Ը.
ԵՐԱՆԻ՜ ԽԱՂԱՂԱՐԱՐԱՑ ԶԻ ՆՈՔԱ ՈՐԴԻ ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԿՈՉԵՍՑԻՆ

Չիք բարի՝ եւ ոչ գերագոյնն բարեաց Սէր, առանց խաղաղութեան՝ որ յանձին եւ որ ընդ մարդկան, որոց առ ի քաղաքավարել ըստ օրինաց աշխարհի, հարկ է ըստ խրատու Առաքելոյն՝ «Զխաղաղութեան զհետ երթալ ընդ ամենեսին»։ Այլ եւ ի հանապազորդեան փորձոյ յայտ է՝ զի ոչ է դիւրին ստացուած եւ պահպանութիւն խաղաղութեան. եւ մարթ էասել, եթէ այլք ի լաւութեանց՝ պարգեւք են յԱստուծոյ, իսկ սա աստուածայնագոյն եւս է, եւ պարզապէս՝ ըստ Առաքելոյն՝ ճշմարիտ «Խաղաղութիւն Տէր մեր Քրիստոսս է». ապա չկայ չմնայ անձին զգօնի, բայց հետեւել Քրիստոսի որ յանմատոյց յաւիտենական անդորրութենէ իւրմէ՝ ել եկն, եւ «զմիջնորմն (անջրպետ երկնից եւ երկրի) քակեաց, եւ արար զերկոսեանն մի». ընդ որ սքանչացեալ վերնական զօրութեանցն՝ երգ նախաձայն երգեցին՝ «Փառք ի բարձունս Աստուծոյ. յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն». եւ ինքն Տէր՝ ի շրջելն յաշխարհի աղմըկելոյ՝ կենմաբեր աւետարանաւն քարոզէր, «Ես եկի զի զխաղաղութիւն ունիցիք, եւ առաւել եւս ունիցիք»։ Նա եւ վերջին աւանդ կտակաւ եթող աշակերտացն, «Զխաղաղութիւն զիմ տամ ձեզ». եւս եւ ի նորոգ կենդանութեան եւ ի նորաբոյս անմահութեան՝ առաջին ողջոյն առ նոյնս՝ «Խաղաղութիւն ընդ ձեզ»։

Այլ, բա՜բէ, ի յեղյեղելն զայսոսիկ՝ սոսկումն իմն յանկարծոյն յիս հարկանի. եւ սուսեր իմն շողացեալ տեսանեմ քան զքերովբէականն սպառնալից՝ շրջանակեալ ընդ երկինս եւ ընդ երկիր. եւ ո՞ւր է Խաղաղարարն՝ որ ժողովեալ զսուր եւ զսուին՝ կոփեաց ի խոփ եւ մանգաղ, ՛ եհան զհօտ իւր պարարեալ յարօտս հանգստեան, եւ մակաղել զգայլ ընդ գառին։ Միթէ փոխեա՞ց զբարբառն համբոյր, եւ միւսանգամ յօտոցն եւ գերանդի՝ ձուլեցան ի սուսերս եւ ի տապարս. եւ որոտալով հնչէ, «Ոչ եկի խաղաղութիւն արկանել այլ սուր»։ – Եթէ չիցէ ամբարշտութեան՝ դրդէի ասել, Ձայնդ այդ ձայն է խստութեան Եսաւայ, այլ շրթունքդ եւ ձեռնդ՝ Յակովբայ են հեզոյ։ Հզօր է սուր քո, Քրիստոս, այլ հզօրագոյն եւս է սէր քո. եւ ես ի սէր քո վստահացեալ չերկնչիմ ի սիրոյդ. քանզի դու ինքն պատուիրեցեր երկնչել յայնմանէ միայնոյ՝ որ սպանանէ միանգամայն զմարմին եւ զհոգի. իսկ դու՝ գիտեմ՝ զի զհոգի կեցուցանես եւ զմարմին սրբես. քանզի սուր քո սրեալ է սիրով. հարուած դորա՝ բժշկութեան է դարման. ոչ է պատերազմ քո պատերազմն կորըստեան, եւ ոչ արուեստ քո ըստ հնարից որդւոց մարդկան։ Սուր քո եւ խաղաղութիւն՝ միահաւաք են. ի միում դիմի զինուդ՝ կտրուածն, եւ ի միւսում՝ կարուածն. որպէս ոչ է խաղաղութիւն քո աշխարհային, ըստ վկայութեանդ, եթէ, «Ոչ որպէս տայ՝ տամ ես» զայն, այսպէս եւ սուր քո արկեալ յերկիր՝ ոչ է հոգեկոտոր՝ այլ հոգեկեցոյց։

Խաղաղութիւն աշխարհի՝ թմրութիւն իմն է եւ անզգայութիւն՝ առ կատարեալ կեանս. ի վերին երեսս հանդարտ, ի խորս հոգւոցն խռովք. Քրստոսի խաղաղութիւնն թէպէտ եւ խռովիցէ խորշեցուսցէ զմարմին, հանգուցանէ զհոգին. հատանէզհանգոյցս հակառակութեանց մարդկան եւ հաստատէ նոր կապանս հաշտութեան։ Սուր Քրիստոսի արկանի ոչ միայն ընդ հոգի եւ ընդ մարմին, այլ եւ ընդ մարդիկ եւ մարդիկ։ Սուրն այն հատու խրատէ խաղաղել յանձինս զկագ եւ զկռիւ կրից հոգւոյն եւ մարմնոյ, նախ անձամբ անձին եւ ապա այլոց լինել խաղաղարարս։ Առաջին ուսումն իցէ մեզ հանդարտելն յանձինս մեր լռելեայն, օրինակ իմն Քրիստոս յերեսնամեայ տնակեցութեանն. երկրորդ, քաղաքավարելն ընդ մարդկան, որպէս նա ի շրջելն յաշխարհի՝ քարոզութեամբ եւ բժշկութեամբ. հրաշալի իմն եւ երրորդ՝ հնարիւք եւ դեղով հաշտութեան երկնից եւ երկրի. կամ Աստուծոյ եւ մարդոյն, խորհըրդով հանապազօրեայ՝ զենման իւրոյ, սուր անճառելի արկանելով անբաժանաբար ընդ աստուածութիւն իւր եւ ընդ մարդկութիւն։ Համառօտ ասել, կենցաղավարութիւն Քրիստոսի, վարդապետութիւն Քրիստոսի եւ Պատարագն Քրիստոսի՝ լիցին մեզ այսօր օրինակք ճշմարիտ խաղաղութեան եւ խաղաղարարութեան։

