ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆՔ Ի ՎԵՐԱՅ ՏԷՐՈՒՆԱԿԱՆ ԱՂՕԹԻՑ

ՎԱՍՆ ԵՕԹՆՕՐԵԱՅ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿՐԹՈՒԹԵԱՆ

Ո՞ կարասցէ տիրապէս հասու լինել՝ եթէ զի՞նչ եւ քանի՛ ինչ մեծ իցէ ի չգոյէ գալ ի գոյ. – ո՞ կարասցէ կշռել մտօք զանբաւութիւն ձրիատուր պարգեւին. յանէից լինել էակ, եւ էակ իրազգած։ Կամ ո՞ կարաց ըստ արժան բաւականին գոհանալ զԱրարչէն իւրմէ, զի արար զինքն ըստ պատկերի իւրում, անձն կենսունակ, միաւոր, հոգեւոր, եւ թէ ոչ անսկիզբն՝ այլ այնուհետեւ մնայուն եւ անվախճան Աստուծով չափ՝ ի յաւիտեանս։ Միթէ բաւիցե՞ն ամենայն կրթութիւնք առաքինասիրաց, պաշտամունք երկիւղածաց, ճգնութիւնք եւ աղօթք սրբոց, եւ ամենայն երգք եւ օրհնութիւնք անմարմնական դասուցն անգամ՝ լինել ի փոխարէնս այնքանոյ շնորհի։ Մեծագոյն պարգեւ է Աստուծոյ լինելութիւն միոյ բանաւոր էակի՝ քան զամենայն էից գործս եւ ջանս միանգամայն։

Եւ զի անհնար թուի ինձ մարդկեղէն մտօք հասանել ի վերայ մեծութեան այսր շնորհի, առցուք մեզ օժանդակ զմիտս Աստուածամարդոյն Քրիստոսի, եւ զօրինակն զոր եդ առաջի մեր, առակաւ միոյն միայնոյ ի հարիւրաթիւ հօտէն մոլորելոյ եւ գտելոյ, յորոյ վերայ այնքան մեծ էր ուրախութիւն երկնից՝ որպէս թէ աւելի քան ի վերայ իննըսնից եւ ինունցն անփորձից։ Իսկ զի՞նչ արդեօք աւելի էր կամ ո՞րքան մեծ եւս լինէր ուրախութիւն՝ եթէ թիւ մի եւս յաւելոյր յառաջնոցն վերայ ոչ գիւտիւ ի կորստենէ, այլ ի բնաւ իսկ յանգոյից ի գոյութիւն գալով եւ ի վայելս։ Այնքան մեծ եւ անկշիռ է յանգ եւ արժէք միոյ ի միոյ անձին յաչս ամենաբաւականին եւ անկարօտ Աստուծոյ իմոյ։ որպէս եթէ ես կէտս մի փոքրիկ եւ աննշմարելի՝ լրումն լինէի նորին անբաւութեան։

Իսկ ես ե՞րբ եւ քանիա՞ցս անգամ խորամուխ եղէ յայսպիսի հրաշալի բաղդ իմ եւ վիճակ։ … Յածեալ անդադար զաչս եւ զմիտս ի բազմակերպ տեսարանս բնութեան, քաղաղական եւ մտաւոր աշխարհաց, խելամտիցիմ արդեօք թէ պատուականագոյն քան զայնոսիկ ամենայն՝ ես ինքն նս առաջի հանուրց Արարչապետին. – եթէ չիք ինչ ազնիւ ի տիեզերս՝ քան զհոգի մարդոյս. – եւ թէ, Աստուած՝ որ ետ ինձ ճանաչել զայնքան անբաւ արարածս, զնմանիս իմ եւ զաննմանիս , զմի ինչ խնդրէ յինէն ի վեր քան զամենայն ինչ, այն է՝ զիս ինքն միայն. զի ծանեայց զիս, եւ ծանեայց զպատճառն իմ առաջին եւ վերջին զԱստուած զնոյն։ Զիձնչ էի յառաջ քան զսակաւ ինչ ամս. զի՞նչ եմ ի ներկայումս այժմիկ, որ թէպէի եւ կորուսեալ եւ անծանօթ ի խռան բազմութեան մարդկան նմանեաց՝ այլ անթաքուստ եւ անշփոթ կամ յամենատես աչս Հաստչին. – եւ յի՞նդ յետ սակաւու միոյ եղեց, յորժամ դադարեալ իցէ վասն իմ ժամանակս այս համառօտ թօթափիցի հողեղէն հնութիւնս այս, եւ հոգիս հոլանի կացցէ յատենի Աստուծոյ։

