնարեցաւ՝
թէ
դադար
առնու
առ
Որդւոյ,
եւ
ապա
դարձեալ
զնա
իշխան
եւ
պետ
Աստուծոյ
ասել։
45
Եւ
դարձեալ
զանտանելի
հայհոյութիւն՝
տարրական
զնա
ասել,
եւ
ընդ
նմին
ասել
դարձեալ
ոչ
Հայր
քան
զՈրդի
աւագ,
եւ
ոչ
Որդի
քան
զՀոգի ,
այլ
միաբան,
միակամ
եւ
միախոհ.
եւ
զսոցին
հաւասարսն
սուրբ
եկեղեցի
դաւանէ
ընդ
նմա։
46
Արդ՝
եթէ
տարրական
է
եւ
դադարէ
առ
Որդւոյ,
եւ
պետ
իշխանութեան
է
Աստուծոյ՝
ա՛յլ
ուրեմն
էութիւն
եւ
գոյութիւն
է.
զի
տարրեղինի
հարկ
է
արարած
լինել,
եւ
ի
տարրեղինի
բանաւորեցաւ
շարժութիւն
եւ
ոչ
պարզութիւն,
եւ
շարադրութիւն,
եւ
ախտից
դասումն՝
թէպէտեւ
անեղծանելի
ասացեր.
եւ
այսպէսն
տկար
եւ
աղքատ
է,
որպէս
եւ
Պաւղոսն
ասէ.
Զիա՞րդ
միւսանգամ
դառնայք
անդրէն
ի
տարերս
ի .
եւ
թէ,
որպէս
նաւթճէքն,
եւ
դադարէ
առ
Որդւոյ՝
ապա
եւ
ի
սկսանելոյ
հանգչելովն
եւ
դադարելովն
լուծանէ
յիւրն
էութենէ,
եւ
կամ
պակասեալ
եւ
թէ
խառնեալ
իմանայցեն,
որպէս
փայլակն
ինչ
ի
մեծ
խարոյկ՝
եղիցի
շփոթութիւն։
47
Թողից
ասել
զանհնարին
հայհոյութիւնն,
որ
անդուստ
իմանի՝
զԲանն
եւ
զՀայր
ի
տարերս
իջուցանել,
եւ
նմա
լինել
Աստուծոյ
պետ
եւ
իշխան՝
անդր
է
քան
զուրուախաւսիցն
բարբաջանս,
եւ
այսպիսի
կատաղութիւն
Սիմոնի
կախարդական
աստեացն
է.
քանզի
թէ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
զէութիւն
եւ
էութիւն
եւ
բաժանեալ
դիմաւք
անբաժանելին,
եւ
մտաւք
միայն
որոշել
որ
ոչն
որոշի՝
միաւորեալ
աստուածութեամբ,
առաւելախաղացի
հաւասարմանն,
եւ
է՛
ինչ,
զոր
եւ
դուք
վկայեցէք,
զի
ի
ներքս
ածէ
զաւտար
Աստուած.
քանզի
նա
ասէ.
Զփառս
իմ
այլում
ոչ
։
48
Այլ
որ
վասն
Երրորդութեանն
յառաջ
քան
զյաւիտեանս
ասացեալ՝
եկ
փոխեմք
բանիւս
եւ
յաղագս
մարմնաւորութեան
Որդւոյ
ասացեալսն։
49
Արդ՝
Որդին
Միածին
անբովանդակելին
բովանդակեցաւ
կամաւք
Հաւր
եւ
Սուրբ
Հոգւոյն,
ինքնակամն
ի
սուրբ
յարգանդ
Աստուածածնին
եմուտ
եւ
յարգանդին
զԱստուած
զԷն,
զհոգի
եւ
զմարմին
միացոյց։
50
Աստուած
զԷ
թէ
Բանին
Աստուծոյ
ասես,
եւ
թէ
հոգի
եւ
մարմին
մարդկայնոյս
ասես
միացեալ՝
այո՛,
ընդ
իս
ձայնակից
ես
այդու
մեզ,
մանաւանդ
թէ
յաւելուս
ի
Հոգւոյն
Սրբոյ
եւ
Բարձրելոյն
զաւրութեան
հովանաւորեալ։
51
Իսկ
զի
կուսէն
ի
Հոգւոյն
Սուրբ
անախտ
առանց
մեղաց
աստուածախառն
մարմին
էառ՝
այս
միտք
աւտար
են
յեկեղեցւոյ.
զի
թէ
մարմինն
աստուածախառն
անախտ
առանց
մեղաց
էր
եւ
ապա
առ՝
նախ
ստեղծեալ
եւ
ապա
առեալ
լինի ,
բայց
կամիս
ուսանել
զնոյնդ
զմարմին
աստուածախառն
որ
էառ,
ո՞վ
էր
այն
խառնեալն
ընդ
մարմնոյն.
զի
թէ
յաւտար
Երրորդութենէն
ոք
խառնեցաւ՝
աւտարին
է
մարմինն,
որպէս
դուդ
ասես,
զի
ընդ
իւր
ստեղծ,
եւ
եթէ
ի
Սրբոյ
Հոգւոյն
իմանաս
զխառնումն՝
ուրեմն
Սուրբ
Հոգին
մարմնացաւ,
զի
որ
խառնեցաւ
նոյն
մարմնացեալ
ասի.
ապա
թէ
զԲանն
խառնեալ
յառաջ
ասես,
ո՞վ
առ
զնա
ի
վերջոյն։
52
Եւ
կամ
դարձեալ
փոքր
մի
յառաջ՝
յաջորդն
որ
ասէ,
թէ
Բանն
Աստուած
եւ
Աստուծոյ
Բանն
է
Էմմանուէլն
եւ
զայլն
խաւսս,
մինչեւ
ցայն
վայր,
թէ
աստուածախառն
Աստուծոյ
մարմնովն
ի
Մարեմայ
է։
53
ԶԷմմանուէլդ
անուն
Բանին,
առանց
մարմնոյն
իւրոյ՝
ո՞վ
ուսուցանէ
կոչել,
եւ
դարձեալ
որպէս
ասեսդ,
թէ
զառեալն
ընդ
Էին
Է
արար,
ըստ
այնմ,
թէ՝
Իմաստութիւն
շինեաց
իւր
։
54
Զի
թէ
ըստ
Պաւղոսի
ասելոյն
Քրիստոսդ
անուն
մարմնացեալ
Բանին
առասեցաւ,
ո՞վ
շինեաց
իւր
տուն
միաւորութեան։
55
Արդ՝
զանց
առնելով
զնորա
չարաչար
միտսն
բացայայտելոյ,
զի
իմաստնոց
յայտնի
է ,
ի
Գրոց
սրբոց
վարդապետութիւնն
փութասցուք։
56
Քանզի՝
Իբրեւ
եկն
լրումն
ժամանակին,
առաքեաց
Աստուած
զորդին
իւր
ի
կնոջէ
։
57
Արդ՝
աւետաւորեցաւ
կոյսն
ի
ձեռն
հրեշտակապետին՝
Հոգւոյն
Սրբոյ
գալ
ի
նա
եւ
ուժգնութեամբ
Բարձրելոյն
Հաւր
հովանանալ
ի
վերայ
նորա։
58
Քանզի
ծնունդն
սուրբ
զեկուցանէ
եւ
Բարձրելոյն
Որդի,
եւ
ասի
Բանն
մարմին .
եւ
զի
մարմին
անուն
Գիրք
մարդ
ասեն՝
Յովէլ
պատմէ.
Հեղից
ի
վերայ
ամենայն
։
59
Եւ
Բանին
ի
կուսէն
մարմին
եղեալ.
եւ
զի
Բանն
Աստուած
հոգի
է,
ձեր
իսկ
խոստովանեալ,
եւ
զի
մարմին
ի
սրբոյ
Կուսէն՝
հրեշտակապետն
զեկուցանէ։
60
Մարմին
մինչ
ասեմ
ընդ
նմին
իմա
հոգին
բանական
եւ
միտս
եւ
զինչ
ի
մարդկան
է։
61
Եւ
այսպէս
իբր
հոգի
եւ
մարմին
միացեալ։
62
Բանն
մարմին
եղեւ ,
սաղմնառեցաւ
որ
ի
սկզբանէ
Որդին
Աստուծոյ՝
ո՛չ
ի
կամաց
առն
եւ
ոչ
մարմնոյ
ծնաւ
կատարելապէս
ի
սրբոյ
Կուսէն՝
կոյս
պահելով
զըստ
մարմնոյ
զիւր
մայրն.
վասն
որոյ
եւ
Աստուածածին
ասի,
եւ
կուսածին
ծնունդն
է։
63
Որ
ի
կերպարանս
Աստուծոյ
էր՝
զծառայի
կերպ
առեալ,
ի
նմանութիւն
մարդկան
եղեալ,
եւ
ձեւով
իբր
զմարդ
գտաւ,
առանց
մեղաց։
64
Եւ
Որդին
Աստուծոյ
եղեւ
ի
զաւակէն
Դաւթի՝
վասն
ըստ
մարմնոյ
սահմանելոյ
Որդւոյն
Աստուծոյ,
զաւրութեամբ
ըստ
Հոգւոյն
սրբութեան։
65
Աստ
իմա
ինձ
եւ
ոչ
փոխեալ
յէութենէ
զՈրդի,
եւ
զՀոգին
Սուրբ.