Ա

Քանզի կենցաղ կրօնաւորի սերտագոյն նմանողութիւն է կենաց Քրիստոսի, եւ մանաւանդ որոց ըստ մեզ ի տղայ տիոց նուիրեալս է ի կրթութիւն կրօնիցս, ըղձալի է յամենայն քայլափոխս կոխել զհետս նորա, ըստ վարուցն եւ գործոց յիւրաքանչիւր չափու տիոցն։ Ցաւէ մեզ զի այնքան թաքուն եկեաց յերկրի Քրիստոս մինչեւ բաց ի տղայութենէն եւ ի քարոզութենէ եւ ի կատարածէն, չաւանդեցին մեզ աւետարանիչքն եւ առաքեալք՝ զմիջակ կենաց նորին եւ զմեծի մասին։ Սակայն քաջ իսկ բովանդակեաց ոմն ի նոցանէ զայնր ժամանակի գործս Քրիստոսի՝ ասելով. «Էջ ի Նազարէթ (ընդ ծնողացն). եւ էր նոցա հնազանդ եւ Մայր նորա պահէր զամենայն զբանսն՝ ի սրտի իւրում. – Եւ Յիսուս զարգանայր իմաստութեամբ եւ հասակաւ, եւ շնորհօք Աստուծոյ եւ ի մարդկանէ»։ Շատ լիցի մեզ այս յուսումն եւ ի կրթութիւն վարուց, եթէ գուն գործեսցուք՝ ըստ զգաստութեան Մօր նորա եւ մայրագրիս մերոյ՝ գիտել քննել եւ պահել զօրինակ վարուցն եւ զբանսն՝ ի սրտի մերում. եւ ոչ զբանսն ինչ միայն, այլ եւ զլութիւնն եւ զթաքնութիւն, որ ոչ ընդհատ ի խօսից՝ ազդու է այնմ՝ «որ ունիցի ականջս լսելոյ». զի ոչ միայն յառաջին կեանսն, այլ եւ մինչ «յերկրի երեւեցաւ եւ ընդ մարդկան շրջեցաւ», նոյն եւ յայնժամ երբեմն՝ «չոգաւ թաքեաւ ի նոցանէ», յորոց միջի շրջէրն. որպէս զի ուսցուք եւ մեք խօսել ի ժամանակի եւ լռել ի ժամանակի. եւ յառաջ քան զմխիլ ն ժողովս՝ կալ առանձինն ընդ Քրիստոսի եւ կրթիլ ընդ նմա զկեալն առանձինն եւ ընդ մարդկան. բայց նախ քան ընդ սոսա՝ զկեալն հաշտութեամբ յիւր ուրոյն մենարանի եւ յիւր ուրոյն անձին։ Արդ, զի առաջին ամք կենաց մերոց՝ ի վարժարանս զարգանան, եւ անդ առնուն զսկիզբն ուղղութեան՝ վարք մեր եւ ընթացք առ յապայն, հարկ է մեզ անձանձիր եւ անխնայ ջանիւ կրթիլ եւ կրթել զօրէնս կրօնիս։ Որքան բարեպատեհ է ժամանակս այս՝ այնքան եւ զգուշութիւն պիտի անկատարիցն տիօք, որք ամ ըստ ամէ յառաջին յաստիճանս կատարելոցն տիօք եւ ի նմանութիւն, որոց իցի՜ւ թէ կարողութիւն էր ասել ընդ Պօղոսի, «Նմանողք ինձ եղերուք, որպէ, եւ ես Քրիստոսի», եւ ոչ լսել յանդիմանութիւն, «Բժիշկ, բժշկեա զանձն քո» նախ, զոր յանդիման ամենացուն դատափետ առնես։ Արժան էր եւ ինձ այսօր անձնադատ եւ արտադատ յանդիմանութիւն, այս՝ վասն պաշտաման յոր ըմբռնեալս եմ. այլ զի հարկի ի վերայ կայ ի ժամուս, հարկ է եւ յիշեցուցանել. զի կրթութիւն համբակաց մերոց ոչ ի վերակացուս եւ յուսուցիչս եւեթ է ապաստան, այլ եւ յիւրաքանչիւր ոք ի միաբանակեցաց. ոչ է հրաման ամենեցուն՝ ուսուցանել բանիւ, այլ ամենեցուն պարտ են օրինակ բարի վարուց լինել, ըստ Քրիստոսի, որ «Սկսաւ առնել եւ ուսուցանել»։ Քաջ գիտէ ամենայն ոք, զի որքան եւ խրատեսցէ վերակացուն՝ ցածահայեացս լինել եւ մի՛ քննել զայլս, սրագոյն եւ ճարտար են աչք եւ ականջք մանկանց՝ յորսալ արտաքուստ զպատշաճ եւ զանպատշաճ. եւ եթէ կամիմք եւ եթէ ոչ՝ ճանաչեն փոքր ի շատէ եւ դատեն զվարս եւ զգնացս մեծի եւ փոքու. ի տեսութենէ եւ ի լրոյ անտի՝ առնուլ միայն խրատ զգօնութեան եւ բարւոյն միայն հետեւել, գործ կարեւոր, այլ սակաւագիւտ շնորհ յայնս հասակի, որպէս եւ յանձանց փորձոյ գիտեմք, յորում երագ է տպաւորութեան տեսլեանն եւ յամր կամ թերի՝ընտրութիւնն։ Յայսր վերայ՝ արժան է մեզ կարեկից լինել եւ ազդել մանկածուաց՝ զոր ինչ ի նոսա նշմարեմք, զի առաւել տեսանեն աչք բազմաց քան սակաւուց, եւ յուշ լիցի նոցա երկոքումք եւ վարիլ եղանակօք ի մարզելն, ըստ առաքելական հմտութեան, եւ յանդիմանել սաստիւ վարդապետօրէն, եւ՛ հայրօրէն՝ մի՛ զայրացուցանել զորդիս, եւ առաւել մի՛ զայրանալ. յիշելով զիւրեանց իսկ եռանդն՝ յայն տիս եւ ի տեղիս։ Դարձեալ, մի այնքան զլաւութիւն դաստիարակելոցն ի հմտութիւն դաստիարակին հաւատասցուք, զանուղղութիւնսն ի տգիտութիւն նոցին, որքան ի մերս համաձայնութիւն ընդ դաստիարակսն, եւ մանաւանդ ընդ կանոնս եւ կարգս Ուխտիս, որոց հաւատարիմ պահպանութիւն՝ առաւել քան ի նորընծայիցն եւ դեռուսից՝ յուսելոցն եւ ի վարժելոցն պահանջի. եւ որքան ոք վերագոյն է կարգաւ եւ հասակաւ՝ այնքան եւ առաւել ի նշաւակի կայ, եւ ի հեռուստ չնչին կամ եղծիչ լինի բանից վերակացուացն։ Ո՜ տայր ամենեցուն լռելեայն դաստիարակ լինել մանկտւոյն՝ առաքինազարդ վարուք եւ կերպարանօք, եւ ի մանկտւոյ անտի առնուլ վերստին զճաշակս հլութեան եւ երկիւղածութեան, որպէս Մայրն՝ որ պահէր ի սրտի իւրում զբանս միածնի մանկանն. զի որպէս հրաշակերտն այն մանուկ՝ գիտէր եւ՛ հնազանդել ծնողացն, եւ՛ շինել զնոսին սխրալի վարուքն անգիտօրէն իմն գիտեն եւ բարօմոյն ամօթխած մանկունք՝ լինել օրինակ շինութեան՝ ծերոց անգամ։

Բայց, մեր թողեալ արդ զՆազարէթ՝ գնասցուք ի Գալիլիա, ուր Նիկոդիմոս զարգացեալ տիովք եւ հրահանգօք, այլ ոչ ըստ բաւականի, վարանեալ կայ, եթէ զիա՞րդ մարթ իցէ վերածնանել եւ մանկանալ առ ի մարզել ի կարեւորս իւրում չափու զի անցեալ է ժամանակ ուսման, բայց ինքն տակաւին անուսումն է. զգայ ի ներքւոստ պէտս խաղաղութեան. զի ոչ են հաշտ միտք եւ կամք, հոգի եւ մարմին։ Քանի՞ցս չիցէ եւ մեր լուեալ եւ հանեալ եւս հառաչանս, թէ տա՞յր ոք անդրէն մտանել կամ լինել որպէս յաւուրս նորընծայութեան մերոյ եւ ի կեանսն վարժարանի։ Չասացից զի զուր է այսուհետեւ յոգւոց ելանել վասն ամացն անցելոց՝ զոր ոչ քաջ յարգեցաք. յասացից եւ զտաղտուկն երբեմն ի յաճախ լրոյ խրատուց եւ յանդիմանութեանց, որոց թերեւս այժմ կաթոգի լինիմք, այլ լուիցուք զ Քրիստոսին առ Նիկոդիմոս եւ առ նմանիս. «Պարտ է ձեզ վերստին ծնանիլ. Եթէ ոքոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի Հոգւոյ՝ ոչ կարէ մտանել յարքայութիւն Աստուծոյ»։ Առ ի գիւտ ցանկալի խաղաղութեան անձին՝ արժան է հնարել զծնունդս զայս, ի ջուր արտասուաց զղջութեան, եւ ի հուր սիրոյ Հոգւոյն։ Ոչ է քեզ մարթ միւսանգամ մտանել ի մանկանոցս, բայց կայ քո մենանոց. «Մուտ ի սենեակ քո, եւ փակեա զդուրս քո. կա՛ց յաղօթս առ Հայր քո ի ծածուկ». զի «Սենեակ յաճախեալ՝ անուշանայ», ըստ բանի հեղինակի գրոց նմանողութեան Քրիստոսի։ Սիրեսցուք զօթեվանիկն մեր, առանձնանալ ինմին, մարզել՝ թէ ոչ եւ, զտղայութեանս մեր՝ այլ զերիտասարդութիւն՝ որ բռնագոյն եւս է, եւ զծերութիւն՝ ծուլագոյն. ցանկասցուք եւ գտցուք «զՍիրելին՝ ի սենեակս մեր». որպէս զի եւ առաւել փափագեսցուք վերնոյ օթեվանին աստէն առ փոքր մի ժամանակ մնացուածոյ կենացս՝ պանդխտեսցուք ընդ Քրիստոսի խշտիս մեր, զի եւ արժանի լիցուք ընդ նմին բնակիլ ի տան Հօր իւրոյ. վայելեսցուք առ վայր մի յառանձնութեան Յիսուսի եւ ընդ Յիսուսի. զնա առնելով ի վեր քան զամենայն՝ խորհրդակից եւ սրտակից, եւ առ նա դիմելով ի պէտս չքաւորութեան մերոյ. յորժամ զգայցեմք տակաւին ամբոխմունս եւ յուզմունս յոգւոջ՝ ի հնացեալ կրից եւ կարեաց անտի, զորս եթէ ոյ խաղաղեն շնորհք՝ մինչեւ ի մահ մարտնչին եւ ընդ նուաղեալ կենաց. ոչ ծերութիւն եւ ոչ հմտութիւն, այլ Քրիստոս միայն է յամենայն հասակի՝ խաղաղութիւն մարդոյ։ Արասցուք ի խրճիթս մեր, եթէ ի դէպ իցէ ասել. երիս տաղաւարս սիրոյ, մի Տեառն, եւ մի Տիրամօր եւ մի հոգւոց մերոց, եւ յաջողեսցուք գտանել զանդորրութիւնն ցանկալի. այն իցէ մեր տեղի ապաւինի եւ տուն հանգստեան, տապան ապրեցուցիչ ի ծփանաց սրտի. անդ սիրեսցուք հսկել հանապազ։ Եւ եթէ հարկ ի վերայ հասցէ առ փոքր մի ելանել արտաքս, մի դանդաղեսցուք դառնալ անդրէն, մի ինչ արտաքուստ ի ներքս բերցուք, բայց եթէ շիւղ մի ձիթենւոյ, զհաշտութիւն անձին ընդ ընկերաց։ Եւ եթէ ստիպիցէ հարկն յաճախել կամ յերկարել զկալն արտաքոյ՝ յաշխարհի, մի՛ լիցի մեզ ագռաւօրէն ի գեշս եւ ի շաղիղս շաղախիլ. այլ որպէս արտագրեալք ի հովտի տրտմութեան՝ անձկալ խաղաղաւէտ մենաստանի. նա՛ մանաւանդ, տաճար իմն շարժուն գնայուն արասցուք զմեզ ի մեզ, ըստ խորանին վկայութեան՝ յոր մտանէրն ստէպ Մովսէս՝ հարցանել զՏէր. ո՞չ ապաքէն «Տաճար Աստուծոյ էք դուք»։ Եւ առ այս չէ ինչ պիտոյ շատ աշխատութեան. խոնարհեսցի գամ մի գլուխ ի լանջս եւ յիշեսցէ զոր ի նմայն ընկալաւ եւ ամփոփեաց յառաւօտուն, զայցելուն, եւ զփրկիչ հոգւոց, բարձրեալ ի սրբոյ սեղանոյն եւ հանգուցեալ յիւրումն սրտի։ Զի՞նչ քան զայդ տեղի եւ տաճար անքոյթ եւ անդրժելի ի թշնամեաց։ Այսպէս առնէին եւ շրջէին եւ շրջեցուցանէին բազում ի սրբասիրաց, որոց վիճակեալ էր յաշխարհի քաղաքավարել, թող թէ որոց ի վանաց առաքիլ եւ ի նոյն վերադառնալ՝ յեի սուղ կամ յերկար ժամանակի։ Որ այսպիսի կամս ունիցի հաստատունս՝ կելոյ ընդ Քրիստոսի՝ նմա անմարթ է չկալ անվրդով եւ յալէկոծեալ աշխարհածովու, եւ ի խռովութեան իսկ խաղաղակեաց լինել. զի ասածիծ դարձեալ, «Խաղաղութիւն մեր Քրիստոս է». եւ Քրիստոս ամենուրեք է. «Ես ընդ ձեզ եմ, ասէ, զամենայն աւուրս, մինչեւ ի կատարած աշխարհի» եւ ի ծագս նոցին։ Զայս օրինակ մարթ է ոչ միանգամ եւեթ՝ այլ եւ բազում անգամ մեզ վերածնանել յորդիս Աստուծոյ, յանդորրու սրտի, եւ նովին խաղաղացեալ հոգւով՝ լինել եւ այլոց խաղաղարար, եւ կրկին ժառանգել զերանութիւնն Քրիստոսի։

Բ

Ի փչել Քրիստոսի յաշակերտսն զՀոգին Սուրբ, կատարեաց զխոստացեալ տուրս խաղաղութեան իւրոյ, որոյ եւ պաշտօնեայս եւ մատակարարս կացոյց զնոսա. զորս եւ եկեղեցի ծանուցեալ՝ խաղաղարարս աշխարհի կոչէ։ Նոցա աշակերտեալ եւ յաջորդեալ մեր իսկ՝ աստիճանաւ քահանայութեան եւ կրօնաւորութեան՝ կամք ի նմին սպասու. եւ այսպիսիք ճանաչիմք եւ պահանջիմք յաշխարհայնոց՝ ալէկոծելոց ի ծովածուփ կենցաղումս, պէսպէս մրրկօք, որ ի կրից բնութեան, որ ի հրապուրանաց եւ ի մոլութեանց, որ ի տգիտութենէ եւ յանհոգանալոյ, եւ որ ըստ դիպաց եւ արկածից ժամանակին։ Շնորհն Աստուծոյ եւ ընտրութիւն մեր՝ դէտս եւ այցելուս, խրատիչս եւ վարդապետս նոցա կացոյց զմեզ, եւ աւետարանիչս խաղաղութեան, եւ որպէս ճրագունս լուցեալս յաշտարակի ի զգուշութիւն երթեւեկացն ի քաղաքի եւ նաւուց դիմելոց ի հանգստարանն. եւ հարկաւորիմ ասել, եթէ «Տեսարան եղեաք հրեշտակաց եւ մարդկան»։Նաեւ թէ եւ ի խորս խցկանց մերոց կայցեմք, տակաւին չեմք ազատացեալք ի պարտուց սպասաւորութեան հոգւոց եւ վարդապետութեան, եթէ յաշխարհի եւ եթէ ի մենարանի, ուր եւ ուրեք զՔրիստոս պատարագեմք պաշտօնեայք եմք եւ բաշխողք շնորհաց նորին, յորս գերազանց՝ զխաղաղութիւնն եցոյց Առաքեալ. հովիւք եմք հօտի նորա՝ եթէ յարօտս եւ եթէ ի փարախի, ուստի հնար է մեզ եւ զմոլորեալսն ժողովել բանիւ եւ գրով ուղիղ գիտութեան. եթէ չիցէ ամենեցուն հրաւիրեալ յամենայն ժամանակի պատմել զբան Տեառն, սակայն մարթ է բղխել ի սրտէ զբան բարի, եւ առաքիլ ընդ ջուրս ընդ լերինս. նա եւ անմռունչ մաղթանօք՝ յաղօթանոցի եւ առաջի սեղանոյն, ուստի եւ ստէպ կրկնեմք ի պաշտամանն Խաղաղութիւն ամենեցուն. որ է բովանդակութիւն եւ առեղծուաց աւետարանին Քրիստոսի։

Աւետարա՜ն. ո՜վ ամենաքաղցր ամենագաղացիկ իր եւ անուն ի լուր եւ յիմաստ, զոր միայն, օրն խաղաղութեան մարթ էր հնարել։ Աւետարան, գիւտ եւ համբաւ ճշմարիտ բարւոյ զորոյ զհեղինակ եւ զհետաւողս նախատեսեալ Եսայիաս՝ հիացեալ գոչէր. «Իբրեւ զի գեղեցիկք են ի վերայ լերանց ոտք համբաւոյն աւետարանչաց խաղաղութեան». քանի՜ հեզ գնացք նոցա, եւ քանի՜ յանդուգն վազք նոցին՝ ընդ ձորս եւ ընդ բարձունս. որք ի հպել ոտից նոցա՝ ոչ խռովին եւ ծուխ արձակեն, այլ լերինք խոնարհին, խորք լնուն, դժուարինքն փոխին ի դիւրինս եւ առապարք ի հարթս. եւ ամենայն մարդ «լսէ զփրկութիւն Աստուծոյ մերոյ», եւ հաւատայ՝ եթէ արդարեւ «մերձեալ է արքայութիւն երկնից»։ Այսպիսի աւետեաց աղբերս իմն եւ շտեսարանս կարգեցաք ի Քրիստոսէ, արբուցանել եւ լցուցանել զոգիս մարդկան։ Ո՜րքան արժան է մեզ ընդունակ լինել այսպիսեաց բաժակաց եւ սերմանց՝ ի սփիւռս համատարած ագարակին, եւ յագուրդ հոգւոց ծարաւեաց եւ քաղցելոց կենաց հացին. եւ ո՜րքան մեծ բազմութիւն է կարօտելոցն ոչ «ի սով հացի եւ ոչ ի սով ջրոյ, այլ ի սով լսելոյ զբանն Տեառն. – զի ոչ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւ որ ելանէ ի բերանոյ Աստուծոյ»։

Աստուծոյ կամք եղեն խրատել խնամել զմարդիկ՝ ոչ ի ձեռն հրեշտակաց, այլ իւրեանց ընկերաց. եղբօր օգնական լինել եղբօր, կրողի՝ զկարեկիցն հոգալ, ցաւողի զցաւակիցն, եւ ամենայն հնարիւ խաղաղել զխռովեալ ոգիս։ Բայց զի մի՛ դեռակիրթք եւ անհմուտք՝ համարձակեսցուք յայսոսիկ, եւ հիւանդք՝ հիւանդաց լիցիմք բժիշկք, օրինակաւ իւրով ուսոյց՝ երկար ամօք կրթել նախ զանձինս յառանձնութեան՝ ի նախ յիշեցեալսն առ ի մէնջ կրթութիւնս, եւ ապա ելանել «շրջել զեղբարբք». մի՛ վաղվաղել թերուսումն եւ թերակատար՝ յաստիճան եւ ի պաշտօն, նա՜ թէ եւ բազում ամս ուսեալ իցեմք ի վարժարանի Յիսուսի, սակայն «մի է մեզ ուսուցիչ». եւ «մի՛ բազում վարդապետս լինել, եղբարք իմ». եւ մի՛ ախորժել լսել եւ «կոչել ռաբբի ռաբբի»։ Ուսցուք, ուսցուք, եւ դարձեալ ուսցուք ի լսարանի միայնոյ վարդապետին Յիսուսի, զի նա միայն ասաց եւ է «ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք»։ Պատգամք եւ բանք յաւիտենականք ծածկեալ գանձեալ են ի նմա, զոր ոչ բաւեն դարք ժամանակաց սպառել, այլ պարտք են մեզ խորամուխ լինել եւ արտայայտել որպէս եւ հրամայեացն. «Ձեզ տուեալ է գիտել զխորհուրդն արքայութեան. իսկ նոցա որ արտաքինքն են՝ ամենայնի ինչ առակօք լինի»։

