Ե.
ԶՀԱՑ ՄԵՐ ՀԱՆԱՊԱԶՈՐԴ՝ ՏՈՒՐ ՄԵԶ ԱՅՍՕՐ

Աստուած միայն է արկարօտ. քանզի կեանք է իսկաբուն եւ մշտնջենաւոր. «եւ ամենայն ինչ նովաւ եղեւ». եւ հարկ է եղելոցն ի նմանէ ընդունել եւ հանապազ զպահուստ կենացն, որպէս զգետս՝ որք հանապազահոս են՝ քանզի հանապազ ընդունին վտակս։ Յայտ ամենեցուն է, զի եւ մարդոյ կեանք այսպէս տեւեն. այլ թերեւս ոչ ամենեցուն քաջ միտ եդեալ զարմանալի տնտեսութեան արարչահրաման կարգին. որ կամի բանականացս՝ ոչ որպէս զայլ արարածսն անզգայօրէն տարրանալ աեւ յօրանալ, նուազել եւ եճել, այլ եւ անձամբ օժանդակելով յապրուստն՝ ջանիւ իմն եւ գործով կամ գործակցութեամբ պահել զմիանգամ պարգեւեալն ինքեան կենդանութիւն. որպէս զի մի՛ի պղերգութիւն հատեալ վատնեսցէ զնոյն, եւ ապաշնորհ առ տուիչն գտցի. դարձեալ, զի երեւեսցի ունել եւ զօրութիւն հայթհայթելոյ, եւ նախ քան յերկրէ եւ ի նիւթոյ՝ հնարագիտութեամբ մտացն արդիւնաբերել. որպէս զի մի՛ միայն մարմինն յագեսցի, «ոչ հացիւ միայն կեցցէ մարդ», այլ եւ սիրտն զուարթասցի եւ միտք արիասցին։ Յայս սակս եւ յառաջ իսկ քան զպատժախառն պատուէր քրտամբք երեսաց պատրաստելոյ զհացիկն, աւանդեալ էր նախաստեղծին դրախտն փափկութեան, ոչ ամենեւին յանփոյթ վայելս, այլ «գործել զնա եւ պահել»։ Էր ուրեմն եւ յերանելի կեանս անդ սահմանեալ մարդոյ աշխատութիւն ինչ եւ գործ, եւ նովիմբ ապրուստ. իսկ յետ սղալանացն եւ երկրի փշաբերութեան, պիտոյացաւ քրտնաջան վաստակ եւ երկն տաժանական։ Յոր եւ կամաւորապէս տան զանձինս զգաստքն, թէպէտ եւ մեծատունք իցեն ըստ ասից աշխարհի, գիտելով զի չիք ոք ազատ յերկրաւոր աղցից եւ անկարօտ սպասու ընկերաց, մանաւանդ տրից Երկնաւոր Հօրն, յորմէ ընկալեալէ ամենեցուն զոր եւ ունին, որ շատ եւ որ սակաւ։ Ամենեցուն օրինադրեալ է աղօթել եւ խնդրել ի նմանէ զհացն հանապազօրեայ։

Հասարակացս այս օրէնք՝ որպէս եւ այլք առաւելապէս պահանջին ի պաշտօնէից Տեառն. որոց չիք ինչ այնպէս դառն ի լսել՝ քան զբամբասանս եւ զկծանս յաչաղկոտ լեզուաց աշխարհիկ մարդկան, եթէ աբեղեանդ գործ ինչ ոչ գործեն եւ զայլոցակեր լինին յանհոգս։ Ոչ միայն քամահաս՝ այլ ՛ հայհոյութիւն համարելի են բանքն՝ առ ճշմարիտ կրօնաւոր, որ եթող զաշխարհ՝ այլ ոչ զաշխատութիւն. ոչ առ ի կեալ յայլոց առատաձեռնութենէ, այլ ընդ Առաքելոյն ձեռօք իւրովք վաստակելն եւ զայլ եւս կերակրել։ Եւ զի մի՛ երկարեսցի մեզ աստէն տեսութիւնս, եւ մի՛ հանդէս արասցուք ամենայն իմաստից որով մարթ եւ սովոր է իմանալ զՀացն՝ զոր պատուիրէ մեզ Քրիստոս խնդրել յերկնաւոր Հօրէն, ներեսցի ինձ այսօր խորհրդածել միայն ի սեփական գործս եւ պարտս վիճակիս մերոյ՝ որպէս ի հաց մեր օր ըստօրեայ, զոր հարկ է մեզ մերոյին ժրութեամբ հայթայթել՝ Տեառն օժանդակութեամբ։

