ԹՂԹԵՐ

ԹՈՒՂԹ ՇՐՋԱԳԱՅԱԿԱՆ ՏԵԱՌՆ ԱԲՐԱՀԱՄՈՒ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻ
      1  Նազելի եւ ի վեր քան զբանի բերման պարգեւի զշնորհ , զոր ետ Բանն Աստուած արժանեաց մարդկութեանս՝ աթոռ ունելոյ երկնային զառաքելոցն ասեմ, եւ զնոցուն յաջորդացն , որ եւ ես՝ Աբրահամ անարժան, կոչեցայ յաթոռ երջանիկն Գրիգորի՝ յաջորդեցելոյ մեծի առաքելոյն Թադէոսի, ամենեցուն կացելոց ընդ այսմ հովուական իշխանութեամբ՝ առաջնորդաց եկեղեցւոյ, վանից երիցանց, եւ քահանայից, եւ սարկաւագաց, եւ բնաւ ուխտի եկեղեցւոյ, անապատակեցաց եւ մենացելոց, ազատաց եւ շինականաց, եւ համաւրէն ժողովրդականաց, արանց եւ կանանց՝ ողջունիւ եւ խաղաղութեամբն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, հասցէ ձեզ զարգանալ։
      2  Կարգ վարուց եւ յաշտիճան իրական կոչումն սովորութիւն կալաւ պատահել թէպէտ եւ մեծանձանց յառաքինաւէտսն , այլ ոչ նուազ՝ եւ դուզնաքեանցն յառաքինութեան եւ ի զգաստալի խոհականութիւնս , նաեւ ի բաց որոշեալսն ի նմանութեանցն բարուք. թէպէտ եւ երկուքն ի վերին տեսչութենէն ակնարկեալք, եւ մինն՝ ի թոյլ տալոյ, որոց զպատճառսն ինքն միայն գիտէ, եւ է մեզ խորշելի, մի՝ զի զդուզնաքեայցն ըմբռնեցաք եւ մեք՝ ակամայ ածեալք յաշտիճանս քահանայապետական ի կամողացն զայս հրաժարեալք. գիտէ զամենեցուն զսիրտս ճանաչաւղն Քրիստոս, զի ոչ ստեմք։ 3  Այլ զի՞նչ քան զբաւականսն զիմ զհաւատացեալսն համարէի եւ արհամարհելիք, ցանկացաւղք տիրել վիճակաց, նաեւ սոսկալի. մի՝ վասն գերամբարձ գահակցութեան Աստուծոյ քահանայապետելոյ , եւ երկրորդ՝ յաղագս սղալայեղց եւ ըմպահակոտի մարդկային բնութեանս գուցէ ծանրաբեռնեալ ոչ ախորժակաւքն ըստ պատւոյ եւ կամ զվարդապետութեանն ընտրութիւն առ արժանս ոչ բաւականել. եւ թէ այսք ինձ առ նախսն , քանի՞ք եւս՝ առ արդեանս։ 4  Բայց յետ բռնաձգութեանս դիմադարձեալ՝ գուցէ ի փոխաւղն զսիրտս իշխանացն հաշուէ եւ ի պատուէրն հնազանդ եղանիլն վասն Տեառն ամենայն մարդկային ստեղծուածոյ, առաւել՝ որք ի մահ Որդւոյն Աստուծոյ կենդանացեալք՝ հաղորդեցան անճառաբար՝ զՀոգւոյն Սրբոյ զորդեգրութեան շնորհն յինքեանս բերեալ, հարկաւորեցաք հնազանդել ընդ լծով կոչմանս այսորիկ, եւ ընդ հուպ ի ձեռն առնուլ զայցելութեանն բան ի պատիւ անուանն Աստուծոյ, ի պայծառութիւն վարդապետութեան նորա։
      5  Զի թէպէտ եւ ձեռաց ժամանակիս մարդկան գործք են ամբարշտելն առ Աստուած, եւ անիրաւ գնացքն պտուղ սպառմունս պատրաստեաց եւ զմնացեալս դարձեալ տասանորդել, սակայն հոգաւղք վերատեսչութեանն զծուլական լքումնն, որ դասակցէ պատժապարտիցն , ի վերջ հրամայեցաք հարկանել եւ ի բաւական լինել անաշխատաբար յառաջատիլ զՀոգւոյն Սրբոյ զվարդապետութիւնն, որ է հաստատուն մխիթարութիւն՝ ամենայն ումեք բաշխեալ , մանաւանդ՝ որք պատշաճին ժամանակին , թէ պարտ է համբերել նեղութեան եւ տանել առաքինութեամբ կարեաց, համբառնալ զանձն առ Աստուած մաքուր մտաւք եւ յուսալ ի նա։ 6  Քանզի խորհուրդք թիւրք անջատանեն յԱստուծոյ, որպէս ուղիղքն եւ մաքուրքն անքակ պահեն։