Ցանկալի էր ինձ արդարեւ խաղալ ընկղմել յայս խորհուրդ խոր եւ գեղեցիկ՝ եղելութեան իմոյ, եւ յարգի հոգւոյ իմոյ առաջի Աստուծոյ. հրաշանալ եւ զմայլեն անձամբ յանձին, այնքան մեծարոյ եղէ՝ ի լինելս իսկ. եւ ըստ անձն ելեալ վերանալ յիմ սկզբնապատճառն, մխել յաստուածութիւն անդր, եւ մնալ ի հիացման բովանդակ ժամանակս, որպէս առնեն երանեալքն յերկինս եւ սիրտք սուրբք ի վերայ երկրիս։ …Այլ, եղուկ իզնեւ. պայման վարուց վիճակի՝ յորում դեռ յառաջ քան զսակաւ վայրկեանս գտանէի, ամքն զոր թողեալ եմ ի թիկունս, անցեալ կեանքս իմ, ոչ ներեն ինձ յայնպիսի բարձրութիւնս ճախրել. նա մանաւանդ անհնար իսկ է ծանրացեալ եւ թաթաւեալ թեւոց ի տղմոյ եւ յախտէ ախտից եւ մեղաց՝ վերանալ թռչել ի պարունակս պարզութեան ջերմեռանդն հոգւոց. զի այնքան վերանան միտք յերկնաւորս՝ որքան հեռանան կամք յերկրաւորաց։ – Ապա ուրեմն կարեւորագոյն խորհուրդ կացցէ ինձ առաջի պայման հոգւոյս իմոյ՝ որոյ ոչ է իսպառ աներկբայ փրկութիւնն։ Խոկումն հոգւոյս, որ այնքան մեծ եւ ազնիւ է յաչս ստեղծողին, եւ որ առաջին եւ եզակի նկատելին եւ հոգալի է ինձ ի կենցաղումն, եւ որում մարթ է՝ ուրախութեան մեծի լինել պատճառս՝ յերկինս գիւտիւն։ կամ ինձ անբաւ եւ անդարման սգոյ կորստեամբն ի դժոխս։

Փոխեալ արդ զդէմս առաջին հարցմանս՝ հարցից զայս. Ո՞ արդեօք ըստ արժան բաւականին խոկաց եւ գիտաց, թէ քանի՞ ծանր եւ մեծ իրք են կորուստ հոգւոյ միոյ. եւ ո՞րքան մեծագոյն չար է այս քան զոչէութիւնն։ Ո՞ կարասցէ չափաւոր մտօքն հասանել ըմբռնել զանչափն եւ զյաւիտենական, զկորուստ կամ զփրկութիւն, զտանջանսն մշտնջենաւորս կամ զկեանսն յաւիտենականս։ – Եթէ չիցեմք այդմ բաւականք, եթէ ոչ կարիցեմք զմեծութիւն վտանգին կշռել, գէթ ըմբռնեմք ըստ բաւականին, եթէ մեծ է յոյժ. եւ որ եւսն է, եթէ մարթ է եւ մեզ անկանել եւ կորնչել. եթէ, Աստուծոյ իսկ կամելով զամենեցուն փրկութիւն, տակաւին եւ ոչ ումեք՝ որ ի կենցաղումս է՝ աներկբայ է փրկիլն. եւ թէ թէպէտ բազումս ունիմք առ յԱստուծոյ փաստս փարելիս յուսոյ, այլ յանձնէ՝ եւ ոչ մի երաշխաւորութիւն առ այն, ոչ ուստեք հաւաստիք, ոչ ուրեք կեանք անկասկածք։ առաջի մեր կան օրինակք առաքինեաց եւ սրբոց անգամ, եւ մեծամեծաց իսկ սրբոց ըստ մերս դատման. եւ ոչ այնքան առաքինագործ եւ մեքուր վարք նոցա զարմանալիք իցեն արչեօք, որքան երկիւղ նոցա ի դատաստանացն Աստուծոյ, թէ հասանիցե՞ն արդեօք յոր դիմէինն, ելցե՞ն ի հուն ճանապարհին ուղղութեան, դասիցի՞ն ընդ աջեայս յաւուրն ընտրութեան, գրեսցի՞ն անջնջելի ի դպրութեան կենաց եւ եղիցի՞ն ժառանգք արքայութեան Աստուծոյ իւրեանց։ Անձինք ի մանկութենէ յանձնեալք ի գիրկս սրբութեան, սնեալք ի վարժս լաւութեանց անդուլ կրթանօք, զգաստք, աղօթականք, մաքրափայլք եւ արդիւնագործք, եւ յայսոսիկ յալեւոյթ ժամանեալք, տակաւին ատիւ եւ դողութեամբ, ըստ խրատու Առաքելոյն, հոգով մեծաւ ջանային զփրկութիւն անձանց, եւ մինչեւ ի թափել ի սպառել ուժոյ մարմնոցն՝ ոչ կասէին ի ստիպելոյ զնա եւ նեղելոյ, զի կարասցեն միայն հասանել ի ժամադրեալն կէտ փրկչական։