Գեղեցիկ եւ իմաստասիրական է խորհրդածել զտիեզերս հաստեալ միով բանիւ կամացն Աստուծոյ, այլ կազմեալ ի զանազան տարերաց եւ էակաց, ի զգայնոց եւ յանզգայնոց, յանբանից եւ ի բանականաց. եւ յանխառն խառն անդ, կամ ի շարս եւ ի հիւս համաշխարհականա յանգուածոյն՝ նկատել մարդոյ զիւր սեփական տեղին եւ զվիճակ, զիւր մի մասն՝ որով բոլորն բովանդակի. եւ ի մասին անդ ինքեան՝ դարձեալ զյատուկ եւ սեփական կնիքն՝ որով յայլ մարդկանէ զանազանի եւ զայլսն զանազանէ։ Եւ ի վերայ այսորիկ ճանաչել՝ զի արժան է նմա իւրովք իսկ կամօք եւ ջանիւ կալ իկարգի եւ յաստիճանի իւրում ի համաշխարհական կազմուածի անդ տիեզերաց, եւ ոչ լոկ որպէս զանբան արարածքն՝ շարժիք եւ վարիլ յայլմէ տեսչութենէ։ – Ապա եւ ինձ պարտք եւ պատշաճք ի վերայ կան լինել ստուգիւ որպէս կոչիմս եւ ճանաչիմ արտաքուստ, եւ հանապազ լինել այնպէս։ Մարդ եմ եւ պատկեր Աստուծոյ, արժան է անեղծ պահել զայնպիսին պատկեր. – Քրիստոնեայ եմ, եւ ի դէպ է ինձ ունել զհոգին Քրիստոսի. – Կրօնաւոր եմ, եւ վայել է ինձ կեալ անձնուրաց եւ աշխարհուրաց քաղաքավարութեամբ. – Քահանայ եմ, եւ օրէն է ինձ նրբագոյն իմն վարել կեանս, որպէս զի ընդ թանձրագոյնսն եւ ընդ ամենեւին նուրսն եւ սուրբն՝ լինիցիմ միջնորդ, ըստ անհրաժարելի պաշտամանս։ Եւ առ այս ամենայն կարօտիմ պէսպէս շնորհաց Աստուծոյ, որպէս ազգ ազգ հացից հանապազօրեայց ի սնունդ հոգւոյ. այլ առաւել իմն օրինակաւ այնմ շնորհի՝ որ պահէ յիս զսեփական կնիք վիճակի իմոյ ի կարգի բանական դասուց մարդկան ի վերայ երկրիս, եւ նաեւ ի դասս անդ եկեղեցւոյ մանկանց եւ միանձնական ժողովոր։ Քանզի այսպէս կամք եղեն Քրիստոսի բազմազանս լինել յեկեղեցւոջ իւրում դասս, որ պէս գունակ գունակ ծաղկունս ի միում պարտիզի։ Նա եւ ի բարձրագոյնսն քան զմեզ բնութեամբ վերակնեալ՝ տեսանեմք կամ իմանամք զամենայն հոգեղէնս՝ հրեշտակս, այլ եւ բազում դասս որոշեալ, իւրաքանչիւր զիւրն ունելով պաշտօն յանճառահրաշ տաճարի անդ Տեառն։

