Կամենից

  1430 . ԹՎ. Ֆռանգաց ՌՆԼ. վախջանեցաւ Քնեազ Վիգուլգ, որ էր քաջ եւ արի ընդդէմ թշնամեաց իւրոց. զոր եւ զԴադարն (Թաթարք) մինչեւ իւր գախդն (աթոռ տէրութեան)՝ որ կոչի Ղրիմն, մինչեւ ի այն հալածեաց եւ կոտորեաց, եւ զ՚20, 000 Դադարն գերի վարեց, եւ եբեր ի այսմ Լիդվայի երկիր (Լիդուանիա), եւ անդ բնակեցոյց զնոսա. որք են այժմ ի Վիլնային գաւառն՝ այնոքիկ են, յօրէն յայնմանէ:

1434. Թվ. Ֆռանգաց ՌՆԼԳ. Եկայլոյ (Եակելլոն) էառ զՄաճրաց երկրին զդախթն. այս Եկայլոյ երեք եղբայր ունէր, Վեդուլդ, Շվիտրհայլոյ եւ Կորէկալ՚

1444. Թվ. ՊՂԳ. Կամինիցս ջրհեղեղ եկաւ, եւ զբերդն աւերեց, եւ զջրաղացքն տարաւ, եւ շատ պակասութիւն արաւ աշպարհի. մարտի 22, օրն կիրակի, ի պարօնութեան Տիտրիխին: Եւ ի նոյն ամին խաբեց Մանայիլն զԻլախնին (Լեհք), եւ կամեցաւ զբերդն տալ, եւ ոչ ետուր:

1448. Թվն. ՊՂԶ. Նստաւ ի թագաւորութիւն Քազիմիր (Զ) թագաւորն, որ էր հայրն Զիկմոնդին. եւ վախջանեցաւ ՋԽԱ. (1492):

1450. Թվ. ՊՂԹ. Մեծ կռիւ արաւ Եկայլոց ի հետ Բրուսին. եւ յաղթեցին զԲրուսն:

1454. Թվն. ՌՆԾԴ. Գազմիր թագաւորն կռիւ արար ի Վոյնցային տակն:

1467. Թվ. ՋԺԶ. Ծնաւ Զիկմոնդ թագաւորն. որ է որդի Գազիմիր թագաւորին, յունուարի առաջին օրն, որ է նոր տարի:

1475. Թվ. ՋԻԴ. Տաճիկքն զՍեչովն այրեց. զոր յետոյ Շտեֆան վոյվոտան զիւրեանք կոտորեց մինչ իսպառ:

1475. Թվ. ՋԻԴ. Տաճիկ ազգն էառ զԿաֆա՝ ի ձեռաց Ֆռանգացն ազգին:

1483. Թվ. ՋԼԲ. Ան ազգն Տաճիկ էառ ի քրիստոնէից ձեռացն զկիլին (Քիլիս) եւ զԱղքէրմանն:

1484. Թվ. ՋԼԳ. Եկաւ Թուրքն եւ զկիլին եւ զԱխքէրմանն էառ իւր ձեռաց տակ:

1485. Թվ. ՋԼԴ. Օգոստոսի ամսոյն Շտեֆան վոյվոտան Օլախի (Վլահք) երկրին՝ հոլտովադ (հպատակութիւն) արաւ Քազիմիր թագաւորին Իլախաց երկրին:

1485. Թվ. ՋԼԴ. Երկուսում անգամ Թուրքն զՍեչովն այրեց:

1494. Թվ. ՋԽԳ. Զճըհուտ ազգն ի այսմ Լիզվայի երկրէն վարեցին եւ հալածեցին:

1497. Թվ. ՋԽԶ. Հոկտեմբ. 25. ըզՕլպրախդ թագաւորն Իլախաց՝ անհաւատ եւ խաբեբայ ազգն որ կոչի Օլախ, կոտորեցին ի Պուքովինան, Շտեֆան պարոն:

1497. Թվ. ՋԽԶ. Իլախ թագաւորն Օլպարախդ (Ալբերտ) անուն՝ Օլախաց երկրի վերայ գնաց:

1498. Թվ. ՋԽԷ. Եկաւ Մալգոչն ? Տաճիկք: Եւ ի նոյն ամին եկաւ Շտեֆան վոյվոտայ Օլախաց՝ ի վերայ Կամենիցոյս. եւ պատնէշ արաւ ութ շաբաթ:

1502. Թվ. ՋԾԱ. Վաղջանեցաւ Տէր Խաչատուր եպիսկոպոսն, որ էր ազնիւ եւ աստուածաբան վարդապետ:

1503. Թվ. ՋԾԲ. Ըստըմպօլն՝ գտէր Յովհաննէսն, գտէր Դաւիթն, զտէր Սարգիսն՝ որք էին յԷջմիածնայ նվիրակք, նահատակեցան, մատնելով ի ձեռս… եւ վասն անմեղութեան նոցա ի յերկնից մեծասքանչ լոյսն ճառագայթեց ի վերայ մարմնոյ նոցա. զոր Տէր Աստուած տացէ մեզ ամենեցուն զնոյն մասն եւ բաժին՝ զոր նոքա ընկալան ի Տեառնէ:

1506. Թվ. ՋԾԵ. Օգոստոսի 19. Վաղջանեցաւ թագաւորն Ալեքսանդր (Ա) Իլախաց աշխարհի: - Եւ ի նոյն ամին երեւէր ագեւոր աստղն:

1507. Թվ. ՋԾԶ. Նստաւ ի թագաւորութիւն Զիկմոնտ (Ա) բարեպաշտ թագաւորն մեր, փետրուարի վեց. եւ վախջանեցաւ Թվ. ՋՂԷ (1548), ի օրն սրբոյ Զատկին:

1509. Թվ. ՋԾԷ. Փետրուարի 21. Քնազ Կոստանդին կոտորեց զԴագարն 1200 ի Պիլըյձէռքովէն (Belozerka ի Տաւրիդիան նահանգի), Հօրօտիշչան (Horodiszexe ՚ի Չէրքասք գաւառի Ռուսաց), եւ ազատեց 9000 գերիք ի ձեռաց անօրինաց:

1509. Թվ. ՋԾԸ. Վարդավառի ութ աւուրն եկաւ Պոհաան Օլախի վոյվոտան Իլովի վերայ:

1541. Թվ. ՋԿԳ. Սեպտեմբերի 8, եղաւ կռիւն Օրշային (Orsava Սերպիոյ). զոր Աստուծոյ, աջողութեամբ զգնազ Կոստանդին 14, 000 հոգով կոտորեց զՄոսքովցիքն 80, 000:

1519. Թվ. ՋԿԸ. Եղաւ Սագալին կռիւն, զոր անհաւատ ազգն կոտորեց Դադարն զԻլախն, վասն չմիաբանութեան քրիստոնէիցն:

1519. Թվ. ՋԿԹ. Ծնաւ Զիկմոնդ թագաւորն՝ որ կոչի Ակուստ. վասն այն կոչի Ակուստ՝ զի օգոստոս ամսոյն ընծայեցաւ. եւ թագաւոր օծեցին ի կենդանութեան հօրն, որ էր թվն. ՋՀԹ (1530) յորժամ օծաւ, փետրուար 20:

