Է.
ՄԻ՛ ՏԱՆԻՐ ԶՄԵԶ Ի ՓՈՐՁՈՒԹԻՒՆ

Ի բովանդակ տէրունական աղօթս այս մի միայն է բացասութեամբ խնդիր յԱստուծոյ Հօրէ մերմէ մի՛ տանել զմեզ ի փորձութիւն. եւ հարկ է թէ կարեւոր յոյժ հոգւոց մերոց իմաստ եւ գիտելիք թաքուցեալ կայցեն ի նմին. եւ մեզ անկ է քաջ իմանալ եւ օգտիլ, եւ մի՛ վայրապար ի մեկնութիւն բանից դեգարել, եթէ զիա՞րդ ի փորձութիւն զոք տանիցի Աստուած, այն՝ «որ փորձէ եւ ոչ զոք», ըստ Յակովբայ. շատ իցէ մեզ այժմիկ սորին Առաքելոյ հետեւորդ բանն, եթէ «Իւրաքանչիւր ոք յիւրոց ցանկութեան փորձի, ձգեալ եւ պատրեալ». յիշել եւ զՅովբայն, եթէ «Փորձութիւն են կեանք մարդոյ ի վերայ երկրի». եւ զԱստուծոյն իսկ՝ ըստ Մովսիսի, եթէ «Միտք մարդկան հաստատեալ են ի խնամս չարի ի Մանկութենէն իւրմէ». եւ հուսկ կամ գլուխ ամենայն խրատու՝ բանն Քրիստոսի, յաղօթս կալ ստէպ՝ առ ի չմտանել ի փորձութիւն։ Այս ամենայն բանք եւ թելադրութիւնք՝ ծանուցանեն մեզ, զի յետ միանգամ ապականելոյ բնութեանս յաղբեպակնէ անտի նախածնողացն՝ փորձելոց եւ պատրելոց ի բանսարկուէն, չիք հնար ապերջանիկ ծննդոցս կեալ անփորձ եւ անխէթ ի վերայ երկրի։ Բնութիւնս մեր ինքնին ամենայն մասամբք եւ զօրութեամբք իւրովք՝ ընդաբոյս իմն եւ անմեկնելի փորձութիւն է. յոր յաւելու իւրաքանչիւր ըստ ցանկութեանց իւրոց. եւ յայնց վերայ յաւելադրին արտաքուստ՝ ի նմանեացն կամ յաշխարհէ. եւ թէպէտ զգուշաւորաց անձանց մարթ է խոյս տալ ի վտանգաց, չափ իմն դնել յեղյեղուկ յօժարութեանց սրտին՝ զոր կշտամբէն Յակովբոս. այլ ոչ է ումեքհնար ի բնաւ իսկ ի հեթեթանաց բնութեան ազատանալ եւ արտաքոյ կալ վտանգի, բայց եթէ ուժգին պաղատանօք եւ հաւատա՛րմութեամբ աղօթելով՝ «Մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն»։ Այսինքն է աղաչլե զԱստուած չմատնել զանձն յիւր իսկ անձն, մի՛ թողուլ զի տկարս ի բնէ՝ գթեսցէ յոր միտեալն է, կամ ի գարշ եւ ի խոշոր ցանկութիւնս՝թանձրութեամբ մարմնոյն, կամ յուլութեամբն դանդաղութեամբ. կամ ի խաւարային խորհուրդ. եւ ի մոռացումն հանդերձեալ բարեացն, թեթեւութեամբ եւ վայրապար յածմամբ մտաց. կամ յանճահս եւ յոժ կարեւորս անձինն՝ յողդյողդ եւ ըմբոստ կամօք։

Մարմին, միտք եւ կամք, բնական եւ առձեռն իմն շտեմարանք եւ առիթք են մեզ փորձութեանց, առաւել մերձաւորք եւ խիթալիք՝ քան զորս սովորաբար կոչեմք փորձութիւնս՝ զարտաքուստ հանդիպեալսն, որք ոմանց շատ՝ այլոց սակաւ պատահեն. եւ դիւրաւ նուաճին՝ եթէ ոք ընդաբոյս փորձանացն գիտիցէ յաղթել, կամ թէ շնորհս իցէ գտեալ յԱստուծոյ չմատնիլ անձամբ անձին։ Եւ այս իսկ է խիդրուած աղօթիցս, չբառնալ Աստուծոյ առ ի մէնջ զշնորհսն օժանդակս, առանց որոյ վարեալք տարեալք լինիմք ի փորձութիւնս։ արդ քննութիւն այսպիսի բնածին փորձութեանց եւ զգուշակութեանն առ ի նոցուն՝ եղիցի մեզ նիւթ խորհրդածութեան ի ժամուս. այլում թողլով նուագի զհետեւեալ մաղթանսն «Փրկեա զմեզ ի չարէն». այժմիկ հաստատեսցուք զմիտս՝ եթէ հարկ է ամենեւիմբ փութալ, թօթափել յանձնէ զփորձութիւնսն, կամ այնպէս զգուշանալ՝ զի մի՛ ըմբռնիցիմք ի չարէն, եւ ի յետին չարէն, որ են դժոխք, ուստի հնար զերծանելոյ չիք յայնս հետէ։

Ա. Զգուշութիւն ի Փորձութեանց.

Բ. Այլ փրկեա ի չարէն

Մեծ եւ յետին չար Դժոխքն են

Բազումք բազում օրինակաւ նկատեն եւ նկարեն զկենցաղս կամ զբարոյականս աշխարհ որ է մարդս ի վերայ երկրի. զորոյ քննութիւն եւ ընտրութիւն թողեալ յիւրաքանչիւր կամս, ինձ կամ է այսօր նկատել զայն, որպէս եւ յաճախ, միջասահման իմն վիճակ բարւոյ եւ չարի, բռնաբարեալ յերկոցուն, եւ ի վախճանի՝ միում յերկոցուն մնալ բաժին, բարւոյն կամ չարին, կամ ամենաերջանիկ կամ ամենադժնեայ յաւիտենականութեան, ըստ անվրէպ եւ ահաւոր Քրիստոսեան վճռոյն. «Երթիցեն արդարքն ի կեանս յաւիտենականս եւ մեղաւորք ի տանջանս յաւիտենականս». Սոքա ունայնք ի բարեաց եւ ոչ իմիք պիտանացուք՝ մատնեսցին որպէս զյարդն սին՝ ի հուր անշէջ. նոքա բարելիցք որպէս ցորեան ատոք՝ ամբարեսցին ի շտեմարանս արքայութեան. «Ժողովեսցի բարի բարին յամանս, եւ խոտանն ի բաց ընկեսցի»։ Բարութեանցն աղբիւր՝ որպէս ծով ասպնջական գետոց՝ ընկալցի զյաղթողսն ի մրցանս կենցաղոյս. ընկելցի եւ ամենակարն զյաղթեալսն չարեաւ ի ծոց իւր դժոխական։ – Յաւիտենականք են իմաստք եւ ահաւորք. առ որովք արժան է ի բաց թօթափել զամենայն իմաստասիրական քննութիւնս բնութեան բարւոյ եւ չարի. թէ զիա՞րդ սպրդեաց չար ընդ ամենիշխանտեսչութեամբ Աստուծոյ, կամ դիա՞րդ թոյլ տացէն լինել չարեաց, կամ ո՞րպէս գթութիւնն անհուն ոչ արասցէ հուն եւ զրաւ չարի եւ պատուհասի չարին։ բացայատ են մեզ բանք Փրկչին մերոյ. երկաքանչիւր դիմաց այլեւայլ հատուցմունքն. բարւոյն՝ բարի, չարին՝ չար, երկաքանչիւր տեւողականք, երկաքանչիւր յաւիտենականք, երկաքանչիւր եւս ծայրալիրք պատարունք՝ ոմն քաղցրութեամբ եւ ոմն դառնութեամբ։

