Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Զ.
ԹՈՂ ՄԵԶ ԶՊԱՐՏՍ ՄԵՐ, ՈՐՊԷՍ ԵՒ ՄԵՔ ԹՈՂՈՒՄՔ ՄԵՐՈՑ.

Ճանաչել զյողդողդ եւ սխալական բնութիւն մարդոյս, գիտել եւ զվախճանն՝ յոր սակս ստեղծաւ, եւ անգիտանալ եթէ բազում ջանից պէտք են առ ի ժամանել յարարչադիրն կէտ, կամ ոչ յիշել զանձին վրիպանս եւ զպարտականութիւն առաջի Աստուծոյ, մեծի ափշութեան է գործ. – գիտել եւ բաւական համարել զբանսն ինչ եւ զչափ՝ առ արդարութիւն, յանդգնութիւն է կործանիչ. – իսկ գիտել եւ անփոյթ կալ կամ յերկուանալ ի հասանելոյ յաստուածակաց կայանս անդ՝ ուր հրաւիրեն կամք Արարչին, ոչ ինչ ընդհատ հոգեկորոյս չար է։ Արդար եւ ողջախոհ զգաստութեան է ճանաչել ընդ չափու անձին եւ զպարտականութիւնն, եւ փութալ հնարել զհատուցումն առ անաչառն եւ կշռաքնին դատաւոր։ Կաս լաւ եւ ստուգիւ եւ ասելով, քանզի անմարթ է մարդոյ հատուցանել ինչ Աստուծոյ՝ յորմէ յամենայն ընդունի, նաեւ զդառնալն ի չար ճանապարհէն, եւ առ ի ստրջանալ անգամ ի մեղաց՝ շնորհք պիտին առ ի յԱստուծոյ, ապա ոչ պարզաբար հատուցանել, այլ ի դէպ իսկ է ըստ Քրիստոսի խրատուն՝ իրաւախոհ լինել ընդ ոսոխին, ընդ Արդարութեան ասեմ, վասն մեղանացս պարտեաց, մինչ դեռ եւ իցեմք ի ճանապարհի կենցաղումս. ճանապարհ՝ յորում ուղէկցի մեզ եւ գթութիւն Այնորիկ՝ որ անդ դատաւոր է ահեղ, եւ բանտ ունի սոսկալի. իսկ աստ՝ եւ հայր է ողորմած. անդ անվրէպ պահանջէ զպարտիս մինչեւ ցյետին բնիոնն, իսկ աստ ներէ եւ շնորհէ եւս զպարտսն ըստ մասին կամ ըստ բոլորին. աստանօր երբեմն անխտիր – եւ ըստ անքնին իմաստութեան իւրոյ – հաւասար ներէ մեծի եւ փոքու պարտապանի. իսկ անդանօր՝ «որում շատ տուաւ՝ առաւել եւս պահանջեսցի»։

Գիտեմք, Եղբարք սիրելիք, զի ի քաջառուաց անտի եմք եւ մեք. յանցանէ ասեմ՝ որոց ոչ մի այլ երկու եւս ի վերայ միոյն տուն տաղանդք. երկոքին սրբազան վիճակքս, զոր բազում անգամ յիշեցաք յաւուրքս եւ ի ժողովիս, եւ ոչ երկբայիմք զի ըստ տուեցելոցն եւ պահանջիցիմք բազումս եւ ծանունս։ Վկայէ եւ իւրաքանչիւր խիղճ ստաց պարտական գոլ առաջի ամենատեսին Աստուծոյ, գուցէ եւ մարդկան. զի ո՞ արդեօք չունիցի ասել զԱնառակին, «Հայպ, մեղայ յերկինս եւ առաջի քո», առ քեզ եւ առ մարդիկ։ Եթէ մի գամ զայս ածեմք զմտաւ հազար ժամ դրդիմք ի սրտէ աղերսել զՀայրն եւ զդատաւոր, «Թող մեզ զպարտս մեր». եւ թելադրիմք ի մտաց՝ հնարս իրաւախոհութեան՝ զգործս ապաշխարութեան, որովք մարթ է ողոքել զերեսս նորա. այն զի եւ սգաւոր մեռունակ ձեւս զգեստուս եւ տարազ կենացս հանապազ զայս խրատէ մեզ, զԱպաշխարութիւն. եւ առաւել եւ քան զյոլովս, զի կնիք մի Ուխտիս սեփական է՝ Ապաշխարութեան գոլ վարդապետ։ Չիք քան զայս խրատ պատշաճագոյն առ առնել նախ անձամբ եւ ապա ուսուցանել զայլս։