1520. Թվ. ՋԿԹ. Սուլէման Խոնդիքարն նստաւ ի կայսրութիւն:

1524. Թվ. ՋՀԳ. Եկաւ Դադարն յԻլովին վերայ, եւ էանց ի Ս. Գէոր գայ առջեւէն, որ է Ըռզի (Ռուսաց) եկեղեցի, եւ գնացին մինչեւ ի Եարասլովն, եւ դարձաւ. զոր զՄիքլաշն սպանեցին զԻլովցին՝ Սդեցքոյին զորդին:

1526. Թվ. ՋՀԵ. Սեպտեմբեր ամսոյ. ան ազգն Տաճկաց Խոնդքարն Սուլէյման՝ կոտորեց զՄաճար ազգն, եւ զթագաւորն Լուավիկ փախստական արար. եւ ոչ գիտացին թէ զի՛ եղեւ թագաւորն, եւ զՊուտին քաղաքն՝ որ էր դախթն Մաճարաց՝ էառ:

1527. Թվ. ՋՀԶ. Գնազ Կոստանդին կոտորեց զԴադարն, Քէրօրմանէն այսկոյս հինգ միլ, եւ էին 25, 000:

1530. Թվ. ՋՀԹ. Գնազ Կոստանդին վաղջանեցաւ. զոր բազում քաջութիւնս ցուցեալ փոխեցաւ առ Քրիստոս:

1535. Թվ. ՋՁԴ. Բան Դառնովոսքիյ էառ զՍդարոյտուպն զՄոսքովի բերդն, օգոստոսի 29:

1536. Թվ. ՋՁԵ. Ի Կամենից քաղաքն մեծ քամի ելաւ, եւ 133 տուն կործանեց. եւ ի նոյն ամին երկիր շարժեցաւ:

1538. Թվ. ՋՁԷ. Սեպտ. 17. Եկաւ Խոնդիքարն սուլտան Սուլէյման՝ ի Օլախաց երկիրն, եւ զԲեդր պարոնն ի յերկրէն եհան, եւ ընկաւ փախստական:

1538. Թվ. ՋՁԷ. Ապրիլի 7, օրն Աւետման Ս. Աստուածածնին՝ արեգակն խաւարեցաւ:

1545. Ի թվ. Հայոց, ՋՂԴ. Մարտի 11 օրն, Ս. Թորոսի շար(անուն), մեծ ջուր եկաւ եւ զՀայու ջրաղաչքն աւերեց, եւ զերկու խապախն (ջրմուղ ?) քաղքին, եւ այլ շատ պակասութիւն առաւ քաղքին (Կամենիցու):

1545. Թվ. ՋՂԴ. Ապրիլի 20. Պարոն Հրիհորն փառաւոր եւ գեղեցիկ զանկակ երետ ի Ս. Նիկոլայ եկեղեցւոյ, յիշատակ իւրին եւ իւր հաւասար ննջեցելոց հոգուն համար, ամէն:

1547. Ի թվին Հայոց ՋՂԶ. Օգոստոսի 14, օրն Ս. Աստուածածնին, եկն Ֆրանգի եպիսկոպոսն ի Ս. Աստուածածնին եկեղեցոյ, եւ քարոզեց երկու անկամ:

1567. Ի թվին Հայով ՋՂԶ. Սեպտեմբեր ամսոյ 10 Կամենից քաղքին մեծ մահ եղաւ. Ֆրանգ ազգն եւ Ըրուզ ազգն խիստ շատ մեռան: Յետոյ այլ կրկին անկամ մեծ մահ եղաւ թվին ՋՂԷ, եւ այն յետի մահուն այլ շատ մեռան քան զառաջինն:

1547. Ի թվին Հայոց ՋՂԶ. Կամենից քաղաքին ջուր՝ կանանչ դարձաւ, որ բնաւ այդպէս բան չէր եղեալ, զէրայ մահուն ցուցակ էր:

1548. Ի թվին Հայոց ՋՂԷ. Ապրիլի մէկ, օրն Զատկին կիրակի, բարէպաշտ թագաւորն մեր Զիկմոնդ առ Աստուած փոխեցաւ. աստուած զիւր հոգին լուսաւորէ:

1548. Ի թվին Հայոց ՋՂԷ. Բարեպաշտ թագաւորն մեր Զիկմունդ Ակուսդուս՝ ի թագաւորութիւն նստաւ, զոր Տէր Աստուած ժամանակն երկայնակեաց եւ զիւր մէկ օրն հազար այնէ:

1549. Ի թվին Հայոց ՋՂԸ. Տէր Ստեփանոս Ըստամբօլու պատրիարգն եկն ի կամենից, եւ Կամենիցն քարոզեց:

1549. Թվ. ՋՂԸ. Տէր վարդերեսն Թորոսին որդին՝ մէկ գեղեցիկ եւ փառաւոր զանկակ երետ ի Ս. Աստուածածնին եկեղեցւոյ, յիշատակ իւրին ննջեցելոցն: Եւ ի նոյն ամին եկաւ Դաւիթ վարդապետ մի, եւ Տէր Մելքիսեդիկ կրօնաւոր ի Կամենից քաղաքն, եւ քարոզեց, եւ իւր սարկաւագ մի կայր Ազատ անուն, մահին վաղճանեցաւ, Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1550. Ի թվին Հայոց ՋՂԹ. Օլախի պարոնն հեծեալ զրկեց Պարին վերայ, որ զԲրէդվիչն բռնէին. եւ աստուածային զօրութեամբ եւ Ս. Հոգւոյն կարողութեամբ, երկու երեք հարիւր հոգով զՕլախ հեծելն ջարդեց, զորն ջարդեց, եւ զայլն ի ջուրն ընկղմեց, աստուածային օգնականութեամբ:

1551. Ի թվին Հայոց Ռ. Տէր Մակար եպիսկոպոս եւ Տէր Յակոբ եպիսկոպոսն եւ տէր Մարկոս կրօնաւոր նուիրակ եկան:

1551. Թվ. Ռ. Շտեֆան պարոնին զորդին՝ անունն Իւոն՝ Վոյվոտայ էր, բերին որ Օլախաց երկիրն տէր դնքին, եւ ոչ դրին, քանզի երկիրն չտրվեցաւ:

1551. Ի թվին Ռ. Օլախի երկրին Շտեֆան պարոնն՝ Օլախի երկրին զՀայերն եհան ի հաւատէ, եւ զեկեղեցեստան քակեց զամէն բովանդակ:

1552. Ի թվին Հայոց ՌԱ. Յունվարի 14, Տէր Ստեփանոս Էջմիածնու կաթողիկոսն եկն ի Ֆռանգիստանու ի Լով քաղաքն, եւ անդ վաղճանեցաւ:

1552. Թվ. Հայոց ՌԱ, մարտի 10, օրն հինգշաբթի, Կամենից քաղաքն մեծ կրակ ընկաւ, եւ 16 ալբաւուտի (կրպակ) երեցաւ, եւ եօթն տուն Հայու:

1554. Թվ. ՌԳ. Խոնդիքարն Սուլէյմանն զՄուստաֆան զիւր մեծ որդին էսպան:

