Բանաստեղծին ձայնը.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

*
       Մռայլ ու կարծր ոյժ մը յանկա՛րծ կը բանայ իմ կոպերս` անգութօրէն բռնելով զանոնք իր մատներուն մէջ, անգութօրէ՛ն, թուզերու նման, ճեղքելով զանոնք ու անգութօրէն կը պահէ զանոնք բա՛ց ու պրկուած։ Իմ էութեանս խորութեան անտեսանելի ու անծանօթ մէկ հիւլէէն ցնցում մը կը ժայթքի, կը թափի ինքն իր վրայ ու կը տարածուի՛, ալի՛ք առ ալի՛ք, իմ ամբո՛ղջ էութեանս մէջ։ Թրթռո՛ւն։ Թեթե՛ւ։ Ու պայծա՛ռ։ Նման այն թրթռուն ցնցումին, զոր ջութակի լա թելը կ’ունենայ, երբ բթամատի ուժգին ու միա՛կ հարուած մը կ’ընդունի իր վրայ, իր առանձնութեանն ու իր ոչնչութեանը մէջ։ Ու այս հարուածով ան իր առանձնութեանն ու իր ոչնչութեանը մէջ կ’ըլլայ ինքզինքը` ըլլալէ յետոյ նախ ինքզինքը՝ ինքն իր մէջ։ Հակազդեցութիւնները կը նետեն իրականութիւնները իրենց սեփական տեղւոյն վրայ։ Ու ամէ՛ն իրականութիւն, իր տեղւոյն վրայ միայն իրականութիւն մըն է, այսինքն՝ ինքզինքն է։ Չեմ գիտեր` ուրկէ՛ ու չեմ գիտեր` ինչպէ՛ս է՛ եկած իմ ներքին մշուշներուս մէջ մորթուած գլուխ մը, որ կը դողդղայ, որ իր վրայ անանուն բան մը ունի եւ որ, կարծե՛ս, յատկապէս ինծի կը բերէ զայն։ Որ դանդաղօրէն կը մօտենայ իմ աջ ականջիս եւ մեղմութեամբ, եւ գուրգուրանքով կը փսփսայ ինծի. — Ըլլա՛լ։ Ըլլա՛լ ինքզինքը՝ ինքզինքին մէջ։ Լեցնել իր շրջանակը՝ ինքզինքով։ Ու վերջին բառին հետ, գլուխը կը քակուի ինքն իր մէջ ու կը կորսուի իմ մէջս, ինչպէս սիկարէթի ծուխը՝ օդին մէջ։ Ե՛ս` այլայլած ու վախցած, ե՛ս` անհամբեր ու շնչառութիւնս բռնած, կը հսկեմ այս մորթուած գլխուն իւրաքանչիւր բառը։ Ու նոյնպէ՛ս, ու նոյն ատեն, այլայլած ու վախցած, անհամբեր ու շնչառութիւնս բռնած, ես կը հսկեմ անոր իւրաքանչիւր շարժումին վրայ … Հիմա՛, ես կը հսկեմ ես զիս, քաշուած ես իմ մէջս մութ անկիւն մը։ Ինձմէ ներս՝ լռութիւն եւ ամայութիւն։ Ու մէկէ՛ն կը պոռամ ես ինծի, ես իմ մէջս ու առանց ձայնի, ինչպէս մարդ կը պոռայ` կանչելու համար մէկը, որ հեռո՛ւն է։ — Հսկե՛լ, հսկե՛լ։ Հսկե՛լ իր իւրաքանչիւր բառը։ Հսկե՛լ իր իւրաքանչիւր շարժումը։ Հսկել իր մէջէն անցնող իւրաքանչիւր շուքին վրայ, իւրաքանչիւր լոյսին վրայ, իւրաքանչիւր երգին վրայ, իւրաքանչիւր աղմուկին վրայ, իւրաքանչիւր լռութեան վրայ։ Հսկե՛լ իր շուրջէն ու իր մէջէն սահող իւրաքանչիւր ձեռքին ու բեռնին վրայ, իւրաքանչիւր աչքին ու կուրծքին վրայ , իւրաքանչիւր կենդանի էակին ու մեռելին վրայ։ Հսկե՛լ իր մէջէն թռչող իւրաքանչիւր զգացումին, իւրաքանչիւր զգայնութեան, իւրաքանչիւր մտածումին վրայ։ Իմ ամբո՛ղջ անձս հսկումի գիշեր մըն է կարծես։ Դարերէ ի վեր։ Ու ո՛չ ոք, թերեւս ո՛չ ոք հսկումի