Ի վերջինս յայս ստիպէ զմեզ կարգ տէրունական աղօթիցս կառուցանել այսօր զուշ եւ զուրուշ մտաց, թէպէտ եւ յանհամբոյր խորհրդածութիւն, այլ յօգուտ մեզ. եւ ոչ թեթեւ ինչ դառն կամ չար, այլ դժնդակն բնաւից եւ յետնագոյն, յաւիտենականն կորուստ, դատապարտութիւն անթողլի, դժոխք անդարձ։ …Եւ ո՞ւմ վիճակեալ է չարս այս դժնեայ, զոր եւ ի բերան անգամ առնուլ՝ զզուի եւ խորշի բնութիւնս, եւ արժան էր իսպառ ի բաց թքանել, եթէ ոչ եւ ամենահեզ շրթանց Յիսուսի զնոյն բարբառեալ էր, եւ տարածողաց կենսաբեր բանից նորին՝ զնոյն յաճախ ազդել ի լսելիս հաւատացելոց. յայտ է թէ ի խրատ զգուշութեան, զի մի՛ յորմէ այնքան զանգիտէ բնութիւն՝ ի նոյն անկցին անկասկածաբար եւ ընդարձակօրէն կելով։ Վասն ո՞յր են չարիքս այս. – թողեալ զայլս, կայցէ՞ արդեօք եւ մեզ հրաժարելոցս յաշխարհէ եւ նուիրելոց կրկին սրբազան կարգօք ի սպաս Տեառն, խէթ ինչ այսպիսւոյ չարի. ժպրհիցի՞ն դժոխք մինչեւ ի սեղան անդր Տեառն եւ ի սրբութիւնսն սոսկալիս՝ հասուցանել զժանիս. – գահավիժեսցի՞ եւ քահանայ Աստուծոյ բարձրելոյ՝ յանյատակն խորխորատ. – կորասցի՞ եւ կրօնաւոր հրեշտակակերպ ի կապանս անելական բանտին. եւ աղօթող հանապազամռունչ, սաղմոսող եւ պատարագող՝ վախճանեսի՞ ի վիհն վհատութեան, ուր անսպառ լալ աչացն եւ կրճել ատամանց։ – Զարհուրիս ի հարցմանէս, տագնապիմ ի պատասխանւոյ, յորժամ միայնակ նկատիցեմ զհոգի յատենի անաչառն Դատաւորի, ոչ զոք ունելոգ բարեխօս կամ ապաւէն՝ բայց զգործս իւր։ Ոչ ուրուք որոց յասպարիզի մրցանաց կան կենցաղոյս՝ յառաջ քան վախճան կնքեալ է բաղդ, ըստ մարդոյս տեսութեան. ապա եւ մեք ի սմին պայմանի կամք. մարթ է եւ մեզ կորնչել յետին յարաւն. եւ այս լիցի առաջին մեր նկատումն. եւ երկրորդ՝ թէ որպիսի՞ ինչ իցէ կորուստ յաւիտենական։

Ա. Եթէ գոյր պայման կամ վիճակ քաղաքավարութեան ի վերայ երկրի անըմբռնելի ի չարէն մեծէ, ի յաւիտենականն կորստենէ, ապաքէն ցուցանէր զայն բարութիւն Փրկչին մերոյ, առ ի յորդորելոյ զմեզ յայն եւ ի կեցուցանել. այլ նա աւանիկ ոչ միայն չասաց, չեցոյց այնպիսի ինչ, այլ եւ յամենայն խրատանին ոչ զոք ի բաց կացոյց իբրեւ զերծ եւ ազատ նա մանաւանդ եւ այնպիսի եցոյց օրինակ առ որ սպառի ամենայն. հակադարձ ճիգն մտաց եւ ակնկալութիւն։ Յամենայն բազմութենէն որդւոց մարդկան մերձաւորս եւ ընտանիս եւ փոխանակս իւր ընտրեալ եւ իբրեւ ի ծոց իւր ժողովեալ երկոտասան ոգիս միայն, զորոց զոտս լուանայր եւ զերեսս համբուրէր։ եւ որոց տայր իշխանութիւն ի վերայ ախտից, մահուան եւ դիւաց, եւ զերկինս բանալոյ եւ փակելոյ, որպէս եւ արարինն առաջի երեսաց իւրոց եւ դարձան խնդութեամբ պատմելով, «եթէ եւ դեւք հնազանդին մեզ», եւ նա առաւել քան զայն խնդալի եցոյց զգրութիւն անուանց նոցա յարկինս …Եւ սակայն փոքր մի յետոյ ցուցաւ, եւ երեւի միշտ, զի ոմն ի մերձաւորաց անտի Յիսուսի արար գործ զարմանալի եւ զարհուրելի քան զսքանչելագործութիւնսն եւ դիւահալածութիւնս. ինքնին դարան եղեալ դիւաց, մուտք սատանայի, եւ մատնիչ տուողին ինքեան զայնքան մեծամեծ շնորհսն. եւ յայնպիսի մատնեցաւ կորուստ՝ մինչ եւ յառաջ քան զըմբռնիլն իսպառ՝ աւաղել հեզոյն Յիսուսի զհանդերձեալ դատապարտութիւն նորին. «Լաւ էր նմա թէ չէր իսկ ծնեալ մարդն այն։ – Ոչ մերձաւորութիւն, ոչ առաւելութիւն, ոչ սրբութիւն վիճակի այլ հաւատարմութիւնն միայն փրկէ զմարդ. «Որ համբերեսցէ իսպառ՝ նա կեցցէ»։