որպէս
առ
Հաւր
հոգի
Աստուծոյ,
այսպէս
եւ
հոգի
Որդւոյ,
եւ
ի
մարմնանալն
Որդւոյ՝
սոյնպէս
եւ
զորդի
ի
Հաւր
եւ
զՀայր
յորդւոջ.
բայց
ոչ
զՀայր
մարմնացեալ
ասեմք,
եւ
ոչ
զՀոգին
Սուրբ,
այլ
զԲանն
Աստուած։
66
Քանզի
համբակ
դեռաճիղմն,
որպէս
ասացի,
յառաջ
քան
զԱրուսեակն՝
մարմնով,
հոգւով,
մտաւք,
զգայութեամբ
ծնանի,
եւ
անուն
կոչի՝
ընդ
մեզ
Աստուած։
67
Ո՜վ
նոր
խառնմանն
անյեղ,
որ
յԵրրորդութեան
ոչ
այլ
տեսանի,
եւ
յերկրի
ըստ
մեզ
տայ
աւետիս
հրեշտակն
Տեառն,
թէ՝
որ
այսաւր
ծնաւ,
Տէր
է
Յիսուս,
որ
է
Քրիստոս,
եւ
ըստ
մերումս՝
Փրկիչ,
որ
է
։
68
Արդ՝
ո՞վ
է,
որ
պատմէ
ըստ
ձեր
յառաջ
ասելոյն ,
կամ
զաստուածախառն
մարմինն
առնուլ
եւ
կամ
զԷմմանուելն
առանց
մարմնոյն
Աստուածն
Բանի,
եւ
կամ
զմիաւորութիւնն
նորա
ասել՝
որպէս
իմաստութիւն
շինել
տուն։
69
Լինի
կաթնասուն,
որ
յառաջ
քան
զյաւիտեանս,
եւ
յորովայնի
Բարձրեալն
երգեալ
ի
Զաքարիայէ,
որպէս
զմերն
ի
մարմնանալն
յանձն
առ
կրել։
70
Աճէ
լի
իմաստութեամբ,
քանզի
իմաստութիւն
Հաւր
ինքն,
եւ
շնորհք
Աստուծոյ
հաւր
ի
վերայ
նորա,
զի
նա
իսկ
է
շնորհն
երեւեալ.
եւ
այսպէս
ընդ
ամենայն
տիս
հասակի
աճմամբ
անցեալս,
զի
առ
մեզ
պարտաւորութեանն
տեղի
ոչ
լիցի։
71
Մի՛
քեզ
առանց
վկայութեան
թուեսցին
ասացեալքս,
զի
ի
Գրոց
է
եւ
ձեզ
չէ
ի
ծածուկ։
72
Դարձեալ
յիշատակել
ձեր
յայսմ
վայրի,
թէ
լինի
հպատակ
հաւր
եւ
մաւր
իւրոյ
հնազանդական
աստուածախառն
մարմնովն՝
թուիք
մեզ
երկուս
ցուցանել ,
մի՝
զայն,
որ
հպատակն
լինի
եւ
միւս՝
զհնազանդական
զաստուածախառն
մարմինն,
իբր
աւգնականաւ
վարեցեալ.
եւ
զի
վերագոյնն
արարեալ
է
զսորա
հարցումն։
73
Արդ՝
զայս
խնդրեմ.
ո՞վ
ուսուցանէ
զայդպիսի
նոր
վարդապետութիւն,
զոր
առաքելոցն
չէ
խաւսեցեալ.
արդեաւք
զառմանդ
կարծիս
այնու
նմանութեամբք
իմացա՞յք՝
առանց
աճմանն
զհրամանն
ընկալեալ
նախնոյն,
եւ
թէ՝
Առ
յինքն
զկին
իւր,
կամ
թէ՝
Առ
իւր
կին,
եւ
են
երկոքեանն
մի
մարմին
եւ
մի
՝
ըստ
Մաղաքիայ.
եւ
որպէս
Յակոբ
երկրպագութիւնն
Յովսեփայ
Հռաքելիւ
կատարէր
զերազոյն
մեկնութիւն։
74
Այսպիսի
մտաւք
համարձակութիւն
բերեն
ասել՝
ոչ
իջեալ
յերկնից,
ոչ
մարդացեալ,
եւ
ոչ
ծնեալ,
այլ
այնպէս
իմանալ
իբր
զմարդ
ոք,
որպէս
ի
հնումն
զԻսրայէլ
անդրանիկ
որդի
իւր
կոչէր.
այլ
քաւ
մի՛
լիցի ,
անաստուածութիւն
է
այսպէս
իմանալ։
75
Իսկ
աւանդողքն
մեզ
զիւրեանցն
առեալ
ի
կերպին
Աստուծոյ
եղեալն,
զկերպ
ծառային
առ,
եւ
նա
եղեւ
ի
նմանութիւն
մարդկան,
եւ
կերպարանաւն
իբրեւ
զմարդ
գտաւ,
եւ
զնա՛
ասացին
լոյս
փառաց
եւ
կերպարանք
էութեան
Հաւր,
եւ
թէ՝
Որով
ամենայն
ինչ
եղեւ,
եւ
զնա՝
Մի
Տէր
Յիսուս
Քրիստոս,
որով
ամենայն
եւ
մեք
ուսուցին
մեզ,
եւ
ոչ
այդպիսի
կարծիս։
76
Գրեալ
է
ձեր
եւ
վասն
մկրտութեանն,
թէ
իբրեւ
երեսնամեայ
լինի
մկրտի,
ձայն
Հաւր
յերկնից
վկայէ,
Հոգին
աղաւնակերպ
իջանէ։
77
Այո՛,
ինչ
զուսուցեալսն
Աւետարանացն
ասես։
78
Իսկ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
պսակ
բերել,
զայդ
ոչ
ուստեք
լուայ
յԱստուածաշունչ
Գրոց
յեկեղեցւոջ։
79
Քանզի
որ
բնութեամբ
Որդի
Աստուծոյ
է,
եւ
ի
վերջոյ
ժամանակի
ի
կնոջէ
ծնաւ
ըստ
մարմնոյ՝
եւ
Հոգին
նորին
հոգի
որպէս
Հաւր,
թէպէտ
եւ
դիմաւք
ի
բարձունս
ընդ
Հաւր.
ո՞ւմ
բերէ
պսակ.
քանզի
պսակ
յանարգութենէ
ճոխացելոյ
բերի
եւ
զոչ
պատուեալն
ի
պատիւ
հասուցանելոյ,
այլ
ոչ
այսպէս.
քանզի
Յիսուս
Քրիստոս
երէկ
եւ
այսաւր
նոյն
եւ
յաւիտեանս։
80
Բայց
որպէս
եղեւ
մեզ
ճանապարհ
նորոգ՝
ուսուցանէ
մեզ
զվերստին
ծնունդն
յաւազանէ։
81
Արդ՝
Որդի
մկրտի,
ոչ
ի
մաքրութիւն,
այլ
յաւրինադրութիւն
զնոյն
մեզ։
82
Հաւր
ձայն
յերկնից,
Հոգին
աղաւնակերպ
իջմամբ՝
թէպէտ
Մկրտչին
ուսուցանէ .
Հայր
եւ
Հոգին,
թէ
որ
ի
բարձունս
Որդին
է
մարմնացեալդ.
այլ
զմեր
որդեգրութեան
մեծութիւն
յայտնեաց
աւազանաւն։
83
Արդ՝
զոչ
գրեալսն
ընդէ՞ր
հարկիք
ասել
եւ
ջանայք
զտնաւրէնութիւն
Փրկչին
այլոց
լինել.
եւ
ապա
յետ
այսց
բանից
ի
վերայ
բերէք ,
թէ՝
Հայր
իմ
ցայժմ
գործէ
եւ
ես
։
84
Իսկ
քաղցնուլն
եւ
վաստակելն
աստուածընկալ
մարմնո՞յն։
85
Զմարմին
Փրկչին
մերոյ
Աստուածընկալ՝
չէ
ուրուք
աւետարանեալ,
այլ
կենդանացուցիչ
եւ
կամ
զնոյն
իսկ
զԱստուած
մարդ։
86
Բայց
թէ
զամենայն
լրումն
աստուածութեան
ի
նմա
բնակեալ՝
զայդ
ասել
կարիցես՝
ուրեմն
ոչ
իմանայցես
թէ
զմի
աստուածութիւնն
մարմնապէս
ի
նմա
լինել
ասես.
քանզի
ընդունաւղ
յընդունաւղի
անհնար
է
լինել,
որպէս
ասեն,
թէ
էք
դուք
նովաւ
լցեալ։
87
Իսկ
որ
զաստուածավայելուչսն
զատուցանեն
իբր
Բանին,
եւ
զտնտեսութեանն
տնաւրինութիւն
մարմնոյն
մարդոյն,
արժան
էր
ասել
ըստ
քեզ՝
զի
անձն
եւ
միտս
ունէր,
եւ
համարձակեցուցանել,
թէ
Աստուած
որ
հաստատեաց
զծագս
երկրի,
ոչ
քաղցիցէ,
եւ
ոչ
վաստակիցի,
եւ
ոչ
ի
քուն
է
պահապանն
Իսրայելի,
եւ
փոխանակ
քրիստոնէի
լինել
Հրէայ
ըստ
թլփատութեան.
եւ
եթէ
ոչ
ոք
կարէ
տեսանել
զԱստուած,
եւ
ուրանալ
զԳիրն,
որ
ասէ.
Տեսաք
մեք
զնա,
եւ
ոչ
գոյր
նորա
տեսիլ,
եւ
ոչ ,
եւ
տեսակ
նորա
նուազ
քան
զամենայն
որդւոց
մարդկան,
որոյ
զազգատոհմն
չկարէ
ոք
պատմել.