Գիտեմք ի բնէ զազգ մեր եւ զլեզու եւ զծէս հայրենի. եւ սահմանադրութիւնք ուխտիս եւ անուն Հեղինակիս զոր կրեմքս՝ ազդ առնեն մեզ անդուք սափականութիւն մեր կամ զանազանութիւն, կամ լաւ եւս արդեօք ասել, զկնիք մեր։ Եւ բանն ինքնին եւ կեանոնք հրամայեն մեզ յարդարել զանձինս ըստ այնմ կնքոյ. եւ վերատեսչութիւն իսկ եկեղեցւոյ՝ ոչ ներէ՝ որպէս ինքնակամ ելանել եւ անցանել ի կարգէ յայլ կարգ, այսպէս եւ փոփոխել զերքին կարգս եւ սահմանս եւ վարել ըստ այլոց տարազու, թէպէտ եւ լաւք իցեն եւ լաւագոյնք. եւ ոչ իսկ զարտաքին ձեւ սքեմիս ներեալ է փոխել։ Յայն ուրեմն է ապա զի ամենայնիւ պարաւանդեալ կամք ի պահել զկարգ եւ զսահման մեր ընտրեալ ի Հեղինակէն մերմէ եւ հաստատեալ ի վարչութենէ Եկեղեցւոյ։

Առ այս արժան է երկուց ինչ քաջ միտ դնել իրաց. մի, ի խորշելոյ ի մեծամեծ փոփոխութեանց զորս մարթ իցէ հասարակաց հաւանութեամբ եւ ժողովօք առնել, զի մի՛ հետ զհետէ զնոյն առնելով՝ ոչ միայն փոփոխութիւն այլ եւ այլափոխութիւն լիցի կարգիս օրինիս որով ոչ միայն աղարտի սեմական կնիք եւ աղաւաղի վայելուչ զանազանութիւն բազմերանգ պատկերի կրօնաւորական կարգաց, եւ այն յաճախ տգեղութեամբ քան գեղեցկութեամբ, այլ եւ ընդ փոփոխելն նուազէ ինչ եւ յոգիս եւ ի պնդութեան պահպանութեան բոլորին, ի բաց բարձմամբ կամ յեղյեղմամբ մասին ի կազմածոյ անտի։ Երկրորդ, առաւել եւս զգուշանալ ի փոքունց անտի փոփոխութեանց, ըստ իւրաքանչիւր կամաց եւ տեսութեանց. յորմէ մեծագոյն եւ ներքսագոյն առթի վնաս. զի թէ եւ սակաւ ինչ ազդիցէ առ էութիւն կրօնին, ազդողագոյնս ստնանէ առ էութիւն կրօնաւորին՝ որ փոխէ կամ քակէ զկարգ եւ զկանոն. ի դէպ գալով նմին հնատուր պատգամին, «Մի քակեսցես զցանկ հայրենի». կամ մարգարէական տեսութեանն, թէ «Ոչ փորէ զորմն՝ հարցէ զնա օձ»։ Իսկ եթէ իւրաքանչիւր ոչ ի միաբանիցն (որք ոչ եւս են մի բան կոչելիք) մասն ինչ ցանգոյ քակիցէ կամ խրամատիցէ յորմն, զի՞նչ այնուհետեւ լինիցի վանացն. ո՞չ ապաքէն անպատսպար կոխան լինել երէոց վայրենեաց, աշխարհական հոգոց եւ հանգամանաց, եւ գազանաց ի ներքս մտանել, կրից եւ ժպրհութեանց։ Շատ է եւ միոյ իրիք կարգի եւ կանոնի բարձման ի միոյ անձնէ ի կեանս իւրում, եւ յերկար սովորութեամբ անտես առնելոյ զայն եւ առ փոքր փոքր ջնջելոյ յուշոյ եւ ի կիրառութենէ. զի թէ ոչ ամենեքին հետեւողք լիցին նմա յայնմ, բայց յա՛յլ ինչ համարձակին այլք ոմանք, կամ ներելի համարին. մանաւանդ եթէ յաւագաց եւ ի հնագունց ոք իցէ օրինազանցն կամ կարգափոխ. եւ ապա որպէս ի ռմբակոծ կամ յականահատ պարսպէ սորսորելով քարանցն՝ համօրէն հասցէ կործանումն. կամ այնպէս պատառոտեալ եւ քայքայեալ կայցէ կրօն, զի թերեւս լաւագոյն իցէ չկալն իսկ. քանզի արտաքին տեսողացն օգուտ ինչ չէ, իսկ ի ներքս բնակողացն՝ վնաս աներկբայ։ Ի վերայ այսոցիկ քաջայայտ է թէ քանի՞ դիւրին եւ լպրուտ ախտ է կրօնաւորաց զանցառութիւն կանոնի. եւ ո՞րքան արթնութիւն եւ զգուշութիւն պիտի առ անսայթաք պատուիրանապահութիւն զի ոչ այնքան յեկեղեցական պատուիրանսն լինի նոցա գթումն եւ գլորումն՝ որպէս ի վանականսն. որք թէեւ կարգաւ փոքրագոյնք են քան զաստուածայինսն եւ զեկեղեցականս, այլ ըստ զօրութեան՝ հաւասարք նոցին, նաեւ առաւելեալք այնու՝ զի յատուկք են իւրաքանչիւր կարգաւորի, որպէս առանձին հրաման ի Տեառնէ։ Եւ մի՛ ոք համարիցի արդարանալ՝ ասելով զսահմանադրութիւն մեր ոչ առ ի մեղս պարտաւորիչ. – եւ ոչ մի օրէնք զպարտաւորութիւն մեղաց կամին, նա մանաւանդ զազատանալն ի մեղաց. այլ եթէ չգոյր վնաս զանցառութեանցն՝ ընդէր բնաւ եւ օրինադրեալք լինէին։ Եւ եթէ օրինադիրն իսկ կամ հեղինակ ուխտին՝ ոչ կարեւոր ինչ մեղս համարէր զյանցուածսն, այլ ամենեծուն օրինադին եցոյց, զի «Որ արհամարհէ զփոքրն՝ առ փոքր փոքր եւ կործանեսցի». եւ Փրկիչն մեր խրատէ, թէ «Որ ի փոքուն հաւատարիմ է՝ եւ ի բազմին հաւատարիմ է». եւ որ անիրաւ գտանի ի սակաւուն՝ նա եւ ի յետոյ բազմին ոչ խղճէ։ Նա բնաւ զիա՞րդ իսկ պարզ երես ելցէ կրօնաւոր ի դատաստանէ՝ եթէ ոչ առաւելուցու արդարութիւն նորա քան զդպրացն եւ փարիսեցւոց, զաշխարայնոց ասեմ, գիտնոց եւ ռամկաց։ Ո՞չ ապաքէն ամենայն ուխտ եւ միաբանութիւն ի վերայ կանոնաց եւ օրինաց հաստատի՝ որպէս շինուածն ի վերայ հիմանց եւ քարանց։ Եւ որպէս զի շինուածն տեւեալ տոկայցէ՝ հարկ է եւ միշտ անքակ ունել եւ նորոգել, ըստ այնմ եւ կարգաց եւ կանոնաց Ուխտից հաստատուն պահել, եւ զթիւրութիւնս կամ թերութիւնս ինչ ուղղել եւ յառաջին սահմանն մուծանել, հանապազօրեայ զգաստութեամբ եւ անդուլ ջանիւ, մաղթելով զառ ի վերուստ օգնականութիւնն եւ շնորհն. «Զհաց մեր հանապազորդ». եւ այլն։

Եկեղեցի, ազգ հայրենի եւ աշխարհ ճանաչեն զմեծ միանձունս Մխիթարեանս. եւ մեք մեզէն գիտեմք զի՛նչ դիտումն էր եւ նպատակ Մխիթարայ եւ հաստատողաց զառաջադրութիւն նորին։ – Սեփական ազգային լեզուաւ, ծիսիւ եւ հրահանգօք պաշտել զԱստուած, զեկեղեցի եւ զհամազգիս. առաջնորդել սոցա, եթէ ի վեհագունից առաջնորդաց հրամայիցիմք, ի ճանապարհ փրկութեան հոգւոյ եւ պիտանացու գիտութեան. եւ առ այս օժանդակ առնուլ զլոյս ուսմանց եւ դպրութեան. եւ զի ամենայն ազգ եւ լեզու միտեալ է յիւր սեփականութիւնն, հարկ եւ արժան է մեզ գալ զմերովս. այլ յայտ է թէ քաջ խոհականութեամբ եւ զգուշութեամբ. զի մի՛ հռչակեալն այն եւ պէսպէս իմացեալ ոգին ազգային կամ հայրենասիրութիւն՝ զառածեցուսցէ զմեզ, որպէս զբազումս բազում անգամ, եւ ի ճշմարիտն աստուածասիրութենէ եւ յիմաստասիրութենէ վրիպեցուսցէ։ Յուշ լիցի մեզ՞ զի վաղ վաղ ընդոստուցեալք յաշխարհէ եւ ի գրկաց ծնողաց՝ անկաք ի ծոց սուրբ եկեղեցւոյ եւ ի պարկեշտ մենաստանս. հարազատագոյն քան մարդկան՝ ծնունդս լինել կրօնից եւ որդիս Աստւոծոյ. եւ ի նոյն որդեգրութիւն մարզել եւ զըստ մարմնոյ եղբարս եւ ազգայինս։ Ոչ եթէ մերկանալով ի հայրենական եւ յօրինաւոր աւանդից, այ ի վերայ նոցին արկանելով զվերին հայրենեացն պատմուճան, որով յաւիտեան կայցէ մեզ պճնել. եւ մի ի վերայ այսր աստուածակերտ պատմուճանի զհայրենական եւ զհայկական պատմուճանս եւ հեթհեթանս արկանել եւ ծածկել իսպառ, կամ հազիւ ընդ պատառուածս ինչ վերարկուին երեւել հոգեխառն զարդուն։

Էր թերեւս երբեմն եւ մեզ օրէն ձեռն կարկառել եւ յառաջ ածել զտարաբաղդիկ ազգակիցս մեր, ցուցանելով զի մեծ դաստիրակ է սրտի՝ իւրոց սկզբանցն եւ նախնեաց ծանօթութիւն, եւ սէր առ գեղեցիկն սեփական յիւրում առ տնին եկեղեցւոջ եւ դպրութեան կամ ի վէպս. իսկ յայժմուս՝ մինչ եւ բոկոտն եւ բացագլուխ, նաեւ չազգայինք անգամ եւ օտարք յասպարէզ մտին հայրենեաց մերոց, եւ ուրեք ուրեք բարձրագոյն հնչէ անուն ազգութեան քան զքրիստոնէութեան, եւ յոմանց՝ մեք իսկ Մխիթարեանքս մեղադրիմք պատճառս լինել սղալանացն եւ շփոթութեան, կարծեմ եւ ոչ ոչ երկբայիցի, եթէ պարտ եւ արժան է մեզ նախ սրտիւ եւ ապա բերանով բարձրացուցանել զանուն Յիսուսի քան զՀայկայ, եւ զառաքականսն քան զայրարատեանս։ Եւ եթէ բաժանողն լեզուաց եւ ազգաց ի հնումն՝ վասն չարաչար միաձայնութեանն եւ միաբանութեան, հրաշապէս վերստին միաբանելով, թելադրէր, ըստ գեղեցիկ առասացութեան Տարսոնացւոյն մերոյ, եւ տխմարն Թաէդի Հայոց մեծաց լեզուաւն բարբառել, սակայն տայր բարբառել զբանս Հոգւոյն սրբոյ՝ հեզոյ եւ խաղաղարարի։ երկրորդ առաքեալն մեր եւ լրումն առաքելոց, եւ բարձրացուցիչ գլխոց մերոց յազգս եւ յեկեղեցիս, Լուսաւորիչն Գրիգոր, գուցէ թէ բնաւ եւ հայերէն ոչ բարբառեցաւ, այլ զաստուածային բանսն արար նոր լեզու եւ ուսումն հնացեալ ազգիս, որում փոքր միւս եւս կայր մնայր անկանել ի վիճակ եւ պատահումն՝ յորում տեսանեմք անկանել այսօր զդրացիս մեր Պարսիկս եւ Քուրդս, եւ շնորհիւ Տեառն, եւ նորա արեան եւ քրտան վաստակօք եւ իւրանման որդւոցն եւ թոռանցն հետեւողութեամբ եւ ձեռնտուութեամբ հզօր թագաւորին Տրդատայ, որ քան ամենայն դիւցախառն գործովքն՝ գերազանցեաց քրիստոնէութեամբն, կեամք այսօր յաշխարհի եւ վայելեմք անուն եւ լեզու եւ ծէս սեփական. պանծալի՝ ոչ հնութեամբն՝ այլ քրիստոսական կնքովն, որով զերծաք ի մոխրապաշտութենէ եւ ի խառնակ օրինաց մարգարէին անապատի։