Իսկ ես որ լոկ զառաքինեաց եւ զառաքինութեանց անուանս փոքր ի շատէ թէ գիտեմ, այլ ի գործոյ եւ ի ջանից նոցին յոյժ եւ յոյժ վերջացեալս եմ, մանաւանդ թէ եւ օտարացեալ, ես զո՞ր տեղի յուսոյ կամ վստահութեան ունիցիս՝ յետ այսպիսւոյ վարուց եւ կենաց (որ համառօտեալ իսկ է), հասանել աներկմիտ ի փրկութիւնն տենչալի, ի ժողովս առաքինեաց, ի հանգիստ աշխատելոցն եւ նեղելոց յերկրի՝ վասն Աստուծոյ. առ Յիսուսն իմ՝ որ զամենայն օր յամենայն ժամ խաչիւ կամ ի խաչի եկեաց յերկրի, եւ ի խաչի բեւեռեալ երեւի եւ կայ հանապազօր առաջի իմ, մինչ ես յամենայնի խորշիմ ի դժուարէն եւ ի դիւրինն փութամ։ …Իցէ՞ ինչ ինձ արդեօք բաւական՝ սրբութիւն եւ նրբութիւն վիճակիս, սքեմս այս սեւաշուք. պարկեշտութիւն բնակարանիս եւ կահուց, հրամայեալ պաշտամունք կարգիս, կանոնեալ աղօթքն, ժամերգութիւնք եւ պատարագն սուրբ, հանդերձ այլովքն, եւ կամ կենակցութիւն հոգեւոր եւ հոգեսէր եղբարց. իցէ՞ այդ ամենայն բաւական առ արժանաւոր զիս կացուցանել առաջի Աստուծոյ։ Ո՞չ մանաւանդ ծանրագոյն եւս արասցեն դոքա զպարտականութիւնս իմ, ըստ տէրունական հրամանին, թէ «որում շատ տուաւ՝ շատ խնդրեսցի ի նմանէ». եւ ո՞չ մանաւանդ կանոնք եւ օրինակք զգաստից ընկերաց՝ լիցին ինձ յառաւել յանդիմանութիւն եւ ի դատապարտութիւն, եթէ չիցեմ նոցին հետեւող եւ նմանող։