Քաջիկ զայս ստուգեցին մեզ ամենայն առաքինիք եւ սուրբք, բանիւ եւ օրինակաւ, արք զորոց զբանս ի վկայութիւն եւ ի զգուշութիւն ունիմք մեզ յետ բանից աստուածաշունչ գրոց, Հարք եւ վարդապետք եկեղեցւոյ. եւ որք ի մենարանս եւ ի կուսաստանս ճգնութեամբ եւ մաքրութեամբ յարդարեցին զկեանս իւրեանց, իբրեւ անմարմինք ի մարմնի երեւելով. նոքա իսկ կուսանքն երկիւղածք եւ զգուշապահ կրօնաւորք, անճաշակ ճգնաւորք, աստւոածիմաստ հայրապետք, թովմայեանք եւ հերոնիմեայք, Ոսկիբերանք եւ Օգոստինոսք, նոյն ինքն եւ Պետրոսք եւ Պօղոսք՝ հիմունքն եկեղեցւոյ, «Ահիւ եւ դողութեամբ ջանային գործել զփրկութիւն անձանց»։ Եւ տեսաք երբեմն զի որ շրջին ի մէջ եօթն ճրագարանաց՝ եգիտ թերութիւն գրեաթէ եւ յեօթանեսին հրեշտակս եկեղեցեաց իւրոց, եւ վտանգ իսպառ մերժման եւ կորստեան։ Այսորիկ աղագաւ տեսան եւ տեսանին հասակք եւ կեանք ողջոյն մաշեալ ի ճգունս եւ ի վաստակս, եւ տակաւին չասեն շատ, եւ ցյետին օր շնչոյն եթէ բաւիցէ ոյժ մարմնոյն՝ ճնշեն պահօք եւ ցաւօք, իբրու գազան մի ամեհի եւ երիվար լծընկէց համարելով զայն։ Նա եւ որք ի տիս դալարութեան անփորձ յաղտից նոցին՝ հրեշտակք հրեղէն երեւէին, ոչ ինչ ընդհատ ի մեղաւորաց զգաստացելոց բերէին վարս խստամբերս չարակիրս եւ չորակերս. խարազնազգեացք եւ գետնախշտիք, արիւնաթաթաւք ի ձաղանաց եւ ի փշակիր գօտեաց. եւ այսոքիկ արք, մանաւանդ թէ գերմարդկային ոմանք, Բեռնարդք, Փրանկիսկոսք, Ալոյիզիոսք, եւ նմանիք նոցա եւ հետեւողք անթիւք յարանց եւ ի կանանց, յամենայն չափոյ հասակէ. որոց հոգիք հանապազ կախեալ էին զերկնից եւ քաղաքավարութիւն ընդ հրեշտակս էր, այլ գիտելով ունել մարմին յերկրի. իբրեւ ոստիկանք խստապահանջք անդուլ ի տագնապի կացուցանէին զնա, զի մի՛ ի բարձրութենէն՝ յոր վերացուցանէր զնոսա աշտիճանն եւ կարգն շնորհն եւ սէրն, ստահակութեամբ օցտեալ գահավիժեսցին, եւ լինիցի կործանումն իւրեանց՝ ըստ տեառնանախատ տանն՝ մեծ յոյժ։

Բարձրութիւն աստիճանի վիճակին, սսա իսկ գլխաւոր առիթ մի էր երկիւղի զգուշութեան նուիրական անձանց, որ եւ մեզ անկ է. ըստ հասարակաց ծանօթ առակի եւ ճշմարտութեան, թէ որքան ի բարձուէ ոք գթիցէ այնքան եւ ուժգին տապաստ անկցի եւ խորտակեսցի։ Ունիմք առ այս եւ օրինակս յոլովս, եւ ոչ զոք կարծեմ անգիտանալ, որոց զվարս Հարանց ընթեռցեալ իցէ եւ զվկայաբանութիւնս. քանի՜ք եւ յետ ընդ ջուր եւ ընդ հուր անցանելոյ վասն անուանն Տեառն՝ անկան զանկումն եղկելի։ Խոստովանողքն ուրացողք եղեն, տիրասէրքն՝ տիրամատնիչք, եւ զայնոսիկ ընկալան դատաստան՝ որոց «Որդն ոչ մեռանի եւ հուրն ոչ շիջանի»։ Քանի՜ք ի վեհագոյն գահուց վարդապետութեան եւ հայրապետութեան ժողովրդոց, որոց գրեաթէ աներկայ էր ի մարդկանէ ընդ առաջնոց հայրապետացն դասիլ եւ ի տօնակարգս եկեղեցւոյ, սակաւ ինչ յետոյ սահեալ եւ սողոսկեալ դասեցան ընդ Յուդայի եւ ընդ Սիմոնի կախարդի, հերեսիովտապետք եղեալ եւ մոլորեցուցիչք մարդկան՝ յորոց յուղղութիւն եւ ի փրկութիւն կարգեալ էին։ Քանի՜ք եւ ի մերձաւորագոյն մերս կարգէ, ի կրօնաւորաց եւ ի քահանայից, յետ բազում վաստակոց եւ լաւութեանց անկեալք յայն սղալանաց եւ ախտս՝ զոր բազում անգամ ի բեմէ եւ ի խոստովանութենէ, դատապարտէին, ինքեանք դատապարտք գտան անփրկանակք, մինչ լսողք իւրեանց ի փրկութեանն վայելեն աներկեւանք։ Թերեւս մեր իսկ տեսեալ իցէ վարդապետս եւ քարոզիչս կորովաբանս, այլ եւ զգուշակենցաղս, այլ սակայն յօտարոտի հետս դանդաչեալս, կամ սաստութեամբ կրից վարեալս. Քանի՞ ցաւօք եւ պատկառանօք աշակերտք նոցա եւ ձեռասունք՝ տեսանեն զխրատտունս բարեաց՝ վարակեալս ի չարիս, զոր. աւա՜ղ, այլոց ցուցին ի զգուշութիւն, եւ ինքեանք ոչ տեսանեն եւ ոչ զգուշանան, ո՞չ ի դէպ էր գոչել առ նոսա «Բժիշկ, բժշկեա զանձն քո»։ …Ոչ զոք կամիմի դատել, եւ յամենեցուն դատաւորն առնեմ զիս եւ զամենեսին ապաստան, այլ փափագիմ ինձ եւ իմոցս նմանեաց ազատել եւ ի կարծեաց դատապարտութեան։

