Քերթուածներ

ՔՆԱՐ ԵՒ ՇԻՐԻՄ

Որպէս եւ սիրտ իմ փշրեցաւ, եւ դո՛ւ, Քընա՛ր, բեկցիս ջախջախ.
Շատ իսկ ի յողբս ու ի թախիծ վաստակեցաք ի միասին.
Հանգոյն կողերց ուռենեաց թելքդ արտասուաց լըցան ցօղով.
Զեղերերգ ցաւոց միայն գտեալ առ քեզ յարմարադէպ՝
Ողորմ մահուան իմ սիրելեաց գնացեր յաճախ յուղարկաւոր.
Եւ կոծակից լեալ սոխակին, հողմոց ի սոյլ ցրտաշունչ,
Առ սընարըս նոցին շիրմաց դու ընդ լուսնին ցանգ հսկեցեր։
Յետ անուշիկ ձայնին մօր առ մանկութեանն իմ որրանաւ,
Որ ըզմանկիկ հոգեակն իմ գրգէր ի ծոց սիրոյն անճառ,
Որպէս աղու աղաւնեակ գգուէ ըզձագ իւր նորաբոյս,
Ի հըմայս մայրենի անհուն գըթոյն զիս վարժելով՝
Թեւածել անփորձ կենաց ի ծաղկաւէտն ի գրգարան,
Ա՜հ, է՞ր ոչ այլ ձայն քաղցրութեան ինձ հրաւիրակ չեղեւ խնդի.
Է՞ր եւ դու, Քընա՜րդ իմ, ո՛չ պըսակեցար յոլորս վարդից։
Յակումբ պարու գեղեցկահոյլ, ուր զուարթութիւն խայտայ ի թինդ
Եւ հոյզ ծաղկանց փրփրադէզ մատռըւակէ քաղցր օշարակ,
Դու ոչ ընկեր հաճիս լինել այն հրճուանաց անապակին,
Ոչ երգաբան մնչես յորդոր օրիորդաց ի պըսակին,
Որք ի խորան մատչին սիրոյ կապտեալ ըզթերթըս վարդենեաց.
Զա՞յն խորհիցիս, թէ զերդ ծաղկունս են վաղանցուկք հարսունք սիրոյ։
Ի խրախճանս իսկ մըտերմաց եւ ի կայտիռ փափկիկ ոտից,
Ընդ որպիսո՞ւմ դու սեաւ ոգւոյ լինիս արդեօք գաղտ խօսակից.
Զի յանկարծ նըսեմաստուեէր թըւիս փոխեալ յանտառ նոճեաց,
Հեռի ի ծաղկոցաց, ուր կոյսք ճեմեն ՚ւ անբիծ տատրակք,
Հեռի յամենայնէ, որ շնչէն սիւգ երանութեան,
Եւ մօտ միայն ուր բու ի լուռ հեծէ կեղերջ մահաշըշուկ։
Նա սառնաասոյզ վերայ լերանց ՚ւ ի ծաղկածիր դաշտըս Հայոց
Քանի՜ցս անժոյժ թռուցեալ թեւօք, գորովաղէտ դու գուսա՛ն,
Երգս հայրենիս փորձեցեր. քեզ ըզդարձուած ետուն աւերք,
Եւ շիրիմք նոճեպարփակ տխրահնչակ կրկնեցին վանգ։

Քընա՛ր, քո մի՛ անգամ եւեթ դադարեցին արտասուաց շիթք,
Եւ կոյս մատամբ Յոյս ըզտըխուր պատառէր քօղ ըզճակատուդ,
Մինչ Սէր ոսկի իւր թեւօք պարայծիկ եկեալ ըզքեւ՝
Շարժէր ըզլարսդ յաղեբախ յերգս ի մրմունջ սրտահաճոյ
Առ մեղուշըն Նազենիկ, առ աչագեղըն կոյս քնքոյշ.
Յայնժամ զիա՛րդ ի ծոցոյդ ծաւալեցան դաշնակութիւնք
Մշտահոսան իբր յաղբերէ յիմ սիրտ ցամաք եւ ծարաւուտ.
Զի՜ գեղեցիկ կոյսն էր ամբիծ եւ փարելի հոգւոյս իմոյ։
Այլ աւա՜ղ, ի բարձրադէտ ի դարեւանդ Եդեմական
Տնկեալ էր նա, վարդ անմահից, գութ կաթոգին հրեշտակաց
Խնամածուք նըմին ի լոյս ի ցօղ աստեղց սընանելում։
Իմ յոյժ նրբին էին թեւք, եւ բիւր տենչանք վառեալ ի ծոց.
Ուստի զայս առ ստորեաւ ոգեմ ուղերձ սիրատարփիկ։
«Զի՜ խանդակաթ ես, օրիո՛րդ, դուստրըդ սիրոյ եւ փափկութեան,
Զի՜ տարփալի իցեն երկինք ՚ւ աստեղունք, թէ քո պէս ծիծաղին,
Եւ հրեշտակք արքայութեան, թէ քո նըման իցեն փափկիկք.
Ո՜հ, ե՛կ, թըռի՛ր առ իս, Քո՛յր իմ, եւ յանապատ սրտի իմոյ
Դու փթթեսցիս անուշաբոյր, եւ զերդ պիւլպիւլ դիւրագորով
Անդ մընչեսցէ սէր քոյին երջանկութեան ընծայաբեր.
Եւ թէ ի քոյդ ի փափկալուր առ իս ի ձայն բարեբաստիկ
Ոգենորոգ զարթնու հոգիս ՚ւ առոյգ տիոցս իմ դալար,
Նըւիրեցից քեզ ըզծաղիկս երիտասարդ իմոյ կենաց.
Վասըն քո իմոյ քնարիս զըւարթասցին լարք տխրական,
Ըզքոյդ միայն ցանկալի մրմընջելով անուն չքնաղ։
Ե՛կ, սպիտա՛կ իմ նազելիս, յորմէ հետէ տեսի ըզքեզ,
Երանութիւն լուսածղի բազկօք զինեւ փարեցաւ,
Յոյժ առաւել լուսապայծառ զգեցաւ հանդերձ բնութիւնն անհուն,
Առաւել քաղցր հնչեցին տիեզերաց դաշնակութիւնք,
Եւ ոսկեթոյր մանկութեան աւուրք կենաց գեղածաղիկ,
Հիւսեալք ընդ վարդս ի մի փունջ, առաջնորդեալք ի յուսոյ,
Ինձ յանդիման եկեալ ըզհէք անձն իմ լըցին անուշութեամբ.
Ե՛կ, Քո՛յր իմ, թէ եւ ընդ հուպ ակնարկեսցէ ինձ մահ խոժոռ,
Ի մի համբոյր եւ ի նայեացդ կեցից ես դարս բիւրապատիկ։

