Ջերմանց մխիթարութիւն

Վասն միօրեայ ջերմանն որ պատճառն ՚ի փոթոթ ջրոյ լուանալոյն լինի։

Այս ջերմս լինի յորժամ ՚ի մարդն լուանվիլ ծծմի ջրով, եւ իւր կաշին խիստ չորանայ, աւելի քան զայն որ պատճառն ՚ի ցրտոյ լինի։ Այնոր եղեւ նորա մարմնոյն չորութիւնն, որ բնական մարմնոյն տաքութիւնն փախեալ է ՚ի ցրտոյն եւ ՚ի ներքս հաւաքեալ։ Իսկ սորա կաշուն չորութիւնն վասն այնոր եղեւ, որ գործեցաւ տըտպելով, զերդ զգործած կաշին գխտորով կամ նռան կեղեւով. եւ երբ զձեռդ ՚ի վերայ մարմնոյն դնես, մինչեւ շաղնայ, ապա յարձակի եւ բացւի գաղտ շնչահանքն, եւ ելանէ իւրմէն մասն ինչ շոգի, զոր արգելեաց ջուրն՝ իւր տտպայորութեամբն զգաղտ շնչահանքն խցկելով։ Եւ իւր երակն ՚ի թաշանուճի նման լինի, եւ քան զնոցա երակն՝ որ պատճառն ՚ի ցրտոյ լինի, այլ փոքր եւ այլ սուր լինի ՚ի փոթոթային ջրոյն խիստ տըտպելոյն. եւ իւր գոզոյն գոյնն սպիտակ լինի եւ նօսր։

Ապա թէ ասէք, թէ է՞ր լինի մաճասն փոքր եւ սուր, կամ գոզին գոյնն սպիտակ. մանաւանդ պատեհ էր որ մաճասին երակն մեծ լինէր եւ լայն. եւ գոզին գոյնն խիստ դեղին եւ եփած, զի տաքութիւնն ՚ի ներքս հաւաքեցաւ եւ վառեաց զջերմն։ Տամք այնպիսուն պատասխանի այսպէս. եթէ մաճասին երակն վասն երկու պատճառաց լինի փոքր եւ սուր. մէկն պատճառն այն է՝ որ ներքսի անդամունքն որ զմաճասին երակն այրնեն տետպինտ ՚ի դրուց անդամոցն տետ պելովն. եւ երկրորդ պատճառն այն է՝ որ բնական տաքութիւնն ՚ի գաղտ շնչահանացն ՚ի խցկելոյն ՚ի ներքս լինի արգելած, եւ չունի տեղի որ ընդարձակի։ Ապա արգիլի բնութիւնն, ՚ի ներքս հաւաքի եւ չկարէ սփռել ըստ սովորութեանն իւրոյ։

Նոյնպէս եւ վասն գոզին սպիտակութեանն երկու պատճառք են. մէկն այն է՝ որ բնութիւնն արգիլեցաւ ՚ի շոգերոյն ՚ի ներքս արգիլելոյն, նա բնութիւնն զբաղեցաւ ընդ այն, եւ մնաց ՚ի գոզոյն եփելոյն եւ ՚ի գոյնն տալոյն. եւ երկրորդ պատճառն այն է՝ որ երբ խցկին մարմնոյն գաղտ շնչահանքն ջրին փոթոթութեամբն, նա բազմանան գիճութիւնքն, եւ չգտանեն ելք ոչ քրտամբք եւ ոչ դրուց օդոյն առնելովն. ապա շատանայ գոզն եւ ոչ կարէ բնութիւնն եփել եւ ոչ գոյնն տալ եւ ոչ գալ ՚ի յայն տեղին. զի անպարապ էր ՚ի շոգերոյն յարգիլմանէն եւ ՚ի գոզին շատութենէն։ Զի զնոյն տեսանեմք ՚ի ձմերանի աւուրքն երբ խիստ ցուրտ լինի, որ բնական տաքութիւնն ՚ի ներքս լինի արգիլած, ՚ի խիստ ցրտուն կամ ընդ շնչոյն առնուլն լինի այդ։ Ապա հիւանդանայ եւ ներքսի անդամունքն եւ զնոյնդ առնեն, որպէս ասացաքդ։

Այլ իշխան անդամունքն, զի սիրտն եւս եւ լեղին եւ լերդն վտանկին ՚ի յայդ ջերմանդ ՚ի գոլոշեացն, որ ՚ի վեր ելանէ կամ ՚ի ներքս հաւաքի, առաւել քան ՚ի յայն ջերմանն՝ որ պատճառն ՚ի ցրտոյ լինի. մանաւանդ ուղեղն, զի շոգիքն յինքն վերանան. ապա պատեհ է մեզ այսպէս այրնել իւր ստածումն եւ բժշկութիւնն։ Եւ իւր ստածումն եւ բժշկութիւնն զերդ այն ջերմանն լինի, որ պատճառն ՚ի ցրտոյ եղաւ։

Բայց այս ջերմանս տէրն պատեհ է որ ՚ի բաղանեացն յօդն այլ աւելի յամէ քան զմէկայլ ցեղ ջերմանս տէրն որ ՚ի ցրտոյ եղաւ. այլ ՚ի յաւազանն թող չյամէ շատ, զի գիճութեներն արգիլած են ՚ի ներքս ՚ի մարմինն. եւ այլ որ չունի ինք կարիք ՚ի յաւազանն քան զկաշոյն մեկնելն միայն, զոր ՚ի յիրար զսպեցաւ ՚ի փոթոթային ջրոյն։ Իսկ չորային ձիթերովն մի՛ օծաներ զմարմինն, եւ զկերակուրն պակաս տուր եւ պարկեշտ եւ միջավայր՝ որ է մհղթսիլ, որ են յաւելուածք. զի փատլան ՚ի ներքս ՚ի մարմինն արգիլած կան, որ չելանեն ՚ի գլուխն եւ ահոկեն ուղղոյն։ Եւ այդ կարճառօտս բաւական է։

Այլ Գաղիանոս ասէ ՚ի նոյն պատճառքդ, եթէ այս ջերմանս պատճառն ՚ի մարմնոյն գաղտ շնչահանացն լինի, կամ ՚ի յաղտէ կամ յանլուացութենէ կամ ՚ի յարեգականն ՚ի յայրելոյ եւ կամ փոթոթային ջրով լուանալոյ զմարմինն, կամ ՚ի հաստ յաւելուածոց որ լնու զմարմինն. եւ իւր չարութիւնն ՚ի հոգի զգայութեանն հասանի. եւ այս ջերմս ընծայի եւ յառաջ գայ։ Եւ իւր նշանն այս է՝ որ մաճասին երակն փոքր լինի, եւ քիրտն չլինի, եւ անդամունքն քաշած լինի։ Եւ այնոր նշանն որ ՚ի հաստ նիւթէ լինի այս է՝ որ ամէն մէկ ՚ի չորից նիւթիցն զիւր նշաննին ՚ի մարմինն ցուցանեն. զոր լինի այս որ յիշել կամիմք զչորս նիւթքն, որք են արիւնն, պալղամն, մաղձն եւ սաւտայն։

Իսկ այն պատճառն որ ՚ի մարմնոյն լիութենէն լինի, իւր ստածումն այս է՝ որ յառաջ երակ առնու, եւ հետ այնոր ՚ի բան տանել զայն իրվին՝ որ զմարմնոյն զգաղտ շնչահանքն բանան, եւ զերակսն սրբեն, զերդ սրքնճուպինն հնդանօք եղրդական ջրով, եւ ըռազիանի ջրով խառնեալ խմելոյ տուր, եւ կերակուր փերճոկած գարի եփած տուր շաքարով։ Ապա հետ այսոր տե՛ս եթէ ջերմն եփեցաւ եւ պակասեցաւ, եթէ ոչ. ապա թէ եփեցաւ, եւ իւր նշաննին երեւեցաւ ՚ի գոզն եւ ՚ի մաճասին երակն, դարձեալ զնոյն ստածումնդ ՚ի բան տար։

Եւ երբ իմանաս որ ջերմն ՚ի վճար երեկ, զհիւանդն ՚ի միջավար բաղանիս տար, որ ոչ տաք լինի եւ ոչ հով։ Ապա ա՛ռ բակլայի ալուր, եւ շուշան ծաղկի տակ, եւ զրեւանդ. զայս ամէնս աղա՛ եւ մաղէ եւ ընդ մարմինն շփէ յուշիկ յուշիկ։ Ապա թէ գիտենաս որ բաղանիսն ահոկեաց, եւ զիւր ահոկն ցուցանէ առ հիւանդն, շուտով հան ՚ի բաղանեացն զհիւանդն։

Եւ երբ գիտենաս որ հիւանդութեանն գլուխքն չէ ՚ի յայն իրացն որ բաղանիքն արձակէ, մի՛ տաս կերակուր քան զփերճոկած գարին եփած նօսր, եւ ընկեա՛ ՚ի յինքն կարօսի հունդ։ Ապա յետ երկու աւուրն դարձեալ ՚ի բաղանիս մտո. եւ տես եթէ բաղանիքն օգտէ, գիտացիր որ հիւանդութեան գլուխքն կայ եւ արձակի, եւ ցուցանէ հիւանդին առողջութեան եւ բարւոյ նշան։

Ապա թէ դարձեալ բաղանիքն ահոկէ, գիտացիր որ հիւանդութեանն գլուխքն կայ եւ արձակէ, բորբոսային է. ապա տե՛ս թէ որ եւ ՚ի չորից նիւթոցն ո՛րն բորբոսեցաւ եւ զհիւանդութիւնն արար. եւ զայն սրբէ ՚ի մարմնոյն լուծմամբ, զերդ որ զկնի այսոր յիշել կամիմք զամէն մէկ ուրիշ ուրիշ օգնականութեամբն Աստուծոյ։