Ամենագութ Ուսուցիչն մեր ընդ յիշեցուցանելն զի միշտ պարտականք եմք առաջի Աստուծոյ՝ առ նմին կարգեաց եւ զամենագիւտ հնարսն, զգրաւ պարտուցն հատուցման կամ զիրաւախոհութեան, զթողուլն պարտուց մերոց պարտապանաց։ – Խնդրեսցուք ուրեմն Ապաշխարութեամբ զթողութիւն մեղաց մերոց յԱստուծոյ. եւ հզօրագոյն հնարս ապաշխարութեան գիտասցուք զԱնյիշաչարութիւն, զներելն սղալանաց ընկերին, զամենայն վիշտ եւ տագնապ՝ որ հասանիցէ ի մարդկանէ, որպէս սովոր է կարծել կարճմտութիւնս մեր։ Երկոքումք այսոքիւք անանջատ լծակօք աներկբայ յուսասցուք յողորմութիւն Աստուծոյ. որպէս զի եւ անդատապարտ սրտիւք եւ շրթամք կարող լիցուք ասել համարձակաձայն. «Թող մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց Պարտապանաց»։

Ա. (Ապաշխարութիւն). Տես յԵրանութիւնս

Բ. Անյիշաչարութիւն

Որքան գեղեցիկ են հնարքն զոր եցոյց մեզ Քրիստոս առ ի հաշտեցուցանել ընդ մեզ զԱստուած եւ թողութիւն գտանել պարտուցս առ ի նմանէ, նոյնքան եւ անհրաժեշտք, եւ առանց այնր անմարթ. որպէս եւ այլով բանիւ հաստատեաց անսուտ բերանն, ասելով. «Երանի՜ ողորմածաց զի ողորմութիւն գտցեն». նոյն դարձեալ եւ այլով օրինակաւ եցոյց, ծառայիւն պարտականաւ բիւրուց քանքարոց՝ առ տէրն, եւ յիսուն քանքարոյ պարտական ունողաւ, որում սակաւուն թէնարէր՝ գտանելոց էր եւ ինքն թողութիւն հարիւրապատիկ պարտեաց իւրոց. իսկ ոչն ներելով՝ չեգիտ եւ ինքն ներողութիւն տեառնէն, այլ եւ ի բանտ մատնեցաւ։ Այսքանեօք կրկին եւ երեքկին օրինակօք, եւ գեղեցիկ խրատուքն սիրելոյ զմիմեանս, եւ զթշնամիս իսկ եւ զհալածիչս՞ ամենեւին յամենայն կողմանց պաշարեալ պատեն զմեզ պատգամք Կենարարին եւ ստիպեն։ Մեծաձայն բարբառի անդուստ եւ գերակայ պատուիրանն լծակից նախապետական պատուիրանին, եթէ փրկութիւն եւ կեանք մարդոյ հաստատեալ է ի սիրելն զԱստուած եւ ի սիրել զընկերն՝ միանգամայն։ Այնքան վայելուչ եւ կարեւոր պատուիրան, որքան հարթ հաւասարութիւն է ամենայն մարդկան որդիութեամբ կամ ստեղծմամբ առաջի Աստուծոյ. մինչեւ հարկ էր, եթէ եւ չունէաք ինչ պարտս յանցանաց առ Աստուած, սիրել սերտիւ զմիմեանս՝ իբրեւ բնութենակիցս եւ արգահատել սղալանաց ընկերաց. ապ’եթէ ոչ՝ այն իսկ անսիրելութիւն՝ լինէր գլխաւոր պարտականութիւն մեր առ Աստուած։

Ապա ամենայն իրօք արժան է առաւել քան զարժանն (եթէ հնար է այսմ լինել), պիտոյ է ճշմարտել գործով զխոստումն մեր, ի խնդրելս թողութիւն յԱստուծոյ, թէ «Որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց»։ Հայասցուք արդ ի սկզբան խորհրդածութեանս՝ ի մեզ եւ շուրջ զմեօք. տեսցուք յորպիսի հանգամանս կամք, եւ որպիսի՜ խնդիրք զմեօք եւ ի մէնջ յուզիցին. մի՞ արդեօք թերացեալք գոլով ի ներողութենէ եւ յանյիշաչարութենէ՝ վասն այնր եւ պարտականք գտանիցիմք առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան. մի՞ արդեօք կարօտեալք եւ ոչ գտանիցեմք ողորմութիւն՝ վասն այնր իսկ զի եւ մեք չողորմիմք այլոց։ Չկամիմ այլ ինչ յաւելուլ եւ ասել, այլ փափագեմ յամենայն սրտէ՝ մտադիւրագոյնս քննել զբանս զայս, եւ յօժար եւ արդարակ կամօք մխիլ ի խորհրդածութիւնս։

Տես. յԵրանութիւնս