գիշերուան խորհուրդին մէջ չէ իջած այնքան խորերը, որքան ե՛ս։ Ե՛ս։ Իրողութիւն մը, սխալ մը, ճշմարտութիւն մը հասկնալու համար նախ պէտք է այդ ճշմարտութիւնը, այդ իրողութիւնը, այդ սխալը ըլլա՛լ ինքզինքին մէջ։ Ու կարենալ ըլլալու համար զայն, նախ պէտք է ըլլալ ոչնչութիւն մը անոր առջեւն ու անոր մէջը։ Ըլլա՛լ։ Այո՛, ճշմարիտ էր այս մորթուած գլխուն ինծի ըսածը։ Բայց ո՞վ էր այս գլուխը։ Իմ ներքին ու մեռած անձերէս մէ՞կը… բարեկա՞մ մը … հրեշտ … Ա՜հ, ո՛չ , ո՛չ, ոչ … թերեւս այն բազմաթիւ կարելի անձերէն մէկը, որ ես կրնամ ըլլալ տակաւին։ Տակաւի՜ն… Կարելիութիւննե՜ր, կարելիութիւննե՜ր … Երիտասարդը ամբողջ անտառ մըն է կարելիութիւններու … Մանուկն ալ։ Բնութիւնն ալ։ Իմացականութիւնն ալ։ Ժողովուրդներն ալ։ Ու մանաւանդ՝ մեր ժողովուրդը։ Մե՛ր ժողովուրդը … Որովհետեւ … Մեր ժողովուրդը մանուկ մըն է դեռ։ Մեր ժողովուրդը բնութիւն է դեռ։ Մեր ժողովուրդը, երիտասարդին նման , բացուած է ինքն իր մէջ, ինքն իր շրջանակին ու ինքն իր ժամանակին վրայ, բազմաթիւ պատուհաններով … Ան կրնայ ելլել դուրս ինքզինքէն ու երթալ ժամանակին ու միջոցին վրայ այս մե՛ծ դռնէն կամ սա դռնակէն, այս մեծ պատուհանէն կամ սա՛ լուսամուտէն … Եթէ չելլէ՞ … Անկարելի՛ է։ Անկարելի՛… Երբ սենեակիդ դռներն ու պատուհանները կը բանաս, սենեակիդ օդն ու ծուխը անհրաժեշտօրէն կ’ելլեն դուրս։ Մեր ժողովուրդին դռներն ու պատուհանները բա՛ց են, որովհետեւ խորտակեցին զանոնք … Երիտասարդին նման … Մեր ներկայ երիտասարդութեան նման … Հրանդը երիտասարդ մըն է ու Հրանդը չէ ելած դեռ դուրս ինքզինքէն։ Շերամի մը պէս … Եթէ չելլէ դուրս ինքզինքէն , ան կը մեռնի ինքն իր մէջ։ Երիտասարդը, որ չելլեր դուրս ինքզինքէն, կը մեռնի ինքն իր մէջ … Ես ելա՞ծ եմ … Արտաւազդը ելաւ դուրս ինքզինքէն … բայց ելա՞ւ այն դռնէն ուրկէ պէտք էր ելլեր… Որքա՜ն հայ երիտասարդներ կան, որոնք կը մեռնին իրենք իրենց մէջ։ Ո՞վ են անոնք, ո՞ւր են անոնք, քանի հատ են անոնք, որոնք ելած են դուրս իրենց սեփական դռնէն… Ամէն մարդկային էակ ունի իր սեփական դուռը … Արտաւազդը կը կարծէ, թէ ինք գտած է իր սեփական դուռը ու ես չեմ կարծեր։ Ու այս վստահութիւնը զիս կ’ողողէ գթութեա՛մբ եւ դառնութեամբ։ Ո՞ր դառնութիւնն ու ո՞ր գթութիւնը աւելի դառն են, քան … Քրիստոսի տրուած բաժակին դառնութիւնը կղզիի մը նման սահմանափակ է՛ այս դառնութեան անհունութեան առջեւ։ Անհո՛ւն, անհո՛ւն դառնութիւն … Արտաւա՜զդ, Արտաւա՜զդ, քա՛ղցր Արտաւազդ … Ինչո՞ւ աճապարեցիր… Մարդը միշտ կը մեռնի իր սեփական աճապարանքին մէջ։ Մարդը միայն կը մեռնի իր աճապարանքով։ Նայէ մեր ժողովուրդին ու դուն պիտի հասկնաս զիս։ Արտաւա՛զդ, երբ ես կը տեսնեմ զքեզ իմ մէջս, երբ ես կը տեսնեմ զքեզ քու մէջդ, երբ ես կը տեսնեմ զքեզ այս օտար քաղաքին մէջ, ես կը տեսնեմ ու կը հասկնամ մեր ժողովուրդը … Ես կը հասկնամ նաեւ այս աշխարհը … Աշխարհը… Որովհետեւ ես վստահ եմ, թէ այս աշխարհն ալ իր բազմաթիւ կարելիութիւններէն մէկն է միայն, ինչպէս դո՛ւն, ինչպէս մեր ժողովուրդը, ինչպէս բոլո՛ր ժողովուրդները, ու թերեւս, ինչպէս ես, երբ ես ալ նման ըլլամ քեզի, երբ ես ալ նման ըլլամ մեր ժողովուրդին, երբ ես ալ նման ըլլամ այս աշխարհին …
       Բայց պիտի ըլլա՞մ նման քեզի։ Նման մեր ժողովուրդին։ Նման այս աշխարհին։ Պիտի ըլլա՞մ իմ ներքին բազմաթիւ կարելիութիւններէս մէկը… Օ՛հ, մէ՛կը, մէ՛կը միայն…Կարելիութիւննե՜ր , բազմաթիւ կարելիութիւններ, որոնք իմ մէջս են, որոնք իմ շուրջս են … բայց ես կը սիրեմ այս հեշտանքը… Այս հեշտանքը, որ կուգայ իմ մտքիս ու իմ հոգիիս, իմ սրտիս ու իմ մարմինիս, այս բազմաթիւ կարելիութիւններէն … Ես նման եմ հիմա Անառակ Որդիին։ Կարելիութիւնները պոռնիկներու նման են։ Ես ամուսնացած չեմ դեռ։ Ես դեռ կ’ապրիմ պոռնիկներու հետ։ Դո՛ւն ամուսնացար, Արտաւազդ, քու Աստուծոյդ հետ։ Գիտեմ, այս պոռնիկներէն կարելի չէ զաւակ ունենալ։
       Արտաւա՛զդ, դուն զաւակներ ունեցար արդէն … բայց անհրաժե՞շտ է զաւակ ունենալը։ Բայց ամէ՛ն մարդ ստիպուա՞ծ է զաւակ ունենալ, ինչպէս ստիպուած է ծնիլ, ինչպէս ստիպուած է մեռնիլ … կեանքն ու մահը մէջն են մարդուն … Զաւա՞կը … Անհրաժե՞շտ է զաւակ ունենալը։ Անհրաժե՞շտ է զաւակ ունենալը։ Անհրաժե՞շտ է…
       Յանկարծօրէն կ’իյնայ ու կը դողայ լռութիւն մը իմ մէջս, ինչպէս Սինէմայի վարագոյրին վրայ սպիտակ պարապը, որ կը թափի, որ կը կոտրի ինքն իր մէջ` պզտիկ եւ ուղի՛ղ սարսուռներով։ Ես կը նեղնամ, ես կը նեղնամ, ես կը նեղնամ ես իմ մէջս, իմ այս ներքին սպիտակ պարապութեանս առջեւ։ Ինձ կը թուի, թէ ես պիտի փլիմ ես իմ մէջս, ես իմ վրաս ու պիտի կորսուիմ ես իմ մէջս։ Ինձ կը թուի, թէ իմ մէջս ու իմ ներքեւս անդունդ մը կայ, որ կը սպասէ ինծի։ Որ կը քաշէ զիս մեծ ու զօրաւոր, գիտակից ու կանոնաւոր շարժումով մը։ Որ կ’առնէ զիս արդէն իր մէջը։ Եւ որմէ ես չեմ կրնար ազատիլ։ Աչքերուս մէջ կ’իյնայ մէկէնպատկերը նաւի մը, որ կ’ընկղմի։ Կը նայիմ անոր։ Ու այս պատկերին ի տես յանկարծ վախի հոսանք մը կը խուժէ ներս ինձմէ, հովի մը պէս, որ կը խուժէ անակնկալօրէն ու վայրագօրէն բաց պատուհանէ մը ներս։ Ու այս վախը զիս կը նետէ ինձմէ դուրս, այսինքն՝ զիս կ’ընէ զի՛ս։ Կը նայիմ շուրջս։ Ինձ կը թուի, թէ հիմա է, որ ես կ’արթննամ։ Պատին խոռոչին վրայ կը կենայ նայուածքս, բայց ես կեցած չեմ իմ նայուածքիս մէջ։ Ձախ ձեռքովս կը շօշափեմ գետինը։ Քաղցր զովութիւն մը կը թափանցէ միսերէս ներս, ջուրի