եւ
զաղքատութիւն
մեծատանն
եւ
զթափումն
անձինն,
որ
յէութեան
աստուածութեանն
էր,
եւ
մանաւանդ
զոտս
եւ
զձեռս,
որով
զնշանս
արար.
զի
ոչ
է
այս
ի
բնութեան
աստուածութեանն։
88
Ապա
թէ
զԲանն
Աստուած
մարմնացեալ
ասեն,
յորում
էր
հոգի
բանական,
միտք
ըստ
մարդկութեանս,
նոյն
ոտիւք
որով
վաստակեցաւն,
եւ
ի
վերայ
ծովուն
գնաց,
եւ
ձեռաւքն
աշխատողաւք
կաւ
արար
եւ
եդ
ի
վերայ
երեսաց
կուրին,
եւ
զնոյն
կաւն
ակն
ստեղծագործեաց,
զի
ծանիցես
դու,
թէ
որ
զառաջին
մարդն
ստեղծ՝
նոյն
է
երեւեալն
ըստ
մարմնոյ։
89
Ապա
եթէ
երբեմն
Աստուած
եւ
երբեմն
մարդ
կարծիցես,
ոչ
կարես
զնա
անմեղ
ցուցանել,
զի
մարդոյ
միտք
ի
վայրկենի
յեղումն
ընդունին
ի
չար
եւ
ի
բարի։
90
Արդ՝
մի՛
լիցի
աւտարաձայնս
իմանալ
արտաքոյ
այնց
քան
զոր
ուսաքն.
զի
միում
դիմի
մարդ
կացելոյ՝
զաստուածավայելուչսն
եւ
զըստ
տնտեսութեանս
քարոզեցաւ։
91
Բայց
հարկաւոր
է
մեզ
եւ
զհաւատալն
ձեր
փրկաւէտ
չարչարանաց
Փրկչին՝
որպէս
ծանուցէքն
առ
ձեզ
երկրորդել.
բայց
զի
կրկնաբանեալ
զնոյն
միտս
յոլովէ,
ի
մի
տեղւոջ
ցուցցուք։
92
Արդ՝
ասացեալն
այս
է,
թէ
մինն
կամաւք
Հաւր
եւ
Սուրբ
Հոգւոյն
եկն
ի
խաչն.
եւ
մեք
այսպէս
ասեմք,
թէ
սուրբ
Քրիստոս
Աստուած,
որ
խաչեցար
մարմնով,
եւ
զՀայր
անմահ
եւ
առանց
չարչարանաց,
եւ
Որդւոյ
խաչակից
անարգութեամբ
համարեալ,
եւ
ոչ
ցաւեցուցեալ,
զի
զէութիւն
զաստուածութիւն
Որդւոյ
անմահ
եւ
առանց
չարչարանաց
ասեմք,
բայց
զՈրդւոյ
զաստուածութիւնն,
զէութիւնն,
զանմահութիւնն
եւ
զհոգին
ոչ
ի
Հաւրէ
մեկնեմք,
եւ
ոչ
ի
խաչէն,
եւ
ոչ
ի
գերեզմանէն,
եւ
ոչ
ի
յիւր
մարմնոյն.
եւ
թէպէտ
չմեկնեմք
ի
մարմնոյն
զանչարչարելին՝
ի
չարչարելումն
չսպանանեմք,
այլ
զչարչարելին
յանչարչարելումն
չարչարեմք։
93
Արդ՝
փոքր
ինչ
հարցից
եւ
մանաւանդ
ըստ
հետազաւտութեանն
զ՚ի
վերայ
իսկ
մեր
հասեալն.
զՈրդի
Աստուած
խաչակցեալն
կամաւ
անարգութեամբ
համարելն՝
որպէս
է
ուրեմն
հանգոյն
Սամուիէլին,
որ
ասէրն
Աստուած,
թէ՝
Ոչ
զքեզ
անարգեցին
այլ ,
եւ
կամ
որպէս
յառաջագոյն
ցՊաւղոսն
ասէր,
ի
կռփահալածն
առնելոյ
զառաքեալսն,
թէ՝
Զի՞
հալածես ,
եւ
որ
այլք
այսպիսիք։
94
Ապա
չէ
ինչ
ընդ
մէջ
ասել,
թէ
վաղ
իսկ
էր
մարմնացեալ.
զի
դորին
համարելդ
ասելոյ
զհետ
երթայ
ի
ծննդեանն
աւրինակ
եւ
կոյսն
մնալոյ
մաւրն .
եթէ
զաւրութեամբ
եւ
ոչ
գործով
եւ
զիս
անդամն
Քրիստոսի
լինել,
եւ
զամենայն
իսկ
կիրսն
ըստ
տնտեսութեան,
եւ
յազատութիւնն
զմեզ
կոչելն
շնորհիւն
չեւ
եւս
է։
95
Այսպէս
եւ
ասացեալն,
թէ
հանդերձ
Հոգւով
Սրբովն
անմեկնելին
ի
խաչէն,
եւ
գերեզմանէն,
եւ
ի
մարմնոյն
եւ
յամենայն
ուստեք.
զի
թէ
որպէս
Սուրբ
Հոգին
էր
ի
մարմնի
Բանին,
եւ
ի
խաչին
եւ
ի
գերեզմանին,
եւ
զԲանին
Աստուծոյ
մարմնանալն,
եւ
ի
խաչին
եւ
ի
գերեզմանին
զլինելն
նմանապէս
ասիցես՝
ըստ
այդմ
եւ
յառաջ
քան
զմարմնանալն
խոստովանէին
աստուածապաշտք
եւ
ուղիղք
արդ
եւ
մինչեւ
ցյաւիտեանս։
96
Եւ
յուրաստ
չիշխես
լինել
զլրութենէ
նորա
մեզ
բոլորիցս
առնել,
եւ
զլնուլն
զամենայնսն
եւ
զբնակելն
նորա
ի
սուրբսն՝
ապա
եւ
սուրբքն
սպանեալք
եւ
կամ
որ
սպանանին՝
զնա
պիտի
ասել.
վասն
զի
զիւր
կամսն
վասն
նոցա
մահու
զՊետրոսէ
ասելն
իմացուցանէ,
թէ՝
Ե՛կ
զկնի .
եւ
զամենայնսն
վասն
կալոյն,
եւ
թէ
որպէս
ասէքն
կամելովն
միայն,
ապա
անհամարք
քրիստոսք
եկեալ
են
եւ
գալոց
են։
97
Եւ
այլ
եւս
համարեալդ
նշանակէ
զամենայն
լնուլ
ի
սա
միշտ,
եւ
զմիջոցս
երկնի
եւ
երկրի։
98
Իսկ
քարինս
եւ
նետս
առաքել
յումեքէ
այսր՝
ուրեմն
եւ
զայն
իւր
համարիցի,
իբր
թէ
ծեծեալ
եւ
խոցոտեալ
նոքաւք.
քանզի
լնու
զամենայն
անմեկնելին
եւ
մարդիկ
արժանիք,
եւ
կամ
հաւք,
եւ
կամ
այլ
կենդանիք
այնպիսեաւքն
ծախեալք,
ապա
եւ
այս
չարչարելիք
յանչարչարելումն
չարչարին,
եւ
անհուն
աստուածք
այլ
եւ
այլք
աղանդաբանին
մեզ
պաշտել։
99
Ո՜վ
մտացածնոյց
յիմարութեան
խաւսք,
ուր
քարոզի
աւելի
քան
զգրեալսն
իմանալ։
100
Եւ
դարձեալ
ըստ
ասելոյդ,
թէ
զՀոգին
Սուրբ
եւ
զՈրդւոյ
աստուածութիւն
ի
մարմնոյն
եւ
յամենայն
ուստեք
չմեկնեմք՝
կարծիս
տայք
ասել
վասն
համաբնակութեան
ցուցանելոյ,
թէ
եւ
Հոգին
Սուրբ
մարմնացաւ.
քանզի
զերկոսեանն
ի
մի
յընթակայումն
պատմէ։
101
Այլ
ոչ
այդպէս
ուսուցանէ
վարդապետութիւն
Հոգւոյն
Սրբոյ.
զի
թէպէտ
եւ
Սուրբ
Հոգին
Բանին
մարմնացելոյ
հոգի
ասի,
ըստ
այնմ
թէ
զհոգին
Քրիստոսի
ոչ
ունի.
եւ
զհոգի
Որդւոյ
իւրոյ
առաքեացն.
այսպէս
եւ
Հաւր
հոգի
ասի,
եւ
դիմաւք
որոշեալ
մեզ
պատմի,
այլ
ոչ
զատանի
ի
Հաւրէ
եւ
յՈրդւոյ.
եւ
թէպէտ
անզատանելի
է,
այլ
ոչ
ի
միում
մարմնի
Որդի
եւ
Հոգի,
եւ
ի
խաչի
եւ
ի
գերեզմանի,
իբր
թէ
մարմնացեալ
ոք
յառաքելոցն
եւ
ի
մարգարէիցն
ասաց.
բայց
միայն
զՈրդին
Աստուծոյ
զԲանն
Հաւր
մարդկացեալ
գրեցին։
102
Եւ
զի
այսպէս
է՝
լո՛ւր,
Փիլիպպոս
ցՆաթանայէլ
ասէ.
Զորմէ
գրեցին
Մովսէս
եւ
մարգարէքն՝
գտաք
զՅիսուս
ի .