Կրօնաւոր եմ եւ քահանայ. բարձրագոյն եւ սրբագոյն վիճակք ի վերայ երկրի, որ ոչ տուան բազմաց լաւաց եւ սրբոց իսկ, որպէս ինձ յետնելոյս. եւ որովք ոչ միայն փրկեալ եւ ձգել զիս առ ինքն կամեցաւ Տէր, այլ բարմրագոյն լինել վարուք՝ առաջի իւր՝ յերկրի, եւ բարձրագոյն լինել վարուք՝ առաջի իւր՝ յերկրի, եւ բարձրագոյն փառօք յերկինս. անդր առաջնորդելով եւ այլոց իմոյին օրինակաւ եւ բանիւք. զի այս իսկ է վախճան սրբազանի կարգիս եւ ուխտիս։ Երկաքանչիւր վիճակքս յաւելեալք ի վերայ նախընկալ քրիստոնէական կնքոյս՝ իբրեւ յառաջոյ եւ երկուստեք իմն ի բնէ բողոքեն ինձ դիմել ի կատարելութիւն եւ ի սրբութիւն, առաւել քան զբազմութիւն մարդկան աշխարհաւանաց, որք զարտաքինն իմն արտորայս մշակիցեն, իսկ ինձ անկ է, իմովս իսկ կամաւ բերեալ առ այս, ի ներքս ի բնի յագարակի անդ Տեառն արօրադրել, որպէս եւ վաղվաղ ի տղայ տիոց ձեռն արկի զմաճով Յիսուսի… Եւ երանի՜ եթէ, ըստ նորին խրատու, ոչ միանգամ եւ ոչ ստէպ ի թիկունս դարձեալ պշուցեալ էր յիրս՝ զոր թողի եւ զոր արժան էր թողուլ իսպառ. որով՝ եւ անդաստանս բանաւոր խոպանացեալ կայ. ամք բազումք հոլովեալք զինեւ, եւ արդիւնք սական ժողովեալք, եթէ գուցէ բնաւ իսկ իմ արդիւն կամ պտուղ մի անտխեղծ։ Եւ յայսպիսում գոլով իմ պայմանի՝ ահա գայ շտեմարանապետն արդարահատոյց, մատչել ի փորձ եւ ի վարձ. «Որոյ հեծանոցն ի ձեռին իւրում եւ սրբեսցէ զկալ իւր»։ … Ո՜հ. զի՞ եղիցի ինձ ի պահուն՝ յորում քննեսցին կեանք իս եւ գործք ի վերայ երկրի. ի պահու՝ յորում ասասցեն զինէն քննիչքն եւ դատախազք. Ահա այրն այն եւ գործք իւր. – ի պահու՝ յորում անվրէպ եւ անխոտոր՝ հարեալ ի կենցաղականս իմ՝ հոսեսցէ յայերս զտաուցիչս ցորենոյն եւ յարդի։ …Զի՞նչ է ամպդ այդ մեծ դալկագոյն եւ թեթեւ՝ վերացեալ յանկարծոյն ի կալոյ արտի, եւ իսկ եւ իսկ ցնդեալ ընդ օդս, իսկ եւ իսկ ծախեալ ի կիզանուտ կայծից հնոցին ահաւորի, մինչչեւ ի նոյն ի ներքս անկեալ։ …Ո՞չ դա այդ իցէ մղեղն արուգ եւ անարգասաբեր անդոյ իմոյ. գործք այնքան ամած կենցաղս. որք կամ զի ոչ էին ուղղեալք առ ճշմարիտն յաւիտենական, եւ կաս ոչ տեւեալք ի նմին ուղղութեան, ապարդիւն եւ սնոտիք գտան. եւ փոխանակ լինելոյ ցորեան ընտիր ժողովելի ի շտեմարանս հանուրց հազարապետին, փոխեցան յունգ եւ ի յարդ դիւրավատնելի, եւ փորձեալք ի կշի ահեղն հեծանոցի՝ մատնեցան ի կորուստ եւ յեղծումն ցաւագին. «Եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով»։

Ո՜հ, մի՛. մի՛ լիցի ինձ այսպէս, մի՛ լիցի այս մեզ, որք տակաւին արտասուօք եւ քրտամբք դեգերիմք յանդաստանի քում, Տէր, եւ յաժմէն ընդ Երգողին մերում մաղթեմք եւ գոչեմք. «Յորժամ հեծանոցաւ դատողութեան քո, Տէր, սրբես զկալ աշխարհի, յ’շտեմարանս արքայութեանդ ժողովեա զմեզ ընդ արդարոցն»։ Քանզի եւ յարդարանալ իսկ, առ ի գործել զգործ առաքինեաց եւ սրբոց եկեալ կամք ի ժողովս եւ առաջի սրբոյ նշանի քո եւ կենդանագրի Ծնողի քո Կուսի, ի քննել եւ յուղղել զվարս մեր, որպէս զի ջան ի գործ արկեալ՝ պարզերես ելցուք յաւուր մեծի քում քննութեան։