1556. Թվ. ՌԵ. Լուսինն եւ աստղն ընդ կիրար փակեցան, մայիսի 12, օրն երկուշաբթի, զոր տեսեալ բազմաց՝ եւ Աստուած փառս տուեալ հիացմամբ մեծաւ:

1560. Հայոց թվ. ՌԹ. Ի Կամենից քաղաքս՝ զժամացոյցն որ կոչի սահաթ, նորեցին եւ մեծագոյն շինեցին:

1560. Հայով թվ. ՌԹ. Հոկտեմբեր 15. Ոմն Տեսբոթ անուն յայտնեցաւ այսմ ժամանակիս, որ եւ զինքն Օլախի երկրի վերայ պարոն անուանեց, եւ էր ինքն Սւրպ, այսինքն Արնաւութ, յետոյ գնաց ի քրիստոնէից կայսրն մօտ Ֆէրնանտըր (Փերտինանտոս Ա. ), եւ կայսրն ետ նմա ոչ բազում ինչ զօրս, եւ զամենայն կռվոյ անօթք քաջ պիտանիք, եւ թէ հրեղէն եւ թէ բոցեղէն, եւ թէ սրեղէն, եւ առաքեաց զինքն՝ որ զայր տիրէր ի վերայ Օլախաց երկրին, վասն զի Օլախի երկրին մարդիքն խիստ մեծ նեղութեամ մէջ էին, եւ բազումք չարչարանս կրէին ի իւրեանց պիղծ պարոնէն, որ կոչէր Բէդրա Օլեքեսանդրն, եւ էր ինքն գոռոզ աւել տասնապատիկ քան զՅուլիանոս՝ ի վերայ քրիստոնէից, մանաւանդ եւս առաւել ողորմելի Հայ ազգին գլուխն բազում փորձանս յարոյց, զոր ոչ է արժան խօսել եւ կամ լսել ումեք, որպէս եւ կայ ի գրիս յառաջագոյն, որչափ ինչ արար եղկելոյ Հայոց ազգին, բայց ինքնին Տէր հատուսցէ չարին ըստ չարութեան իւրում, եւ ինքն լիցի վրէժխնդիր իւր ամենակարող զօրութեամբն: Եւ յորժամ եկն զօրօվք իւրովք այս առաջասացեալ Տեսբոթն, եւ մերձեցաւ ի յայդ խուժադուժ երկիրն Օլախացն, նա այդ խաբեբայ շըներն՝ Օլախի մեծարարքն՝ ստեցին զիւրեանց երդումն, որպէս եւ գրել էին նմա, թէ դու դաս՝ նայ մեք զմեր պարոն կու սպաննեմք եւ քեզ կու հնազանդիմք, որ դու լինիս մեր վրայ պարոն: Նա այս պեղծ Յուլիանոսս փութանակի ժողովեց զամենայն երկիր իւր, եւ մեծ եւ բազում զօրս կացոյց ընդ ձեռամբ իւրով, եւ ինքն եկ եւ էջ ի Խոդինն, եւ անդ եկաց երկու երեք օր: Խորհուրդն պեղծին այս էր, որ թէ հզօր ձեռամբ զայր այդ ոմն Տեսբոթ իւր վերայ, նա ինքն անցնէր այս կողմն եւ փախստական երթայր առ թագաւորն մեր Զիկմունդ, բայց ոչ ունէր բազում ինչ զօրս, եւ զոր ինչ ունէր՝ եւ զայն եւս ահացուցին մեր իշխանք Վոյվոտայ Եալլովեցքին, որ երկեաւ եւ փախստական գնաց առ կայսրն Ֆերնանա: Եւ այս անօրէնն դարձաւ, եւ մեծաւ ուրախութեամբ լնաց եւ նստաւ իւր ժանգ պարոնութիւնն, եւ զի ոչ էր տուեալ ի վերուստ՝ ոչ ինչ կարաց առնել, եւ վասն որոյ գրեալ իսկ է, եթէ: Ո՛չ կարէ մարդ առնել (առնուլ) յանձնէ եւ ոչ ինչ, եթէ ոչ իցէ տուեալ նմա ի վերուստ:

1561. Հայոց թվ. Ռժորդի, նոյեմբեր ամսեանն ԺԳորդի: Փառք Աստուծոյ Հօր անմահի, եւ Որդւոյն Աստուած Միածնի, եւ Ս. Հոգւոյն ճշմարտի, այժմ եւ յաւետ յաւիտեանս, ամէն: Որ ետ մեզ կարողութիւն համբերութեան իւր ամենազօր մարդասիրութեամբն. եւ հասոյց զմեզ յայսմ ժամուս, զոր տեսաք զհալածումն եւ աւարումն նեղչաց եւ հալածչաց մերոց, որպէս եւ գրեալ կայ ի գրին այսմ առաջագոյն, եթէ որչափ փորձանս եւ հալածումս յարուցին ի վերայ ողորմելի եւ անտիրացեալ ազգիս մերոյ, այդ խուժադուժ երկրին իշխանն, որ կոչի Օլախաց, ամբարիշտ եւ պիղծ պարոն Ալեքշանտր, որ էր որդին կորստեանն եւ մարդն անօրէնութեան, ժառանգ դժոխոց եւ Նեռան կարապետն, հպարտացեալ ի վերայ փառաց իւրոց, իբրեւ զսատանայ, համարձակեցաւ ետ պիղծ եւ լիրբ անզգամութեամբ զայսչափ անօրէնութիւն գործել, զոր գրեալ կայ ի գրիս: Իսկ բարեգութ եւ մարդասէրն Աստուած վասն այսչափ նորա անօրէն չարագործութեանն համբերեաց, եւ ոչ ի նոյն ժամու զնա պատուհասեաց, նայ եւ մեզ ետ համբերութիւն մինչեւ իսպառ, յաւել իւր բարձր բազկաւ եւ հզոր ձեռամբ յարուցանել ի վերայ նորին անօրէնութեան դէմ զայս ինչ:

Ոմն Տեսբոթ անուն դուքս յայտնեցաւ ի յաշխարհն ֆրանգաց առ քրիստոնէից կայսրն, որ կոչի Ֆերտնանտր, եւ եկաց առ նա ի մանկութենէ հասակէ մինչեւ ի չափ կատարեալ հասակի, ապա յետ այնորիկ եգիտ իւր արժան զոմն մեծ իշխան՝ որ կոչի Վլասքիյ, եւ էր ի Լեհից աշխարհէն այդ Վլասքիյն, եւ ընդ նմա միաբան եւ համախոհ եղեւ: Եւ էր այս Տեսբոթն դուքսն կարի աղքատ եւ անզօր, վասն զի անօրէն ազգն Իսմայէլացիքն որք կոչին՝ զնորա հայրենիք ափշտակել էին զմենայն ինչ, եւ ապա այս բարեպաշտ ոմն որ կոչէր Վլասքիյ, բազում գաւառ ունէր, եւ բերդ ու քաղաք եւ գիւղք, զամենայն զոր ինչ ունէր՝ եդ գրաւական, եւ էառ բազում գանձ, եւ Աստուծոյ օգնութեամբ զօրք ժողովեց եւ կացոյց զօրավարս եւ զօրագլուխս, հազարապետս, հարիւրապետս, յիսնապետս եւ տասնապետս, եւ զզենս պատերազմի, սրեղէն, հրեղէն եւ բոցեղէն, բազում եւ անթիւ անօթք: Եւ էառ զայս դուքսն եւ եկն ի այդ խուժադուժ երկրին իշխանին վերայ, որ կոչէր Ալեքշանտր, կրկին անկամ, որպէս գրեալ կայ ի գիրս՝ զառաջագոյն գալուստն իւր յառաջին թղթին, եթէ որպէս դարձուցին եւ փախուցին Լեհից մեծարարքն, վասն շնորհ առնելոյ այդ կրկին Յուլիանոսին, բայց մեք զերկրորդ գալուստն նորա այժմ գրեմք: Եւ յորժամ եկն եւ մերձացաւ ի այդ անօրէնին երկիրն՝ ղօրովք եւ ամենայն ընչիւք իւրովք, փութանակի էանց զջուրն՝ որ կոչի Տուրլու գետ, եւ այդ անօրէնն ի Պոթշանն ( Պոթուշան ) էր, բայց ի վերայ ճանապարհին զօրքն իւր եդեալ էր ասպատակութիւն ոչ բազում ինչ, որ դիտէին զճանապարհն նոցա, եւ ինքն անկեալ էր ի արբեցութիւն, ի յուտել եւ ի ըմպել, եւ իւրովք ամենայն իշխանօք, փողովք եւ տաւուլովք յաղագս ուրախութեան, զոր լուաւ զհամբաւ գալոյ: Եւ յորժամ եկին հասին այդ անօրէնին պահապանացն, ի այնժամ կոտորեցին զնոսա, եւ յաւել եւս այլ զօրք, զորս կացուցեալ էր ի վերայ ճանապարհի նոցա, եւ զնոսա կոտորեցին: Յետ այնորիկ գնացին փախստական եւ գուժ հասուցին այդ անօրէնին, եթէ ահաւասիկ է, մերձեցաւ զօրքն նոցա: Իսկ նա իբրեւ լուաւ զբանս գուժկանն՝ ուրախացաւ, ետ կատաղի հպարտութեամբն ( պատասխանի ), եւ ասաց նախարարաց իւրոց, զի պատրաստութիւն ունիցեն, եւ զրեհեսցեն եւ զինուսրեսցեն, եւ երթիցեն ընդդէմ նոցա: Եւ ինքն պիղծ նոյնպէս պատրաստելով զամենայն զէն կռվոյ՝ որչափ ունէր, զամենայն հրամայեաց զի ընդ ինքեանս բերիցեն, եթէ սրեղէն եւ եթէ հրեղէն, եւ ի նոյն ժամ ժողովեաց ընդ իւր զամենայն պատերազմող եւ քաջ զօրքն իւր, որ էին անթիւ բազումք: Եւ եկն ( ել ) ընդդէմ նոցա, եւ ահա եւ նոքա հասին ընդդէմ նորա, եւ զտեղի առին ընդդէմ միմեանց, ոմն այս կոյն եւ ամն այն կոյս: Եւ ահա սկսաւ պիղծն հպարտանալ իբրեւ զԲելիար, եւ սկսաւ բարձր բարբառով հրամայել ենօրէն զօրաց իւրոց, եթէ՝ Ուրախ լերուք զօրք իմ եւ իշխանք, զի ահա եկին թշնամիք մեր ի ձեռս մեր, բայց խնդրեմք ի ձէնջ վասն Աստուծոյ, որ բնաւ զոք չի սպաննէք, զամենեսեան կենդանի կալջիք եւ կապեսջիք, զի ես ձեռամբ իմով անհնարիմ տանջանօք սատակեցից զդոսա:

Եւ անօրէնն բարձեալ էր երկու սայլի ցիցք սրեալ, եւ էր թուով 2000 ցից, զոր բերել էր վասն նոցա: Եւ սկսաւ զամենայն հմուտ եւ զքաջ պատերազմող արքն ի ճակատամարտին կացուցանել, եւ ինքն շինէր զճակատն: Եւ յորժամ կացոյց զզօրքն կարգ կարգ միմեանց յետ, ապա հրամայեաց զհրեղէն զէնս յառաջ բերել, այսինքն՝ որ կոչին թօբք, եւ էր թուով 16 մեծագոյնք, եւ հաստատեաց ընդդէմ զօրացն Տեսբոթին: Եւ հարին զթօբերն միում նուագին, եւ ոչ ինչ վնասեաց նոցա բնաւին, այլ էանց ի վերայ նոցա, վասն զի այս անօրէնն ի վերայ բլրին էր զօրովք իւրովք, եւ Տեսբոթն ներքեւ բլրին, վասն որոյ չի վնասեաց նոցա ոչինչ, զի Տէր ընդ նոսա էր: Եւ ի նոյն ժամն յաւել իւս երկրորդումն լնուլ զթօբերն, նոյնպէս եւ երկրոդումն նուագին ոչ ինչ վնասեաց նոցա, այլ մանաւանդ զինքեանք զանօրէնքն կոտորեցին թօբերն: Իսկ նոքա բնաւ չի շարժեցան զօրքն Տեսբոթին, եւ էին ի միում տեղւոջն հաւաքեալ: Եւ յետոյ հրամայեաց զի ելանիցէ իւր մաքսաւորն, եւ խաղալ երիվարաւ, որպէս օրէն է հեծելոց, եւ ի նոյն ժամ ել եւ անկաւ երիվարիւ եւ զարկաւ զգետնի, եւ ոլորեցաւ պարանոցն նորա: Զոր այդ անօրէնն այլ բազում նեղութիւնս յարոյց ի վերայ եղկելի ազգին մերոյ, վասն որոյ պատուհասեցաւ ի Տեառնէ: Եւ յաւել եւս երկրորդումն զորիչ ոմն հանել զի խաղասցէ, եւ նորա գտակն անկաւ ի գլխոյ իւրմէ:

Յետ այսց բանից ապա սկսաւ քաջալերել զզօրքն իւր եւ ասել. Ո՜ արք մեծամեծք եւ իշխանք, լերուք քաջ, եւ դիմեցէք ի վերայ այս անհաւատից, զի կոտորեսցուք զգոսա, եւ մի՛ ապրեսցի ի նոցանէ եւ ոչ ոք: Եւ հպարտացաւ իւր ամբարտաւանութեամբն, եւ ահա առհասարակ զօրովք իւրովք դիմեցին ի վերայ նոցա, որպէս երբեմն Գոզիաթ ի վերայ Դաւթի: Եւ յորժամ հարին ճակատամարտն նորա, ի նոյն ճամն կոտորեցաւ տնօրէնք զօրքն նորա, եւ Տեսբոթին զօրքն ամենայն էր 1200 հոգի, եւ նոքա էին իբրեւ 40, 000 արք պատերազմողք եւ հմուտ կռուոյ, եւ աստուածային կարողութեամբ զօրացան եւ կոտորեցին մինչեւ իսպառ, բայց որք խոնարհեցան եւ հնազանդեցան՝ զնոսա բնաւ չի կոտորեց: Եւ յորժամ այս եղեւ, ինքն պիղծն անկաւ փախստական, վասն զի ոչ կարացին ըմբռնել զամբարիշտն, եւ ելաւ ի բարձր բլուր մի, եւ նայեցաւ ի վերայ զօրաց իւրոց, եթէ որպէս կորեաւ ինքն եւ զօրքն իւր, եւ սկսաւ լալ դառնապէս, եւ ի միտ ածել զիւր անօրէնութիւն, եթէ այս պատուհաս ի Տեառնէ է, եւ Տէրն ինքնին ետ պատերազմ, եւ իւր հզոր ձեռամբ սատակեաց զիս եւ զօրքն իմ, որ ոչ կարացի զդէմ ունել 40, 000 աւ զայսչափ սակաւ զօրքն: Եւ ի սոյն խորհուրդ ընկաւ փախստական, եւ հալածական, ելաւ գնաց յերկրէն իւրմէ՝ ի Թուրքաց աշխարհն:

Եւ այս Տեսբոթն եկն առ Սեչովն եւ մերձեցաւ, եւ ահա դարձեալ ազդեցին նմա, եթէ այդ պիղծն դարձեալ կրկին զօրքն ժողովել է, եւ ահա կամի գալ: Իբրեւ լուաւ Տեսբոթն՝ դարձաւ եւ գնաց ի վրայ նորա, եւ կրկին անկամ պատերազմեցավ, եւ դարձեալ կոտորեցին զնոսա, եւ հազար թուրք ընդ նոսա, զոր բերել էր ի Աղքերմանէն՝ որ օգնէին նմա: Յետ այսորիկ դարձաւ մեծաւ ուրախութեամբ եւ եկն ի Սեչով քաղաքն ի դախտն իւր, եւ զամենայն մեծամեծ եւ զիշխանքն փոխեց, եւ որիչ կացոյց ի վերայ ամենայն իշխանութեանց, եւ որք հնազանդեցան՝ նոցա ետ դարձեալ զիշխանութիւն նոցա: Եւ Խոդինա բերդին զպռկալապան ( բերդապահ ) եհան, եւ ի նոցա տեղի ոմն զՖռանգ եդիր ի բերդն, որ կոչիւր Բիսոցքիյէ: Եւ այլ որիչ քաղաքսն եւ բերդ որչափ կայ յերկիրն այն, զամենեսեան իշխանութենէ փոխեաց, եւ Լադինացիք կացոյց Օլախաց տեղն: Եւ յետ այսորիկ նստաւ իւր պարոնութիւնն, եւ Թուրքին զրկեց որ գրուլ ( թուղրա ? , կնիք ) բերեն, որ նմա խարաճ տայ, զայս առաջին ամն, եւ յետոյ որպէս Տէրն տայ՝ այնպէս լինի, վասն զի բազում տեսութիւն ունի նորա նստելն ի այդ երկիրն, զոր Տէր Յիսուս օգնեսցէ նմա իւր կարողութեամբն: Եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտեանս, ամէն:

( Աղաչեմ զամենեսեան վասն խորտակեալ եղջերիս նորոգելոյ աղաչել զՏէր: - Զծոյլս ի բարիս եւ զարագս ի չարիս, զմեղսաներկ եւ զթշուառականս եւ զանվարժս, աղաչեմ յիշել ի Տէր, բայց վասն գրին անմեղադիր լերուք վասն Աստուծոյ, զի թանաքս ոչ էր բարի ):

Եւ որպէս գրեալ կայ յառաջագոյն ի գրիս այսմիկ՝ զհալածումն եւ զնեղութիւն եւ զաւերումն ողորմելի Հայ ազգիս մերում, եթէ որպէս բռնութեամբ ուրացուցին եւ հաւատոյ հանին, եւ զեկեղեցիքն քանդեցին ի հիմանէ, եւ զամենայն սպասք եւ զանօթք եկեղեցոյ ափշտակեցին, զոր այդ պեղծ անօրէն Աղէքշանտրին հրամանաւն գործեցին զայս չափ ինչ, զոր ոչ կարեմ ( ընդ ) գրով արկանել այժմ զնոցա ամբարշտութիւն եւ զանօրէնութիւն: Զոր մարդասէրն եւ բարեգութն Աստուած յարոյց ի վերայ նոցա զայս արագահաս պատուհասն, որ երկոտասան աւուր մէջն կորեան եւ անյայտ եղեն իբրեւ զծուխ հրոյ, եւ թէպէտ փոքր մի ժամանակ բարձրացան այդ անորէնքն իբրեւ զմայրսն Լիբանանու, այլ իբրեւ զփոշի անցան, զոր տարաւ մրրիկ հողմոյ: Վասն որոյ գոհութիւն եւ փառք Աստուծոյ: Բայց Լուսաւորչին ողորմելի ազգն փոքր ի շատէ մխիթարեցան Աստուծոյ ողորմութեամբն՝ զոր ետ նոցա Տէր Աստուած զայս ինչ մխիթարութիւն, զոր տեսին իւրեանց թշնամիքն ցրուեալք եւ փախստականք, եւ տուն նոցա կործանեալ: Եւ զի հրամանաւն Աստուծոյ այս բարեպաշտ Տեսբոթն հաստատեցաւ իւր իշխանութիւնն ի վերայ երկրին այնմիկ, եւ զՀայ ազգն դարձոյց, եւ շնորհեաց նոցա զիւրեանց օրէնքն, որ Հայոց օրինօքն լինին համարձակ, եւ ոչ ոք նոցա բան չխօսէ եւ կամ դատէ, ով ոք զՀայ ազգն դատէ եւ կամ նախատէ վասն օրինացն, նայ   … գլխով պատժեն:

1562. Հայոց թվ. ՌԺ. Իլովի արհի եպիսկոպոսն Դժէօնց Թարլոյ եկաւ ի Կամենից, եւ մեք Հայոց քահանայքս գնացաք ի մօտն՝ ընծայիւք, եւ քան զչափն աւելի ընդունեց զմեզ:

Եւ ապա եկն մեր արհի եպիսկոպոսն Տէր Գրիգոր ի Կամենիցս, որ է աթոռակալ ամենայն Հայոց, որչափ մեն է Նեմեչի երկիր: ( Ամենայն Հայոց մերազգեաց որք ի Գերմանիա ):

1562 Հայոց թվ. ՌԺ. Նոյեմբ. ԺԳ. Փառք Աստուծոյ Հօր անմահի, եւ Որդւոյն Աստուծոյ Միածնի, եւ Ս. Հոգոյն Աստուծոյ ճշմարտի:

1562 թվ. ՌԺԱ. Սարգիս տամղաճին առ Աստուած փոխեցաւ, Աստուած ջնջէ զիւր մեղքն զոր գործեալ է կամաւ եւ ակամայ: -Եւ ի նոյն ամին պարոն Դուկալ պէկն ի Աստուած փոխեցաւ, եւ ի նոյն ամին զորդին իւր զԲեդրէն սպանեցին, Աստուած ողորմի իւրեանց հոգին: - Եւ ի սոյն ամին Բան Եանկինդարն ( առ ) Աստուած փոխեցաւ, եւ Զըխն Սդանիսլա ?