Յարեաւ Քընարս ի գեղգեղել, այլ ոչ եւս էր նազելին այն.
Մահկանացու այն հրեշտակ թէպէտ անթեւ, այլ շոյտ փախեաւ.
Եւ ո՞ւր արդեօք ծածկեցար դու…լեղի՛ է յոյժ յետինն ողջոյն,
Որ անճաշակ ի քաղցրութեան գընայ յետին համբուրի։
Տրտմազդեցիկ իմ Քընա՜ր, ե՛կ ընդ իս, այլ ոչ խաբեսցիս,
Առաւել հաճոյ եւ անկ՝ գիտեմ՝ իցեն քեզ եղերերգք։

Ի խորշ ուրեք Վոսփորոնի բըլուր մի կայ ապառաժուտ,
Որ զինքն ի ծովըն նայի ծիծաղ ծաւալ առ իւ ոտիւք.
Ո՛չ առ նովաւ ոսկեհունձ ծածանին մարդք եւ արտորայք,
Ո՛չ վարսագեղ ծառոց շարք, ոչ արծաթի ջուրց խոխոջանք.
Հողմն, որ անդէն փըչէ, ըզթեւս թացեալ յալիս Ելլեսպոնտեայ,
Տխրագին թափառի, զի չիք ծաղիկ առ ի գգուել.
Ո՛չ անդ շըքեղ դաստակերտք, ո՛չ հանգըրուանք անդէորդաց,
Այլ ի գագաթըն մի ծառ եւ մի բնակիչ կայ ընդ ծառով,
Մի բնակիչ անդ ընդ ծառով, եւ այն ծածկեալ է ի հող,
Եւ այն եղբայր իմ է, աւա՜ղ, բարձեալ յինէն վաղամեռիկ։
Եղբա՜յր իմ, դու ընդ այս ծառովս ախորժէիր բազմիլ ըստէպ,
Որ զհովանին շնորհէր քեզ ըզփուտ տերեւս իւր արդ սփռէ
Ի վերայ շիրմիդ, ուր ես բազմիմ տըխուր եւ մըտախոհ.
Նախանձեցայ քում հանգստեանդ, ընկա՛լ եւ զիս, ո՜հ, ոչ թողից
Վարատական տերեւոց լինել միակ ընկեր շիրմիդ…
Այլ այս ո՞ւստի յանկարծ հնչեն երգք ի ժամուն խաղաղական.
Ջինջ ի նըշոյլ լուսնակին, որ ծիծաղի յերեսըս ջուրց,
Բազմահոյլ դիտեմ ամբոխ երկայնաձիգ առ ծովափամբ,
Ճեմ ըզճեմի եւ զուարթառատ խայտան ի գիրկ զբօսանաց.
Աստեղք, կաճառք լուսահոս, որ ի կամար ցոլան երկնից,
Թըւին ըզխինդ եւ զբերկրանս տեղալ յերկիր ընդ շող իւրեանց.
[1] Ի զեփիւռին մեղմիկ շունչ եւ ի գեղգեղ երաժշտաց
Սահարկեալ գընան մարդիկ երջանկութեան յալիս վըճիտ.
Աստ ուր կամս՝ շիրիմ մահու, եւ անդ հաճոյք բերկրապատար.
Այդչա՜փ մօտ իրերաց սուգ, տրտմութիւն եւ հեշտ վայելք:
Այլ գիշերըն տխրամած ահա՛ պատէ տակաւ զերկիր,
Զերդ սեւադէմ թշուառութիւն զոսկեղինիկ աւուրց ըզդէմս.
Լռեցին նըւագք եւ ամենայն ընկլաւ ի խորըս մթութեան։

Այլ դու կա՛ց, մընա՛, լուսին. մի՛ զմտերիմդ թողուցուս զուրկ,
Մի՜ եւ զայս վէմ ցրտահար. ո՜հ, սիրեցի ես ըզլոյս քո
Ի մատաղ տիոց իմոց, զի դալկահար ես իբրեւ զիս.
Իբր յիմ ճակատ եւ ի քոյդ մելամաղձիկ բնակին խորհուրդք.
Սիրեցի ըզփայլդ հեզիկ, որպէս զայտից իմ Նազենկան,
Եւ զճառագայթըս քոյին, իբր ոսկեթել զիւր խոպոպիս.
Տե՛ս, փշրեմ աստ զիմ Քընար. լուսի՛ն՝ մաղթեմ յետին հայցուած,
Մի՛ զուրկ թողուս ըզմըտերմիդ ըզցուրտ դամբան մենաւոր։