Ջերմանց մխիթարութիւն

ԶԱՆԱԶԱՆ ՑԵՂ ՀԻՒԱՆԴՈՒԹԵԱՆՑ ԴԵՂԵՐՈՅՆ

Հապ այարիճ որ օգտէ գլխոյն եւ աչացն եւ ոսկերացն, եւ հանէ զաւելուածքն եւ զգիճութեներն ՚ի գլխոյն եւ ՚ի յամենայն մարմնոյն։ Ա՛ռ հինգ ազգ հալիլէ, սապռ, ըռեւանդ, կարմիր վարդ, ղարիկոն, թրպութ կէս կէս դրամ. շահմ խանզալ, սակամոնի, աֆթիմոն, հնդի աղ, քիթրէ, մուխլազրախ, անիսոն մի մի տանկ. պալասանի փայտ, եւ պտուղ, ասարօն, սալիխայ, մազտաքէ, դարիսենի, սումպուլ, զաֆրան, օշինդր, հայ քար, ջհուտ քար, լազուարդ քար, սուրինճան, պուզիտան, հապնիլ կէս կէս դանկ. լոսէ զամէնտ մանտր, եւ զսակամոնին խոշոր, եւ շաղւէ սաթառճի ջրով, հապ արա։

Գաղիանոսի հապն խիստ աղէկ՝ որ իբրեւ զառաջինս գործէ։ Ա՛ռ սապռ, սակամոնի, շահմի խանզալ, հնտի աղ, աֆտիմոն, ղարիկոն, սեւ հալիլէ, մազտաքէ, քիթրէ, մուխլազրախ, անիսոն ռուպ ռուպ, լոսէ, եւ շաղւէ հնտիպէի ջրով։

Հապտ հապ, որ կոչի ոսկի, որ հանէ զսաֆրան ՚ի գլխոյն եւ ՚ի մարմնոյն, եւ տանի զդեղնութիւնն։ Ա՛ռ սապռ մի դրամ. դեղին հալիլէ կէս դրամ. կարմիր վարդ կէս դրամ. մազտաքէ, եւ քիթրէ, սակամոնի, զսաֆրան, մուխլազրախ երկու երկու տանկ. լոսէ, եւ շաղւէ հնտիպէի ջրով։

Հապ գլխացաւի, երբ ՚ի հովէ լինի, եւ աւուրք ցաւէ. եւ աչաց եւ ականջաց։ Ա՛ռ սապռ մի դրամ. շահմ խանդալ ռուպ մի. սակամոնի, մոքլազրախ, ղարիղօն մի մի տանկ. լոսէ, եւ շաղւէ ըռազիանի ջրով, հապ արա։

Այլ գլխացաւի, թէ ՚ի հովէ լինի, թէ ՚ի շողոյ։ Ա՛ռ սապռ երկու դրամ. օշինդր մի դրամ. մազտաքէ, եւ կարմիր վարդ կէս կէս դրամ. լոսէ, եւ շաղւէ ըռազիանի ջրով։

Որոյ բնութիւնն հով է, եւ ցաւէ ոսկերքն եւ գլուխն, ղուրս օգտակար է եւ գոված։ Ա՛ռ սպիտակ թրպութ լոսած մի դրամ. սուրինճան, եւ պուզիտան, մանիշակ, դեղին հալիլէ, ղարիղօն, աֆթիմոն կէս կէս դրամ. փենատակ, զանճապիլ, անիսոն, խրընդատ, սակամոնի, հապնիլ, խորասանի մի մի տանկ. լոսէ, եւ շաղւէ քարաւուզի ջրով, հապ արա կամ ղուրս։

Սուրինճանին հապն՝ որ օգտէ ոսկրցաւի խիստ աղէկ։ Ա՛ռ սուրինճան, պուզիտան, խրընդատ, մուղլազրախ, փենատակ, սեւ հալիլէ, սապռ, թրպութ կէս կէս դրամ. սակամոնի տանկ մի, եւ արա՛ որպէս զայդ։

Հապ՝ որ հալէ զմեծ եւ զպինդ փայծաղն։ Ա՛ռ սապռ եւ քապրենոյ տակի կեղեւ չորցուցած կէս կէս դրամ. սեւ պղպեղ, ասարօն, զըռեւանդ յերկայն, որ է սղընկան տակն, երիաս՝ որ է մրտին տակն, սումպուլ տանկ տանկ. ու մուխլ տանկ մին. եւ տուր պզրկատունի սրքնճպինով։