եւ
զի
նոյն
է
Բանն
Հաւր
մարդկացեալ
որ
խաչեցաւն ,
Մովսէս
պատմէ՝
ասէ.
Բա՛յ
զկեանս
ձեր
կախեալ
զփայտէ
յանդիման
։
103
Զոր
եւ
Յովհաննէս
մեկնեաց.
Սա
է,
ասէ,
ճշմարիտ
Աստուած
եւ
կեանք
։
104
Եւ
Երեմիա
զկեանս
իւր
մեռուցանել
ի
գբի
ասէ,
եւ
վիրաւորել
եւ
պատժել
զնա,
որոյ
զազգատոհմն
նորա
ոչ
ոք
կարէ ,
գոչէ
Եսայի։
105
Եւ
զՏէրն
փառաց
խաչեալ
պատմէ
Պաւղոս,
զոր
այլուր
լոյս
փառաց
կոչեաց՝
եւ
որ
ի
կերպին
Աստուծոյ
էր,
որպէս
պատմի
մի
ըստ
միոջէ՝
զինքն
թափեաց,
հնազանդեաց
մահու
եւ
խաչի։
106
Եւ
զի
ոչ
ըստ
ամենայն
ուրեք
լինելոյն
էր
Որդւոյ
աստուածութիւնն
յիւր
մարմինն,
որպէս
ասացէքն,
այլ
Բանն
Աստուած
մարդկացեալ՝
ե՛կ
տե՛ս
եւ
զԱւետարանացն
զբարբառս։
107
Քանզի
Ղուկաս
յետ
գրելոյն
ականատես
լինել
զԲանն
նորին
սպասաւորացն՝
զազգաբանութիւնն
այսպէս
արար.
Յիսուս
որոց
կարծէր
որդի,
որ
ի
Յովսեփայն,
որ
յԱդամայն,
որ
Աստուծոյն՝
ասաց.
զի
որ
յԱստուծոյն
էր,
նոյն
մարդացեալ
եւ
հովուացն
տեսեալ
եւ
ի
խաչ
ելեալ
ասաց։
108
Եւ
Յովհաննէս
զԲանն
մարմին
եղեալ
եւ
զկեանսն
յայտնեալ՝
զնոյն
ասաց
խաչեալ
եւ
եդեալ
ի
գերեզմանի.
որպէս
Երեմիաս
յառաջագոյն
պատմեաց,
թէ
տեսեալ
զմեռեալսն
յաւիտենից՝
ինքն
էջ
առ
նոսա
ի
հող
աշխարհի,
զի
կեցցեն.
եւ
Աստուած
մարդացեալ
այնպէս
յաղթեաց
զաւրացեալ
մահու
եւ
ապականութեան,
եւ
եհատ
զարտաւսր
յամենայն
երեսաց։
109
Իսկ
թէ
Հոգին
Սուրբ
այսպէս
ուսուցանէ
յԱստուածաշունչ
Գիրս,
եւ
ոչ
մարդ
աստուածազգեաց,
որպէս
Ստեփանոսն
Հոգւով
Սրբով.
մեռանէր
չարչարելին
յանչարչարելումն
զհանգոյն
ամենայն
ուրեքն
լինել
էր
ի
մարմնին,
ի
խաչին
եւ
ի
գերեզմանին,
հանդերձ
այլովքն։
110
Զայդ
ո՞վ
ոք
ոչ
ասիցէ
թիւր
վարդապետութիւն։
111
Յաւելեալ
ի
բանսդ
ասացէք.
զբեւեռսն
ոչ
ի
զաւրութեանն
անմահութեան
հարկանեմք,
իբրեւ
թէ
ի
ցաւեցուցանել,
այլ
աստուածացեալ
մարմնին։
112
Բազում
անգամ
ասացաք,
զի
թէ
աստուածացեալ
մարմինն
այլ
է,
եւ
զաւրութիւն
անմահութեանն
այլ,
որ
թուի
քեզ
ասելն
զԱստուածն
Բան
սոսկ,
երկուս
ուրեմն
պատմել
ձեռնարկէք,
մին
մարմնեղէն
Աստուած
եւ
միւսն
զաւրութիւն
անմահական
Աստուած։
113
Բայց
զպարզամիտս
խաբէք,
թէ
զաւրութիւնն
անմահական
անհաղորդ
է
մարմնոյն՝
մինն
Աստուած
է
եւ
միւսն
մարդ։
114
Իսկ
ապա
ո՞ւր
է
միանալոյն
ձեր
բան,
զոր
վերագոյն
փոքր
մի
խոստովանեցէքն։
115
Բայց
մեք
նախ
աւրինակաւ
ինչ
կամիմք
հարցումն
առնել,
թէպէտ
եւ
ոչ
պատշաճ
է.
հուր
եթէ
ի
բնութեանց
իւրոց
զատցի,
ի
ջերմութենէն,
ի
լուսաւորութենէն,
եւ
նիւթն
մնացեալ
կարիցէ՞
կոչել
հուր.
եւ
կամ
ձիւն
ի
ցրտութենէն
եւ
ի
սպիտակութենէն՝
կարիցէ՞
կալ
շաւշափելի
նիւթն
եւ
զձիւնն
ունել։
116
Արդ՝
որպէս
սոցա
երից
տեսակաց
ի
մի
բնութիւն
եկեալ՝
առանց
զատուցման
զգոյութիւնն
ցուցանեն՝
եւ
զատուցանելն
ջանալ
եղծումն
գործէ,
իսկ
երեւելոյ
արեգականն
ի
բարձանց
արդեաւք
ո՞չ
առաւելագոյն
զմիաւորութիւնն
ունիցիս
ի
միտսդ։
117
Զի
եւ
յարեգականէ
թէ
զատցի
ճառագայթ
լուսոյ
ջերմութեամբն՝
գնդաձեւ
տարրն
առանց
այնց
ոչ
ասի
արեգակն.
սոյնպէս
թէ
զատցի
Աստուածն
Բան
ի
մարդանալոյն
իւրմէ՝
ծնեալն
ի
կուսէն
ոչ
Աստուած
մարմնացեալ,
այլ
մարդ
ընդ
մեղաւք
անկեալ։
118
Զի
թէ
միաւորութիւն
Աստուծոյն
Բանին
եթող
մարդոյն
միտք
ըստ
այլոց,
որպէս
ասացաք,
ի
վայրկենի,
մերթ
ի
չար
եւ
դարձեալ
ի
բարի
փոխելոյն
ոչ
դադարեն։
119
Ապա
եւ
ոչ
առանց
մեղաց
էր.
այլ
քա՛ւ
լիցի՝
արեգակն
միշտ
արեգակն
եկաց,
որպէս
պատմէն
Զաքարիայ.
քանզի
առաքելոցն
ցուցեալ
զոտս
եւ
զձեռս
ի
վերնատանն՝
Աստուած
վայելչաբար
ի
մտանելն
զնոյն
ուրեմն
վարդապետեաց,
եւ
Թումաս
տեսեալ
զտեղիս
բեւեռացն
եւ
զխոցումն
կողիցն՝
Տէր
եւ
Աստուած
իւր
խոստովանեաց.
վասն
որոյ
երանեաց
Տէր
զայնս,
որոց
ոչն
տեսեալ
այնպէս
հաւատասցեն,
որպէս
տեսաւղն
առ
տեսեալն
բարբառեցաւ։
120
Բայց
Բանին
մարդկացելոյ
մարմնոյն
եւ
հոգւոյն,
որ
երեսաց
մերոց
է
Տէր,
զբեւեռսն
թափանցանց
առնել
ասել՝
ո՞ւմ
ոչ
յայտնի
է
յիմարութիւնն.
քանզի
զմարդիկ
խեղս
մի
եւ
կամ
երկու
անդամաւք՝
ոչ
ասեմք,
եւ
զոգիսն
ընդ
նմին
խեղեալս.
եւ
կամ
խոցմամբ
եւ
բեւեռաւք
ի
փայտի
մեռեալք
այժմ
եւ
կամ
ի
հնումն՝
ոչ
ոք
կարէ
ասել
զոգիսն
ընդ
նմին
բեւեռեալս
եւ
խոցոտեալս։
121
Իսկ
յառաջ
քան
զմարմնանալն
որ
էութիւն
Բանին
էր՝
խառնեալ
եւ
միացեալ
ընդ
իւր
մարմինն
ի
մարդկանալն,
զիա՞րդ
վիրաւորեսցի։
122
Այլ
անհնարին
է
ասէք
այդպէս
խոստովանութեամբդ
զնա
առանց
վիրաւորութեան
ասել.
հաւանեցի՛ր
յաւրինակէդ
եւ
զխոստովանութիւնն,
որպէս
Գիրք
Աստուածաշունչք
ուսուցանեն,
մի
թիւրեր
ի
մտացն,
եւ
թէ
յաղթիս՝
զտնաւրէնութիւն
նորա
ի
քննել
յանձն
ա՛ռ.