Յայտ եւ ծանօթ է մեզ, եւ իցե՞ն թէ եւ հանապազ յիշէաք, թէ որոց բազմագոյն տուան տաղանդք՝ առաւելագոյն եւ պահանջին տոկոսիս ի տուչէն. եւ որք կրկնակի առաւելութեամբընկալան զլոյս աւետարանին, զգիտութիւն եւ զվարս սրբոց, յոքնակի եւս խնդրիմք ունել գործս ըստ չափու գիտութեանս. որպէս զտ եթէ եւ ըստ հասարակաց քրիստոնէից գործիցեմք բարիս՝ չիցէ մեզ այն բաւական յարդարանալ, Իսկ զի՞նչ լինիցի եթէ եւ զհասարակաց թերութիւնս եւ ախտս ունիցիմք. «Իսկ արդ որ զայլս ուսուցանես՝ զանձն քո ո՞չ խրատես». կամ թէ ասիցես եւ ոչ լսիցես։ Զի՞նչ լինիցի մանաւանդ, եթէ եւ անդր քան զհասարակաց չափ (եթէ արժան իցէ համարել չափ յայսրիսիս) ելեալ՝ յանարժանս բերիցիս ի խորհուրդս կամ ի գործ. – եթէ արտաքուստ առ աչս մարդկան ընթադրեալ զաշխարհ՝ զնոյն ի ներքուստ ի վերայ կրօնաւորութեանդ ունիցիս. – եթէ, իսրեւ ոչինչ ունելով՝ զանձուկ եւ զսէր ընչից կամ նիւթ մի յոյժ ախորժելով ընդունիս եւ պահես. – եթէ, ի թուխս եւ ի խոշորս համակեալ՝ ընդ զգեստուք եւ զզգեստով պաճուճանս ինչ եւ փափկութիւնս խնդրես։ – Եթէ, որ մեռելութեան կերպարանօք երեւիս ամենայն տեսողաց, խնդրես զճաշակս քո սրել եւ կենդանի զզգայունսդ պահել։ – Եթէ, եօթն անգամ յաւուր օրհնեալ զԱստուած հրամայեալ, եւ մարմնով գտեալ յաճախ յաղօթականն վայրի, մտօք յօտար տեղիս գնաս, եւ լեզուաւ՝ ոչ եօթն այլ եօթանասնեկին եօթն անգամ վայրաբանես, եւ երբեմն բամբասես եւ չարախօսես եւ զրպարտես, գուցէ՝ եւ որ օրհնելդ ուսար՝ անիծանիցես իսկ. եւ որ ստէպ խաղաղութիւն տալ ամենեցուն՝ ոչ փոքր առիթ լինիս խոստովանութեան։ Որ ոչ միայն ի յայտնի չարէն՝ այլ եւ ի ստուերէ անտի նորին զգուշանալ օրինադրեցար, անխտիր սողոսկիս ի կասկածաւոր տեղի կամ յանարժան քումդ վիճակի, կամ յոչ ի դէպ ժամու։ Եւ համառօտ ասել. զիա՞րդ եղիցի դատաստան քո առ յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ՞ որ զսրբոց ընտրեալ վիճակ, կայան, ձեւ, ընկերութիւն եւ վարկ, տածես ի քեզ խորհուրդս անսուրբս, որոց գրեթէ անմարթ է եւ անծինս լինել գործոց անսրբոց, եւ հոգւով սկսեալդ յուխտ կրօնաւորութեան՝ մարմնով արդեօք գնաս ի վախճան. զդիւրութիւնս ինչ կրօնիդ վայելելով յօժար, զի են են եւ դիւրք ի միաբանական կեանս եւ ի վաներս, եւ թողուս զդժուարինսն ինչ, ոչ միայն զկամաւորն այլ եւ զկանոնականն։ Եւ որում անկ էր զանարգագոյն իսկ գործ կամ սպաս՝ յազնուութիւն հոգեւորի վերառնուլ դիտաւորութեամբ եւ պարկեշտութեամբ, թերեւս զսրբազանս իսկ յանարգութիւն իջուցանես, առանց մտադրութեան, եռանդեան եւ զգուշութեան կատարելով. եւ երբեմն եւս իսպառ զանց առնելով եւ խափանելով, ծուլութեամբ կամ պատճառանօք, կամ իբրու անպատրաստ դատեալ զանձն, եւ ոչ անդրէն փութացեալ ի պատրաստութիւն։ – Ո՞ւր թողցուք եւ զպարտս խոկման հանապազ յառաջադիմութեան եւ կատարելութեան, զմի ըստ միոջէ ուղղութիւն սղալանաց, զանդուլ ջանս ճշգրտագոյն նմանութեան նախատպին մերոյ Քրիստոսի եւ հեղինակաց միանձնական կենաց. եւ զմեծագոյն եւս՝ զբորբոքումն սրտի աստուածային սիրով, որով անկ էր քեզ ողջակիզուլ իսպառ, փոխանակ արեամբ նահատակութեան, զի նովին չափ երդուար նուիրիլ Աստուծոյ քում։

Արդ յայսոսիկ եւ ի նմանիս թերացեալ եւ սխալեալ, եւ երբեմն մեծապէս իսկ յանցուցեալ, եւ այդպէս գայթ ի գայթի ձգելով զկեանս, եւ մերձեալ ի կատարածն, համարիցի՞ս քեզ բանալ զերկինս։ Բայց գոգջիր թէ ոչ այսքան սխալակեալ իցէ քո. – այլ իցէ եւ փոխան սխալանաց ուղղութիւնս ստացեալ. ո՞ւր իցեն քո ամբարք առաքինութեանց. ո՞ր գործք՝ որով զարքայութիւն գնեցեր, եւ զաթոռն՝ ընդ քրիստոսի գահակցութեան. ո՞րքան մթերք յուսոյ դիզեալք. քան՞օն նրբութիւն առ անցանել ընդ դուռն նեղ՝ շալակաւ բարեաց գործոց եւ խաչիւն Քրիստոսի. – եւ ուստի՞ քեզ վստահութիւն՝ ուր մեծամեծք ի սրբոց զանգիտեն եւ զարհուրին. եւ ո՞ր պատասխանի եւ չքմեղս եւ ի ջատագովութիւն, եթէ ըստ արժանի կարգաց քաղաքավարեցար եւ զպաշտօն քո լցեր, եւ փրկութեան եղեր առից բազմաց կամ սակաւուց՝ որոց վիճակեցարդ առաջնորդութեան. եւ ոչ միայն զքոյդ՝ այլ եւ զժողովրդեան՝ որոց քաւիչն կարգեցար՝ լացեր զմեղս, եւ խռովեցար վասն խառնակեցիցն եւ անկրօնից, եւ ամենայն անօրէնութեան եւ ամբարշտութեան որ գործին ընդ դէմ փառացն Աստուծոյ։ Պատրա՞ստ իցես յամենայն ժամ գալստեան Տեառն ի տուէ եւ ի գիշերի. պատրա՞ստ իցես տալ զհամար տնտեսութեան քո. պատրաստ իցես ի քննութիւն հանդիսանալ ճրագաւ, այսինքն է մանրամասին դատողութեամբ անաչառն դատաւորի։