Լոքին ղուրսն, որ օգտէ լերդին, եւ կալուածոցն, եւ փայծղան, եւ յայտոցէն՝ որ լինի ՚ի ստամոքբերանն, եւ ՚ի լերդն ՚ի հին տաքութեանն, ՚ի յարծուեցն՝ որ կոչի մսի արծուիք, եւ յորդէջրհեղն։ Ա՛ռ լոք ընտրած, եւ տորուն, եւ անիսոն, քարաւուզի հունդ, օշինդր, լեղի նուշ կեղեւած, լեղի խուստ, չոր ռասան, դարիսենի, ըռեւանդ յերկայն, ղաւէթի քամուքս, եւ կարմիր տակերն, աղա՛ եւ մաղէ. եւ շաղւէ տաք ջրով, եւ արա՛ ճճվնի մթխալ մթխալ. առնելոյն չափն ճճու մի, տաք ջրով։

Ղաֆէթի ղուրսն, որ օգտէ ՚ի հին տաքութենէն, եւ ՚ի յարականէն, ՚ի լերդին ցաւոյն, եւ ՚ի կալուածոցն։ Ա՛ռ ղաֆէթի քամուքս վեց դրամ. կարմիր վարդ, սումպուլ երկու երկու. ըսթար, թառանկոյն վեց դրամ. տապաշիր երեք դրամ. զթառանկոյն հալէ տաք ջրով, եւ զայլ դեղերտ աղա՛ եւ մաղէ, եւ ՚ի ներս արկ եւ շաղւէ, եւ հապեր արա, եւ ՚ի շուքն չորացո, եւ ած ՚ի քո պէտք։

Կթխայ՝ որ տան ուժով մարդկաց, զի մեծ է եւ ուժով։ Ա՛ռ թառանկոյն տասն դրամ. խիարշամպէի մէջ, թմրհնդի հանած ՚ի կտէն տասն տասն դրամ. սիրակ նուշ հինգ դրամ. զայսոնք դի՛ր ՚ի պտկի մի, եւ ած ՚ի վերայ ջուր՝ որ ծածկի, եւ դի՛ր որ թրջի. եւ առ յունապ քսան հատ. սալորի չիր քսան հատ. սպոտան երեսուն հատ. սպիտակ չամիչ քսան դրամ. պասպայիճ քերած եւ ձարձատ այրած երեք դրամ. աֆթիմոն երկու դրամ. հնդի աղ կէս դրամ. մանիշակ, եւ նոնոֆար, վարդ, ըռազիանէ, անիսոն, հացհամեմի հունդ երկու երկու դրամ. զամէնս դիր ՚ի լրտիկ մի, եւ ա՛ծ ՚ի վերայ Հալպայ լիտր մի ջուր, եւ եփէ ինչուր իրեքէն մէկն մնայ, եւ ա՛ռ ՚ի յետ՝ որ յեփչի. աճռէ եւ քամէ ՚ի սուրբ քթեթ, այս ջրովս աղէկ աճռէ զթրջած դեղերտ, քամէ ընդ ձարէմաղ ՚ի վայր. ապա ձգէ ՚ի ներք աղցած թրպութ, եւ խարիկոն կէս կէս դրամ. սակամոնի, մազտաքէ, ըռեւանդ, սէնի, մուխլազրախ տանկ տանկ, եւ ձգէ ՚ի ներք շաքար՝ որ քաղցրանայ, եւ լից ՚ի վերայ երկու դգալ նշի ձէթ, եւ ա՛ռ յանուն Յիսուսի Քրիստոսի։

Կթխայ փոքր, որ տան վատուժ մարդոյ։ Ա՛ռ թառանկոյն, խիարշամպէի մէջ տասն տասն դրամ. եւ դի՛ր ՚ի թրջոց. ա՛ռ պասպայիճ ձարձատ այրած տասն դրամ. սենեմաքի հինգ դրամ. ձարխոտ, եւ թորթ հինգ հինգ դրամ. սպիտակ չամիչ կաթփած տասն դրամ. մանիշակ, նոնոֆար, կարմիր վարդ, ըռազիանէ, հացհամեմի հունդ երկու երկու դրամ. յունապ հնգետասան հատ. սպոտան քսան հատ. սալորչիր քսան հատ. դիր զայսոնք ՚ի կճիճ մի, եւ ա՛ծ ՚ի վերայ երեք կարգ եւ կթխայ ջուր, եփէ ինչոր մէկն մնայ, եւ ա՛ռ ՚ի վար՝ որ յեփչի. աճռէ եւ քամէ ընդ սուրբ քթեթ ՚ի վայր, եւ այդ ջրովդ աճռէ զթրջոցն աղէկ, քամէ ընդ ձարէմաղի, լի՛ց ՚ի վերայ երկու նուկի նշի ձէթ, տուր յանուն Քրիստոսի։