Այո, Տէր Յիսուս, յորժամ զայսոսիկ լսեմ, զճշմարտութիւն ի ճշմարտէդ, զբան կենաց՝ յիսկաբուն Բանէդ, զլոյսդ՝ ի լուսոյ աշխարհի եւ ի ճառագայթէ Հօրն Լուսոյ, զգամ յոգւոջս՝ զի արդարեւ «արդ յայտնապէս խօսիս, եւ առակ եւ ոչ մի ինչ ասես. այժմիկ գիտեմք եթէ գիտես զամենայն, եւ ոչինչ է պիտոյ եթէ ոք հարցանիցէ զքեզ»։ Եթէ ճշմարտութիւն հզօրագոյն քան զամենայն հնարս հռչակեցաւ յերկրի, քանիօ՜ն եւս զօրեղ իսկաւանն եւ մարմնացեալ ճշմարտութիւն, որոյ աւետարանիչ արժանաւորեցաք կարգիլ. ո՜րքան յօժարութեան եւ զգուշութեան պէտք են մեզ ի պաշտամանս, ի քննութեան, ի գիտութեան, առ ընտրել զիսկականն ի սնոտի յիմաստութենէ աշխարհի եւ ի պանծացեալ բազում իրաց գիտութենէ։ Չասեմ խափանել զգիտութիւնս արտաքինս, այլ՝ «մի՛ դանդաչել յուսմունս օտարոտիս»։ Վարժեսցուք յոր ինչ եւ կարգք կրօնիս եւ պաշտամանս եւ պէտք ժամանակիս պահանջեն. վարժեսցուք իբրեւ Մովսէսն «ամենայն իմաստութեամբ Եգիպտացւոցն». (Գործ Է. 23. 28). որ իբրեւ աճեաց եւ զարգացաւ՝ «ուրացաւ կոչիլ որդի դստերն Փարաւոնի», այլ կացցուք ըստ նմին «յեկեղեցւոջ, յանապատին, ընդ հրեշտակին» այսինքն պարապել ի սրբազան դպրութիւնս, ի գիտութիւն անապատի՝ միանձնական կենաց, եւ զերկնայինս խորհելով՝ ըստ երկնայնոցն. արտաքին գիտութիւնքն լիցին որպէս տարերք եւ դերբուկք մտաւոր շինուածոյն, յորոց վերայ արկցին հիմունք հոգեւոր գիտութեանց, եւ բարձրասցի տաճար ճշմարտութեանն, պահելով միշտ ընդ Տիմոթեայ՝ «զաւանդն աստուածային, խոտորեալ ի պղծոց եւի նորաձայն բանից եւ ի հակառակութենէ եւ ի մոլարանուն գիտութենէ», եւ ի խաբէպատիր գեղերեսեալ վիպասանութեանց։ Փորձեսցուք զբարետեսակն, ընտրեսցուք զբարի բարին՝ ի նիւթ գործոյ մեղրաքատակ վարդապետութեան Քրիստոսի։ Յարգեսցուք զժամանակ՝ եւր ոչ բաւէ ի գիտութիւն նորանոր յայտնութեան տիեզերաց, եւ ի կարւեորսն պարապեսցուք՝ ի վկայեալս յողջախոհից եւ երկիւղածոց։ Մի՛ բուռն հարցուք զբազմաց, զի մի՛ յամենայնի թարակատար գտանիցիմք, կամ եւ ոչ շահ օգտի իցէ յայնցանէ։ Գանձեսցուք զգանձս գիտութեան Սրբոց, զոր ոչ կարիցեն ապականել ցեց եւ ուտիճք, աշխարհական հնարք եւ հոգք, այլ յաւէտ «որ ինչ ի շինաթ եկեղեցւոյ» եւ բարուց. ըստ օրինակի Հարց եւ միանձանց կարգացն՝ զորոց կանոնս եւ սահմանս ընտրեաց եւ մերոյս կրօնի հեղինակ, առ ի կարող լինել հերքել զբղբաղանս գիտնոց աշխարհի, որք օր ըստ օրէ աճեն եւ աղաղակաւ խլացուցանեն զլսելիս. «զի զէն զինուորութեան մերոյ ոչ է մարմնաւոր, այլ զօրաւոր յԱստուծոյ, առ ի քակել զամուրս զխորհուրդս եւ զամենայն բարձրութիւնս հպարտացեալս ի վերայ գիտութեան Աստուծոյ. եւ գերել զամենայն միտս ի հնազանդութիւն Քրիստոսի». (Բ. Կորն. Ժ. Ե). քանզի «Կենդանի է բանն Աստուծոյ, ազդող եւ հատու քան զամենայն սուր երկսայրի… եւ քննիչ է խորտրդոց մտաց եւ սրտից»։ Սուր է եւ այս Քրիստոսի, անջրպետ ընդ գիտութիւնս աշխարհականս եւ ընդ երկնայինսն. որով անկ է սպառազինել զմիտս եւ զլեզու առ ի ցրել եւ ցնդել զօհարօտի վարդապետութիւնսն, որք ոչ միայն զմիտս պղտորեն այլ եւ զոգիս աղմըկեն եւ խռով արկանեն։ մինչեւ յանխտրութիւն եւ յուրացութիւն։

ԶՔրիստոս ծանեաք խաղաղութիւն մեր, ոչ սրտի միայն՝ այլ եւ մտաց. այլ վարդապետողի զբանս նորա՝ անկ է եւ զհոգի նորա կրել, զհեզն եւ հզօր, զի նա «է որ տայ բերան եւ իմաստութիւն՝ որում ոչ կարիցեն տալ պատասխանի ամենայն հակառակորդք» եկեղեցւոյ։ Բայց եւ այս յուշ լիցի, զի մի՛ համարիցիմք եթէ հարկ է ամենայնիւ յաղթող երեւել եւ հաւանեցուցանել, զի այդ՝ Աստուծոյ միայն է հնար, ըստ անքնին իմաստութեան իւրում եւ տնտեսութեան. քանզի մարթ է թէ եւ յետ ամենայն ջանից եւ բանաւոր փաստից՝ գտցին անհաւանք եւ յամառք. յայնժամ ասասցուք. «Եթէ ոք կամի (այսր ամենայնի) հակառակող լինել, մեք չունիմք այնպիսի սովորութիւն, եւ ոչ եկեղեցիք Աստուծոյ». եւ մի՛ կանքեսցուք քան զԱստուած՝ ի դատ եւ ի դատապարտութիւն. այլ թողցուք ի նա՝ որ ասացն. «Որ ձեզ լսէ՝ ինձ լսէ, եւ որ զձեզ անարգէ՝ զիս անարգէ»։ Զսուրն՝ անկ է կրել միշտ, այլ գիտել եւ զժամանակ ածելոյ եւ կտրելոյ, եւ մի՛ պետրոսաբար վաղվաղել ի բաց հանել զունկն անլսող։ Երկայնամտէ Տէր երիս եւ չորս ամս ի դարման դանդաղ թզենւոյն, եւ խրատէ ոչ միայն բանիւ ողոքել զյամառոտս, այլ եւ «պահովք եւ աղօթիւք». քանզի բազւոմ ուրեք «Գիրն սպանանէ, այլ Հոգին կեցուցանէ»։ Գիտէ հոգին Քրիստոսի ըստ իւրաքանչիւր աղագս յեղանակել, «աւետարանել աղքատաց, բժշկել զբեկեալս սրտիւք, քարոզել գերեաց (ի մեղաց) զթողութիւն. եւ կուրաց (մտօք) տեսանել, արձակել զվիրաւորս (յախտից եւ տրտմութեանց) ի թողութիւն, քարոզել (հասարակաց) զտարեկան Տեառն ընդունել», զհնարս փրկութեան, զսէր եւ զխաղաղութիւն։

Յամենայն ժամ, այլ առաւել եւս ի պաշտաման վարդապետութեան՝ կրելի է զհոգին Քրիստոսի, որով միայն յաջողէ շահել զոգիս այլոց ի նոյն ի Քրիստոս, եւ ցածուցանել զծուփս մտաց եւ սրտի, որ յաճախ՝ քան բանիւ՝ շահի խոնարհ լռութեամբ եւ արտասուօք։ Հեզութիւն ճարտար բանալի է սրտից, արտասուք՝ դռնապան հոգւոց։ Բարւոք է քարոզել զապաշխարութիւն, այլ ազդողագոյն՝ եւ ըստ Յովհաննու ապաշխարել, մերկ եւ թափուր յընչից, որպէս զի հաւատալի լիցի՝ եթէ արդարեւ մերձեալ է արքայութիւն երկնից։

  Եւ ո՞ւմ այնպէս ի ճահ եւ ի դէպ է վարել երկոքումքս այսոքիւք շնորհօք, քարոզութեան ասեմ եւ ապաշխարութեան օրինակաւ, իբրեւ զինուք յաջմէ եւ յահեկէ, կամ բուրվառօք ստաշխին եւ զմռոյ, ո՞ւմ այլում քան նուիրելոցս ի ծնէ աւազանի կրօնիս՝ կոչել եւ լինել Վարդապետ ապաշխարութեան, յառաջ քան զքահանայանալն երեւել նուիրակ խաղաղութեան. իսկ յետ այնորիկ՝ ընդունելով զօծումն եւ զփչումն Հոգւոյն՝ շրթամբք Քրիստոսի, որպէս առաջին բարբառ եւ ի մերոց շրթանց ի մէջ եկեղեցւոյն եւ ի յարկին սրբութեան՝ հնչէ ի լսելիս ժողովրդեան՝ Խաղաղութիւն ամենեցուն, նոյն եւ հանապազ բղխեսցէ ի բերանոյ, ի սրտից եւ ի դիմաց մերոց՝ ի միջի նոցին։

Այլ դու մեզ յաւէտ որ եսդ եւ լինիս յարահոսան աղբիւր խաղաղութեան ամենայն տիեզերաց, ո՜վ ճշմարիտ եւ անսպառ բղխումն անմահութեան, որ ոռոգանես եւ արբուցանես, լուանաս եւ լնուս զոգիս մարդկան, սրբեա եւ լցո զմեզ յուխից փափկութեան քո, ի հեզութենէ եւ ի սիրոյ, ո՜վ Աստուած մեր եւ Տէր. զի քեւ հանդարտեալք յանձինս մեր՝ խաղացուսցուք ի սիրտս աւանդելոցդ առ մեզ, հաշտարար բանիւ աւետարանիդ, եւ կատարողութեամբ գերարհրաշ Պատարագիդ, որ լրումն է խաղաղարարութեան։

Գ

Որպէս չիք յարարածս հրաշալի եւ ցանկալի քան զանդրանիկն՝ լոյս, որով յետագայիցն յայտնին էութիւնք եւ գեղեցկութիւնք, այլ պիտանեգոյն եւս ի տնտեսութիւն նոցին եւ մարդկանս՝ ջերմութիւն արեգականն է. այսպէս իմն, ներեսցի ասել, բանականի բնութեանս արեգակն Քրիստոս՝ հրաշափառ փայլեալ ի վարդապետութեան իւրում՝ լուսաւորելով զշաւիղս կենաց մերոց, հրաշափառագոյն եւս ներգործէ ջերմութեամբ սիրոյն. եւ գլուխ գործոց սիրոյն ասեմ զՊատարագն սուրբ, յորում՝ գեղեցկագոյն համարձակութեամբ ասէ Օգոստինոս, «Սպառեցան ամենայն գանձք զօրութեանն եւ իմաստութեան Աստուծոյ. զի այն որ ամենակալն էր, ամենահարուստ ամենիմաստ, չունէր եւ չգիտէր ինչ մի մեծագոյն առնել կամ տալ յօգուտ աշխարհի՝ քան զՊատարագն»։ Անհա՜ս եւ անճառելի խորհուրդ եւ գործ, յոր՝ ափ ի բերան պատշաճ թուի լռութեամբ եւ մտօք զմայլել, քան ճգնել եւ ապիկար նշաւակել զճառս բանից։ Սակայն, որոց կարգեցան ի սպասաւորութիւն եւ կատարողութիւն այնր անհատական պատարագի, ոչ է օրէն կալ եւ կասել, այլ ըսի հնարաւորութեան անհնարիցն՝ քննել փոքր ի շատէ եւ ի վերայ հասանել, զի՞նչ է զոր առնեմքս զօր հանապազ, երիցս այսոցիկ. նախ, թէ առ ո՞ եւ առ ի՞նչ խորհուրդս այս, երկրորդ եթէ որպիսի՞ ինչ այս գործ, եւ երրորդ՝ որպիսի՞ ոք պատարագողն. եւ ծանիցուք ընկալուչ պատարագին՝ զՀայր, որոյ արդարութիւն պահանջէ զքաւութիւն մեղաց մարդկան՝ առ ի փրկութիւն. ծանիցուք եւ զՔրիստոս ինքն՝ բոլորանուէր պատարագ հաշտութեան աշխարհի ընդ արարչին. ապա եւ զմերս հիգութիւն գործակիցս պատարագողին եւ պատարագեցելոյն Քրիստոսի, ՛ պատարագելիս ի խաղաղութիւն անձանց եւ աշխարհի։

Ա. Գիտէ ամենայն քրիստոնեայ ողջամիտ՝ յանեղծութիւն հաստատել զմարդն՝ յԱստուծոյ, եւ նախանձու բանսարկուին ի մահ մատնեալ՝ վասն մեղացն. գիտէ եւ զի ի քաւել զմեղս եւ արդարացուցանել վերստին զմարդն՝ ոչ գոյր հնար, բայց Որդւոյն Աստուծոյ ինքնին մարդանալով եւ մահուամբն յանմահութիւն վերածելով զմարդիկ։ Այլ կարեւոր եւս գիտելի մեզ այս է, զի Քրիստոս ետ մարդկան կարողութիւն չմեղանչելոյ, այլ ոչ զչկարելն մեղանչել. քանզի ոչ եբարձ զբնատուր ազատութիւն մարդոյ. որով՝ յանզգաստից՝ ամենեքին կամ յոլովագոյնք ի մարդկանէ մեղանչեն յաճախ, եւ կարօտին միշտ քաւութեան. յոր սակս եւ հանապազ մատչի պատարագ։ Հարկ ուրեմն է արդարութեան կամ բողոքել եւ դատապարտել, կամ աղերս ապաշաւանաց ընկալեալ՝ ներել. կամ պատուհաս կամ պատարագ. իսկ ուր մեղք եւ պատարագ ոչ՝ անդ եւ ոչ ներել թողութեան, ոչ եւս խաղաղութիւն հոգւոց։

Թէպէտ եւ թանձր օրինակաւ, նկատեսցուք գամմի զարդարադատն եւ զմեղապարտ. զԱստուած՝ որպէս ադամանդեայ պայծառութիւն ամենալոյս ամենատես, եւ առաջի նորա զիւր երբեմն պատկերն՝ զմեղուցեալն հոգի, ամօթալի սեւաթորմի կերպարանաւ, որպէս բիծ մի նշանակեալ ի համապայծառ լուսոյ անտի, յորմէ գարշիցի խորշիցի իսկաբուն բարին, եւ մարժեսցի ի բաց. զի որոյ առաջի երկինք եւ երկիր չիցեն սուրբ, « իսկ մեղաւորն եւ ամբարիշտն՝ ո՞ւր երեւեսցի». – աւա՜ղ, զի «ոչ գոյ խաղաղութիւն ամպարշտաց»։ Աղէ, եւ դու, հա՛րց զանձն քո եւ յիշեա յառաջին չար զոր գործեցեր, զմեղս՝ յայն ինչ ժամու եւ տեղւոջ. ո՞չ անդէն եւ անդ ընդ մէջ հերձաւ խիղճ մտացդ, որպէս օթոց լուսափայլ՝ ցայն վայր պարունակէր զհոգիդ. յաւե՛լ յայդր վերայ եւ զոր մի ըստ միոջէ յայնմ հետէ յանցեար եւ մեղս ի վերայ մեղաց կուտեցեր. բաւիցե՞ս անձամբ անձին ի չքմեղս լինել, կամ հնարել հնարս խաղաղութեան խռովելոյ բովանդակ էութեանդ, հոգւոյդ եւ մարմնոյ. զի՞նչ առնել իցէ քեզ՝ մինչդեռ իրաւունքն ի վերուստ ստիպտցեի, դժոխք ի ներքուսի պահանջիցէ, միտք տագնապեալք ինքնադատ պարտաւորիցեն. հոգիդ վարանեալ՝ թերեւս չքանալ խոկասցի՝ յանհնարինն. եւ յափշութիւն եւ ի կորուստ ընկղմիցիս իսպառ, եթէ ոչ յանկարծոյն իմն ծագիցէ նշոյլ մի ի խաւարելում էութեանդ, յոյս ողորմութեանն Աստուծոյ, հաշտարար միջնորդութեամբ Որդւոյն Աստուծոյ։ – Ամբա՛րձ արդ զգլուխ քո, հոգի մեղուցեալ. զի՞նչ այս անակնկալ փոփոքումն. յեզր վհին հասեալ կայիր, եւ ի՞բր ոչ գահավիժեցար. գիտեա՛, զի «յամենայն նեղութենէ քումէ՝ ոչ մարդ ոք եւ ոչ հրեշտակ՝ այլ ինքնին Տէր» փրկեաց եւ փրկէ. ինքն Որդի Աստուծոյ պատարագի առ Հայր՝ վասն քո։

Բ. Գոհութի՜ւն քեզ, Քրիստոս. եթէ իբրեւ Աստուծոյ՝ պարտատեառն՝ կանխեցին հրեշտակք հանել փառս ի բարձունս, մեք որդիքս քո մեղուցեալք՝ զորս ժողովեցեր ի գիրկս գթութեանց քոց՝ որպէս զկրսերն անառակեալ, մեք քեզ իբրեւ Աստուծոյ մերոյ պատարագելոյ վասն մեր՝ մատուսցուք զանագանս օրհնութիւն, այլ անդադարս մինչեւ ի յաւիտեանս ժամանակի։ Բայց եւ ոչ մի ինչ կարասցուք առնել կամ առնուլ, եթէե ոչ դու ինքն որ վասն ամենեցուն պատարագիս, տացես լոյս մտաց մերոց գոնեայ ընդ աղօտ ճանաչել զմեծութիւն պատարագիդ։ Այլ ես ընդ իս իսկ յաւէտ զարմանամ, եթէ ո՞րպէս անզանգէտ մխիմ ի քննութիւն սքանչելեացդ. բայց թէպէտ եւ ոչ մասն մի կարիցեմ ի հանդէս ածել, գոնեա զմասին մասն առից ի զարմանս. յիշեցից զանբաւ փոխարէնսն՝ զոր վասն իմ մտաուցեր առ Հայր քո. զզոհ ցաւագին եւ զանբաւ սէրն, որով արարեր զքո իսկ անձն՝ հնարս հաշտութեան երկնից եւ երկրի, եւ յանկշռելի շնորհս հանապազորդութեան զենմանդ։

