Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Գ.
ԵԿԵՍՑԷ ԱՐՔԱՅՈՒԹԻՒՆ ՔՈ

ԱՐԺԱՆ Է ՊԱՇՏՕՆԷԻՑ ԱՍՏՈՒԾՈՅ՝ ԽԱՂԱՂՈՒԹԵԱՄԲ ՇԱՀԵԼ ԶՄԱՐԴԻԿ ԵՒ ՆԱԽ ԶԱՆՁԻՆՍ, ԶԱՐՔԱՅՈՒԹԻՒՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

Վայելուչ է որդւոյ ազնուականի հռչակել զանուն եւ զհամբաւ հօր իւրոյ. մանաւանդ յորժամ կանխեալ հռչակեալ իցէ նա եւ առ օտարս. որպէս եւ երախտագիւտ մարդոյ արժան է յիշել ստէպ զերախտաւորն. եւ պաշտօնէի՝ հաւատարմութեամբ եւ փութով կատարել զկամս տեառն իւրոյ եւ բարձրացուցանել զպատիւ նորա։ Այսոքիկ առաւելագոյն եւս անկ են որդւոց եւ պաշտօնէից Աստուծոյ, որ հայր հարանց, տէրն է տերանց, եւ «որոյ թագաւորութեան ոչ գոյ վախճան»։ Ամենայն արարածք, նուաճեալ կան ընդ ձեռամբ նորա, ի բարձանց երկնից մինչեւ ի ներքին սանդարամետսն¯ եւ որք սակաւ մի տեսողք են զօրութեան նորա՝ վկայեցին «զի եւ հողմք եւ ծովք հնազանդին սմա»։ Գերակատարքն յէակս հրեշտակացն դասք՝ այնպէս անվրէպ ասին ի սպասու նորա, որպէս ճառագայթք անմեկինք ի ծագման լուսոյ. եւ անկատարքն՝ զուրկք ի բանէ եւ ն կենաց՝ թէ ո՛րքան անվրէպ կատարեն զօրէնս տիեզերական կարգին, զօր ամենայն յամենայն ժամ տեսանեմք եւ սքանչանամք։ Միայն միջադաս էիցս՝ մարդս՝ խառնուրդ հոգեղէն եւ հողեղէն, թերակատար երեւի, ի վերին երեսս, եւ յաճախ օցտէ ի շաւղէն յոր կարգեցաւ գնալ, եւ յախուռն մխի ի սահման որ ոչ է իւր. մերթ ի վեր քան զչափն ճգնելով ամբարտաւանութեամբ եւ վայրապար հետազօտութեամբ՝ կործանի ստորեւ քան ուր կայրն, եւ մերթ յանբանիցն խոնարհեալ անկեալ ի բարաս՝ ստորնագոյն եւս գտանի եւ մինչեւ յանդունս խորասոյզ։

Բովանդակ տեսութիւն կրօնական կենաց ճգնի ուղղել զգնացս մարդոյ, հաստատելզնա յարարչադիր կարգին. եւ զարմանալի իմն նոր զօրութեամբ, զոր Քրիստոս եցոյց, խոնարհութեամբ ասեմ, բարձրացուցանել որքան եւ թեւք սիրոյ սրտին բաւեսցեն տանել։ Յայս սակս եկն Տէր յաշխարհ, կրեաց, մեռաւ, հարեաց եւ զեկեղեցի իւր հաստատեաց. ուսոյց մարդոյ նուաճել զապստամբութիւն ըղձիցն եւ կրից, առնուլ լուծ մի փոքրոգի եւ հանդարտել ընդ հզօրին ձեռամբ. որով եւ կալ ընդ ամենիշխան արքայութեամբն Աստուծոյ, եւ լինել «Յերկիր խաղաղութիւն եւ ի մարդիկ հաճութիւն»։ Արքայութիւնն Աստուծոյ ոչ բառնի այսուհետեւ յերկրէ, զի Քրիստոս