Երանի՞ թէ այսպիսիք ոք էիր պաշտօնեայ Տեառն, արթուն եւ իմաստուն եւ հաւատարիմ։ Այլ զի ի վկայութենէն սրբոց եւ հոգէտեսից գիտեմ յոյժ սակաւուց գտանիլ այսպիսիս, եւ ոչ նուազունս վրիպեալս ի յուսոյ եւ ի կարծեաց իւրեանց, զի անձնասիրութիւնն այն ապականիչ կարծեցուցանէ զմեզ առաւել եւ ոչ որպէս եմքս առաջի Աստուծոյ, կարծեմ խիթալի է դատաստանն քան խնդալի։ Եւ զայս դարձեալ ի սրբոց եւ ի վեհից ուսանիմք։ Ոսկեբերանն՝ որ մեղադրեցաւ վասն համարձակութիւն յոյժ տալոյ ապաշխարողաց կամ յոյս մեղաւորաց, կարի այլազգ վասն քահանայից ասէ, յոյժ դժուարին զփրկութիւն նոցա թէ ոչ կեցին արդարեւ քահանայպէս։ Եւ մեծն այն Օգոստինոս այնքան յաճախ զայս ազդէր առ երիցունս իւր՝ մինչեւ եւ վեր վազել նոցա եւ քրթմնջել զի խռովեցուցանէր զոգիս եւ ահաբեկս առնէր. այլ նա դարձեալ ի վերայ բերէր, թէ կամէի այլազգ ասել՝ այլ ոչ այլ ինչ ազգ տեսանեմ, վասն որոյ եւ զնոյն ասեմ։ Եւ մերձագոյն ժամանակաւ, քահանայ ոմն որ եւ իբրեւ պաշտպան քահանայից մեծաւ հռչակաւ տօնի յեկեղեցւոջ, սակաւ ամօք յառաջ քան զվախճանիլն՝ հիւանդացեալ հիւանդութիւն մեծ, եւ տեսեալ ի տեսլեան սուրբս ոմանս, եւ հարցեալ՝ եթէ հասցէ՞ փրկութեան, ընդ երկբայութեամբ ասացին զխնդիրն. այլ խոստացան նմա առ յԱստուծոյ ամս եւս չորս կենաց. որպէս եւ եղեւն, զի կեցեալ քառեամ եւս, եւ յանկարծուց վախճանէր։ – Թողից յիշել զբազում յայտնութիւնս առ ծառայս Աստուծոյ որ վասն կորստեան եւ դատապարտութեան եւչ սակաւուց քահանայից, մանաւանդ խառնակեցիցն եւ անպարկեշտից. եւ զդառն կշտամբանսն Քրիստոսի՝ իբրու հանապազօր դատափետելոյ ի նոցանէ՝ ի սրբումն պատարագի. – եւ զառած բանի հոգեխօսից առանց, թէ սակաւք ի քահանայից ի քաւարան մտանեն, այլ շատք այնք են որ կամ փութանակի յարկինս ժամանեն՝ վասն բարի բարի գործոցն, եւ կամ վրէպք յայնցանէ՝ իջանեն ի դժոխս։ Զնոյն է իմանալ եւ զկրօնաւորաց, որ բազմաթիւք իսկ են քան զքահանայս։

Սակայն եթէ գուցէ ոք անհաւան սրբոցս բանից եւ երկիւղածաց, թողցէ զբազումսն եւ զսակաւս, եւ զհետ կրթիցի միոյ միայնոյ, զանձին իւրոյ ասեմ. նաձամբ անձն դատիցէ։ Գոգցուք եթէ մի ոք քահանայ կամ կրօնաւոր ի հազարաց եւ ի բիւրուց՝ դատապարտիցի. միթէ չէ՞ր եւ յայնժամ արժան տարակուսել որպէս զերկոտասան առաքեալսն, մտթէ ե՞ս իցեմ։ Իսկ ես եւ ընդ այն երկբայիմ. թէ գտցի՞ ոք որպէս զՊետրոսն եւ զՅովհաննէս՝ որք այնքան անմեղութեամբն եւ սիրովն առ Յիսուս՝ տակաւին խիթային զանձանց։ Իսկ եթէ ուրուք խիղճ վկայիցէ՝ զի ոչ մի այլ եւ աւելի նուագս քան զՅուդա՝ մատնեաց զՏէրն՝ անարժան գործովք, ատելութեամբ եւ աղտեղութեամբ, կարիցէ՞ նա անընդոստ զնոյն բան ասել։ Համարեսցուք եւս, եթէ մին այն խղճապարտ քան զամենեսին՝ ոչ իբպառ կափուցեալ զաչսն ի մոլորութիւն հատեալ իցէ, այլ եւ անկ ունիցի ողորմութեանն Աստուծոյ. այլ իցէ՞ բաւական վարկպարազի ակնկալութիւնն կամ գիտութիւն գթութեանցն Աստուծոյ՝ առ ի կեցուցանել զնա, մինչդեռ գործք ուղղութեանցն եւ ապաշխարութեան յոյժ թեթեւք են քան զմեղանացն. մի՞ արդեօք յոյս նորա սնոտի յանձնապաստանութիւն իցէ քան վստահութիւն։ եւ Քրիստոսի վճիռն գոչէ հանապազ անխտիրս. «Եթէ ոչ ապաշխարիցէք՝ ամենեքեան նոյնպէս եւն»։