Այո, Եղբարք սիրելիք, ահաւասիկ ժամ է մեզ, ժամ պատուական, որպիսի թերեւս սակաւք այլք մնան մեզ. ժամ մատչելոյ ի փորձ անձին, եւ հաստատելոյ զգնացս ի շաւիղս առաջնորդին մերոյ Քրիստոսի։ Ժամ մի ի ժամուց յառաջ քան զյետին ժամն քննութեան դատաւորին, յետ որոյ ոչ եւս այլ հնչէ ժամ վաստակոյ եւ շահու. այլ յաւետախաղաղ լռութիւն. ժամ առնլոյ իւրաքանչիւր զհեծանոց իւր ի ձեռին իւրում եւ իջանել ի կալ իւր, եւ սրբել եւ տեսանել՝ քանի՞ ինչ իցէ ցորեան բարի արդիւնացեալ, կամ ո՞րչափ յարդ անպիտան դիզեալ. ո՞րչափ ինչ արարեալ իցէ յարժանն, եւ որչափ յետնեալ ի պարտուց եւ ի պատշաճէն. ո՞րքան հեռացեալ ի չարեաց, եւ որքան յառաջեալ ի բարին։ Հաւատամ զի ամենեցուն ջան եւ յոյս ի բարւոջ կայ ճանապարհի եւ ի դիտման. սակայն եւ զվկայելոց առաքինեաց յիշելով զբանս եւ զտեսութիւնս՝ ոչ սակաւ զանգիտեմ եւ դողամ. յորոց ոմն մի ասէր պարզապէս, թէ ի բովանդակ գործս իմ հազիւ գտանեմ երկուս կամ երիս՝ որպէս հատս անփուտս ի բազմութեան ողկուզի. եւ այն եթէ անկցի ընդ անաչառ քննութեամբ դատողին՝ ոչ գիտեմ թէ համարիցի՞ ողջ եւ անարատ։ Զի՞նչ արդեօք ասիցէ զիւր պտղոց՝ իմս ունկնդիր. «Ո՞ իշխեսցէ ասել սիրտ սուրբ ունել». կամ ո՞ բնաւ չունիցի պարտս ուղղութեան, յարդարման եւ կատարելութեան. ո՞ւմ չիցէ պիտոյ պարապել աւուրս ինչ ի կրթութիւն հոգեւոր. ի դատ ձգելով զանձն եւ ի փորձ վարուցն, թէ արդարեւ յառաջիցէ՞ ի բարւոջ՝ որպէս անդուլ յառաջէն ի կեանս. հսկիցէ՞ յանվրէպ պահպանութիւն ուխտիցն եւ կարգաց կրօնին. իցէ՞ արդարեւ ուրացեալ զաշխարհ, եւ խորշիցի՞ յամենայն հեթեթանաց նորին. – բացեա՞լ իցէ վիհ մի կարեւոր ընդ հոգին եւ ընդ մարմին. կարգեա՞լ սմա պահակ խիստ, եւ նմա՝ դէտ անքուն. – սիրելի՞ իցէ ինքեան արդարեւ խաչն Յիսուսի, ցաւք եւ վիշտք եւ հալածանք առ սէր նորին։ Թէ հակառակ ինչ այսոցիկ, զհետ մտեալ կամ միտեալ ի դիւրն եւ ի հեշտին. եւ փոխանակ հալածեալ լինելոյ՝ հալածիչ ինչ գոլով, փոխանակ սիրողի՝ ատող, փոխանակ օրհնելոյ՝ անիծող կամ բամբասող։ Կայցէ՞ արդեօք վառել յոգւոջ լապտերն կուսական, այլ զիմաստնոցն ասեմ, եւ ոչ որ ընդ աղօտ աղօտ ինչ ճաճանչիցէ նշոյլ մերձ ի շրջանել։ Ախորժելի՞ք իցեն խոնարհութեան եւ անարգանաց համք, եթէ տտիպք եւ դառինք թուիցին ամենայն որ ոչ ըստ բնութեանս է բերմանց։

Զայսոսիկ եւ զսոցին նմանս ի հանդէս ածեալ գիտակցութեան մերում, կարծեմ ամենեցուն փափագելի, պիտանացու եւ կարեւոր, աւուրքս ինչ կրթութիւն հոգեւորի. որ իբրեւ զոգեսէր ձայն կենարարին՝ եկեալ ի սահմանեալ ժամանակին՝ բաղխէ առ դրան սրտից մերոց, ասելով, «Բաց ինձ»։ Բացի՞ր ով հոգի կրօնաւորի մենացելոյ հեռացելոյ յաշխարհէ, եւ ի հարստութիւն նուիրելոյ փեսայիդ Քրիստոսի։ Ահա գայ նա, եւ եկեալ իսկ է՝ ի սրբել, ի զարդարել, մերձեցուցանել, իւրացուցանել զքեզ ինքեան. եւ դու զի՞ կաս, զի՞ դլաս, զմէ՞ ոչ փութաս բանալ ընդունել, պարապիլ կենակցիլ ընդ նմա, համարս տալ եւ խնդրել եւ թախանձել զնա, որ յետ սակաւու միոյ լինելոց է քո ամենայն ինչ, եւ կամ առանց նորա ամենայն ինչ քո կորուսեալ իցէ։ Լուար զբարբառ նորա, եւ զձայն քաղցր կոչմանն. իսկ արդ ուստի՞ իցէ քեզ, ով հոգի պղերգ, անսովոր խռովք եւ երկիւղ, կամ տաղտուկ, յորժամ լսես զհրաւէր կրթութեան, թողլոցս զայլ ամենայն գործ եւ ի մի յայս պարապելոյ, ի քննութիւն անձինդ եւ ի խնամս ուղղութեան եօթնեակ մի աւուրց։ Ուստի՞ տագնապդ մեղմեխ եւ զանխուլ, որպէս թէ հարկ ի վերայ հասցէ քեզ վեր ի վայր շրջիլ կամ յայլ յայլմէ լինել։ – Արժան իսկ է քեզ լինել այլ յայլմէ. ի հնոյ ի նոր, ի չարէն ի բարի, ի մահացուէն՝ յանմահական. նորոգիլ գլխովին բանական կենօք, ի բաց թօթափելով զաղտս եւ զբիծս ախտից եւ թերութեանց, զյուլութիւնս եւ զյոռութիւնս, եւ ի ներքս ածել զկամս եւ զջանս ուղղութեանց, դառնալ սրտի մտօք առ Աստուած քո ուխտել միւսանգամ ընդ նմա ուխտ յաւիտենական։