Անմոռաց լիցի առ ի մէնջ անբաւ փոխարէնն՝ զոր մատոյց Քրիստոս՝ արդարութեանն Աստուծոյ։ Երկու իրօք առաւելապէս մեղուցեալ էր մարդն. յանդուգն հետազօտութեամբ եւ անվայելուչ հաշտախտութեամբ, իբրեւ երկոլումք մահազէն բազկօք հեղձուցիկ առնելով զեդեմական խաղաղութիւնն արտաքուսի՝ եւ զհրեշտակայինն ի ներքուստ։ Միջնորդն մեր եւ խաղաղարար՝ ընդդիմակացս երկոցուն չարեացդ կարգեաց երկուս մեծամեծ ուղղութիւնս. հպարտութեան՝ որ ի վայրապար հետազօտութենէն՝ զխոնարհութիւն. հեշտասիրութեան զվշտամբերութիւն, եւ սոքօք ճենճերեաց զպատարագ իւր։ Բա՜բէ, փոխանակ գարշելի մեղաց մարդոյն՝ յանձն առնու Քրիստոս Աստուած զկերպարանս մեղաւորի, եւ որպէս քայռս մանեկաց արկանէ զուլամբ՝ զմուրհակս չարաչար պարտեացն. եւ իբրեւ տարամերժեալ ի սաստէ արդարութեան՝ զամօթի հարկանի, թալանայ, նուասիանայ առաջ երկնից եւ երկրի, սինլքոր մարդկան, ստրըկաց եւ դահճաց. եւ աստուածախառն մարմնովն մատնի յանարգանս, ի խոշտանգանս, ի թուք եւ ի փուշ, ի խաչ եւ ի մահ. նկաիէ յանձին իւրում զչարիս մարդկան դարուց անցելոց եւ զերկայն եւ զառ յապայն, հանդերձ ամենայն ապաշնորհութեամբ եւ անզղջութեամբ պարտականացն. եւ յայնքան զզուանսն եւ չարչարանս խոնարհեալ համարի զինքն՝ ոչ միայն մարդ եւ որդի մարդոյ, այլ եւ ոչ մարդ, այլ որդն աղկաղկ, արհամարհութիւն աշխարհի։ Ձեռն կարկառեալ ի փրկութիւն առ մեղուցեալսն, լսէ ի նոցանէ. Չէ՛ արժան այդպիսւոյդ՝ կեալ. ըստ օրինաց մերոց՝ պարտի մեռանել. բա՛րձ ի մէնջ զդա, ո՜ դատաւոր երկրաւոր, եւ արձակեա զԲարաբբա՝ զսպանիչն, փոխանակ կենսատուին… Իսկ զի՞նչ չար արարեալ իցէ դորա. – Մի՛ հարցաներ զայդ. այլ փութա՛ հան ի խաչ, ի միջի աւազակաց եւ խռովչաց. զի ոչ միայն հաւասար՝ այլ եւ չար քան զնոսա երեւեսցի. չիցէ եւ այն շատ, այլ եւ ի կախաղանին՝ յայպն եւ ի կատակ լիցի. յաւելցին ցաւք ի ցաւս նորա, փուշնս եղէգն, լեղին եւ քացախն, լուտանք, երգիծանք, հայհոյութիւնք. այլ եւ ուրացութիւնք հաւատարմաց, փախուստ հետեւողացն, թաքուստ սիրելեաց, լքումն յօգնականաց, պարծանք թշնամեաց, յաղթութիւն անրաւաց, նկուն լինել արդարոյ… Աւադիկ քեզ, ո՛ քրիստոնեայ, Քրիստոսն քո, այր ցաւոց որում՝ ի դէպ դատեցաւ ասել քան օրինակին իւրում, «Ելէք, հայեցարուք յարքայ, որով պսակեաց զնա մայր իւր (ժողովարանն հրէութեան) յաւուր փեսայութեան իւրոյ եւ յաւուր ուրախութեան սրտի իւրոյ». դիպողագոյն եւս ասել, «Ձեզ ասեմ, անցաւորք ճանապարհաց, դարձա՛յք, հայեցարուք եւ տեսէք. իցե՞ն երբէք ցաւք ըստ ցաւոց լեալ՝ որ ի վերայ իմ հասին»։ Ցաւք աղցից բնութեան յորոց զդառնագոյնսն էառ յանձն իւր. ցաւք յաղքատութենէ. ցաւք յատելութենէ. ցաւք ի մեղմեք բարեկամաց եւ ի լիրբ մատնչաց եւ յապաշնորհաց… Այլ զի՞ զուր ջանամ յեղյեղել զայսոսիկ եւ որ զայլսն. ո՞ կարիցէ թուել՝ որպէս ի մարմնին՝ նոյն եւ զոր ի սրտին սրբում՝ վէրս. որովք ի մարմինն այլագունեալ՝ «հայեցաք, եւ ոչ գոյր նորա տեսիլ». իսկ որ ի ներքմ յոգւոջն, զայն թերեւս միայն Մայրն՝ որ կայր առ Խաչին՝ կարաց զգալ. մեզ շատ իցէ զսրտառուչ աղէխարշ հառաչանսն յիշել, «Աստուած, Աստուած իմ ընդէ՞ր թողեր զիս». եւ ապշել եւ խոնարհել մինչեւ ի խորս ոչընչութեան մերոյ. եւ յամմօթ եւ լինել, զի բազում անգամ տեսանելով զնա կերպարանեալ՝ զիարդ եւ է՝ ի խաչի, իբրեւ չտեսանելոյն անցանեմք եւ գնամք, եւ ոչ վայր մի զկայ առնումք ցաւակից լինել այնմ. որ «Վերացոյց զցաւս մեր եւ զհիւանդութիւնս մեր եբարձ», ի հոգւոց եւ սրտից մերոց՝ զինքն, եւ վասն մեր ամենեցուն մեռաւ, առաւել քան ցաւօքն՝ մահուչափ Սիրովն։

Սէ՜ր քրիստոսի. ազնուագոյն մասն պատարագին, եթէ իշխեմ զատուցանել մասունս յողջակիզի անդ։ Ճշմարիտ առիթ սիրոյ՝ ոչ զգալի քաղցրութիւն սիրելւոյն է եւ ոչ սիրողին՞ այլ ազնուութեանն, բարութեան. իսկ զԱստուած որ գերազանց է ամենայն բարութեամբ՝ որո՞վ օրինակաւ. զի չասացից՝ չափով, արժան իցէ սիրել, զայն՝ որ առ սէր մեր մատնեաց զՄիածին իւր, եւ սա անձամբ զանձն՝ յայսպիսի զենումն պատարագի։ – քրիստոս ուսոյց զհնարսն. «Որպէս սիրեաց զիս Հայր, եւ ես սիրեմ զձեզ». – աստուածապէս կամ աստուածաչափ իմն սիրեաց զմեզ Քրիստոս. մե՞ծ ինչ իցէ եթէ եւ մեք մարդաչափ սիրիցեմք զնա, փոքրատար քանակաւ մերով, այլ լրիւ նորին։ Արդարեւ հիացման են իրքս, մանաւանդ եթէ եւ սրբազան իմն յիմարութեան, ըստ Պօղոսի, եւ առաւել զայս ընտրելի է քան քննել եւ կեշռել զմեծութիւն խորհըրդոյ պատարագին Քրիստոսի, կամ որ նոյն է՝ զՍիրոյ նորա, առ ի հաշտութիւն մարդկութեանս ընդ Աստուծոյ։ Անբաւ են փոխարէնքն զոր վասն մեր մատուցանէ Քրիստոս առ Հայր, այլ եւ անսպառ նուիրումն նորին. սէրա յաւիտենական, եւ գործ նորին յաւիտենական՝ ի պատարագի իւում. ուր՝ ոչ լոկ խորհըրդաբար՝ որպէս ի յիշատակս տնօրէնութեանց իւրոց, այլ իսկապէս կայ, որպէս երբեմն ի գիրկս կուսի մօրն, յընթրիս աշակերտացն, ի փայտի խաչին, յայրին եւ ի գերեզմանին, նովին մարմնով եւ արեամբ, հոգւով եւ աստուածութեամբ, ընդ փանաքի տեսանօք հացի եւ բաժակի փոքու. աստանօր սպառին արդարեւ սահմանք հաւատոց եւ սիրոյ, գոգջիր եւ կարողութեան Աստուծոյ, այլ եւ խոնարհութեան Յիսուսի. եւ մեզ մնայ երկրպագել լռութեամբ։

Ե»կի՛ր պագ դմա եւ այժմ եւ միշտ, ո՜վ հաւատացեալ, եւ գոհացիր զՔրիստոսէ, զի արար քեզ իրս՝ որում ցանկացան նահապետք եւ մարգարէք արդարք, եւ ոչ հասին եւ ոչ տեսին. քօղովք եւ փեղկիւք ծածկեալ կայր տապանակն նոցա. իսկ քեզ՝ թէպէտ եւ այլակերպեալ՝ սակայն իսկապէս էապէս առաջի կայ որ Էնն Աստուած, նոյն ի ձեռս եւ ի շրթունս եւ ի ծոցի խում. նովին օրինակաւ եւ իսկութեամբ կայ մնայ եւ ի գերունակ տապանակի տաճարիս նորոյ առ որ մարթ է քեզ յամենայն ժամու մատչել, աղերսել, հայցել, խօսակից լինել, եւ առեւտուր իմն առնել սիրոյ. տալ նմա զլումայդ փոքրիկ՝ յօժարութեան սրտիդ, եւ ընդունել ի նմանէ գանձս անբաւ շնորհաց. սփռել առաջի նորա զաղէտս եւ զաղմուկ հոգւոյդ, եւ ժողովել առ ի նմանէ զանդորր եւ խաղաղութիւն. շատ է քեզ գոչել միանգամ, Տէ՜ր, օգնեա ինձ, յի կարնչիմ աւասիկ. եւ անդէն եւ անդ ցածուցեալ ալեացդ եւ մրրկաց՝ խաղաղանաս եւ հանգչիս։ Ինքնին իսկ «Յիսուս եկեալ է եւ կոչէ զքեզ», առբերելով մեղացդ թողութիւն, պարտուցդ հատուցումն, վիրացդ դեղ. հիւանդութեանդ դարման, մեռելութեանդ՝ յարութիւն։ Արի՛, փութա՛ ընդ Մարեմայ՝ անկանել առ ոտս նորա. ասա՛ եւ թէ կամիս ընդ նմա, Եթէ աստ դիպեալ էիր, մանաւանդ եթէ ես դիպեալ էի քեզ աստ յաճախ, ոչ էր երբէք մեռեալ հոգիս իմ. եւ յաւել ընդ Մարթայի, թէ եւ արդ գիտեմ զի լսես որպէս Աստուած եւ յացուցանես՝ զոր այնչափ սիրով սիրեցեր եւ արեամբդ եւ մահուամբ գնեցեր եւ վերաստացար յորդէգրութիւն Հօրդ երկնաւորի։ Համարձակութիւն է ամենացուն այսպէս հաւատալ եւ ասել. այլեւ կարեւոր պարտք քեզ քահանայիդ, որ զօր ամենայն զՔրիստոս պատարագես, փոխանակ Քրիստոսի. արդ, որպիսի՞ ինչ պարտ իցէ քեզ լինել։