Բ. եւ արդ զի կորուստն ոչ նիրհէ, այսինքն, ամենայն ողորմութիւնք Աստուծոյ ոչ են բաւական ի բառնալ զարդարութիւն իւր, եւ դժոխք ոչ փակին մինչեւ ոչ կլցեն զյետին կուր իւրեանց. – զի ոչ ումեք փրկութիւն աներկեւան է, այլ մանաւանդ խիթալի եւս յուլացն եւ անզգուշից, եւ զի դատաստան խիստ լինի ի վերայ պաշտօնէից Աստուծոյ, կարեմք ընդ սրբոց եւ հոգետեսից ասել՝ դառն խոստովանութեամբ, զի կայցէ եւ մի եւ առաւել քան զմի ոք դատապարտեալ՝ ստուգապէս։ Ո՜վ ահեղ եւ քստմնելի ստուգութիւն. Քահանայ Աստուծոյ եւ կրօնաւոր սրբազգեաց՝ դատապարտեա՞լ. – պատարագող Քրիստոսի՝ ի դժո՞խս. հրաժարեալն աստանօր յաշխարհէ՝ անդ հրաժարեալ յամենայն բարութեանց երկնից, մեռեալ հոգւով գլխովն։ Հոգին այն՝ ոչ միանգամ եւեթ որպէս զայլս ի մարդկանէ փրկեալ երբեմն արեամբն Քրիստոսի, այլ եւ ընդ ամս երկարս, թերեւս աւելի քան զբիւր անգամ թաթակեալ լուացեալ արեամբ նորին, յօրըստօրէ պատարագելն, արդ ի նմին իսկ յարենէ Տեառն՝ չար քան զՊիղատոս եւ զՀրեայսն՝ բողոքեալ եւ ընթադրեալ։ Հոգին այն որ էառ կնիքս աստուածայինս սրբազան օծութեամբք առ ի քաւել եւ փրկել զայլոց հոգիս, արդ կամ ոմամբք ի նոցունց իսկ զորս յանցոյց եւ գայթակղեցոյց, եւ կամ թէ միայնակ՝ մատնեալ ի կորուսի յաւիտենական… Ո՜վ, զիա՜րդ շիջար, արուսեակդ վարսաւոր, որ ծագէիր ի բարձանց լուսատու լինել բազմաց ի շաւիղս արդարութեան եւ անկար ի խորխորատ խաւարին, յորում չծագիցէ բնաւ եւ կայծ մի նշուլի։ Ո՜ կարծէր թէ այս լիցի կատարած քահանայիդ եւ կրօնաւորիդ, որ այնքան ամս բարւոք կեղծաւորեալ արտաքուստ, իսկ ի ներքոյ կեցեալ թուլութեամբ, խեռ եւ անմաքուր կրիւք, փոխանակ երկնից օթեվանացն՝ յարդարեցեր քեզ տեի ընդ իջեալսն ի սկզբանէ ի վիհ կորստեան, Եւ զիա՞րդ չածէիր զմտաւ՝ թէ գուցէ վախճան ամենայնի. թէ՝ ոչ միայն անսպառ չեն ամքս, ոչ կեանք անանցք, ոչ երիտասարդութիւն երկարատեւ, ոչ ծերութիւն աներկեւան, ոչ մահ կաշառաբեկ եւ մոռացկոտ, այլ եւ յոյժ սակաւ եւ թուով են ամք մարդկան. եւ զշատ զոք ի ծանօթից եւ ի մերձաւորաց յուղարկեալ էիր ի գերեզման, նաեւ զմանկագոյնսն քան զքեզ. – եւ ո՞չ յիշեցեր՝ զի որ նոցայն հանդիպեցաւ երէկ՝ մնայր քեզ առ վաղիւ, գուցէ եւ այսօր իսկ. – Եւ յորժամ աղօթէիր վասն նոցա անվտանգ հասանել ի փրկութիւն եւ ճողոպրել ի ճիրանաց գեհենին, ո՞չ յիշէիր զի յետ սակաւու միոյ զնոյն ասելոց էին յետամնայքն վասն քո։ Իսկ եթէ յիշելով յիշեցեր զայս ամենայն զիա՞րդ ոչ պատրաստեցար զանդարձ ուղեւորութիւնն. հի՞մ ոչ հոգացար պաշար եւ թոշակ մեծի ճանապարհին՝ ընդ որ ամենայն ոք երթայ եւ ոք ոչ դառնայ. – զիա՞րդ աչք քո՝ որ այգու այգու ողջունէին զլոյս կանթեղի տաճարի Տեառն, եւ առաւել քան զայն՝ զննէին զխորհուրդս սոսկալի սեղանոյն, եւ հանապազօր յածէին ի գիրս աստուածաշունչս եւ յաղօթից մատեանս, աչք քո այդ՝ զիա՞րդ այնքան շլացան ի շողոմ ի շռայլ նշոյլս աշխարհական գեղոյ եւ ընչից, կամ յորպիսի եւ է հեթեթանս կենցաղականս եւ անցաւորս, մինչեւ չտեսանելոյն եւ չյիշելոյն առնել անանցական Բարեացն եւ երեսացն Աստուծոյ։ Կամ ն՞ւ այնքան քաղցրացան եւ զօրացան ի քեզ հրապոյրք եւ բաժակս սփոփանաց երկրաւորաց՝ մինչեւ զերկնաւորօքն զանց առնել։ Ո՞րքան թողեր բռնանալ ի վերայ լո չարաչար կրից եւ ախտից՝ մինչեւ ոչ ընդոստնուլ յանդուլ եւ յանլռական բարբառոյն՝ որ յանապատի մենաստանիդ գոչէր եւ ասէր. Պատրաստեա զճանապարհս Տեառն քո, ուղիղ արա զշաւիղս նորա. մանաւանդ թէ զքո իսկ շաւիղս ուղղեա եւ սրբեա, զի մերձեալ է գալուստ Տեառն ի կալ իւր, հեծանոց լ ձեռին, կշիռք եւ սուր ի ձեռին։ Բազում անգամ ասացաւ, քարոզեցաւ զգուշացուցաւ քեզ արթուն լինել յամենայն ժամ, մանաւանդ ի յառաջել տիոցդ եւ ամաց զամս փոխել. իսկ դու յո՞ր թմբրութիւն անզգայեալ ննջէիր եւ ոչ կանխէիր ի պաշտամանդ՝ յոր կարգեցար. ոչ զպարտսդ յիշէիր, եւ ոչ զյիշեալսդ հատուցանէիր. ոչ զթերիդ քննէիր եւ ոչ զքննեալսն ուղղէիր, ոչ զօրըստօրեայն եւ ոչ զտարեկան հոգեւոր կրթութիւնս մտադիւրն կատարէիր։ Ասէիր թերեւս ընդ յուլաց եւ վատաց՝ Առ վաղիւ առ վաղիւ. եւ անցին միըստմիոջէ վաղիւք եւ վաղորդայնք մանկութեան եւ երիտասարդութեան եւ կատարեալ տիոց։ եւ եհաս օր՝ որում ոչ եւս կայ վաղիւ. – եհես օրն՝ զոր անկ էր քեզ խորհել զամենայն աւորս կենացդ. – օր մի՝ յորում զամենայն ժամանակի կենացդ պահանջիցիս համարս. – օր աննման աւուրցն անցելոց. – օր մի համառօտ այլ անանց եւ անզրաւ. համառօտ դատաստանաւ, անանց եւ անջրելի դատակնքաւ. եհաս երագագոյն քան զփայլակն փայլատակեալ, երեւեցոյց զքեզ ինքեան որպէս էիրդ, շանթեաց զկնից կորստեան ի ճակատ քո կորակոր, հատ կտրեաց զքեզ ի մասնակցութենէ համօրէն սրբոց եւ բարեաց… Արդ գնա՛, է՛ջ, անկիր ի գուբ անդարձ կորստեանս ընդ սատանայի եւ ընդ դիւաց նորին, ընդ Դադանայ եւ ընդ Յուդայի. բաժին քո այսուհետեւ հուր եւ խաւար, ժառանգութիւն քո տանջանք յաւիտենականք։…