մը նման, որ կը թափանցէ հողի մը մէջ։ Ձեռքիս կուգայ քարի կտոր մը, զոր կ’առնեմ վեր եւ որուն կը նայիմ անտարբերօրէն։ Մարմար մըն է։ Անոր սպիտակութիւնը կը բաժնեն կապոյտի զարնող սեւ գիծեր, խրամ առ խրամ։ Մանուկի մը մատին կէսը քանդակուած է անոր վրայ, շարժումի մը մէջ, որ կը վառի գիտակցութեան եւ զօրութեան բոցերով։ Մարմարը կը մեծնայ ձեռքիս մէջ` բացուելով ծալք առ ծալք։ Ան կ’ըլլայ տարածութիւն մը իմ մատներուս մէջ։ Ան կը լեցուի շուքերով։ Ան կը լեցուի լոյսերով։ Ան կը լեցուի դէմքերով։ Ես կը տեսնեմ յանկարծ ժամանակը այս տարածութեան վրայ։ «Ժամանակին մէջ միջոցը եւ միջոցին մէջ՝ ժամանակը», — կ’ըսեմ ես ինծի։ Ու այս բառերուն իմաստը, որ կը կարծէի բռնել այս բառերուն մէջ ու այս բառերը՝ իմ մէջս, կը սահի, կը թափի ու կը կորսուի, ինչպէս դոյլը, որ կը սահի ձեռքերէդ, որ կը շրջի եւ որուն ջուրը կը թափի ու կը կորսուի մութ ու խորունկ հորին մէջ։
       Հիմա բառեր միայն կան իմ մէջս` պարապ ու անիմաստ, ինչպէս դոյլը՝ ձեռքերուդ մէջ։ «Ինձմէ նե՞րս, թէ ինձմէ դուրս»։ Կ’ըսեմ ես ինծի ու կը նայիմ ես իմ մէջս եւ նոյն ատեն ես կը նայիմ ինձմէ դուրս։ Ի՞նչ կը փնտռեմ։ Լռութի՛ւն։ Շուքեր իմ մէջս։ Իրենց շարժումը։ Իրենց յառաջխաղացումը։ Իրենց նահանջը։
       Շրթներս կը փսփսան կարծես իրենք իրենց համար, եւ շարժումներով եւ ձայնով մը, որ մէջն է անոնց միսերուն. — «Իմ զգացումներս, իմ մտածումներս, իմ զգայութիւններս կը կորսուի՞ն ինձմէ դուրս, թէ ինձմէ ներս։ Ես կը կորսուի՞մ ես իմ մէջս։ Ես կը կորսուի՞մ մէջը այն իրողութիւններուն, որոնք կը գտնուին ինձմէ դուրս։ Նե՞րսը, թէ դուրսը։ Ե՞ս եմ, որ կը կորսուիմ դուրսին մէջ, թէ դուրսը՝ իմ մէջս։ Քիչ առաջ վախցայ։ Անո՞ր համար, որ ես ամբողջութեամբ ես իմ մէջս էի։ Մարդը կը վախնա՞յ ինքզինքէն։ Ա՜հ … Ես մի՛շտ վախցայ ես ինձմէն։ Կը տեսնեմ։ Կը հասկնամ հիմա։ Ես դեռ կը վախնամ ես ինձմէ … Պէ՞տք է վախնալ բնութենէն։ Բնութիւնը նշան մըն է, ու նշանները, քանդելով անվստահութիւնը մարդուն մէջ, կը քանդեն վախը։ Նշան մը պատկեր մըն է։ Ինձմէ դուրս եղող բոլոր իրողութիւնները նշաններ ը են։ Ինչ որ դուրս կ’ելլէ ինձմէ, կ’ըլլայ նշան։ Ինչ որ ինձմէ դուրս կ’ելլէ, նիւթ կ’ըլլայ։ Նշանները իմ ներսս կը կապեն դուրսին , կամուրջ առ կամուրջ։ Քիչ առաջ ընկղմող շոգենաւին պատկերը … Ո՛չ։ Անիմաստ է դուրսը ժխտել։ Խենդերը միայն կը ժխտեն դուրսը։ Խենդը ամբողջութեամբ ներս է։ Միա՛յն։ Ի՛նչ որ կայ իմ մէջս իբրեւ ներքին, իմ սեփական խենդութիւնս է։ Ամէն մարդ ունի իր սեփական խենդութիւնը։ Բնութիւնը խենդութիւն չունի։ Բնութիւնը զիս բերաւ այս աշխարհին վրայ։ Թող բնութիւնը տանի զիս այս աշխարհէն …
       (Կը շարունակուի)