Թուիցեմ արդեօք ստերիւրել այսօր ի սովորական ճանապարհէ խորհրդածութեանցս, եւ ի Գողգոթայէ յԱյրարատ փոխադրել. – աստի մանաւանդ կա՛մ է ինձ անցանել անդր, ի լեռնէ ջրհեղեղին ի լեառն արեան. թողուլ զտապանակիրն՝ եւ փոխել ի խաչակիրն։ Այլ զի՞նչ առնել իցէ ի տագնապ եւ ի խուժան ժամանակիս, յորում վէճ խառնալուր եւ մրցանք հակառակք յուզին ի ժողովրդեան մերում, բաղխին ընդ որմունս մեր, սիրտք բաբախեալք անդրագոյնս թերեւս քան զսահմանս վանականս վազեն։ …Եւ զի այս իսկ դժուարին ինձ գործէ զընթացս բանիս, գուցէ եւ խիթալի, շատ գրեսցի ասացեալս իբրեւ առ յուշ ինչ զգաստից մտաց, ողջախոհ սրտից եւ աստուածասէր կամաց. որոց եւ ամենեցուն որք զձեւս զայս եւ զկարգ կրեմք՞ գործ կարեւոր ծանիցի միաբանել պատշաճապէս զերկոսին եւս որդիութիւնս, զՀօր մերոյ երկնաւորի եւ զհօր սեփական ազգիս. եւ խիղճ ինքնին վկայեսցէ, որպէս եւ համարձակ վկայէ աներկբայ թէ ո՞ւմ անկ իցէ ի վերայ կալ եւ զառաջին տեղին ունել, եւ ուս զերկրորդն եւ զստորին. զի չէեւ եւ չէ իսկ հնար զերկոսին բարձակիցս եւ հաւասարապատիւս առնել։ Եթէ այլոց ոմանց եւ աշխարհայնոց այլազգ ինչ յայսմ տեսութիւն՝ մեր ճանապարհ առաջիկայ բաց եւ համարձակ, ընդ որ գնացին մեր իսկ սուրբ հայրապետք եւ Հեղինակ Ուխտիս. որ եւ զատ յայլոց, յաւարտ գլխաւորի գրաւոր երկասիրութեանն, Մեկնութեանն ասեմ աւետարանին Մատթէի, քաջայայտ եւ քաջախոհ բանիւք դրոշմեաց եւ եթող մեզ օրինակ լծակցութեան աստուածասէր եւ ազգասէր ոգւոյ. եւ դիւրին է փափագողացն գտանել եւ առնուլ ի միտ։

Եւ զի զնախաշաւիղ մեր յիշեցաք եւ զհեղինակ Ուխտիս, չիցէ անդէպ եւ զբուն իսկ վերտառութիւն եւ կնիք սորին՝ զօրինադրեալն ի նմանէ յանկ արկանել, եւ ի նիւթական տպոյն՝ զհոգեւորն հաւաստել. զքառեակ տառսն եւ զերկու ամոլս. յորոց մին մակակոչէ զմեզ զՄխիթարեան միաբանքս՝ Վարդապետս Ապաշխարութեան ։ Բան՝ որով սկսաւն քարոզել Քրիստոս, եւ որով կանքաբանեաց Կարապետն նորա Յովհաննէս, «Ապաշխարեցէք, զի մերձենալ է արքայութիւն երկնից». բան՝ որով արժան է ամենայն խոհական քրիստոնէի սկսանել զխօսք իւր ընդ Աստուծոյ, եւ նովիմբ կնքել զկեանսն. – բան՝ որ այնպէս կարեւոր է կրօնաւորի հրաժարելոյ յաշխարհէ եւ համակելոյ ի թուխս, զի նովին համեմէր