Ո՜հ, ո՞ կարիցէ կերպարանել զխաւարն զայն արտաքին, որպէս Քրիստոս կոչէ, յորում չտեսանի եւ չիք յոյս տեսանելոյ իմիք՝ որ չիցէ փափագելի անտես մնալոյ. քանզի միայն գարշութիւն անձինն, արհաւիրք դժոխոց եւ զազրադէմ կերպարանք ընկերաց եւ դիւաց՝ լիցին անհամբոյր երեւոյթք դատապարտելոց։ Եւ սակայն զի՞նչ իցէ խաւարս այս՝ որ այնքան դառն է կուրաց եւ բանտելոց՝ առ արտաքին խաւարաւ գեհենին՝ զոր հաւատովք միայն մարթ է սակաւ մի ըմբռնել, այլ եւ ոչ մտօք հասու լինել, որպէս եւ ոչ այլոցն զրըմանք եւ պատուհասից դժոխայնոց, որպէս եւ ոչ զբարիս արքայութեան ի վերայ երկրի։ Զի ընդ աննշոյլ եւ անյոյս թանձրութեամբ այնր խաւարի արտաքնոյ՝ իցէ եւ նեղութիւն բանտին. կէտն այն անվայր վայրին՝ յորում կաշըանդեալ կայցէ տարամերժեալն յընարձակութենէն երկնից՝ զամենայն յաւիտեանս. – ուր ոչ միայն չիք փախուստ, այլ եւ ոչ խլրտել անգամ՝ այնմ, որ գանգատէրն աստանօր ընդ անձկութիւն բնակարանին, ընդ պարիսպս որմոցն, ընդ պահս եւ ընդ պահակս, եւ խրամատեալ զհրամանս՝ դեգարէր յանպատշաճ տեղւոջ կամ ի ժամու։ Ոչ նուազ քան զխաւարն եւ խոհերք զազրութեան տեղւոյն տարտարոսին, նեխն եւ երրն, հոտն եւ ծուխ ծծմբոյն, փոխանակ փափկութեանց եւ անուշահոտութեանց եւ գեղեցիկ տեսլեանց, յորոց էր ինչ որ աշխարհականաց միայն ներելի էր, եւ էր որ եւ ոչ նոցա։ Ընդ այսոցիկ եւ միոյ միոյ զգայարանաց անձին կիրք իւր եւ ցաւք եւ զզուանք, փոխանակ զի ոչ զկծեցոյց եւ մահացոյց զիւրաքանչիւր ի կեանս յայս. ծանր վարկաւ զկանոնեալ ժուժկալութիւնն եւ զպակասութիւն ինչ սփոփանաց, յորոց մեծագոյն մասն մարդկութեան զուրկք իսկ են, եւ հանապազ առաջի կային աղքատքն եւ կարօտեալք ոգեպահ պարէնին։ – Ընդ սոսին եւ արհաւիրք, սոսկմունք եւ քստմունք աբացատրելիք լեզուաց, զորս ի յարաժամ սարսուռ եւ ի կրճել ատամանց՝ օրինակեն գիրք։ Ընդ նոսին եւ լալիւն եւ ողբումն եւ աշխար անլռելի. եւ դառնադառն նզովք եւ անէծք իբրեւ զհուրն Սոդոմայ տեղացեալք անընդհատ, փոխանակ երեքսրբենին փառատրութեանց։ Ընդ այսոցիկ եւ որդնն այն հանապազակուրծ, գիտակցութիւնն գազանացեալ, յուսահատութիւն անկարկատելի, յիշատակն խոցոտիչ վրիպելոցն բարութեանց, անդառնալի տարագրութիւն ի դրախտէն կենաց, մերժումն անմերձենալի յամենայն ծազօթից, եւ ամենաթշուառ, ամենադառն եւ անթարգմանելի անջատումն յԱստուծոյ ի պատճառէն իւրոմէ։ Եւ բովանդակութիւն ամենայնի այսոցիկ՝ անչափելի յաւիտենականութիւնն այն՝ որ իսրեւ միատարր գերեզման եւ կափարիչ անտղելի՝ շուրջ պատէ եւ կոխեալ կայկայի ի վերայ դժոխոց եւ որոց ի նմայն։ Յաւիտենականութիւն հանջանաց՝ որ յիմարեցուցանէ զթերահաւատս, դողացուցանէ զհաւատացեալս, ափշեցուցանէ զսուրբս անգամ. իսկ Քրիստոս ինքնին վկայէ զտեւողութիւնն անվախճան, զոր չար քան զամենայն տանջանս զգայ եւ կրէ դատապարտեալն հոգի։ Չիք նմա այնուհետեւ ոչ թիւ եւ ոչ չափ, ոչ շրջանք դարուց եւ ոչ պարագայք ամաց, եւ ոչ մի բնաւ վայրկեան կամ րոպեակ՝ որ լինիցի անցեալ. ոչ հնութիւն եւ ոչ նորութիւն, ոչ առաջին եւ ոչ միջին եւ բնաւ ոչ վերջին, ոչ ծնունդ եւ ոչ մահ. ոչ մի ապագայ, ոչ փոքր մի փոփոխութիւն. այլ նոյնութիւն համատարր, նոյնութիւն անմխիթար, գոյութիւն իմն՝ զոր ոչ կեանս եւ ոչ մահ է կոչել, ամենավիշտ ամենատոչոր. զոր եւ ծայրիւ մատին ի ջուր թացելոյ ոչ կարասցէ զովացուցանել երբեք Ղազար. քանզի իսպառ ի բաց բարձումն է անդ գթութեան եւ ողորմութեան։ …Սպառին բանք եւ կամք մեր յայսքան խորս դառնութեան. եւ թէ կարէին եւս՝ խորշէին շրթունք իմ այլ եւս պապաջել, եւ արատել արդեօք զերկիւղաց լսելիս եւ զողջախոհ սիրտս։ Այնքան գարշելի են իրք՝ զի յիշատակն անգամ խոցոտէ եւ քասքնեցուցանէ զսիրտս. եւ թերեւս չհանդուրժէ բնութիւն ժամս ձիգս ի վերայ կալ խորհրդեանս եւ ոչ յայլ յայլմէ լինել, կամ թէ եւ մեռանել իսկ. որպէս որոց տուաւ ի տեսլեան սուղ ինչ տեսանել զկերպարանս դժոխոց կամ դիւաց, եւ ապա ի զգայութիւն եկեալ եւ աղօտ ինչ յիշէին, փափագէին այնուհետեւ զկեանս ողջոյն ընդ հուր գնալ եւ ընդ տանջանս՝ քան միանգամ եւես տեսանել զոր տեսինն։