Ո՜հ, եթէ առնուիր ի միտ խորամուխ տեսութեամբ հոգւոյ պարզելոյ ի կանխակալ կարծեաց եւ յընտանի կրից, թէ քանի՞ քաղցր միանգամայն եւ քանի՞ բարի եւ կարեւոր է քեզ, եթէ ոչ հանապազ գէթ մերձ ընդ մերձ լինել աւուրս բովանդակ ընդ յաւիտենական Սիրելւոյ քում, Արարչի եւ Փրկչի, միայն ընդ միայնոյ, յանզբօս սենեկի, ի լռութեան եւ ի դադարման ամենայն երկրաւոր խոհից եւ հոգոց, եւ յարհամարհանս ամենայն զգալի եւ կենցաղական սփոփանաց. յայնժամ իմանայիր քաջ՝ եթէ քանի՜ ցանկալի էր յարկարել զժամանակն՝ զայն՝ որքան էր հնար. եւ եթէ յերկարել յէր մարթ, գոնեա զմարթուչն եւ զվայելուչ ընդունել եւ ընդգրկել այնպէս, որպէս ագահ ոք զծրար գանձուն, կամ ծարաւի՝ զբաժակն ցուրտ, կամ սիրելին կարօտեալ յետ երկար պանդխտութեան։ Նստէիր արդեօք յօժարութեամբ մեծաւ ընդ Առաքեալսն ողջոյն իսկ տասն աւուրս՝ ակնկալութեամբ գալստեան Հոգւոյն սրբոյ, յարդարելով զճանապարհ շնորհաց նորին աղօթիւք եւ պահօք, խոկմամբք եւ անձին նուիրմամբ եւ վաստակօք բարեաց. – յիշէիր արդեօք եւ զայն, զի ընդ առաքեալսն եւ ընդ աշակերտսն՝ սպասեալ նստէր որպէս կարօտ մի ի կարօտաց եւ Անձն այն հրաշալի, զոր հրեշտակապետն Աստուծոյ Գաբրիէլ Վաղ ուրեմն վկայեալ էր ասպնջական Հոգւոյն Սրբոյ եւ տաղաւար զօրութեան Բարձրելոյն, եւ աստուածանման ծնօղ Աստուծոյ. «Էին հանապազորդեալք հանդերձ Մարեմաւ մարբն Յիսուսի. որ թէպէտ եւ ամենեւին լի էր շնորհօք, այլ զի անբաւատար էր անօթ աստուածունակ սրտին՝ լինէր եւս քան զեւս թաթաղուն շարժուն զեղուն, շնորհաց ի շնորհս, լուսոյ ի լոյս վերանալով։ Եթէ այսպիսւոյ գերագունի անձին եւ մերձաւորաց նորին՝ վայելուչ վարկաւ տնտեսութիւն Աստուծոյ բազմօրեայ պատրաստութեամբ եւ փափագանօք վերընդունել զնորոգութիւն շնորհաց, քանիօ՜ն ինձ պիտոյ իցէ զգաստութիւն եւ յօժարութիւն, եւ ամենայն հնարաւոր պատրաստութիւն առ ընդունել ոչ միայն յաւելուած եւ զարդարանս զօրութեան հոգւոյս այլ բովանդակ իսկ նորոգութիւն, փոփոխութիւն եւ վերստին ծնունդ եւ կեանս. որ հեղգութեամբն եւ պղերգութեամբ եւ պէսպէս զանցառութեամբք բարեաց եւ օրինաց՝ գրեաթէ մերկացեալ է ի շնորհաց անտի զոր զգեցոյց նմա կամ անկ էր զգեցուցանել վիճակ պաշտամանն իւրոյ եւ կարգի, խորհուրդքն սրբոյ եկեղեցւոյ, կրօնաւորութիւնն քահանայութիւնն եւ վարդապետութեանն աստիճան։