քանզի
դու
եւ
ամենայն
իսկ
մարդ
կարիցեն
ասել
զինքեանց
զբնութեան
էութիւն,
որպէս
հոգին
ընդ
մարմնոյն
խառնեալ ,
եւ
կամ
շունչ
ընդ
ջիլս
ներգործեալ
աւժանդակէ
նմին
մարդոյն,
եւ
կամ
թէ
լոյս
արեգական,
եւ
կամ
ճրագի,
ընդ
ական
յստակագունի
միաւորեալ
զտեսութիւն
գործէ։
123
Իսկ
տնաւրէնութիւն
նորա
սոսկալի
ումեք
չթուիցի,
եւ
ի
վեր
քան
զիւր
միտս
եւ
զբան։
124
Ապա
թէ
ոչ՝
իմա՛
ինձ
զնա,
թէ
յարգանդի
կուսին
ո՞րպէս
մարմին
ինքեան
հոգւով
եւ
մտաւք
լինել
եւ
զի՞նչ
ի
մարդ
է,
սաղմնացեալ
էր
Բանն
Աստուած
ի
Հոգւոյն
Սրբոյ
յամենայն
մարդկանէս
ի
սկզբանէ
լինելութեան
մարդոյն,
եւ
որք
ի
ժամանակիս
մինչեւ
ցկատարածն՝
Աստուած
մարդացեալ
ծնանէր,
առանց
մեղաց,
հասակաչափ
միոյ
մարդոյ,
որպէս
Պաւղոսն
պատմէ,
թէ՝
որ
Ոչ
է
Հրէայ
եւ
ոչ
հեթանոս,
խուժադուժ,
Սկիւթացի,
ծառայ,
ազատ՝
այլ
ամենայն
ուրեք
Քրիստոս
։
125
Ունի՞ս
ինչ
ասել
զորպիսութենէն.
ապա
իմա՛
եւ
զայլսն,
թէ
են
մեզ
անհասանելիք,
եւ
մի՛
խուզեր.
վասն
որոյ
մարգարէն
ի
տնտեսութիւն
նորա
հայեցեալ
երկնչէր,
եւ
զարմանալ
ասէր.
ապա
հաւատ
պիտոյ
է,
եւ
ոչ
քննութիւն։
126
Յետ
այսր
հակառակողս
ոմանս
նշանակեալ
էր,
թէ
սոքա
ասեն՝
սուրբ
անմահ
Աստուած,
որ
խաչեցար.
անմահ
էր,
ասեն,
եւ
մեռաւ
հոգւով
եւ
աստուածութեամբն՝
մեր
բնութեամբ։
127
Արդ՝
եթէ
հակառակողս
զմեզ
կոչէք
եւ
թէ
զայլ
ոք,
որպէս
ցուցաքդ
ձեր
գրով,
ըստ
Աստուածաշունչ
Գրոց
վարդապետութեան,
զխոստովանութիւն
հաւատոց
մերոց
յՈրդին
Աստուծոյ՝
թէ
բիւր
անգամ
հարցանէք՝
զնոյն
երկրորդեմք։
128
Բանն
Աստուած
միեւնոյն
էր,
որ
զամենայն
ըստ
տնտեսութեանն
եւ
զնշանսն
նա
գործեաց։
129
Բայց
ո՞վ
ոք
է
թերուսումն,
որ
ի
վերայ
մարդոյն
չգիտէ
զմահ,
թէ
որոշումն
հոգւոյն
ի
մարմնոյ
է,
եւ
մարմնոյ
յերկիր
լուծանել,
իսկ
հոգին
կենդանի
եւ
անապական,
որպէս
Գիրք
ասեն
զնահապետացն,
թէ
պակասեալ
յաւելաւ
ի
ժողովուրդ
իւր,
եւ
զոմանս՝
եթէ
յաւելաւ
առ
հարս
իւր։
130
Իսկ
վասն
մարմնոյ՝
եթէ
զապականութիւն
ետես.
քանզի
մարդոյ
հոգւոյ
յանզգայականս
լուծումն
ոչ
ոք
գիտէ,
զի
Աստուած
միշտ
կենդանեաց
է
Աստուած,
եւ
որպէս
ինքն
կենդանի
է
եւ
կարող՝
ոչ
փոփոխեցաւ
եւ
ի
մարդկանալն,
բայց
մեռաւ
զիւր
զմահն,
եւ
պարտեաց
զմահ.
եւ
վասն
զի
միութիւն՝
ոչ
Բանին
միայն,
վասն
այնորիկ
բանն
Աստուած
ոգւովն
իւրով,
որ
ի
մարդկանէ,
երեւեցաւ
ի
դժոխս,
արգելեալ
ոգւոց՝
յորժամ
ներէր
նոցա
Աստուծոյ ,
որպէս
ասէ
Պետրոս,
եւ
այնպէս
աւերեաց
զդժոխս.
եւ
Աստուած
մարմնով
ի
գերեզմանի
զապականութեան
իշխանութիւն
ի
բաց
քայքայեալ՝
մեզ
զանապականութիւն
պարգեւեաց։
131
Եւ
վասն
այնորիկ
ասեմք
զերից
սրբասացութիւնն՝
սուրբ
Աստուած,
սուրբ
հզաւր,
սուրբ
անմահ,
որ
խաչեցար
վասն
մեր։
132
Երեք
սրբասացութեամբք
Երրորդութեանն
դիմաւք,
եւ
միով
աստուածութեամբ,
զաւրութեամբ
եւ
անմահութեամբ,
եւ
Հաւր
եւ
Հոգւոյն
Սրբոյ՝
խաչեալն
առանց
այլ
երեւմամբ,
ի
մի
էութենէն,
զողորմութիւն
հայցեմք։
133
Քանզի
առաքելական
եկեղեցի
այս
բարբառով
եւ
ձեւով
միշտ
պարծի.
զի
ի
ժամ
պատարագի
գոհաբանական
զդրուակն
ի
դէմս
Հաւր
արարեալն՝
երիցս
սուրբն
ասելով
միով
տէրութեամբ
ընդ
Հաւր
եւ
ընդ
Հոգւոյն
Սրբոյ,
զեկեալն
եւ
զգալոցն
ի
բարձունս
արքայ
փառաւորեալ
գոչէ.
եւ
աստ
թէ
խաչեալ
ասեմք՝
մի՛
զարմանար,
քանզի
նա
զչարչարանսն
իւր
փառս
կոչէր։
134
Իսկ
յետ
այլ
բանից
այսպէս
գրեալ
էր,
թէ՝
Մեք
զմարմնոյն
մեռանել
ձեզ
գրովք
ցուցանեմք.
եթէ
Մարդ
Յիսուս
Քրիստոս,
որ
ետ
զանձն
փրկանս,
եւ
եթէ՝
Յիսուս
Քրիստոս
որ
մեռաւն,
մանաւանդ
թէ
յարուցեալ
իսկ
է,
եւ
թէ՝
զՅիսուս
Քրիստոս
զխաչեցեալն
խնդրէք.
եւ
թէ՝
խաչեցաւ
ի
մերմէ
տկարութենէ՝
եւ
թէ՝
Մարդ
Յիսուս
Քրիստոս,
եւ
այլ
այսպիսիս,
ուր
ինքն
Յիսուս
Քրիստոս
ըստ
խոնարհութեանս
մերոյ
ցուցեալ
լինի։
135
Արդ՝
նախ
զայս
հարցանեմք.
մինչ
այդպէս
զՈրդի
երկուս
ասել
սիրէք,
եւ
զԵրրորդութիւնն
չորրորդութիւն
մտացածին
ստեղծանէք,
Յիսուս
Քրիստոս
անունդ
ու՞ր
ինքն
ըստ
մեր
զկիրս
նշանակէ,
զի
ըստ
տնտեսութեանն
կամ
սքանչելագործութեանն,
առ
նմին
այլ
ոք
Որդի
Աստուծոյ
կամ
Բան
Աստուած
գտանէք.
եւ
թէ
ո՞րպէս
ի
վերայ
մարմնոյն
լոկ
որոշեցէք
ասել
զՅիսուս
Քրիստոս
միշտ
եւ
կամ
մի՛
ուրեք
կարիցէք
ցուցանել
սոսկ
ի
վերայ
մարմնոյն։
136
Իսկ
եթէ
լսիցես
մարմինն
Քրիստոս
է,
մի՞թէ
աւտար
իցէ
այս
ձայն
յայնմանէ,
որ
ասեն
թէ՝
Բանն
մարմին .
այլ
քա՛ւ,
ոչ
զանազան
բայց
մի։
137
Եւ
թէ
ոչ
այսպէս
կարծես՝
լո՛ւր.
զՔրիստոս
գիտել
մարմնով
ասեն
Գիրք,
եւ
Քրիստոսի
չարչարելն
մարմնով։
138
Արդ՝
եթէ
ըստ
քո
ասելոյդ
Յիսուս
Քրիստոս
մարմնոյն
ասիւր,
նորին
մարմնոյ
այլ
մարմին
որպէ՞ս
էր
արդեաւք՝
մարմին
ի
մարմնի
եղեալ,
մի՝
որով
չարչարէրն
եւ
միւս՝
մարմին
Քրիստոսն,
որ
ի
ներքսն։
139
Եւ
այսպէս
իմանալն
ի
պառաւանց
առասպելս
ձգեալ
տանի։
140
Այլ
մի՛
լիցի
այդպէս
իմանալ
զքարոզութիւն
առաքելոցն.
զի
որ
ի
ձէնջ
կամեցեալ
բռնաձգել
ի
վերայ
մարմնոյն
զՅիսուս
Քրիստոս
անունդ՝
նոյն
ցուցաւ
ի
մեծութեան
ականատեսից
Որդի
Աստուծոյ
եւ
Բան
Աստուծոյ.
այսչափ
ինչ
գրեցաւ,
ասէ,
զի
հաւատայցէք,
թէ
Յիսուս
Քրիստոս
է
Որդի .