Փափագէի եւ ես՝ ի փակել բանիւս զտեսարանն չար քան զամենայն տեսարան, սակաւ մի զգաստապէս տեսող լինել յանուրջս կամ յարթնութեան՝ այնմ՝ զոր ոչ ումեք կամիմ տեսանել անդէնն. քանզի զայս թելադրեն եւ սուրբք. որպէս եւ ասէր ստէպ քաղցր սիրտն եւ քաղցրաբանն այն Բեռնարդոս, որոյ «հանապազ միտք յերկինս էին կամ երկինք միտքն Իջցուք, եղբարք իմ, կենդանեաւ մերով ի դժոխս, զի մի՛ իջանիցեմք ի մահուան մերում»։ Եւ կենաց ճանապարհի առաջին աստիճան երկիւղ չարին եւ որ յետ չարին է. որպէս եւ ամենայն աստուածամատոյց իմաստութեան սկիզբն երկիւղ Տեառն է։ Լաւ է սակաւ մի եւ առ անգամ մի երկնչել, քաւ ի մշտնջենաւոր արհաւիրս անդ տագնապել անպուրծ։ Լաւ է փոքու իւիք վարանիլ՝ քան յան ելանելի վտանգս անկանիլ. լաւ է եւ սակաւ մի տոյժ առ ի պահուստ բազմին։ Բարի է զկեանս իսկ կորուսանել՝ զի զարքայութիւն շահեսցուք. բարի է մատնել զմարմին եւ փրկել զհոգին։ Եւ թէ ոչ օտարոտի համարիցիք յետ այսքան բանից լսել, ասացից, թէ մարթ է մոռանալ զչար դժոխոց, այլ յիշել զմեծագոյն եւս չար, որ գուցէ անհաւատ թուիցի. սակայն գոյ իսկ, եւ է առիթ չարին. Մեղքն։ – Զգուշացի՜ր ի մեղաց, եւ զերծցիս ի պտղոյ նորին. յիշեա զմեղս եւ ապաշխարեա, եւ փարատին տագնապք դժոխոց։ Այլ ապաշաւեա զճշմարիտ ապաշխարութիւն՝ յամենայն սրտէ եւ յամենայն անձնէ. եւ համառօտագոյն եւս ճանապարհ, ապաշխարեա սիրով, ըստ Մագդաղենին. զի «Որում շատ սիրեաց՝ շատ թողցի նմա»։ – Սէր միայն յաղթէ երկիւղի. Սէրն Աստուծոյ մերժէ զարհաւիրս մահու եւ դժոխոց։ – Աւադիկ քեզ ճանապարհք երկու. մի ճանապարհ սիրելւոյն, բարձր եւ թռչուն. միւս ճանապարհ՝ ստրջացելոյն, նեղ եւ անձուկ, ճանապարհ ապաշխարութեան։ Ընտրեա քեզ զարժանն, զմի յերկուցդ. զի չիք ա՛յլ քան զդոսա, բայց եթէ ճանապարհն լայն եւ ընդարձակ՝ որ տանի եւ հանէ ի կորուստ։ Նա թէ կամիս՝ զերկոսին իսկ ընտրեա միանգամայն. նախ ընդ ապաշխարհութեանն անկանել ուղի, ապա ընդ սիրոյն շաւիղ, կամ մերթ ընդ այս եւ մերթ ընդ այն փոփոխելով. շատ է թէ ի կորստականէ միայն ի բաց դարձցիս եւ հառասցիս, եւ այնքան հայեսցիս ընդ այն՝ որքան զի առաւել եւս յորդորեսցիս խորշել եւ փախչել յայնմանէ, եւ պնդագոյնս փութալ ի փրկականն ճանապարհ. եւ երագագոյնս քան զփախուստ ամաց եւ կենաց եւ զմերձենալ մահու՝ սուրալ դիմել անկանել առ ոտս հոգեսիրի Փկչիդ եւ ասել. Գոհանամ զքէն, Տէր իմ եւ փրկիչ, զի տակաւին գոյ ինձ համարձակութիւն կարդալ զքեզ՝ Հա՜յր իմ, թէպէտ եւ անառակ գոլով իմ որդի եւ յոյժ օտարացեալ ի քումդ նմանութենէն։ Գոհանամ զքէն, Տէր, զի յառաջ քան զկոչելդ զիս յատեան համարոյ գործոցս՝ կոչես յատեան ապաշխարութեան, եւ տաս տակաւին ժամանակ ուղղութեան վարուց եւ դիտման։ Գոհանամ զքէն, զի ոչ մատնեցեր զիս ի կորուստ՝ յոր բազում անգամ ձգեալ երթայի գործովք՝ որովք բազմաց իսկ դատապարտեալ է։ Այլ կամ տակաւին ի վտանգի եւ յերկբայս փրկութեան. եւ յառաջընթաց կեանքս իմ, մեծ մասն կենացս առաւել երկիւղ յիս արկանէ քան վստահութիւն։ Սակայն եւ այնպէս կեամ տակաւին ի տեղւոջ յուսոյ եւ փրկագործութեան։ Ոչ ումեք է վհատել առաջի նշանիդ կենաց, որում երկիր պագանեմ, եւ որով աղաչեմ եւ խնդրեմ՝ մի՛ եւս թողուլ զիս ի փորձութիւնս՝ յոր սովորեցի երթալ. այլ փրկեա՛ յամենայն հոգեկորոյս չարեաց, եւ ի չարէն վերջնոյ. որպէս զի, թէ ոչ ընդ նախաժամանսն՝ գոնեա ընդ անագան եկսն գոչեցից եւ ես յաղթական եւ փրկական երգով, «Տէր, հաներ ի դժոխոց զանձն իմ, եւ փրկեցեր զիս յայնցանէ՝ որ իջանեն ի գուբ… Տէր, Աստուած իմ, յաւիտեան խոստովան եղէց քեզ»։