զայլ ամենայն բանս իւր, կամ գէթ ոչ հակառակս նմին բարբառէր, ի շինութիւն անձին եւ լսողաց, մանաւանդ աշխարհայնոց։ – Իսկ միւս լուծք տառից դրոշմակնքոյ մերոյ՝ փափկագոյն մեզ ընծայեն կոչումն, նոյնպիսի եւ պահանջեն պատրաստութիւն հոգւոյ, Որդեգիր Կուսի։ Զառաջինն թելադրելով եւ տպաւորելով նշանակ ուխտիս հեղինակս մեր, իբրեւ սեփական կնիք կամեցաւ դնել ի վերայ սրտիցս, անջինջ անմոռաց. եւ աւելի վարկաւ զխոշորութիւն եւ զխրթնութիւն հանդերձից կամ զարտաքին նշանակս ապաշխարութեան, ըստ խստավար կրօնից կարգաց. նայապէս եւ զերկրորդս սահմանելով, ոչ այլ ինչ արտաքին նշանանակ եդ ի վերայ Որդեգրելոցս Կուսին, այնքան սիրելւոյ իւրոյ, քան զաղօթահամար շարական. այլ ի խորագոյնս սրտից, որպէս յիւրայումն ցանկացաւ տպաւորել զԱստուածամօրն պաշտօն. զսէրնս եւ զջանս նմանողութեան աննման կենաց նորին, խոնարհութեանն, մաքրութեանն, ընկերսիրութեանն, վշտակիր համբերութեան, եւ ամենաշնորհ աստուածսիրութեան. յորս այնքան առաւելեաց՝ որքան հնար էր արարածական բնութեան, մինչեւ յանհասն Սրովբէից։ Այսպիսի բարձր եւ վսեմական, ամենագեղեցիկ եւ ամենազնիւ իր, որ յետ Աստուծոյ առաջին է իրաց, տուաւ մեզ դրոշմն եւ կնիք ի սիրտս, յանուն եւ ի վաւերական քարտի եւ արձանի. այսպիսի տեսակ սեփական ուխտիս. այսպիսի հետք հետեւողութեան։ Որպէս զի ընդ օրըստօրեայ հացին զօրութեամբ զոր մաղթեմքս ի Հօրէն մերմէ երկնաւորէ՝ մաղթեսցուք հանապազ եւ զկաթն իմն կազդուրիչ յերկնաւոր Մօրէս. յԱստուծոյ՝ քաւութիւն եւ գթութիւն, եւ յԱստուածամօրէ՝ բարեխօսութիւն եւ պահպանութիւն՝ Որդեգրացս. որոց կարօտիմքս միշտ եւ հանապազ, եւ այժմս առաւել քան զառաւել։

Վասն որոյ եւ սիրտ ի խոնարհ եդեալ առ ոտս քո, ո՜վ ամենասրբուհի Կոյս, մայր եւ պահպանիչ Որդեգրացս անարժանից, ափիբերան մաղթեմք հեծութեամբ հոգւոյ, հայեաց յաթոռոց անբաւ քոց գթութեանց, ողորմակաթ եւ հեզահայեացդ աչօք, որովք առաւել կարծեմք կամիս որսալ զմարդիկ մոլորեալ, քան թէ պշնուլ ի փառս եւ ի ժառանգութիւն քո յերկինս։ Քո մի բան բաւական եղեւ յԱստուած իջուցանել յերկնից եւ ծնուցանել առ ի Քէն. եւ նորա մի բան բաւական եղեւ յանձն առնել քեզ՝ իւր փոխանակ՝ զաշակերտն սիրելի. շատ լիցի, հաւատամ, եւ քո այժմիկ բան մի միայն՝ առ ի փրկել զմեզ ի փորձանացս եւ յամենայն վտանգից. անսայթաք եւ անսասան պահելով զմեզ յորդեգրութեան քում աստ յերկրի, որպէս զի արժանի եղիցուք եւ անդ յերկինս ժողովիլ ընդ թեւօք քովք, ընդ ամենայն որդիացելոցն քեզ։