եւ
թէ՝
Որ
փոխեացն
զմեզ
յարքայութիւն
Որդւոյ
սիրելւոյ
իւրոյ՝
որով
ունիմք
զքաւութիւն
արեամբ
նորա՝
զթողութիւն
մեղաց
մարմնով ,
որ
է
պատկեր
աներեւութին .
եւ
թէ՝
Քրիստոս
ըստ
մարմնոյ,
որ
է
ի
վերայ
ամենայնի .
եւ
թէ՝
Որ
էրն
ի
սկզբանէ,
զորմէ
լուաքն,
որում
ականատեսն
իսկ
եղաք,
ընդ
որ
հայեցաքն,
եւ
ձեռք
մեր
շաւշափեցին
զԲանն
։
141
Թողից
ասել
զլիութիւն
այսպէս
բանից,
որ
ի
նոր
կտակարանս,
վասն
խաւսիցս
բազմանալոյ։
142
Ապա
հաւաստագոյնս
տեղեկացի՛ր,
թէ
Քրիստոս
Յիսուս
զԲանն
Աստուած
մարդկացեալն
կոչեն
Գիրք,
որպէս
եւ
սուրբ
ժողովն
որ
ի
Նիկիա
ասացին,
թէ
ծնաւ
կատարելապէս
ի
Մարիամայ
հոգւով
ըստ
այնմ,
թէ՝
հոգի
երեսաց
մերոց
Տէր ,
եւ
որով
հոգի
եւ
միտք
եւ
ամենայն
մարդկայինս,
եւ
ծնեալն
կոչեցաւ
Յիսուս
Քրիստոս։
143
Եւ
Պաւղոս
ասէ.
Ոչ
զայլ
ոք
ի
մտի
եդեալ
ձեզ
գիտել,
բայց
միայն
զՅիսուս
եւ
զնոյն
խաչեալ.
ապա
մի՝
մեռեալ
եւ
մի՝
իմանալի
ի
ձէնջ
զի՞
առասպելաբանի։
144
Բայց
եւս
առաւելագոյն
տարաւրէնութիւն
մեկնութեամբս
արարելով
ի
ձէնջ
իմանի,
թէ
վասն
երկուց
եւ
մի
բնութեանց
Քրիստոսի
ի
նախագրին
աւրինակեցաւ.
Հրամայեցաւ,
ասէ,
երկուս
հաւս
առնուլ,
եւ
ամանս
խեցեղէնս
եւ
փայտ
նոճի,
եւ
կարմիր,
եւ
զոպայ,
եւ
զենուլ
զմի
հաւն
յաման ,
որ
գուշակեցաւ
ի
ձէնջ
այն՝
մարդոյն
բնութիւն,
եւ
զմիւսն՝
թացեալ
յարեան
հաւուն
սպանելոյ,
դիցեն
ի
վերայ
զփայտն
եւ
զայլսն
եւ
արձակեսցեն
ի
դաշտսն՝
այն
զԱստուծոյ
բնութիւն
ասացէք։
145
Եւ
այժմ
քաջ
միտ
դի՛ք
ձերում
մեկնութեանդ։
146
Պաւղոս
գրէ
Եբրայեցւոցն՝
յիշեցուցանելով
նոցա
զխորանն
եւ
զնորին
զկահ
եւ
զժողովուրդն,
եւ
զարեան
սրսկումն
ի
վերայ
նոցա,
եւ
ասէ,
թէ՝
ամենեքեան
արեամբն
սրբէին,
զի
վասն
մաքրելոյ
արիւնն
ցանիւր
։
147
Ապա
եւ
ըստ
ձեր
ապիրատն
լեզուի՝
բնութիւն
Աստուծոյն
Բանի
ի
մարդոյն
բնութիւն
շրջեցաւ,
եւ
նորա
արեամբն
թացեալ
ի
նմանէ՝
պիտոյ
եղեւ
առնուլ
զանապականութիւն
եւ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
զմաքրութիւն
նմա,
որ
յէութենէն
Հաւր
էր։
148
Եւ
այսպիսի
բանք
ո՞ւմ
ոչ
շարժեսցեն
արտաւսր՝
զկարծիս
տալ
նմա
իւր
զփրկութիւն
ի
մարդոյն
հայցել։
149
Նոյնպէս
եւ
վասն
նոխազացն,
թէ՝
որ
զենաւն՝
մարդոյն
բնութիւն
էր,
եւ
կենդանւոյն,
յորոյ
ձեռս
ի
վերայ
եդեալ
եւ
զանաւրէնութիւնս
եւ
զմեղս
ի
վերայն
ասացեալ
եւ
նորա
յինքն
առեալ՝
Բանին
Աստուծոյ
բնութիւն
էր։
150
Ապա
եւ
ըստ
ձեզ՝
աստուածութեա՞մբն
իւրով
զմեղս
մեր
վերացոյց,
եւ
ստեա՞լ
եղեւ
Պաւղոս,
որ
ասացն,
թէ՝
զմեղս
մեր
մարմնով
իւրով
վերացոյց
ի
։
151
Եւ
զորոյ
զէութիւնն
ի
վշտաց
վերագոյն
կամիք
ասել՝
զայն
էութիւն
ընդ
մեղաւք
եւ
ընդ
ամբարշտութեամբ
անկեալ
ասացէք։
152
Այլ
քա՛ւ
եւ
մի՛
լիցի
այդպէս
զարհուրելիս
իմանալ
ի
Ղեւտականին
գրեալսն։
153
Քանզի
երկուք
հաւուքն
ասելով՝
միովն
նշանակեալ
լինի
Որդին
Աստուծոյ
մարդացեալ,
եւ
միովն
մեք՝
մարդիկս։
154
Արդ՝
սպանաւ
Որդին
Աստուծոյ
մարդացեալ՝
իմ
մահուամբն,
որպէս
վերագոյնն
ասացաք,
եւ
արեամբ
նորա
թացեալ
մեք
գտաք
զփրկութիւն,
եւ
յայնժամ
ստացաւ
ի
մեզ
անապականութիւն՝
որ
է
նոճի
անփուտ
փայտն,
եւ
զոպայն՝
որ
է
ի
Հոգւոյն
Սրբոյ
ի
մեզ
մաքրութիւն,
եւ
կարմիրն՝
զշնորհս
զորդեգրութեանն
Աստուծոյ.
եւ
կատարեցաւ
բան
մարգարէին,
թէ՝
անդ
եղիցի
ուրախութիւն ,
այսինքն՝
մարդկանս։
155
Նոյնպէս
եւ
նոխազն,
յորոյ
վերայ
մի
հաւն
էր,
զենաւ։
156
Արդ՝
Քրիստոս
Յիսուս
Տէր
զենաւ
ըստ
մարմնապէս,
բազում
անգամ
ասացաք,
եւ
արձակման
վիճակն
անկաւ
ի
վերայ
մեր,
զի
վիճակեալ
մեզ
ընդ
ընտրեալս
մասն
մեղացն
թողութեանն՝
եւ
առնու
նոխազն
զանաւրէնութիւն
որդւոցն
Իսրայէլի,
առաքելովքն
առաջնորդովքն
եկեղեցւոյ,
որչափ
նոցա
այն
շնորհեցաւ
ընդ
ոմանց
զհամարսն
տալ,
եւ
որոց
կամին
յետ
մկրտութեան
թողուլ
զմեղս։
157
Իսկ
անապատն՝
եկեղեցի
հեթանոսաց,
աւազանաւն
ծաղկեալ,
զոր
Եսային
ասէ.
Ցնծասցէ
անապատն,
եւ
ծաղկեսցէ
որպէս
շուշան
անապատն
։
158
Եւ
այս
ո՞չ
թուի
քեզ
եկեղեցի
առաքելական,
յորում
մկրտութիւն
է։
159
Բայց
թէ
ի
վերայ
Բանին
մարմնացելոյ
կամի
ոք
ասել,
մի
եւ
զնոյն
պարտի
իմանալ,
զՏէրն
նշանակեալ
վիճակաւն
զենանի
զիմն,
մի
եւ
զնոյն
յարուցեալն,
որ
բարձիչն
եղեւ
դժոխոցն
խայթոցաւն,
եւ
զընդ
աջմէ
Հաւր
նստեալն.
ապա
եւ
երկուս
իմանալ
զնա,
ըստ
երկուց
նոխազացն,
յանաստուածիցն
դասու
կացուցանէ։
160
Բայց
առաջիկայ
բանս
թուի
մեզ
իմանալ
յաւանդութենէ
առաքելոցն
ի
բաց
փոխումն.
զի
նշանակեալս
ասէ
այսպէս,
թէ՝
զՍուրբ
Հոգին՝
զմիայն
զհզաւրն,
զթագաւորն
թագաւորաց
եւ
զՏէրն
տէրանց,
որ
միայն
ունի
զանմահութիւն
բնակեալ
ի
լոյս
անմատոյց,
զոր
ոչ
ոք
ետես
ի
մարդկանէ,
եւ
ոչ
տեսանել
կարող
՝
ձեզ
յայտնի
լիցի,
եւ
մեք
առանց
չարչարանաց
եւ
մահու
ասեմք։
161
Արդ՝
զՍուրբ
զՀոգին
եւ
զՀայր
Աստուած
ոչ
մարմնացեալ
ասել
քրիստոնէից՝
յայտնի
է
ամենեցուն,
որպէս
ցուցաքն,
եւ
թէ
ասէ
ոք՝
նզովեալ
է։
162
Բայց
ձեզ
զայդ
ասել՝
զԱստուածն
Բանէ
առանց
չարչարանաց
եւ
մահու
զնա
ցուցանելն
զեկոյց։
163
Արդ՝
որպէս
ասէքդ,
թէ
ոչ
երեւեցաւ,
եւ
ոչ
չարչարեցաւ,
եւ
ոչ
մեռաւ.