Գ. Քանի՜ մխիթարութիւն է մեզ՝ ընդ տկարութեանս մերում յիշել եւ զկարողացուցիչն մեր, եւ ասել ընդ Առաքելոյն, «Ունիմք այսուհետեւ քահանայապետ մեծ՝ անցեալ ընդ երկինս՝ զՅիսուս զՈրդի Աստուծոյ. կարող չարչարակից լինել տկարութեանս մերոյ… փորձ ամենայնիւ ըստ նմանութեան, առանց մեղաց»։ Այլ նա կատարեաց ելից զտնօրէնութիւնս իւր յերկրի, եւ եմուտ ի սրբութիւնսն յաւիտենականս. բայց փոխանակ իւր կարգեաց զքահանայս։ Չէր մարթ թարեւս Քրիստոսի՝ ի վայր եւս զիջանել, եւ ոչ քան զայս աստիճան ի վեր ամբառնալ զմեզ՝ յիւր գործակցութիւն, ի յաւետասքանչ իրագործութիւն հրաշալի պատարագին, օծութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ՝ հաղորդս առնելով աստուածային զօրութեանն, լինել քահանայս ըստ կարգի եւ գեր քան զկարգ Մելքիսեդեկի։ Ո՜վ, ո՜րքան անձամբ անձինդ պատկառ կալ պահանջիս՝ որ օծեալդ ես այսպիսեաւ սուրբ եւ սրբարար օծութեամբ. – ո՜րքան փոյթ եւ խնամ՝ առ ի նմանակցութիւն քահանայապետին քում եւ վարդապետի ի պաշտաման պատարագին եւ ի քարոզութեանդ։ Բազում ճառից պէտք էին մեզ աստանօր՝ եթէ մարթ էր ճառիւք բովանդակել զայսպիսի մեծ խորհուրդ, մեծ եւս շնորհ. շատասցուք գէթ սղաբար ի յուշ ածել զպարտս մեր առ Աստուած՝ իբրեւ պաշտօնեայք նորին, իբրեւ միջնորդ՝ առ մարդիկ, իբրեւ նուիրական զոհ առ անձինս իւրաքանչիւր։

Ա. Ամենայն պաշտօնէի պարտ եւ արժան է ճշգրիտ երեսփոխան լինել վեհագունի իւրում, ընդ իշխանութեան զոր ի մնանէն ընկալաւ՝ բերելով յինքեան եւ զարտաքին նշան նորին եւ զներքին տիրական ոգի. ոչ գոռոզաբար, այլ զգաստութեամբ եւ աչալրջութեամբ. զի մի՛ եւ զանձն եւ զայնր զորոյ բերէ զդէմս՝ յայպն եւ յանարգութիւն մատնիցէ։ Իսկ որ զԱստուծոյ դէմս եւ զտեսչութիւն բերէ յանձին, քանիօ՜ն առաւել զգաստութեան եւ երկեղի չիցեն նմա պէտք, առ ի կատարել զգործ լուսաւորութեան եւ քաւութեան հոգւոց, ցօղով շնորհաց Հոգւոյն եւ կենարար արեամբ Փրկչին. – յորպիսի՞ հուր չիցէ արժան մտանել նմա եւ ելանել քան զոսկի զտեալ առ ընդունել յինքեան զանմատոյցն Սերովբէից եւ Քերովբէից, որք եւ ոչ մատամբք իւրեանց՝ այլ ունելեաց կարօտէին առ ի բառնալ կայծ մի ի սեղանոյ նորա դնելի բերան մարգարէին, քանի՜ եւս մաքրափայլ մատունք պիտին մարդոյ հողեղինի՝ առ ի հայել բառնալ զԲանն մարմին եղեալ եւ բաշխել ի սնունդ հոգւոց հաւատացելոց։ Ոչ բաւէին սերովսէից վեց թեւք առ ի սքօղումն յերեսաց փայլակնացայտ լուսոյ աստուածութեան. իսկ մեզ մահացուաց՝ ասացից թէ եւ մեղաւորաց՝ զի՞նչ ինչ պիտոյ իցէ ի պատրուակ պատկառանաց, ահի եւ երկիւղի, ի մատչելն առ «Աստուած մեր, որ հուր ծախիչ է». եւ ծախեաց զմարդ եւ զանասուն եւ զտարերս՝ լոկ յատակն կամ տեղին յոր կայրն, եւ տեղին սասանէր, լեառնն ծխէր, Մովսէս զարհուրէր, ժողովուրդն ահաբեկեալ դողայր. եւ պատգամն պատուիրէր եւ որոտայր, «Քահանայքն որ մերձենան առ Աստուած՝ սրբեսցին, գուցէ սատակիցէ ի նոցանէ՝ Տէր». (Ելք. ԺԹ. 22). եւ սատակեաց ծախեաց իսկ զխնկածուսն անգամ, զի կրակ օտար եւ ոչ յողջակիզաց սեղանոյ անտի արկին ի բուրվառսն. եւ նոքա՝ սպասաւորք եւեթ էին տապանակին, որ զօրինացն տախտակսն միայն ունէր յինքեան եւ հատս ինչ մանանայի, զստուերական օրինակս աւետարանին եւ զկենաց հացին։ Ահաւո՜ր ատեան. եթէ այդքան խիստ դատաստան է եւ պատուհաս ստուերին եւ օրինակի, քանիօ՜ն ճշմարտութեանն էականի։ Իմաստութեամբ զգուշացան փղշտացիքն առ ի չպահել առ ինքեանս զտապանակն այն սատակիչ. զի՞նչ առնիցեն արդ ընկալչուք Սրբութեանն Սրբոց, մինչ այրն ըստ սրտին Աստուծոյ՝ Դաւիթ, ոչ պիղծ որպէս զՓղիշտսն, հաւասար երկնչէր մուծանել զօրինակն՝ ի տուն իւր։ Ո՞ իշխեսցէ ասել՝ սիրտ սուրբ ունել, կամ յի՞նչ լինել ապաստան՝ առ ի տալ զանձն ի սպաս այսպիսւոյ խորհրդոյ, յորմէ հրաժարէին հրեշտակք անգամ։ Այլ, զի մի՛ ահաբեկեալ ամենեցուն առ հասարակ՝ արտաքս վազիցեն ի խորանէն, եւ ժողովուրդն՝ անխունկ աննուէր, քաղցեալ եւ ծարաւի ի հոգեւոր սեղանոյն՝ մնասցէ, վառեցարո՜ւք քահանայքդ, պաշտօնեայք նորոյ ուխտիս, խոնարհութեամբ եւ զգաստութեամբ, յուսով գթութեան Աստուծոյ եւ սիրով մարդասիրին Յիսուսի, որով միայնով մարթ է ձեզ մտանել ի հուրն եւ անբոցակէզ ելանել. նա եւ վառիլ եւ բորբոքիլ, այլ ոչ ծախիլ եւ սպառիլ. եւ նայապէս վառել զոգիս հաւատացելոյն ձեզ հօտի, եւ ջամբել նոցա զկենարար ճաշակսն. թաթաւիլ եւ աթաթել ի մեղսաքաւիչ արիւնն զսիրտս սեւացեալս մեղօք, սրբել եւ քաւել. շուրջ գալով հանապազօր զսեղանովն քաւութիւն եւ զխնկոց. եւ ոչ միայնի պատարագին պահու այլ եւ յամենայն ժամու, զի ոչ միայն առաջի սեղանոյն է ձեր գործ զոհի պաշտաման, այլ միշտ եւ ամենայն ուրեք պաշտօնեայք էք Աստուծոյ եւ ժողովրդեան, նուիրագործ էք եւ աղօթկերք, քահանայք էք։ Հաւասար վտնագ է ձեզ եւ ժպրհութիւն եւ ժլատութիւն, յանդգնութիւն, եւ հեղգութիւն, դանդաղելն եւ վաղվաղել, եւ որպիսի եւ է օրինակաւ՝ անզգոյշ անպատրաստ եւ անսուրբ մատչել մխիլ կատարել զգործ քահանայութեան. որ՝ զի հանապազօր կատարի՝ ոչ այնու ինչ նուազի կամ նուաստանայ, զի երէկ եւ այսօր եւ յաւիտեան՝ նոյն տէր է, նոյն Քրիստոս եւ նոյն խորհուրդք իւր եւ պատարագ։

«Քննեսցէ մարդ զանձն իւր», ազդէ Առաքեալ. իսկ դու քահանայդ կրկին եւ կրկին եւս քննեսջիր զանձն քո՝ առ այս խորհուրդ մեծ, առ այս միակ ճշմարիտ պատարագ. տես, որո՞վ հրով անկ է քեզ վառիլ. ո՞րպէս սկիզբն առնել մեծի գործոյդ եւ որպիսի՞ մտադիւր զգաստութեամբ կատարել կնքել. քանի՞ ուշի ուշով որոճալ ի մտի՝ զոր բերանովդ արտաբերես, որպիսի՞ ակնածութեամբ հայել ի վեր եւ շուրջ զքեւ եւ ի ներքս ի քեզ, ո՞ւր կաս, զի՞ գործես, ընդ ո՞ւմ գործես. վասն ո՞յր գործես եւ մաղթես. տեսանիցե՞ս հաւատոյ աչօք զհրեշտակս առ ընթեր քո ի հիացման, եւ յիշիցե՞ս զի եւ դու ինքն հրեշտակ եւ միջնորդ աղերսարկու կարգեալ ես ի մարդկանէ առ Աստուած։

