ԻԵ
Տարօնոյ
դաշտի
բերանը՝
Աշտիշատայ
մօտ,
կայ
մի
գեղ,
զոր
այսօր
Բաղչայ
կը
կոչեն
տեղացիք,
բայց
Տարօնոյ
պատմիչ
Յովհաննէս
եպիսկոպոսը
Վիշապն
անուն
կուտայ
այն
տեղին
եւ
քաղաք
կը
կոչէ,
ինչպէս
նաեւ
Գայլ
Վահանի
ժամանակ
Օձ
քաղաք
կը
պատմէ
Տարօնոյ
դաշտի
արեւելեան
հարաւի
կողմը,
ուր
շամբեր
կան,
Մեղրագետի
ական
քով։
Օձ
քաղաքի
հետքերը,
աւերակները,
ինչպէս
նաեւ
անունն
ալ
կան
ցայսօր,
եւ
քանի
մը
տուն
ալ
բնակիչ
ունի
մէջը,
իբրեւ
գեղացի,
Մուշեղշէն
անունով
գեղին
մօտ։
Օձ
եւ
վիշապը
երբեմն
Հայկազն
Երուանդեան
Տիգրանի
ժամանակ
հայկական
դրօշակի
նշանն
էր,
Աժդահակը
սպաննելուն
յիշատակ։
Բայց,
ինչպէս
առիթ
ունեցանք
Դաղօնաց
օձերու
թագաւորութիւնը
յիշելու,
հոս
միտքս
կուգայ,
թէ
միեւնոյն
կերպով
վէպեր
կան
նաեւ
Հայաստանի
ուրիշ
գաւառաց
մէջ
ալ։
Եւ
երբ
զօրաւոր
ու
հուժկու
մարդու
նմանութիւն
տալ
ուզեն,
օձու
եւ
վիշապի
կը
նմանցընեն։
Օձը
հմայութեանց
արհեստին
մէջ
ալ
գործածուած
է
միշտ։
Մինչեւ
ցայսօր
ալ
օձու
շապիկ
կը
դնեն
իրենց
ծոցերը
կամ
գլխարկին
մէջ,
որպէսզի
օձերը
չխայթեն
զիրենք։
Կայ
եւ
մի
սովորութիւն
ալ,
որ
օձու,
կարիճի
եւ
այլ
այսպիսեաց
ձեւը
մանր
ուլնիկներով
կը
շարեն
եւ
կը
կարեն
երախայից
գտակին
կամ
հագած
հագուստին
վրայ։
Իհարկէ
օձն
ու
կարիճը
իբրեւ
զարդ
չեն
գործածեր,
այլ
ուրիշ
խորհուրդ
մը
ունին։
Վիշապը
թերեւս
իւր
ահաւորութեամբ
ի
հնումն
պաշտուած
ալ
լինի
ի
Հայոց։
Արդէն
սովորաբար
մարդիկ
Աստուծոյ
տեղ
կը
դնէին
մէկ
մը
զայն,
որ
հաճոյք
եւ
բարիք
կը
սփռէր,
մէկ
մ՚
ալ
զայն,
որմէ
երկիւղ
եւ
պատուհաս
կը
կրէին.
վերջինէն
են
օձն
ու
վիշապ։
Օձերու
եւ
վիշապներու
վրայ
ընդհանրապէս
հայ
ժողովրդեան
վէպերուն
մէջ
կարծիք
կայ,
թէ
անմահ
են
անոնք,
եթէ
չսպաննուին
մարդերէ,
եւ
այս
կարծեաց
համաձայնելու
համար
կը
խօսին,
թէ
օձը
իւր
շապիկը
փոխելով
կը
նորոգուի,
եւ
թէ
աղբիւր
եւ
ծաղիկ
մը
կայ,
զոր
կը
ճանչնան
օձերը,
որ
օձերուն
անմահութիւն
կուտայ։
Վանայ
պառաւներուն
մէկ
վէպը
կայ,
թէ
վիշապը,
երբ
հազար
տարեկան
լինի,
շատ
սարսափելի
կը
մեծնայ։
Հրեշտակները
երկինքէն
կ՚իջնեն‚
շղթայով
կը
կապեն
ու
կը
քաշեն
վեր,
այնքան
կը
բարձրացընեն
մինչեւ
արեւուն
մօտ
հանելով,
ուր
կիզիչ
հուրը
կը
վառէ
ու
մոխիր
կը
դարձընէ
զայն։
Կը
յաւելուն,
թէ
մեծ
շառաչիւնի
ձայներ
կը
լսուին
երկինքը
քաշած
ժամանակ։
Թէ՝
երբեմն
այնքան
կը
գալարի,
որ
պոչը
կը
փրթի,
վար
կ՚իյնայ։
Եւ
որովհետեւ,
ինչպէս
օձին
ջրայինն
ու
ցամաքայինը
կայ,
նոյնպէս
ալ
վիշապին,
ուստի
կ՚ըսեն,
թէ
տեսնուած
է
երբեմն
Վանայ
ծովուն
մէջէն,
երբեմն
ալ
ամայի
լեռներէն
վիշապներուն
երկինք
քաշուիլը։
Գուցէ
թաթառ
հողմի
նկարագիրն
է
սա,
որ
ծովէն
ջուր
եւ
ցամաքէն
փոշի,
ծառ
ու
քար
կը
բարձրացընէ
յամպս
եւ
ի
վայր
կը
թափէ։
Կ՚ըսեն
նաեւ,
թէ
այդ
վիշապը
վարսեր
եւ
թեւեր
ունի։
Թէ՝
երբեմն
սաստիկ
ջուր
կը
փչէ
երկրի
վրայ։
Թէ՝
վառուելէն
ետք
մոխիրը
վար
կը
թափի
կը
տեսնուի։
Թէ՝
երբեմն
ալ
երկնքի
բարձրութենէն
կը
թողուն
հրեշտակները,
որ
իյնայ
վիշապը
սարի
մը
վրայ,
եւ
ամենամանր
փշրուի,
թէ՝
եթէ
երկինք
չքաշեն,
երկիրը
պիտի
կուլ
տայ։
Թէ՝
Վանայ
ծովու
մէջ
կայ
վիշապի
բոյնը,
այն
տեղը
ահագին
վիշապ
մը
կայ,
որ
բոլոր
ծովու
յատակը
բռներ
է,
ու
հրեշտակները
միշտ
կը
զարնեն,
կը
վիրաւորեն
անոր
պոչը,
որ
չմեծնայ
եւ
ծովն
ու
ցամաքը
կլլէ
եւ
այլն։
Կարծես
Յոբայ
պատմած
Լեւիաթանի
նմանութիւնը
կուտան
այս
վիշապին։
Ընդհանրապէս
քարայրերու
համար
կը
վիպեն,
թէ
վիշապի
բոյն
է,
եւ
թէ
հազարաւոր
օձեր
կը
լինին
այն
տեղերը։