է
զի
եւ
ոչ
մարդոյն
զոր
ասէք
ի
կուսէն
ծնելոյ՝
Աստուածն
Բան
ի
յարելութիւն
ոչ
եղեւ.
քանզի
որպէս
ա՛յն
ոչ,
եւ
ա՛յս
ոչ։
164
Արդ՝
զսուրբն
զայն
կոյս
Աստուածածին
զի՞
ասէք՝
զի
նորա
ուրեմն
սոսկ
մարդ
լինի
ծնեալ,
երեւելի,
չարչարելի
եւ
մահկանացու,
եւ
հրէիցն
բարբառոյ
առ
ի
ստուգել՝
թէ
Դու
մարդ
ես
եւ
զանձն
քո
Աստուած
։
165
Այլ
եւ
ուրեմն
ի
մահ
մարդոյ
մկրտիք,
քանզի
ի
նորա
մահն
մկրտիմք,
եւ
զմարդ
պաշտեն
երկնաւորք
եւ
երկրաւորք
եւ
սանդարամետականք,
ի
ծունր
կրկնելն
Յիսուսի
Քրիստոսի։
166
Ստեցի՞ն
ուրեմն
առաքեալքն՝
զնա
գոլ
ասելով
Որդի
Աստուծոյ,
եւ
մանաւանդ
ի
ձեր
ասելոյդ.
եւ
Փիլիպպոս
վրիպեցո՞յց
զներքինին
Եսայեաւ,
թէ՝
իբրեւ
զոչխար
ի
սպանդ ,
որոյ
զազգատոհմն
ոչ
ոք
կարէ
պատմել.
եւ
նա
զհաւատալն
բարբառէր,
թէ՝
Յիսուս
Քրիստոս
է
Որդի .
եւ
ինքն
զնոյն
այլոց
քարոզեաց։
167
Բայց
ոչ
ստեցին
մարգարէքն
եւ
առաքեալքն,
այլ
այնք,
որ
ի
ճշմարտութենէն
թիւրեալք
են։
168
Քանզի
Որդի
Աստուծոյ
մարգարէիւք
ասէ,
թէ
գտայ
այնոցիկ,
որք
զիս
ոչ
խնդրէին,
յայտնի
եղէ
յայնց,
որ
զինէն
ոչ .,
եւ՝
Երեւելի
ի
Հրէաստանի ,
եւ՝
Աստուած
մեր
յայտնապէս ,
եւ՝
սա
է
Աստուած
մեր,
ընդ
որում
ոչ
համարեսցի
այլ
ոք,
որ
եգիտ
ամենայն
զիմաստութեան
ճանապարհս,
եւ
ետ
զնա
Իսրայէլի,
յետ
այսորիկ
յաշխարհի
երեւեցաւ
եւ
ընդ
մարդկան ,
եւ
եթէ՝
Կոչեսցի
անուն
նորա
Էմմանուէլ,
այսինքն՝
ընդ
մեզ ,
եւ
Սիմէոն,
թէ՝
Տեսին
աչք
իմ
զփրկութիւն
Քո,
զլոյսդ
յայտնեալ ,
եւ
Յովհաննէս,
թէ՝
Կեանքն
յայտնեցան
եւ
տեսաք
եւ ,
զի
որ
էրն
առ
Հաւր
եւ
երեւեցաւ
մեզ։
169
Եւ
դարձեալ՝
զԱստուած
ոչ
ոք
ետես,
բայց
Միածին
Որդին,
որ
է
ծոց
Հաւր,
նա
պատմեաց
մեզ.
որ
ասէրն,
թէ՝
Ելի
ի
Հաւրէ
եւ
եկի ,
եւ
թէ՝
Որ
ետեսն
զիս՝
ետես
զՀայր ,
եւ
ամենայն
իսկ
մարգարէական
եւ
առաքելական
ձայնք
զնոյն
պատմեն։
170
Արդ՝
յայտնի
լիցի
ձեզ,
թէ
երեւեցաւ.
քանզի
մեք
նոցա
քաջ
հաւատամք ,
եւ
սոքա
այսպէս
պատմեն։
171
Եւ
որպէս
յիշատակեցաւ
ի
մէնջ,
չարչարիլ
եւ
մեռանել՝
սակաւուք
եւ
այժմ
ցուցցուք։
172
Ի
վախճան
աւուրցս
խաւսել ,
ասէ,
զորոյ
մեծութիւնն
յաջորդք
բանիցն
ցուցանեն.
Որդւովն
խաւսեցաւ ,
եւ՝
Աստուածորդին
վասն
ամենեցուն
զմահ ,
եւ՝
Որ
ի
կերպարանս
Աստուծոյ
էր՝
նա
հնազանդ
եղեւ
խաչի
եւ ..
եւ
զի
մի
յերկարաբանեսցուք,
ինքն
չարչարելովն,
որով
զփորձն
էառ՝
նա
է
փորձանաւորաց
աւգնական
եւ
Աստուած,
եւ
մեք
կարացեալքս
զնա
տեսանել.
այսպէս
եւ
չարչարեցաւ,
եւ
որով
եւ
ի
դժոխս
յայտնեցաւ
ոգոցն՝
նովիմբ
եւ
մեռաւ.
եւ
Աստուած
ըստ
իս
եղեալն,
եւ
ետ
պատերազմ
եւ
պարտեաց
զմահ
եւ
զապականութիւն
զմեր
թշնամին՝
աւերեալ
զդժոխն,
որպէս
ասացաքն։
173
Եւ
ըստ
որում
յառաջ
քան
զչարչարանսն
մարդկան
երեւեցաւ՝
այնպէս
յայտնեցաւ
եւ
հրեշտակաց.
եւ
վասն
այնորիկ
նոյն
վերացելոյն
փառաւք
սպասաւորեալ
ստորնեայքս՝
բարբառէին
ի
վերինսն,
առ
իշխանութիւնս
եւ
պետութիւնս՝
համբառնալ
զդրունսն
ի
վեր,
զի
մտցէ
թագաւորն
փառաց։
174
Որք
զարմացեալք
վասն
թանձրացելոյն
մարդկային
մարմնովն՝
հարցանէին.
Ո՞վ
է
սա
թագաւոր
փառաց,
եւ
անդէն
լուեալ,
թէ՝
Տէր
հզաւր
զաւրութեամբ
իւրով,
Տէր
հզաւր
ի .
եւ
իբրեւ
անհնազանդեալ
իմն
իշխանութեանցն,
եւ
իբր
թէ
յերկրէ
ի
վեր
երթալն
աստուստ
նոյն
հրաման,
եւ
իւրեանց
հարցումն
լսէին
դարձեալ՝
զնոյն
ինքն
է,
որ
թագաւորն
փառաց։
175
Թուի
ինձ,
թէ
եւ
զվիրացն
անդ
ոմանք
հարցանէին,
թէ՝
Զի՞նչ
են
վէրքդ
ի
ներքոյ
ձեռացդ.
յորմէ
պատասխանի
եղեալ՝
Զորս
վիրաւորեցայ,
ասէ,
ի
տան ,
որոյ
տունն
մեք
իսկ
եմք։
176
Արդ՝
ո՞չ
զարմանայցես
ընդ
յայտնի
պատմութիւնս
Հոգւոյն
Սրբոյ,
եւ
ի
Պաւղոսէ
զասացեալսն
վասն
բազմաստուածութեանն
եւ
կռապաշտութեանն
ի
բաց
բառնալոյ՝
այնու
ուրանաս
զմարդկանալն
Փրկչին
մերոյ,
ապա
թէ՝
ոչ
հաւանել
այսմ
ձայնի,
ի
բաց
հալածեսցի
ի
մէնջ
մարդապաշտութիւն
եւ
չորրորդութիւն,
եւ
միշտ
աստուածպաշտութիւն
պատուեսցի
երկրպագութեամբ
Սրբոյ
Երրորդութեանն,
եւ
մի՛
լիցի
ի
մահ
մարդոյ
մկրտել
մեզ,
այլ՝
Աստուծոյ
մարդացելոյ։
177
Իսկ
զկնի
այսպիսի
խոստովանութեան
ասացէք՝
իջուցանել
զնա
ի
փայտէն
եւ
աստուածընկալ
գերեզմանի
դնել,
եւ
իւր
զինքն
յարուցեալ։
178
Արդ՝
որպէս
ասացէքն,
թէ
մեռեալն
Աստուած
չէր՝
գերեզմանն
աստուածընկալ
ո՞րպէս
էր.
եւ
կամ
մինչ
մեռաւն
ո՛չ
ինքն՝
զիա՞րդ
յառնէր.
եւ
ահա
զասացեալդ
զեղիս
եւ
ոչ
յայտնիս՝
ասելի
է։
179
Բայց
ոչ
նուազ
ըստ
այլոցդ
զարմացումն
մեզ
եւ
աւարտման
խաւսք
բերեն,
թէ
գայ
դատել
զկենդանիս
եւ
զմեռեալս,
եւ
զդատաստանս
իւր
ոչ
յայտնեաց
ումեք.