      7  Վասն զի յաճախութիւն թեթեւ նեղութեան յանհաստատ եւ ի վաղանցուկ ի կեանսն յաւիտենականն զմեծութիւն փառաց գործէ, միայն իբրեւ սպանող զնեղութիւնն մի՛ ընկալջիք, եւ զչարչարելն, կամ իբրեւ՝ զգող, կամ իբրեւ՝ զաւտարատեսուչ, որ է հերձուածող։ 8  Ապա թէ իբրեւ զքրիստոնեայ՝ երանելի է այնպիսին, քանզի սովոր է մարդասէրն ի բարկութեան զողորմութիւնն յիշել եւ կեցուցանել, յորժամ դառնան առ նա եւ յոգոց հանեն։ 9  Զի որպէս երկրագործն համբերէ տապախառն ջերմութեան աշխատանաց, վաճառականն՝ զերկայնուղեայ տուայտանս, նաւաստին՝ ընդդէմ ալեացն եւ մրրկին հնարել, ախտաժէտն՝ ի բուժողական կտրումն խարմամբ, մինչեւ առցէ իւրաքանչիւրք զաւգուտն, այսպէս եւ մեք ի նեղութեանս յաղաւթիցն փութով նահատակեալք՝ զգթութիւն ի բարձանց ընկալցուք եւ զկատարելն իսկզբան յուսոյն։
      10  Կամէաք մերով բարբառով ասել ի բարեպաշտացդ լսելիս, բայց ի հոգ պիտոյից շինուածոյ եկեղեցւոյս հասարակացս Հայաստանեայցս, որ ի Դունի, արգելեալք եղեաք։ 11  Փութացայ զգուշացուցանել շրջաբերական թղթովս՝ ի գայթակղութեանցն զարթուցանելոց ի մահացան թշնամւոյն, զոր թանձրամիտքն եւ մարմնասէրքն ախտացեալ ի նոյն ապերախտք եղեն, եւ զփրկութիւնն յՈրդւոյն Աստուծոյ, եւ վասն մարմնոյ նորա զհաշտութիւնն ընդ մեզ, եւ զմեզ ի վեր տանումն ի բարձրութիւն երկնից երկնի ուրանան։ 12  Զի յայսպիսեացն խորշեսջիք զընտանիսն հաւատոյ ճանաչելով՝ ոչ աւտար ինչ ձայնիւ նորաձեւեալ յայլայլակն, որպէս զաւձտողսն լեզուաւ է , մեր վարդապետութիւնս։ 13  Այլ յառաջագոյն աւետարանեալքն յիսկզբանէ ականատեսացն եւ սպասաւորաց բանին, եւ ի մարգարէիցն գուշակեալք, զոր մատուցին մեզ Յ եւ ԺԸ հարքն՝ ժողովեալք ի Նիկիայ , նովիմբ քաջ նահատակքն ՃԾ-քն ի Կոստանդնուպաւլիս, կործանեցին զհոգեմարտսն, եւ Մ-իւրքն յԵփեսոս՝ զամպարիշտն Նեստոր։ 14  Եւ իւրեանց խոստովանութիւն առաջնորդ կալեալ ի կեանսն յաւիտենից , զոր եւ ես կարճառաւտագոյնս եւ մեկնողաւրէն յիշատակեցից. եւ է այս։
       15 Հաւատամք ի մի Աստուած՝ Հայր ամենակալ, արարիչ երկնի եւ երկրի, երեւելեաց եւ աներեւելեաց ։ 16  Եւ ի մի Տէր Յիսուս Քրիստոս, յՈրդի Աստուծոյ, ծնեալ յԱստուծոյ Հաւրէ, միածին, այլ ոչ արարեալ կամ հաստատեալ , համագոյ Հաւր, այլ ոչ յոչնչէ . արարիչ ամենայնի երեւելեաց եւ աներեւելեաց ։ 17  Եւ ի Սուրբ Հոգին, արարիչ եւ կենդանացուցանող եւ նորոգիչ, ո՛չ ծնունդ, այլ՝ ելումն։ 18  Աստուած, ասի, Հայր, Աստուած Որդի, Աստուած Սուրբ Հոգի, ո՛չ երեք աստուածք, այլ մի աստուածութեամբ, կամաւք եւ զաւրութեամբ փառաբանի Սուրբ Երրորդութիւնն։ 19  Զոր իմանամ միաւորութեամբ բաժանեալ, եւ բաժանմամբ միաւորեալ. ո՛չ սկիզբն եւ ո՛չ դադարումն կամ երիցութիւն, քանզի որպէս փառք առանց լուսոյ ոչ իմանի, եւ ոչ է նկարագիր կամ պատկեր առանց էութեան, եւ զաւրութիւն առանց զաւրութեան, կամ իմաստուն առանց իմաստութեան, այսպէս եւ ո՛չ Հայր առանց Որդւոյ։ 20  Եւ որպէս ի լուսոյ երեսաց նորա միշտ լոյս ծագէ տեսաւղացն, եւ ոչ ոք զատանի առանձնաբար, կամ մինն յառաջ երեւի, այսպէս եւ ո՛չ Հայր եւ Որդի՝ առանց Սրբոյ Հոգւոյն։ 21  Իսկ ի վերջին աւուրս , Որդի իջեալ մարմնացաւ եւ մարդացաւ. ծնաւ անճառաբար ի սուրբ կուսէն Աստուածածնէ մարմնով, հոգւով բանականաւ, շնչով, մտաւք, եւ զինչ ի մարդ յարունակ աստուածային ճոխութեամբ։ 22  Եւ է մի Տէր Յիսուս Քրիստոս, անմեկնելի ի Հաւրէ, եւ բովանդակ յերկրի, խաչեալ, թաղեալ եւ յերրորդ աւուր յարուցեալ. ելեալ յերկինս՝ նստաւ ընդ աջմէ Հաւր, գայ նովիմբ մարմնով դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս, որոյ թագաւորութեանն ո՛չ գոյ վախճան ։ 23  Իսկ որք ասենն, եթէ էր՝ յորժամ ոչ էր, եւ նախ քան զլինելն չէր, եւ կամ զայս զՍրբոյ Հոգւոյն, կամ փոփոխելի, եւ կամ այլայլելի, եւ կամ յայլմէ էութենէ եւ կամ ի գոյութենէ, զայնպիսիսն նզովէ կաթուղիկէ եւ առաքելական եկեղեցի։
      24  Այս է խոստումն նախասացեալ ցուցակաւրէն երանութեանցն պայծառութիւն, որ առ Թովմաս ձայնն, եւ նովիմբ մկրտեալք պահեցաք ի մեզ, եւ աւելի հաստատեալք պահեսցուք . յորս գտեալ Տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ, պատուականս համարի յաջակողմեան դասուն։ 25  Եւ մի՛ երբեք ըստ հաւատոյն մասին ըստգտցուք , այլ եւ ընդ ըստգտեալսն ամենեւիմբ ո՛չ հաղորդել, որ կամակարն զյաւիտենական կորուստն հասարակ ժառանգեցուցանէ։ 26  Բայց եղիցին կամք ձեր ըստ մարգարէին բանից՝ Ատել ձեզ զժողովս չարաց եւ ընդ ամբարշտեալսն մի՛ նստել , եւ զՏեառն ատելիսն ձեզ ի կատարեալ թշնամիս դնել, որք են յաշխարհիս մերում բազում չարք, բայց առաւել՝ երկաբնակքդ։
      27  Քանզի յաւուրս Մարկիանոսի Հոռոմոց թագաւորի, որ էր գրեթէ ի ժամանակս Կաւատայ Պարսից արքայի , եւ կամ թէ փոքր ինչ յառաջ, ժողովեալք ի Քաղկեդոն՝ ի ճշմարտութենէն վրիպեցան . զի եւ զնոյն ինքն զթագաւորն, ասեն, չար կամացն Նեստորի միաբանեալ, եւ ժողովեալքն գլխաւորք համախոհակք նմին, արձան կացուցեալ իւրեանց չարափառութեան զթուղթն Լեւոնի՝ հաստատեցին զյառաջ եղեալ աղանդն Նեստորի, եւ կամ զեւս վերնագունին զՍամուստացւոյն , զի թէպէտ եւ ձայնքն որոշին, այլ դէմքն զմիոյ բերեն ։ 28  Քանզի չյիշատակելին Նեստոր անդուռն բերանով յանդգնի ասել երկուս որդիս, մի՝ զՈրդին Աստուծոյ, եւ միւս՝ զ՚ի Մարիամայ ծնեալն , մարդ սոսկ, եւ տաճար բանին։ 29  Եւ զաւրանալ զնա ի Հոգւոյն Սրբոյ ուսուցանէ, քանզի մարդածին, եւ ոչ Աստուածածին ասէ զսուրբ Կոյսն. եւ մարդ մեռեալ ասէ, եւ ոչ խոստովանի զԱստուածն Բան՝ իւրով մարմնովն կրեալ զամենայն , վասն որոյ նզովեցաւ։ 30  Իսկ ի Քաղկեդովնի ժողովեալքն ոչ իշխեցեալ զնոյն ասել՝ երկուս բնութիւնս աւրինադրեցին։ 31  Որք ի սուրբ վարդապետացն երկաբնակք անուանեցան եւ հայհոյողք, քանզի եւ որոշեն իսկ զկիրսն միոյ բնութեան՝ զքաղցենալն, զծարաւելն, զվաստակելն յուղեգնացութենէն, զլալն ի գթոյն ։ 32 Յանդգնին եւ զանգիտութիւն ասել զխաչն եւ զամենայն տկարականսն, իսկ զնշանագործութիւնսն, եւ զաստուածայինս եւ զհրաշափառսն ի բժշկութիւնս եւ զայլսն՝ միւսում բնութեանն՝ իբրեւ Աստուծոյ պարզագունի եւ քաջ մեկուսացելոյ ի մարմնականացն։ 33  Եւ այսպէս երկուս ուսուցանեն, զմինն՝ մարդ եւ ընդ կարեաւք անկեալ, եւ զմիւսն՝ ի վեր քան զկարիս, զմինն՝ բնակութիւն, իսկ զմիւսն՝ բնակիչ, զմինն՝ չարչարելի, եւ զմիւսն՝ անչարչարելի, թէպէտ եւ դէմ մի համբաւեն։ 34  Ապա յիրաւի նզովեցան յուղղահաւատից եւ ի վարդապետաց աշխարհիս։
      35  Քանզի առաքեալքն Փրկչին մերոյ մի Տէր քարոզեցին զՅիսուս Քրիստոս, եւ զնոյն ի խաչ ելեալ։ 36  Պաւղոս յայտնագոյն աղաղակէ, թէ՝ զՏէրն փառաց ի խաչ հանին , եւ՝ Որդին Աստուծոյ զմահ ճաշակեաց. ասէ՝ Մինչ թշնամիքն էաք, հաշտեցաք ընդ Աստուծոյ՝ մահուամբ Որդւոյ Նորա. եւ թէ՝ Քրիստոս վասն մեր մեռաւ. եւ զնոյն ասէ՝ Ի վերայ ամենեցուն Աստուած աւրհնեալ յաւիտեանս ։ 37  Եւ այսպէս զԱստուածն Բան իւր մարմնով եւ անձամբ զամենայն մարդկայինսն կրեալ առանց մեղաց ուսուցանեն մեզ. եւ հրաման ետուն՝ որք այսու վարդապետութեամբ ոչ գան, զնոսա մի՛ ընդունել ի տունս եւ մի՛ ողջոյն ասել, զի մի՛ նոցա մեղացն կցորդիցիք։
      38  Արդ՝ ըստ առաքելոցն եւ ըստ երանելի մեր վարդապետացն հրամանի՝ փախիցուք ի նզովեցելոցն, եւ ի նոցունց դժոխաժառանգեցուցանող փսխմանցն , զանբիծն հաւատսն զառեալ ի մեզ պահելով։ 39  Քանզի եւ դեռ որպէս զքաղցկեղ ճարակի խմոր հերձուածոյն, մինչ զի եւ գրեթէ ի սահմանակիցս եւ միով վարդապետութեամբ լուսաւորելով ժամանեաց. զՎրաց ասեմ եւ զԱղուանից, որք զժահահոտ ուսումն նախասացելոցս մեծարանաւք ընկալեալ՝ յինքեանս հաստատեցին, զաստուածպաշտութեան լոկ զկերպարանս ցուցանելով պարզամտաց։ 40  Եւ որք սովորութիւն ունին զմիաբանելն ընդ նոսա եւ ի զաւրութենէն ինքեանց մնան՝ եւ զնոսա հեռացուցանեն։ 41 Վասն այսր հարկաւոր համարեցան գրել յառաջագոյն քան զմեզ կացեալքն յաստիճանի կաթուղիկոսութեան՝ յԱղուանս. իսկ մեք՝ ի Վիրս, առ Կիւրիոն , որ կաթուղիկոսն անուանի, եւ առ նորին աթոռակիցսն . քանզի զեպիսկոպոսն եկեղեցւոյն Ցուրտաւայ, որ զմիջնորդութիւն ունէր երկուց աշխարհացս, յաղագս ուղղափառ հաւատոյ հալածական արար, եւ զպաշտաւնն հայերէն, զոր սրբոյն Շուշանկանն էր կարգաւորեալ, հակառակ մեզ խրոխտացեալ ի բաց փոխեաց։ 42  Յաղագս որոյ գրեցաք՝ դառնալ ի ճշմարիտ հաւատն եւ կալ հաստատուն յաւանդութեան առաքելոցն, որ տուաւ ի ձեռն մեր վարդապետացն, եւ նոցա ընդդիմացեալ երկիցս անգամ զհակառակսն գրեցին առ մեզ։ 43  Քանզի նոյնդ իսկ սուտանուն՝ կացեալ գլուխ եկեղեցւոյն Վրաց, ի նմին ժամանակս Խոսրովու արքայի՝ որդւոյ Որհմզդի , ընկալեալ ի Նեստորի ուսմանէն եպիսկոպոս զոմն, եւ ի նոյն հայհոյող վարդապետութիւնն զինքն տուեալ, յառաջ ունելով զ՚ի Քաղկեդոնի ախտն. ապա թէպէտ եւ զայրն մերժեալ՝ զմրուր դեղոցն պահեցին։ 44  Եւ ուժգնագոյն եւս զամբարշտութիւնս իւրեանց յերրորդ գրին ընկալաք. եւ պարծանաւք խրոխտացեալ ոչ թողուլ զաղանդն՝ այլ եւ զմեզ զկնի իւրեանց թիւրեալ խորխորատն ուսուցանել համարձակեցաւ։
      45  Վասն որոյ եւ զյառաջագոյն սահմանն վարդապետացն մերոց, զոր ի վերայ Հոռոմին հատին, եւ կացցէ մինչեւ ցբուն՝ թէ ոչ դարձցին ի ճշմարիտն, մեք զնոյն ի վերայ Վրաց հրամայեցաք, ամենեւիմբ մի՛ հաղորդել ընդ նոսա, մի՛ յաղաւթս, մի՛ ի կերակուրս, մի՛ յըմպելիս, մի՛ ի բարեկամութիւն, մի՛ ի դայեկութիւն, մի՛ աղաւթիւք երթալով ի Խաչն, որ ի Մցխիթայի տեղեաւքն համբաւի, մի՛ ի Մանգղեաց խաչն, եւ մի՛ ի մեր եկեղեցիս զնոսա ընդունել, այլ եւ ամուսնութեամբ ամենեւիմբ հեռանալ, բայց միայն գնել ինչ, եւ կամ գնոյ տալ որպէս Հրէից։ 46  Նոյն հրաման եւ վասն Աղուանին անշարժ կացցէ, զի պատկառեալ դարձցին ի թիւր ճանապարհէն։
      47  Իսկ մեք ոչ լռեմք ի խրատելոյ, որչափ եւ եմք ի կենցաղիս , եւ որք զկնիսն՝ աղաչեմք նախանձաւորս մեզ լինել՝ ածել զնոսա յուղղութիւն։ 48  Իսկ յարդեան ժամանակիս, որք հաղորդեցան ընդ յառաջ որոշեալսն, եւ կամ ընդ որս ի մէնջ, կամաւ թէ ակամայ, եւ կամ տգիտութեամբ, մարգարէին ձայնակից լիցի այնպիսին աղաւթիւք , թէ՝ Զմեղս մանկութեան իմոյ եւ զանգիտութեան մի՛ յիշեր, եւ այլ զգուշասցի ըստ կանոնաւոր հրամանիդ մերոյ։ 49  Ապա թէ անխտրաբար վարեսցի ոք հաղորդելով ընդ նոսա, եւ կամակից լինիցի պղծութեան հաւատոց նոցա, այնպիսիքն նզովեսցին հոգւով, նզովեսցին մարմնով, եւ ամենայն կենցաղով իւրեանց, եւ որոշեսցին ի սրբոյ եկեղեցւոյ Աստուծոյ, եւ եղիցին խաւարաբնակք եւ յաւիտենից հրոյն կերակուր։ 50  Իսկ եթէ ոք ամբարտաւանեսցէ՝ արհամարհելով զնզովիւքս , գիտասցէ այնպիսին, զի յետ հոգեւոր պատուհասին , եւ զմարմնաւոր պատուհասն պատրաստ եմք ի վերայ ածել։