Արդ օ՜ն առեալ, ո՜վ եղբարք իմ սիրելիք, եւ դու մանաւանդ անձն տարտամ, բուռն հար յօժարութեամբ զհոգեւոր կրթութենէ. թող առ վայր մի, եւ իցի՜ւ թէ մինչ իսպառ, թող զամենայն, եւ եկ զհետ Յիսուսի, ընդ Պետրոսեանց եւ Զեբեդեանց. գոչեա ընդ Սամուէլի, «Խօսեաց Տէր, զի լուիցէ ծառայ քո». ասա՛ ընդ Դաւթի, «Պատրաստ է սիրտ իմ առ քեզ, Աստուած»։ Հեռացիր՝ որչափ եւ կարես՝ յանձնէդ, եւ մերձեսցիս որչափ գուցէ ոչն կարծես՝ առ ամենաբաւն Աստուած։ Կափո առ վայր մի զաչսդ ի պատրողական տեսարանաց, եւ տեսցես զոր տեսին սուրբքն սրտիւք, Մովսէս եւ Պօղոս, Յովհաննէս, Անտոն եւ Նմանիքն. թող զայն ամենայն յորում չգուցէ շնորհ աստուածային, կամ որ չեն կարեւոր այս ժամանակի, եւ կանխեաց ընդ այնոսիկ՝ որք երթան ուրախութեամբ ի տուն Տեառն. որք միշտ քաղցեալք եւ ծարաւիք են աստուածայնոց պարգեւաց. որք երբեք չասեն շատ հոգեւորացն պարապմունս, վասն այնորիկ եւ չելանեն երբեք անման ի հոգեւորականացս կրթութեանց։ Եթէ չիցես բաւական եռանդնոց եւ զգաստից հաւասարել, գէթ մի՛ լինիր հասարակորդ անփութաց եւ պղերգաց, որք ոչ միայն թէ չօգտին՝ այլ եւ վնասապարտք գտանին, անպատրաստ եւ անյօժար ի սրբազանսն խառնելով։ Մի՛ զարմանար ընդ գաղջութիւն եւ ընդ ցամաքութիւն սրտիդ, որ այնքան ժամանակս հեռացեալ գտանիւր յաստուածային սիրոյն կայծականց. եւ մի՛ իսկ իսպառ զարհուրիր ի թերութենէդ, եթէ միայն կամս բարիս ունիցիս եւ ջան ըստ ձեռին բաւականի։ Մի՛ թերահաւատիր, եթէ եւ շահ կամ օգուտ ինչ մեծ չտեսցես ի քեզ ի կրթանաց աստի. զի թէ ոք ոչ վնասի՝ արդէն իսկ օգտեալ է փոքր ի շատէ. եւ ժամանակ՝ յօժարութեամբ կորզեալ ի վայրավատին զբաղմանց՝ ոչ է վրէպ ի բարւոյ։ Բայց միայն ջանա եւ մի՛ վհատիր. ահաւադիկ եւ Տէրն մեր զայս այսպէս թելադրեաց, յորժամ եցոյց զշաւիղն արքայութեան նուրբ, եւ զդուռն նեղ. ոչ սաստիւ ստիպեաց թէ երթայք յախուռն եւ մտէք, այլ «Ջանացարուք մտանել»։ Այլ զայս առ իմ նմանիսն զիջանելով, ոչ եթէ արգելում կամ անհաւան լինիմ առաքինեացդ եւ եռանդնոտ սրտից, որք գիտեն սիրային թեւօք անսայթաք եւ անընդոստ վազվազել եւ ընդ անձուկն պողոտայ եւ ընդ ներագոյնն դռնակ, այլ մանաւանդ սխրանամ եւ նախանձիմ ընդ նոսա, եւ զանփորձս բարձրաթռիչ խոյանաց սիրոյ՝ յուսոյն ոտնփոխիւ դաստիարակել մարզեմ։