վերանորոգեաց. այլ, աւա՜ղ­ զի դարձեալ ապստամբեալ բազմաց՝ ասեն, «Ոչ կամիմք զթագաւորել դորա ի վերայ մեր»։ Եւ զի՞նչ առնիցէ թագաւորն համաշխարհական¯ առաքիցէ՞ սպասաւորս կոտորել զվտարանջեալսն, հուր յերկնից իջուցանել եւ կռփել զպնդացեալ գլուխսն, որպէս ի դէպ թուէր առնել Որդւոցն Զեբեթայ։ – Ո՛չ այդպէս, ասէ Յիսուս. ո՞չ գիտէք որոյ ոգւոյ էք դուք։ Առաքել առաքէ սպասաւորս, այլ սպաս սիրոյ ունելով. զհետ սարտուցելոցն պնդադեսպանս արձակէ զպաշտօնեայս խաղաղութեան աւետարանին պատգամօք. քարոզս սփռէ ընդ ամենայն կողմանս երկրի եւ յամենայն անցս ճանապարհաց, ոչ սպառնալեաց, կոտորածի եւ ստրկութեան, այլ հաշտութեան կենաց եւ ազատութեան. սիրով եւ խաղաղութեամբ կամ թագաւորել ի վերայ մեր եւ արքայորդիս առնել զամենեսին։

Եղբարք սիրելիք, պաշտօնեայք եւ պատգամաւորք նորա եմք մեք. խնդրակք եւ կոչնակք որդւոց Աստուծոյ զարտուղելոց եւ շփոթելոց. կամ յայտնաբարբառ քարոզութեամբ եւ առաքելութեամբ, կամ անմռունչ աղօթիւք, պատարագօք եւ նուիրական կրօնաւորութեամբ. ամենայնիւ այսոքիկք պարտէ եւ պատշաճ է մեզ հրաւիրել հաստատել եւ ընդաճել զարքայութիւն Աստուծոյ մերոյ ի վերայ երկրի. ի միտս եւ ի սիրտս մարդկան ճշմարտին ծանօթութեամբ, եւ յոգիս՝ հանդարտութեամբ կրից. որպէս զի՝ միով գեղեցիկ բանիւ սաղմոսերգուին «Խաղաղութիւն եւ ճշմարտութիւն համբուրեսցին»։ Յայնժամ աներկբայ ստուգութեամբ «Եկեսցէ արքայութիւն քո», ո՜վ Տէր, ի վերայ երկրի որպէս յերկինս է։Որպէս առ ի սուրբ առնել զանունն Աստուծոյ ի վերայ երկրի՝ կարեւոր ցուցաւ նախ զանձն սուրբ առնել, այսպէս եւ որոց անկ իցէ տարածանել զարքայութիւն նորա, հարկ է նախ զանձինս նուաճել ինոյն. հասու լինել քաջ ճշմարտութեան բանիցն Աստուծոյ, եւ ցածուցանել զամենայն աղմուկ կրից որ յինքեանս. զի ոչ միայն անդէպ՝ այլեւ անհնար է աղմկաւ զաղմուկ զիջուցանել՝ որպէս հրով զհուր. եւ ոչ կուրի՝ կուրաց առաջնորդել։ Ապա բազում ջանիւ եւ մտադիւր պարապմամբ պահանջիմք ուսանել զկամս եւ զպատգամբ թագաւորին մերոյ երկնաւորի, զաւետարանն Յիսուսի, զվարդապետութիւն եկեղեցւոյ. կնդ նմին՝ խոկալ եւ կրել ի վարս Վարդապետին միայնոյ եւ աշակերտաց նորին, որպէս զի կարող լիցուք ոչ միայն բանիւ, մանաւանդ ի տկարանալ սորին ի բերանս մեր, այլ յաւէտ եւ օրինակաւ վարուց ընտելացուցանել զմարդիկ ի լուծ եւ յօրէնս Քրիստոսի։ Ուսումն մեծ եւ կարեւորեւ հանապազորդեան զկեանս ողջոյն. Քրիստոս զամսսսսսսսսս30 պատրաստեցաւ առանձինն ի պաշտօն իւր՝ եւ զերիս միայն ամս կատարեաց զնոյն։ Եւ զինչ ի տասնապատիկ լռութեան ժամանակին գործէր։ Մնայր ապաքէն չափոյ իրիք լրման, այն յորում բնակեալ էր լրումն աստուածութեան. որոյ ուսեալ ինչ բնաւ չէր, ըստ ռամկին դատման, եւ զամենայն գիտէր։ Եւ եթէ ի գիրս թարթափէր ոչ, սակայն ո՞ կարիցէ ժխտել թէ չաղօթէր եւ հանապազ, եւ այնու օրինակաւ մարզել եւ զգիտնագոյնս անգամ յանուանեալ վարդապետաց՝ պատրաստութիւն քարոզութեան. որպէս եւ յետոյ յայտնապէս իսկ զերկոսին եւս պատուիրեաց մել հրահանգս. «Յամենայն ժամ յաղօթս կացէք. – Քննեցէք զգիրս»։

Յաղօթս կալ ստէպ՝ բազում անգամ եւ բանիւ եւ օրինակաւ ազդեաց Քրիստոս. իբրեւ առաջին եւ հզօրագոյն հնարս եւ պարտս պաշտօնէից իւրոց, աւետարանչաց բանին ճշմարտութեան եւ խաղաղութեան. զի այն է նախընթաց եւ յարդարիչ մտաց եւ քարոզողին եւ լսողին զբանն, յառաջնորդին եւ առաջնորդելոյն. եւ առաջնոյն մանաւանդ յոյժ կարեւոր եւ անհրաժեշտ. զի հնար է միոյ տեսողի տանել զբազմութիւն կուրաց ի դիւր եւ յուղիղ ճանապարհ, որպէս եւ կուրի միոյ առաջնորդի տանել զնոսին ի ստերիւր եւ յանել պողոտայ։ Գիտութիւն աչք են մտաց եւ հոգւոյ. այլ աստուածատես լինին աչք՝ ի ի հիւթոյ աղօթից, եւ նովին սփռեն զլոյս եւ ի կարօտեալսն ի լուսոյ։ Աղօաթից օժանդակութեամբ մարթ է ուսանել եւ գիտել բազում ինչ զոր եւ գիրք չբաւեն ուսուցանել, այլոչ է հնար առանց առնլոյ զհամնորին քաղցրութեան՝ ասել ցայլս՝ «ճաշակեցէք եւ տեսէքզի քաղցր է»։ Ա՛յլ է գիտութիւն գրոց եւ ա՛յլ գիտութիւն սրբոց. բազումք իցեն աշակերտք գրոց եւ հմուտ դպրութեանց եւ ուսմանց այլ ոչ խորամուխք աստուածայնոց տեսութեանց, վասն զի ոչ կանխեցին եւ կանխեն աղօթիւք եւ պահօք խնդրել լոյս ի հօրէն լուսոյ. կամ շատ համարեցան զառաջնապարգեւինչ շնորհ, եւ ոչ անձկան «լուսով երեսաց քոց՝ տեսանել զլոյս»։ Առ ի ճանաչել զճշմարտութիւնս պիտի կանխակալ ինչ ճշմարտութիւն։ Աղօթք՝ որ եւ ըստ օրինաց հանապազօրեայ կրթութիւնեւ ճաշակ է պաշտօնէի Տեառն, ոչ միայն զսիրտն կակղէեւ ամոքէ, այլ եւ զմիտսն սրէ եւ սրբէ. զսա ճշմարտութեամբ եւ զնա խաղաղութեամբ հաւասարեալ համբուրեցուցանէ. խաղաղութիւն ի սրտի, ճշմարտութիւն ի միտս զիրերօք պատեալ, իրերօք բարգաւաճեալ՝ ամենայնի տոկան, ամենայնի յաղթեն, զի անմարթ է նոցին չունել եւ զերրորդն մեծ օժանդակ՝ զսէրն զօդ կատարման։ Ոչ է հնար ճրագի ճաճանչել ի գիճին տեղւոջ. եւ ոչ ճշմարտութեանի մրրկեալ ի տղմային սրտի. թէպէտ եւ յորդ եւ յոյր իցէ ճրագն եւ իւղալիր լապտերն, այլ տամկութիւն վայրացան, ցնդմունք թանձր թանձր գոլորշեաց եւ սեւացեալ պարիսպք շրջափակք խափուցանեն զներգործութիւն լուսոյն։ Իսկ զի՞նչ լինիցի այնմ ճրագի՝ որ եւ ընդ գրաւանաւ ինչ կացցէ մոլեկան կրից։ Հարկ ուրեմն է յարդարել նախ զսենեակ լուսաւորութեանն զմիտս աստուածազարդ գիտութեամբք եւ լաւութեամբք որպէս զտ եթէ եւ բնատուր հանճարն նիազ իցէ՝ շուրջակայ պաղպաջունք եւ բիւրեղք եւ ապիկիք եւ հայելիք՝ աճեցուսցեն զնշոյլն։

Պարզաբար ասել. աւետարանչի արքայութեանն Աստուծոյ, հարկ է նախ իսպառ նուաճել զանձն յօրէնս թագաւորին երկնաւորի. աթոռակից իսկ գոլ նմին հաշտութեամբ որպէս զի եւ յառաջ իսկ քան զբերանն՝ բարբառեսցին դէմքն, եւ յառաջ քան զլեզուն՝ քարոզեսցէ անձնն բովանդակ. կանխեսցէ օրինակն քան զբանն. եւ մինչչեւ պատգամաց ի նմանէ սփռեալ տարածեսցի համբաւն բարի. մինչչեւ կարկառեալ զճաշակն՝ բուրեսցի հոտ անուշութեան։ Խաղաղական կեանք նորաընդ անձին եւ ընդ ընկերսն՝ կանխեսցեն յարդարել զճանապարհ՝ յոր առաջնորդելոցն է ժողովրդեան. եւ հեզութեամբն կակղեսցէ զանդս սրտից՝ զոր սփռելոց է զբանս հեզոյն Յիսուսի։ Այսպիսի խնդրէ եւ սա ինքն Տէր Յիսուս պաշտօնեայս աւետարանի իւրոյ. վառեալս հոգւով նախանձու եւ սիրոյ իւրոյ, զի զնոյնս եւ ծաւալեսցեն յոգիս աշխարհիկ մարդկան. սիրել յամենայն սրտէ զթագաւորն՝ զոր կամիցին սիրելի առնել եւ ապստամբաց անգամ եւ անծանօթից։ Յամենայն ժամ կազմս եւ պատրաստս գտանել ի պատգամաւորութիւն, որպէս սուրհանդակք քաջագօտիք ի դրունս արքունեաց, եւ որպէս երիվարք արագագնացքըստ ձեռանէ նոցին, եթէ հասցէ նոցին հրաման երթալոյ եւ եթէ ոչ. միշտ ճրագունք վառեալք, եւ կօշիկք յոտս, ըստ Տեառն բանի, զգաստք ի տուէ, հսկողք ի գիշերի. եւ միով բանիւ, լինել ճշմարտիւ ճրագ անխափանեւ աշտարակ բարձրակառոյց՝ զի յակն անկանիցին՝ յորոց ի պէտս եւ կարգեալ են, ի լուսատու լինել եւ յամուր ապաստանի։