արդեաւք
ո՞չ
սպառնացաւ
հրով
այրել
զհերձուածողս
եւ
զամենայն
չարագործս՝
ուր
խաւարն
եւ
անքուն
որդնն,
զոր
ի
սկզբանէն
պատրաստեաց
սատանայի։
180
Եւ
արդ՝
զի
զի՞նչ
ըստ
կամաց
եւ
մտաց
գնացելոցն
զանհաւատութեանն
հաւատասցուք,
եւ
խառնակ
գործովք
պղծութեան
մարդիկ
վարեսցին.
զի
որպէս
ասէքդ՝
մինչ
զդատաստանն
ոչ
յայտնեաց՝
չիմանի
զիւրաքանչիւր
գործոց
առնուլ
չարին
եւ
բարւոյն,
եւ
ահա
աւրինադրութիւնդ
լինի
առաջնորդ
լինել
ի
խաւարն
արտաքին։
181
Այլ
ո՞վ
այդպէս
յայտնեաց
զդատաստանս
իւր՝
Որդին
Մարդոյ,
զոր
ընդ
աջմէ
Հաւրն
ետես
Ստեփանոս,
ի
վերայ
ուղղահաւատիցն
եւ
բարեգործաց՝
զարքայութիւնն
իւր,
եւ
խոտորելոյ
ի
հերձուածս
եւ
պղծեալ
ի
գործս
ըստ
սատանայի՝
զնմա
պատրաստեալ
զգեհեանն,
եւ
ինքն
է
թագաւոր,
որոյ
արքայութեանն
վախճան
ոչ
գոյ։
182
Բայց
հաւանեա՛
ընդ
իս
ասել,
մանաւանդ
թէ
ընդ
Պաւղոսի՝
անքննելի
զդատաստանս
նորա.
եւ
այսպիսի
ինչ
է
ասելս՝
հրով
ասաց,
եւ
խաւարաւ,
եւ
անքուն
որդամբ
տանջել
ընդ
սատանայի
զմեղաւորս.
եւ
հրոյ
բնութիւն
լուսաւոր
իցէ,
իսկ
նա
խաւարային,
եւ
ոգի՝
հրոյ
տանջման
անըմբռնելի։
183
Իսկ
սատանայ
ոգի
է
եւ
տանջի
նովաւ
ընդ
մարմնաւորս,
եւ
որդն
կենդանի
է
մարմնաւոր,
յորմէ
քուն
եւ
հանգիստ
բարձեալ՝
ընդ
հրով
վրէժխնդիր
է,
միշտ
ուտելով
զայնս,
որ
անդրն։
184
Իսկ
հուր
այրիչ
վրիժապարտիցն
եւ
պարարիչ
որդանն,
եւ
այլք
այսպիսիք,
յորմէ
յաղթին
միտք
մարդոյ։
185
Իսկ
մինչ
դատաստանք
նորա
եւ
գործք
անքննելի
են՝
ո՞րչափ
առաւել
դատաւորն
եւ
կազմիչն
ամենայնի։
186
Բայց
զդատաստանս
իւր
ոչ ,
զոր
ի
ՃԽԷ
սաղմոսին
ասաց՝
առ
աւրինաւորս
եւ
հեթանոսս
այն
պատշաճեցաւ։
187
Արդ՝
զանքննելին
ոչ
քննեսցուք,
քանզի
անքնին,
այլ
մարգարէին
ձայնակցեսցուք,
ծածուկքն
Տեառն
Աստուծոյ՝
յայտնիքն
մեզ։
188
Եւ
այսպէս
կարողութիւն
հաւատոյն
ի
մեզ
պնդեսցի
ընդդէմ
կալ
ոսոխին,
որ
ի
սկզբանէն
դժնդակութիւնն
բռնաձգող
ի
վատ
ամբարշտութիւն՝
ի
բաց
մղեսցի
ի
հաւտէ
Քրիստոսի.
զի
զնշանսն
որոշեալ
խնդրողք
Հրէականք
են,
որոց
գայթակղութիւնն
դիւրաբերելի,
եւ
մարդկային
իմաստութեամբ
հասու
լինել
կամեցողք
նմա՝
հեթանոսականք,
զորս
յիմարութիւն
ըմբռնէ։
189
Բայց
յեկեղեցւոջ
Աստուծոյ
միշտ
քարոզի
եւ
քարոզեսցի
խաչեալն
Քրիստոս.
եւ
սա
չէ
դիւրալպիրծ,
կամ
վրիպեցուցանող
շաւիղ
ի
Սուրբ
Երրորդութենէն,
այլ
առաքելոյ
ձայնակից
առնէ
եւ
նորին
աշակերտս
զմեզ
գործէ։
190
Եւ
դո՛ւ,
բարեաց
ցանկացո՛ղդ,
վերացո՛
ընդ
իս
սրագոյն
ի
սահմանս
Սրբոյ
Երրորդութեանն,
զոր
Պաւղոսն .
քանզի
նա
մեզ
զայն
աւանդեաց,
զոր
եւ
ինքն
ընկալաւ,
եւ
գրէ
զնոյն .
Աղաչեմ
զձեզ,
ասէ,
ի
ձեռն
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի
եւ
սիրով
Հոգւոյն՝
պատերազմակից
լինել
ինձ
յաղաւթս
առ ,
Աստուած
Տէր
Յիսուս
Քրիստոս
եւ
Հոգին
Սուրբ՝
յայտնի
զՍրբոյ
Երրորդութեանն
ուսուցեալ
։
191
Եւ
դարձեալ
Կորնթացւոցն.
Շնորհք
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի ,
եւ
սէրն
Աստուծոյ,
եւ
հաղորդութիւն
Հոգւոյն
Սրբոյ։
192
Եւ
Եփեսացեացն.
Աւրհնեալ
է
Աստուած
եւ
Հայր
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի ,
եւ
ի
վերայ
եբեր,
թէ՝
որով
կնքեցայք
Հոգւովն
։
193
Եւ
առ
Տիտոս,
թէ՝
Մարդասիրութիւն
Փրկչին
մերոյ
Աստուծոյ
յայտնեցաւ,
եւ
նորոգութիւն
Հոգւոյն
Սրբոյ,
զոր
եհեղ
ի
մեզ
ի
ձեռն
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի .
եւ
գրէ
իսկ,
թէ՝
ամենայն
առաքելական
կտակարանք
լի
են
այսու
բարբառով,
յոր
անուն
մեք
հրաման
առաք
մկրտել
եւ
զՍուրբ ,
միով
երկրպագութեամբ՝
զնոյն
առաքելոցն
մի
աւետարանութիւն
սերմանեաց
երիցս
երանեալն
սուրբ
Գրիգորիոս՝
Թադէոսեան
վիճակիս։
194
Ապա
ընդէ՞ր
տամք
տեղի
պատառել
զեկեղեցի
Աստուծոյ,
զոր
Որդին
Աստուծոյ
ժողովեաց
ի
մի
գաւիթ.
մի՛
ի
մէնջ
երեւեսցի
Նաբաթ
եւ
զաւտար
հուր ,
զի
մի՛
հրատոչոր
լիցուք։
195
Զմեզ
վերստին
զերկնողն
մի՛
անարգեսցուք
այլաձեւով
զհաւատ,
զի
մի՛
զՆոյեանն
առ
Քանան
զանէծսն
յորոշողէն
զաւդիսն
ի
յայծեացն
առցուք
։
196
Քանզի
ընդ
մեզ
է
եւ
քեզ,
Մխիթա՛ր,
որ
ես
գլուխ
եւ
համբաւես,
եթէ
Գրիգոր
եդեալ
է
հիմն,
զնոյն
հաւատն
ունող,
եւ
զաւակ
բարեխաւս
առ
Քրիստոս
Աստուած՝
վասն
մեզ
ժառանգակից
նմա ,
մի՛
գուցէ ,
դուք
զաւակ
Քանանու
էք
մեղաց,
եւ
ոչ
Յուդայի
խոստովանողի՝
եւ
կտրել
ընդ
մէջ
եւ
զմասն
եւ
զբաժին
ընդ
կեղծաւորսն
։
197
որդիք
այնց
եմք,
որք
անզատանեն
յառաքելոցն,
պինդ
կալցուք,
եւ
մի
բուռ
ընդ
խառնելով՝
ի
անխարդախ
կաթինն
արասցուք.
զի
որոյ
անուամբ
մեք
պարծիմք,
նա
իսկ
չարախաւս
լինի
զմէնջ
առ
երկնաւոր
։
198
Այլ
եւ
ոչ
յոլովութեամբ
հրապուրեսցուք,
բայց
ըստ
առակողին
խրատու՝
մի՛
միտել
ընդ
բազումս
ի
չարիս։
199
Ընդ
ութ
տապանափակ
լինել
ի
ձգողաց
զջրահեղձոյցն .
ընդ
Ղովտայ
ի
հրակէզն
անձրեւաց՝
ընդ
երկուսն
ի
պարգեւականն
մտանել ,
ի
վեց
հարիւր
տապաստելոց։
200
Քանզի
եւ
այժմ
ցանգ
զլերինս
հնչեցուցանելով,
ասէ.
Մի՛
երկնչիր
հաւտ
փոքրիկ,
զի
հաճեցաւ
ձեր
տալ
ձեզ .
եւ
զյամառեալսն
յայսցանէ
յորդորեսցուք
ի
։
201
Բայց
մեք
որպէս
ընկալաքն
երկրպագութեամբ
պատուել
զՍուրբ
Երրորդութիւնն՝
առանց
թերահաւատելոյ
ունիմք,
եւ
կալցուք
մինչեւ
խորշելով
յամենայն
եղբաւրէ,
որ
յայս
ստահակիցէ։