Տացուք արդ փառս Աստուծոյ, որ ի վերայ հանապազօրեայ կրօնաւորութեանս, եւ յայսպիսում ցամաքեալեւ շփոթեալ ժամանակի, պարգեւէ մեզ՝ որպէս տօնական ինչ աւուրս, զաւուրքս բոլորական պարապմանց յաստուածայինսն. եւ որպէս յաշխարհօրէն ինչ թանգարան մուծանելով՝ տայ իւրաքանչիւր ումեք հայթհայթել զիւրոց պիտոյից կարեւորն. եւ այն՝ գրեաթէ ձրի. սակաւիկինչ պահանջելով, զյօժարութիւնն եւ զմտադրութիւն. զնստելն մարեմապէս առ ոտս Յիսուսի եւ լսել քաղցր ձայնին. յորմէ եւ ընդունել ըստ անսուտ նորայն խոստման՝ զմասնն բարի, որ ոչ բարձցի ի յօժարակամ ընդունողացն։ Թէպէտ եւ փոքր մի մասն իցէ (եթէ օրէն իցէ փոքր կոչել զտէրունին), սակայն պահեալ անաղարտ յոգւոջ՝ աճէ օր ըստ օրէ. որպէս զի եթէ եւ միոյ ախտի սրբիչ լինիցի ի մեզ, կամ միոյ լաւութեան տածիչ, ահա բազմած ընդ նմին ախտից քայքայիչ եղեւ, եւ յոգունց ուղղութեանց մերձաւորիչ. ըստ գեղեցիկ յուսադրութեան հարցն հոգետեսից, եթէ եւ միոյ միոյ մոլութեան խլումն ամ ըստ ամէ ի սակաւ ամս մաքրէ զսիրտն ամենայն։

Եւ ոչ նոր ինչ կայ մեզ այժմիկ լսել եւ խոկալ, այլ զոր բազում անգամ լուսալ իցէ եւ ընթերցեալ. այլ սակայն նորով եռանդեամբ եւ յօժարութեամբ արժան է լսել եւ մանաւանդ կատարել. որպէս զի եթէ եւ բանքս ոչ իցեն յարդարունք եւ իմաստալիցք, յոգին եւ ի միտսն յառեալ մեր, մանաւանդ ի սկզբնականն աղբիւր՝ յորմէ յառաջագայի ամենայն բան բարի, իբրեւ յերկնից հնչեալ նոր մեզ պատգամ՝ ընկալցուք։ Աստստին խնդրելով ի մարդասէր Փրկչէ մերմէ բանալ զականջս սրտից ի լսելութիւն իւրում թափանցիկ ձայնի. «Լուո՛ ինձ Տէր զբարբառ քո», զի ձայն քո քաղցր է եւ խօսք քո գեղեցիկք. եւ լռութիւնդ իսկ հաշտ՝ խրատ է ամենազդեցիկ։ Առցուք մեզ օժանդակ առ այս մանաւանդ թէ ի դայեակ եւ ի դաստիարակ եւ ի պաշտպան գործոյս, զմիշտ պաշտպան մեր եւ զՊահապան որդեգրացս՝ զամենօրհնեալ Կոյսն եւ զփառաւորեալ Աստուածամայրն։

Ո՜վ ամենաերջանիկ եւ հրաշափառ Տիրուհի, որ երեքանձնեայ Էին գոլով Դուստր եւ Հարսն եւ Մայր, լի աստուածային շնորհօք եւ բերկրութեամբ, տակաւին, ուշի ուշով ունկն մատուցանէիր, լսէիր, հաւաքէիր, պահէիր ի սրտի քում՝ զամենայն բանս, ոչ միայն զՅիսուսին քո, այլ եւ որ զՅիսուսէ, եւ խելամուտ լինէիր ի նոսին այնքան խոր եւ սքանչելի խելամտութեամբ, մինչեւ հիացեալ եւ աւետարանչին՝ երկիցս զսոյն աւանդէ մեզ ի միում հակիրճ պատմութեան։ Դու ինքնին առաջնորդեա, թելադիր լեր, ուսո մեզ խնդրել փափագանօք, լսել զգաստութեամբ, պահել զգուշութեամբ, եւ խորամուխ լինել իմաստութեամբ ամենայն բանից որ յՈրդւոյ քո եւ յԱստուծոյ կամ յանուն Որդւոյ քո քարոզեսցի մեզ ի տաճարիս յայսմիկ։ Դու ինքն յարդարեա զսիրտս մեր՝ որպէս զերկիր պատրաստական՝ յընդունելութիւն բարեբոյս սերմանց, քոյովդ արբուցեալ ցօղով գթութեան եւ շնորհաց. եւ տուր մեզ բուսուցանել՝ ըստ իւրաքանչիւր չափու եւ տալ պտուղ բարի, երեսնաւոր՝ այժմէն յաւուրքս կրթանաց, վաթսնաւոր՝ ի յետագայսն, եւ հարիւրաւոր՝ ի լրման ընթացից կենացս. իսկ զանթիւն եւ զանբաւ՝ ընդ Քեզ եւ ընդ ամենայն սուրբս՝ ի հանդերձեալ յաւիտեանսն։