Այլ ամենայն՝ որ դեղ կամենայ առնուլ, պարտ է յայնժամ առնուլ՝ որ չլինի աւելի շող կամ հով, յաշուն եւ ՚ի գարուն. յառաջ պատրաստ կենայ. երեք օր խմէ մուխլ զայս։ Ա՛ռ յունապ, սալորչիր տասն տասն հատ. սպիտակ չամիչ տասն դրամ. քերած պասպայիճ եւ ձարձատ արած երկու դրամ. ըռազինէ, հացհամեմնի հունդ երկու երկու դրամ. տուղտ, թորթ, ձարխոտ, մանիշակ, նոնոֆար, կարմիր վարդ մի մի դրամ. եփէ ու քամէ ՚ի վերայ կոշկոռ մի շաքարի. եւ ա՛ծ ՚ի վերայ դգալ մի նշի ձէթ, եւ խմէ։ Եւ զմարմինդ ջեր պահէ այդ երեք օրտ. եւ ՚ի յամէն ահոկ կերակրոց պատրաստ կալ, ՚ի թթուէ, ՚ի կծւէ եւ յաղի իրաց. հաւ եփած կամ խորված, շշկի միս, կամ գառան, կամ ուլոյ, զօմին եւ բանջար, եւ անարատ գինի, բայց պարկեշտ ուտել եւ խմել, եւ ոչ աւելի։ Որ զդեղն առնուլ կամենայ՝ որովայնսն սպրկիկ պիտի, որ հովութիւն չլինի յորովայնն, ո՛չ խոցտուկ, ո՛չ մաղձշարժ, զի մահուչափ վնասէ՝ թէ յառաջ յորովայնն արատ կենայ. եւ դեղին հետ ՚ի հովէ պատրաստ կենայ. եւ թէ ժամն ջերմն լինի, զմարմինն աւելի չպիտի խողհրել. եւ երեք օր զայդ պատրաստ կերակուրդ կեր հետ դեղին, զատ ՚ի բանջրէն՝ եւ ջեր կենալ։

Եւ թէ դեղն փակուց այրնէ, նշանն այն է՝ որ փորն չկապի, եւ դեղին համն ՚ի ստամոքացն գայ. պարտ է մինչեւ սրբի դեղն ՚ի ստամոքացն՝ ՚ի կից կից տաք ջուր խմել եւ շրջել՝ որ փակոյցն ՚ի վեր գայ, եւ հետ շող ճուլապ խմէ, եւ պահ մի կենայ՝ որ փակոյցն ՚ի վայր ելնէ։ Եւ թէ խոստուկ ունենայ, ա՛ռ հինգ դրամ մանիշակ, եռցո, եւ քամէ ՚ի վերայ տասն դրամ շաքարի. եւ թէ լուծութիւն ունենայ հետ խոցտուկին, դգալ մի պզրղատուն եւ ըռահնի հունդ բովհրէ, եւ հետ մանիշակ ճուլապին տուր որ խմէ։ Եւ թէ կապի կարիք չկայ, մանիշակ ճուլապդ մէն տուր, որ խմէ. եւ զոտքն եփած մախըրջուրն դնել՝ կապէ։ Հաւկթի դեղնուցն, եւ ՚ի ներք սակաւ մի կիր, որ զերդ փաղաղ լինի, եւ ՚ի վերայ փոքր փորոյն կապէ. եւ թէ հով դիպի, կամ խոցտուկ շարժի, կամ կրկնակի լուծումն լինի, զայդ կապերտ արա։ Այլ յառաջ ջրէ պատրաստ կենայ պարտ է՝ որ չսնկի յայտ, զի մահօրն ՚ի մօտ է։

Շարապ եւ մաղձդեղ, որ քաղէ զսաֆրան եւ զդեղնութիւնն։ Ա՛ռ երեք դրամ դարիսենի, ջնջխէ եւ ձգէ ՚ի նուկրայն. եւ երեք դրամ անիսոն. սումպուլ, մազտաքէ երեք երեք դրամ. մուխլազրախ երեք դրամ. աղա ՚ի հաւանն ընդ իրար, եւ ձգէ ՚ի նուկրայն, լից ՚ի վերայ երկու հարիւր դրամ ջուր, եւ եփէ որ երեքէն մէկն մնայ. ա՛ռ ՚ի յետ եւ դիր ՚ի զատ, եւ քամէ, եւ խառնէ յայդ ջուրտ հարիւր չորս դրամ սերկեւիլի ջուր. եւ ձգէ ՚ի ներք երկու հարիւր դրամ շաքար, եւ եփէ՝ զերդ որ այլ շարապի ռասմ է, ինչ մնայ ամէնտ երկու հարիւր դրամ. եւ ապա ձգէ ՚ի ներք քսան դրամ վարդէջուր, եւ առ ՚ի զատ՝ որ հովնայ. եւ ձգէ ՚ի ներք տասն դրամ սակամոնի. առնելոյն տասն դրամ։