Բ. Քանզի քահանայ՝ ոչ վասն անձին եղեալ է քահանայ, այլ վասն ժողովրդեանն Աստուծոյ. եւ առաւել քան զանձն՝ զհօտն պիտի նմա հոգալ, եթէ պաշտամամբ, եթէ վարդապետութեամբ, եթէ աղօթիւք եւ եթէ օրինակաւ վարուց. միջնորդ է Աստուծոյ եւ մարդկան. տարկ ուրեմն է անհրաժարելի՝ տալ զ’առ ի մարդկանէ աղերս առ Աստուած, եւ առ ի յԱստուծոյ առ մարդիկ՝ քաւութիւն եւ օրհնութիւն, բան խրատու եւ քաջալերութեան, նուէրս եւ պաղատանս, այլ եւ արտասուս զիւր եւ զժողովրդեան առ Աստուած, եւ առ ի նմանէ պարգեւս երկնաւորս, որոց առաջին՝ նոյն ինքն խորհուրդն մարմնոյ եւ արեան Տեառն, եւ այլքն՝ խորհուրդք եկեղեցւոյ, որովք դարմանի հոգի քրիստոնեայ, ի վերածնութենէ՝ մկրտութեամբ՝ մինչեւ ի հանգիստ տապանին. եւ ի պաշտելն զմի ի խորհրդոցն՝ վայել է նմա զգալ եւ զզօրութիւն նոցին եւ զտկարութիւն ժողովրդեանն, որոց կրիւք եւ կարեօք ինքնին իսկ զգածեալ եւ ըմռնեալ է փոքր ի շատէ. եւ վայել իսկ է նմա՝ առնուլ զանձամբ զպարտս եւ զպէտս նոցին, զպաղատանս եւ զհեծութիւնս, այլ եւ զմեղս նոցին՝ իբրեւ զանձին իւրոյ, առ ի հաշտութիւն եւ ի քաւութիւն, որպէս եւ Քրիստոս արար եւ հրամայեաց. ընդ նմին ասել «Հայր թող դոցա». եւ ուժգին, քան զՄովսիսին, «Եթէ թողում զմեղս սոցա թող, ապա թէ ոչ՝ եւ զիս ջնջեա ի դպրութենէ քումմէ կենաց»։ Թո՛ղ սոցա, Հայր, զի ոչ գիտեն բազում անգամ զոր գործեն, եւ դո՜ւ Քրիստոս, ներեա եւ քաւեաւ՛ «զի ժողովուրդ քո են, եւ խաշն արօտի քո»։ Ժտեա, մաղթեա անձանձիր, քահանայդ Քրիստոսի, ըստ նմին, ձայնիւ եւ անմռունչ. զարթո՛ զՏէր զօրութեանց յողորմութիւն, եւ զժողովուրդ՝ յունկնդրութիւն պատգամաց նորա եւ քաղցրալուր աւետարանութեանց եւ երանութեանց Քրիստոսի։ Քարոզ կարգեցար, մի՛ լռեր. ճրագ կանգնեցար, լեր լուսատուր. բժիշկ հոգւոց, պատրաստ ունելով զհոգեկեցոյց դեղորայդ. փութա՛ դարման տանել, հրաւիրակ ես խաղաղութեան, տո՛ւր, սփռեա զայն յառհասարակ եկեղացիդ եւ ի դասս ժողովրդեան, մանաւանդ յորժամ կաս ի պատարագի, եւ նախ՝ անձին քում, որում այնքան խաղաղանալ արժանի է, ըստ նախակարգեալ տեսութեանց մերոց, մինչչեւ կարել ասել՝ որպէս քահանայ եմ Քրիստոսի, նոյն եւ Խաղաղութիւն եմ ի Քրիստոս։

Գ. Այլ տես ինձ եւ զգոյշ լեր աստանօր. զի թէպէտ զՔրիստոսին կատարես եւ զՔրիստոսին քարոզես, այլ խտիր մեծ եւ յոյժ մեծ կայ ընդ քեզ եւ ընդ նա. զի նա թէպէտ զմեղս մեր յանձն իւր եբարձ, այլ «մեղս ոչ արար», եւ «ապիրատ ինչ ոչ գործեաց»։ որում վկայեն երկինք եւ երկիր, մարգարէք, առաքեալք, ահա եւ աւազակդ իսկ. եւ ինքնին նախ քան զայլ ոք. «Ո՞ յանդիմանեսցէ զիս վասն մեղաց»։ Իսկ դու՝ յառաջ քան զժողովրդեան՝ քոյոց մեղաց պարտական ես հայցել թողութիւն եւ քաւութիւն։ Ո՜հ, աւա՜ղ իմոյս հիքութեան. յորժամ բարեալ զխաչն յուս մեր՝ զմեղս աշխարհի՝ ելանեմք ընդ աստիճանս սեղանոյն քաւութեան, մի՛ մոռասցուք հայել եւ յոր զառաջեաւս խաչ, յիւրաքանչիւր պարտիս, ի մեղանս եւ սխալանս մեր. եւ զայսոսիկ նաք արկցուք ի քրայս քաւչարար պատարագին. ամաչեսցուք յանձին մեր, այլ եւ գոհասցուք զՔրիստոսէ, զի արար զմեզ գանձապահս սրբարար շնորհաց իւրոց, եւ եդ համարձակութիւն՝ անգողաբար առնուլ առատապէս եւ լնուլ զպէտս հոգւոց մերոց. զի «որք սեղանոյն ծառայեն՝ ի սեղանոյ անտի եւ վայելեն», կնքեաց Առաքեալ, ամենայն արդարութեամբ եւ իրաւամբ. եւ ստգիւտ մեծ եւ ծանականաց իրք իցեն՝ բաշխելն այլոց ի յագուրդ, եւ ինքեան սովամահ լինել կամ նքթել։ Գիտասցուք զօգուտ մեր եւ շահեսցուք ի շնորհացն որ ընդ ձեռս մեր սփռին յաշխարհ։

Այլ յուշ լիցի մեզ եւ այս, զի ոչ վայրապար միջնորդք եմք մարդկան եւ Աստուծոյ. եթէ ըստ նոցա մարդ եմք եւ մեզ, այլ եւ ընդ Քրիստոսի արժան է մեզ եւ պատարագել եւ պատարագիլ. ոչ է մարթ արժանապէս զոհել զՅիսուս, եթէ ոչ եւ ընդ անձինս մեր անցցէ սուրն խորհրդական. ոչ կարէր Աբրահամ զենուլ զԻսահակ՝ մինչչեւ սրտին ընդ սուր իւր ելեալ։ Մի՛ զառանցանաց ինչ թուիցին բանքս. ի զուր է մեզ ամենայն սպաս եւ զարդ, խորանն եւ որ ի խորանին եւ ի շուրջն, եթէ ոչ ըստ Քրիստոսի նուիրեսցուք զանձինս ի զոհ բանաւոր, ի զոհ հաշտութեան Աստուծոյ. անօգուտ՝ եթէ ոչ այլոց՝ այլ դէպ մեզ լիցն պատարագն՝ եթէ տակաւին կենդանի իցէ մարմին՝ օրինօք իւրովք. եթէ չիցեմք մահակիցք Քրիստոսի՝ որպէս արժանն է՝ սուրբ սրտիւ եւ խոնարհ հոգւով, ոչ զնորա մահուն խորհուրդ կատարեմք՝ այլ զսպանութեան։ Քաւ լիցի մեզ այսպիսի ոճիր՝ միւսանգամ զՔրիստոս ի խաչ հանել, կամ թողուլ լքանել ի խաչի, եւ ոչ ունել ակն յարութեան։ Օ՜ն, եկայլ մանաւանդ պաշտօնեայքդ Քրիստոսի եւ քահանայք, զի եւ մեք ընդ նմա մեռցուք։

Ո՜վ սքանչելիս այս մահուան. այն ինչ թօթափեալ մեր զառըստօրեայ օրինակ մահու՝ զքուն գիշերոյ, կանխել աղօթիւք եւ սաղմոսիւք առ Աստուած, ելանել ի լեառն Տեառն եւ ի տուն Աստուծոյ, ի սեղան Քրիստոսի, տալ առ վայր մի հրաժեշտ ամենայն կենցաղականաց, առնուլ զանձամբ ընդ օրինական սպասուցն՝ եւ զկարիս եւ զմեղանս նմանեացս ընկերաց, մատչել յաղերս ապաբանութեան, միանալ մտօք ընդ Քրիստոսի, ապա եւ մարմնոյն եւ արեանն՝ հաղորդութեամբ. հանգուցանել զբազմահոգ գլուխս մեր յամենօրհնեալ գլուխն Քրիստոսի, խառնիլ խաղաղանալ ընդ նմա, սիրտ առ սիրտ, լինել մահակից նմին ի միում սեղանի, թաղել զնա ի ծոցս մեր, եւ թաղիլ ընդ նմին եւ ի նմին, եւ զմահ յանմահութիւն փոխել…մինչեւ ի միւսանգամ կատարումն նորին խորհրդոյ՝ նորին պատարագի՝ առ վաղիւն. յայգուէ յայգ լնուլ զանձն եւ զյանձնեալսն ի նոյն՝ զեղբարս՝ աստուածայնով խաղաղութեամբ։ Յայսպիսում խաղաղութեան՝ ցանկալի քան զկեանս է մեռանելն եւ իսպառ ընդ քեզ լինել, տէ՜ր Քրիստոս, որ ելերդ յանմահութենէ եւ մտեր ի մահացու բնութիւնս մեր, եւ ուսուցեր մեզ ընդ մէջ մահու եւ անմահութեան յաւիտենականի՝ զնորահրաշ զայս լծորդութիւն մահու եւ անմահութեան. կորուսանել զանձն ի գիւտ բազում անձանց։ Տո՜ւր եւ ինձ որ զգեցեալս եմ զզարդ պաշտամանս եւ զկերպարանս քո, խնամով եւ սիրով բերել եւ ճշմարտել յիս եւ զոգի քո, բոլորանուէր պատարագաւ կամացս՝ ի հաճոյս կամաց քոց եւ ի փոխարէն արդարութեան Հօր քո, ի քաւութիւն մեղաց ժողովրդեանս, եւ ի նմանակցութիւն բանաւոր ողջակիզիդ։ Տուր ինձ մատուցանել անարատութեամբ Քեզ եւ զքոյս, զհոգիս եւ զմարմին՝ ամենայն զօրութեամբք սոցին։ Ընկալ առ յինէն եւ զխնդրուածս ժողովրդեան քս, եւ զպատարագս վասն կենդանեաց եւ վասն ննջելոց եւ հանգո զամենեսին յերանաւէտ խաղաղութեան քում։