Նշանք լուծման մաճունի այս է, որ օգտէ կոլնջի, եւ ամենայն ցեղ մաղձոյ։ Ա՛ռ սերկեւիլ կամ խնծոր, կտրէ եւ եփէ գինւով. ծեծէ՝ որ ընդ մաղն ՚ի վայր ելնէ, դրամակշեռ երեք հարիւր. ա՛ռ մեղր եւ եփէ, եւ զուֆրն ա՛ռ վերհարիւր դրամակշիռ. ա՛ռ թրպութ, հալիլէ քապուլի եւ դեղին, եւ պալիլաճ ՚ի կտէն հանած, սեւ հալիլայ, շիրամլաճ, մանիշակ, յամէն մէկէ քսան դրամ. աֆթիմոն տասն դրամ. անիսոն, մազտաքէ, զանճապիլ, քիթրէ հինգ հինգ դրամ։

Այս ուրիշ է։ Ա՛ռ սումպուլ, խարանֆուլ մի մի դրամ. ղարաֆուր, որ է դարապղպեղ, երեք դրամ ըռուպ. ալսուս հինգ դրամ. պասպայիճ քսան դրամ. սուրինճան տասն դրամ. պուզիտան տասն դրամ. ղարիղօն քսան դրամ. փեննայ հինգ դրամ. զաֆրան մի դրամ. պղպեղ երեք դրամ. դարիսեն հինգ դրամ. աղա՛ եւ մաղէ՛. եւ եփէ զմեղրն եւ զխնծորն ընդ իրար, մինչեւ ՚ի թանձրութիւն դառնայ, եւ ա՛ռ դիր ՚ի հովն. եւ նշի ձիթով մշխէ զայս լոսած դեղերս, եւ ՚ի ներս լից, եւ խառնէ ինչոր հովնայ, որ չկուտկտի դեղերս. եւ տո՛ւր ամէն կարեց վեց դրամէն մինչեւ ՚ի տասն՝ ըստ ուժոյն. ապա այլ աւելի մի՛ տար։

Վասն մաճունի՝ որ լուծումն առնէ, եւ հանէ զքամին յաղեցն, եւ սրբէ զստամոքսն ՚ի պալղամէ, եւ օգտէ կոլընջի, եւ հալածէ զթուխմայն, եւ զբորբոսն՝ որ լինի ՚ի ստամոքացն ՚ի բերանն, եւ ՚ի պալղամէ սրբէ։ Ա՛ռ ամրաւ ընտրած վաթսուն դրամ. դիր ՚ի աման, եւ լից ՚ի վերայ բարկ քացախ գինւոյ վաթսուն դրամ. եւ դի՛ր օր մի եւ գիշեր մի ՚ի թրջոց. եւ ձեռօքդ աճռէ, եւ ընդ խոշոր մաղ ՚ի վայր անցո. եւ քանի ղիր չաքդ՝ սպիտակ մեղր ա՛ռ ՚ի յինքն խառնէ՛, եւ զանճապիլ, դարիսէն, պղպեղ երեք երեք դրամ. սատափի տերեւ չորս դրամ. նուշ կեղեւած չորս դրամ. սակամոնի երկու դրամ եւ կէս, սպիտակ թրպութ՝ քերած զդրուցի կեղեւն, երկու դրամ. զայս դեղերս ծեծէ եւ զնուշն՝ ուրիշ ուրիշ, եւ յայտ մեղրտ եւ ամրաւդ խառնէ, եւ շաղւէ՝ որ միաւորի, եւ յաման դիր. երբ ՚ի պէտս անկանի ոք յայս ցաւերս, առցէ ՚ի սմանէ ըստ ուժոյն, թէ պիտի լուծման՝ առնու ուժով, հինգ դրամ, եւ ոմանք չորս. եւ թէ կոլինջն ուժով լինի, դու եօթն դրամ ա՛ռ. օգտէ Աստուծով։

Սփուփ վասն արեան եւ խիստ լուծման։ Ա՛ռ քահրիպար, եւ յատպէ, ճուլինար, եւ աղբրաց արիւն, գղթոր, քաղցր նռան քիթ, սեւ չամչի կուտ կամ խաղողի, աղընծէ զինքս, եւ լեսէ՛ խիստ մանտր. եւ եթէ ոք յայս ցաւերս անկանի, դու տո՛ւր զինքս թերխորով հաւկթով, կամ խնծորի շարապով, կամ հապալասի. եւ թէ հետ կերակրոյ կարես տալ՝ զինչ եւ իցէ կերակուրն, երկու կամ երեք տարպայ. թէ չօգտէ, դու այլ մի՛ մնար հիւանդին։