1562. թվ. ՌԺԱ. ի օրն Երկրորդ Ծաղկազարդին Ֆրանգի եպիսկոպոսն Գժեօնց Լենարդն, քաջ հռետոր եւ բանիբուն վարդապետ, փոխեցաւ առ Աստուած, զոր մարդասէրն Աստուած զիւր հոգին դասեսցէ ընդ արդարսն եւ ընդ աստուածաբան սուրբ վարդապետսն, քանզի երախտաւոր էր ընդ Հայոց ազգին, եւ քան զնափն աւելի ընդունելով ընդունէր, միշտ ու հանապազ ի սեղանս կոչելով եւ հացակից առնելով, եւ 16 ամ կալաւ զաթոռ Կամենից վիճակի զաթոռն:

1562. Հայոց թվ. ՌԺԱ. Մայիս ամսոյ Ժ. օրն կիրակի Երկրորդ Ծաղկազարդին, Ֆ րանգի եպիսկոպոսն Դժոնց Լենարդ Սլունչովօքիյ առ Աստուած փոխեցաւ ի Կամենիցս, զոր էր ազնիւ բանիբուն վարդապետ եւ քաջ հռետոր, Աստուած ողորմի հոգոյ նորա:

1562. Հայոց թվ. ՌԺԱ, եւ Օգոստոսի ԺԵ, օրն շաբաթն, զոր էր տօնն հռչակելի եւ հրաշալի Տիրամօրն Սրբոյ Կուսի Աստուածածնին: Այս դուքս որ կոչի Տեսբոթն, զոր կացոյց տէրն իշխան ի վերայ այդ խուժադուժ երկրին Օլախաց. զոր ամենազօրն Աստուած իւր մարդասիրութեամբն հաստատեսցէ զնա ի վերայ իշխանութեան իւրոյ՝ մինչեւ ի խոր ծերութիւն անսասանելի եւ անշարժելի, յաղագս ողորմելի եւ եղկելի անտիրացեալ ազգիս Հայոց, զի խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ վարեսցեն զկեանս իւրեանց ի վերայ Հայկազեան եւ յաբեթածին օրինացն, զոր ունին կարգեալ ի հօրէ իւրեանց Սրբոյ Գրիգորէ Հայաստանեաց սուրբ Լուսաւորչին: Ի սմին աւուր զոր առաջագոյն գրեցաք, Աստուծոյ հրամանաւն եւ քրիստոնէից կայսեր հրամանաւ՝ իւր իշխանութեան վերայ թագ կապեաց եւ պսակեցաւ որպէս օրէնն է, օծեալ եւ թագազարդ թագաւորացն, եւ ի նոյն օրն քարոզ կարդալ ետ, որ ամենայն ոք քագաւոր անուն կաչեսցէ զնա, զոր բնաւ այսպիսի ինչ երբեք ոչ էր լեալ ի այդ երկիրն, ի սկզբանէ իշխանաց մինչեւ ի նա, եւ ոչ ունէր օրինակ նախ քան զինքն ի այդ երկիրն, եւ ոչ ի նախնեաց եւ ի ծնողաց իւրոց, թէպէտ զինքն որդի իշխանի անուանել ետ, բայց ոչ էր յայտնապէս եւ ճշգրտիւ՝ եթէ իցէ որդի օծեալ եւ թագաւորի, որպէս օրէն է թագաւորաց՝ որդիս յորդիս յազգէ յազգ յաւիտեանս՝ պսակել ըստ ժամանակի իւրեանց, այլ սա իւր իշխան կամօք եւ բարձր հրամանաւն սահմանեց եւ հաստատեցաւ ամենազօր երկնաւոր թագաւորին կարողութեամբ, զոր Տէր Յիսուս պահեսցէ զնա խաղաղական կենօք, եւ աջն Աստուծոյ ամենակալին եղիցի ի վերայ նորա պահապան, զի փրկեսցէ զնա յամենայն թշնամեաց իւրոց եւ ի ձեռաց ատելեացն, եւ հաստատեսցէ զնա ի վերայ իշխանութեան իւրոյ անխախտելի, խորհելով զհաճոյսն Աստուծոյ եւ զբարին յԱստուծոյ՝ առ ամենայն ազգս, եւս առաւել առ ողորմելի Հայոց ազգն, զի փոքր մի ժամանակ հանգիստ գտցեն իւրեանց հալածանաց եւ նեղութեանց, զոր ի անձն առին անօրէն եւ անհաւատ ազգեն, որք են սուտ քրիստոնեայք, պիղծ Օլախ ազգն, զոր են Մակեդոնեցիք եւ արիոսեանք, ( ըստ կարծեաց գրողին ):

1562. Հայոց թվ. ՌԺԱ, Մայիս ամսոյ ԺԲ, Հրամանաւն թագաւորին բարեպաշտ Զիկմոնդի, որ կոչի Ակուստուս, Կամենից քաղաքին իշխանին հրամայեաց գալ առ ինքն արագահաս եւ փութանակի, վասն զի չարախօսքն նորա մատնել էին թագաւորին, եթէ, ի քում թագաւորական հրամանի ոչ հնազանդի, եւ ոչ ունի երկիւղ, եւ զամենայն թշնամիքն զՕլախաց երկրին զիշխանին՝ թողել է որ ել եւ մուտ են ի Կամենից բերդն, զոր բնաւ այդպիսի ոմանք բերդ ոչ էին մտեալ, եւ այլ բազում չարախօսութիւն ունէին առ թագաւորն՝ վասն այդ իշխանին, զոր անունն իւր կոչի Վլոտէք Բան Մացէյ: Եւ էին չարախօսքն երկու մեծամեծ իշխանք, մինն Վոյվոտա Բոտոլսքիյ ( գաւառի ), զոր Բան Սդարոխովսքիյ կոչեն, եւ միւսն Բան Եազլովէցքիյ: Եւ յորժամ այս չարախօսութիւն եղեւ առ թագաւորն, եւ ահա թագաւորն հրամայեաց գալ նմա փութանակի առ իւր, եւ յորժամ ել եւ գնաց առ թագաւորն, ահա այդ ոմն Եազլովեցին եկն ի Կամենիցն, եւ կամեցաւ գնալ առ բերդն, զի նստցի փոխանակ Բան Վլոտքսին իշխանութեան, եւ արքն որք էին ի մէջ բերդին՝ եւ նոքա իւս էին մեծարարք, զոր անձեալ էր նոցա զբերդն այս իշխանն Բան Վլոտքս, ընդդէմ կացին նմա, եւ ոչ ետուն թոյլ մտանել եւ նստել իշխանութիւն ի մէջ բերդին, եւ ապա նկուն եղեւ, եւ ամօթալից դարձաւ եւ գնաց: Իսկ այս բարէհոգի իշխանն որ կոչի Վլոտէք Բան Մացէ, գնաց առ թագաւորն, եւ զամենայն թշնամեաց իւրոց զբերանն պապանձեցոյց եւ ամօթ արար զնոսա, եւ ինքն ի թագաւորէն պատուեցաւ եւ գովեցաւ, եւ դարձեալ եկն եւ նստաւ իւր իշխանութեան վրայ յայտնի եւ համարձակ, ի պարծանս իւրայնոց եւ ի յամօթ ներհակաց իւրոց: Այսքան առ այս:

1562. Հայոց թվ. ՌԺԱ. Գնեալ Վիշնովսքիյ ոմն Ըռուզ իշխանն՝ մի անկամ զթագաւորն ուրացաւ, եւ ապստամբ ինչ գործեաց, եւ փախեաւ ի Թուրքի խոնդիքարն, եւ դարձեալ եկն, որպէս կայ առաջագոյն գրեալ ի մէջ թղթիս զնորա պատմութիւն, եւ ոչ ինչ չար արար նմա թագաւորն, այլ մանաւանդ ետ ի նա զամենայն զգաւառն իւր, որչափ ինչ ունէր բերդ եւ գիւղ: Յետ փոքր մի ժամանակի դարձեալ ապստամբութեամբ գնաց փախստական առ Մոսկովի գնեազն, եւ ոչինչ բազում ժամանակ եկաց առ նա, եւ դարձաւ եկն յետ երկուց ամաց իւր գաւառն, եւ բարեպաշտ թագաւորն Զիկմունդ ոչ ինչ չար արար նմա: Բայց այս ոչ է հիանալի, զի երկու անկամ խաբեաց եւ ուրացաւ զթագաւորն, վասն զի նոցա ազգին սովորութիւն է ամենայն՝ ուրեք զայս գործել, մինչեւ որ անձամբ զազգն իւրեանց դատապարտեն: Այս քան եւ առ այս:

1562. Հայոց թվ. ՌԺԱ. Սեպտեմ. ԺԵ. Բարեպաշտ թագաւորն մեր Զիկմունդ Ակուսդուս՝ Մոսկովի վերայ հեծելազօր զրկեց, եւ աստուածային օգնականութեամբ պատահեցան Մոսկովի զօրքն մեր թագաւորի զօրացն, եւ էին Մոսքովցիքն 30, 000 հոգի, եւ հարին ընդ միմեանս, եւ իսկոյն ժամու սոքա զնոսա կոտորեցին մինչեւ իսպառ, զոր ոչ ոք փախեաւ օ Մոսքովի զօրաց, զամենեսեան սատակեցին: Եւ աստ կատարեցաւ մարգարէութիւն պարագլուխ մարգարէին Մովսէսի, եթէ, մինն զհազարս եւ երկուքն զբիւրս, եւ փառս Աստուծոյ: Եւ յորժամ այս բարի քաջ եւ յաղթող համբաւն եկաւ ի Կամենիցս, նայ մեծ ուրախութիւն եւ ցնծութիւն կատարեցին քաղաքս, ամենայն քաղաքացիքն առ հասարակ զԱստուած օրհնեցին, եւ նմա փառք եւ գոհութիւն մատուցին, որ տայ հաւատարիմ ծառայիցն այսպիսի քաջայաղթութիւն: Բայց Ըռուս ազգն լցան նախանձու, եւ ոչ կարարեցին զայս ցնծութիւն, եւ նա եւ ոչ Աստուծոյ գոհութիւն մատուցին, վասն զի թագաւորին մերոյ թշմանիք են եւ ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից: բայց հատուսցէ նոցա Տէր ըստ չարութեան սրտից նոցա:

1562. Թվ. ՌԺԱ. Դեկտ. ԺԸ. Ի ժամանակին Տեսբոթին երկրորդում ամի պարոնութեան նմին, զԼասքին ուրացաւ եւ զիւր երդումն ստեց, զոր բազում անկամ երդուաւ նմա ի վերայ Խաչելութեանն Քրիստոսի, զոր խոստացել էր նմա զիւր երկրին զկէս պարոնութիւն, վասն նորա երախտաւորութեան համար: Եթէ որչափ ինչ արար ընդ նմա Բան Լասքիյն, զոր գրեալ է ի մէջ այսմ թղթիս առաջագոյն, զոր կարող էր հաւատարիմ ընթերցողքն ի միտ առնուլ զամենայն ինչն Բան Լասքիյին: Իսկ նմա իբրեւ ապստամբ ոք ուրացաւ զնա, եւ զԽոդինու բերբն էառ ի նմանէ, եւ զԲիսոցքին՝ զոր իշխանութեամբ Լասքիին էր նստեալ ի մէջ բերդին՝ եհան, եւ զՕլախ պռկալապներն եդիր ընդ իւր իշխանութեամբն: Եւ այսպիսի նորա ապստամբութիւն իւր գլխոյ կորոտեան նշանակ է, զոր անձամբ իւրով զանձն իւր դատապարտեաց:

1562. Թվ. ՌԺԱ. Հայոց ազգիս Տէր Ստեփաննոս Արընճեցի կաթողիկոսն եկաւ ի Կամենիցս, ստոյգ եւ ճշմարիտ ճանապարհաւ, եւ եկաւ ի Կամենիցս՝ ի Հրեշտակապետացն մինչեւ ի Տնօրէութիւն Քրիստոսի, եւ ապա գնաց յԻլով քաղաքն, եւ անդ ընդունելի եւ պատուելի եղաւ քրիստոնէից, եւ ապա դարձեալ եկն ի կամենիցս: Եւ էին ընդ նմա Տէր Զաքարեայ եպիսկոպոս, եւ Տէր Դաւիթ վարդապետ, եւ Լուսիկ անուն սարկաւագ մի, զոր մեզ եկին, եւ զՍ. Լուսաւորչին օրհնութիւն ետուն: Բայց մեծ զարմանք զմեզ կալաւ, որ ի յայս աշխարհս զՍ. Էջմիածնայ զկաթողիկոս տեսաք, վասն զի յօրէ յորմէ հետէ զՍ. Էջմիածնայ աթոռն կարգել է Ս. Լուսաւորիչն մեր Հայոց ազգիս՝ մինչեւ ցայժմ կաթողիկոս ի այս աշխարհս բնաւ ոք չէր տեսեալ, զոր մերոյ տեսեալ, եւ Աստուած փառս մատուցեալ, որ զմեզ այնպիսի ճշմարիտ քահանայապետին տեսոյն արժանացոյն:

1563. Թվ. ՌԺԲ. Եկաւ Մոսքովի գնազն ի թագաւորի աշխարհն, եւ զԲոլոցքա քաղաքն էառ, բայց ոչ իւրով կարողութեամբ, այլ չար եւ վատ Ըռուզ ազգին ապստամբութեամբ, զոր նոքա ի մէջ բերդին հինգ վեց տեղ հրով այրեցին, եւ ապա ամենայն քաղաքն եւ բերդն չիւարեցան, եւ ինքեանք ետուն զբերբն թշնամեաց, եւ գերեցան ամենեքեան ի ձեռն Մոսկովցոցն: Զոր Տէր Յիսուս երկնաւոր թագաւորն զվերջն նոցա ի բարին դարձոջսցէ, եւ զԶիկմունդ թագաւորն զօրացուսցէ ի վերայ թշնամեաց իւրոց:

1563. Թվ. ՌԺԲ. եւ յուլիս ամսոյ ԺԳ. Ըռուզ գնեազ Վիշնովեցքին՝ գնաց ի Օլախաց երկիրն, զի լինէր պարոն ի վերայ երկրին, եւ ընդ իւր ունէր 3000 հոգի հեծելազօր: Եւ անհաւատ ազգն Օլախաց ետուն որ մտաւ եւ եկաւ ի Սեչով հասաւ, եւ եկաց անդ երկու շաբաթ, եւ զՏեսբոթն կամեցաւ ի բերդէն հանել, զի փոխանակ նորա ինքն նստցի պարոն: Եւ այս Տեսբոթն չի հնազանդեցաւ նմա, այլ աղաչէր զնա ի խաղաղութիւն, զի թոյլ տացէ՝ զի երթիցէ իւրովի ուր եւ կամենայ, իսկ նա բնաւ չընդունեց զաղաչանքն նորա, այլ ուժգնութեամբ կամէր զինքն հանել եւ սպանանել: Յետոյ բազմացան անօրինաց ազգն այն Օլախն, եւ դիմեցին ի վերայ գնազին, եւ յաղթահարեալ կոտորեցին զամենեսեան առ հասարակ, եւ զինքն զՎիշնովեցքին կենդանի ձերբակալ առին, եւ ընդ նմա զԲիսոցքին եւ զայլս բազումս, զոմանց զքիթն եւ զականջս հատին, եւ զոմանս ի հետ գնազին եւ Բիսոցքիին ի խոնդիքարն զրկեցին կապանօք: Եւ այսպէս կորեաւ ունայնութեամբ, եւ ընդ իւր կորոյս զամենեսեան առ հասարակ:

Եւ յորժամ զՏեսբոթն կամեցան սպանանել անհաւատ ազգն Օլախաց, եւ նա զերծաւ ի նոցանէ, եւ փախեաւ ի բերդն Սեչովին, եւ փակեցաւ յամրոցին: Եւ այս անօրէնքն ընտրեցին ի մէջ իւրեանց զոմն Տոմշա անուն, զոր էր փանաքի ծառայ այս Տեսբոթին, եւ զնա փոխանակ նորա հաստատեցին պարոն ի վերայ երկրին, եւ մինչեւ երեք ամիս ոչինչ կարացին առնել չար՝ Տեսբոթին, այլ մանաւանդ զբազումս ի յանհաւատիցն կոտորեց ի բերդէն այդ Տեսբոթն, զի ունէր ընդ իւր մէջ բերդին 500 հոգի՝ զոր ընդ նմա փախեան, միաբանեցան ի մէջ բերդին: Եւ այս ամբարիշտն Տոմշա պիղծ եւ անիրաւ ոմն եղեւ, զոր եւ զբազումս կորոյս չարաչար մահուամբ զանմեղ զոմանս, ընդ որս էր ոմն կրօնաւոր Յովանէս, զոր մականուն Ծուռգտակ անուանէին, եւ զնա անպարտ եւ անմեղ գոլով՝ ետ կախել զփայտէ, եւ զՀայոց Վայթն լաւ եւ անմեղ ոմն Խաչերես անուն՝ եւ զնա կախել ետ ընդ նմա, եւ զերեք կինն Հայոց փոքր զաւակօք իւրեանց՝ ետ կախել անողորմ եւ անիրաւ դատաստանաւ: Զոր Տէր հատուսցէ չարին ըստ չարութեան իւրոմ եւ խնդրեսցէ վրէժ ի նմանէ՝ այդ անմեղ եւ անպարտ արեանց նոցա վասն:

Յետոյ ոմն իշխան Լաստի անուն, զոր առաջագոյն գրեալ է պատմութիւն նորա ի մէջ գրքիս, թէ որպիսի ինչ առաւ նա այս Տեսբոթին, եւ սա իբրեւ լուաւ զբանն Տեսբոթին, ահա փութանակի եհաս զօրովքն ի Կամենիցս. բայց կարի շատ ոչ ունէր զօրք, եւ համբերեալ մնաց ամիս, մինչ որ բազմանայցէ զօրքմ, յետոյ եմուտ այդ խուժդուժն երկիրն սակաւ զօրօք: Եւ անօրէն Օլախն, իբրեւ զմարախ անթիւ բազում էին, եւ մինչ Լասքին եհաս ի Սեչովն, ահա գուժ հաուցին նմա՝ եթէ զՏեսբոթն սպանեցին, եւ սա իբրեւ լուաւ՝ այլ ոչ գնաց, եւ դարձաւ ելաւ երկրէն անվնաս:

1564. Թվ. ՌԺԳ. Պիղծ եւ անօրէն Օլէքշանտր՝ զոր էր փախստական, ելեալ գնաց ի Տաճկաստան, եւ անդ եկաց մինչեւ երկու ամ. եւ յորժամ զՏեսբոթն այս անիրաւ Տոմշան սպանեց իւր ձեռամբ, համբաւն գնաց այս Ալեքշանտրին, անդ ուր էր բնակեալ ի Տաճկաստան, եւ իսկոյն ել եւ եկն առ խոնդիքարն, եւ խորդիքարի որդոյ միջնորդութեամբ աղաչեց որ կրկին նստուցանէ զինքն ի վերայ իշխանութեալ Օլախաց երկրի վրայ, եւ խոնդիքարն վասն որդոյն խնդրուածոցն՝ հրամայեաց նմա որ գայ եւ նստի ի պարոնութիւն իւր: Եւ յորժամ եկն եւ եհաս յԻպրայիլ՝ եզրն Տունային, եւ թխտեր զրկեց այդ անիրաւ Տոմշաին եւ իշխանացն ամենին, եթէ . Ահա եկայ, առ իս եկէք ընդ առաջ իմ, զի լինիմ ձեզ պարոն: Եւ նոքա ընդդէմ նորա պատասխանի ետուն, եթէ. Մեզ պէտք չես, եւ ոչ զքեզ կամի երկիրն ի պարոնութիւն. ընդ որ եկեալ ես՝ դարձեալ ընդ նոյն ճանապարհ գնա: Եւ նա դարձեալ զրկեց ի խոնդիքարն, եթէ Օլախաց պարոնայք զիս չեն կամենար ի պարոնութիւն, եւ խոնդիքարն հրաման ետուր Դաթրի ( Թաթարաց ) խանին, որ գայ իւր հեծելով, եւ առնու զնա տանի եւ նստուցանէ ի պարոնութիւն: Եւ Դաթրի խանն եկաւ 50, 000 հոգով, եւ էառ զայդ պիղծ Ալեքշանտրն եւ եմուտ ի երկիրն, եւ նստոյց զնա ի պարոնութիւն, եւ ինքն դարձաւ, զբազումս գերի վարելով եւ աւար առնելով զանասունս զամենայն, զարջառ եւ զոչխար, զձի եւ զմատակ երամով, բազում եւ անթիւ, մինչ որ զկէս երկրին զբարութիւն եւ մարդիկ եհան եւ տարաւ, վասն զի խոստացեալ էր այս գոռոզն՝ Դաթրի խանին, եթէ որչափ լինիս գերի առնուլ եւ տանել, հրաման քո լինի, բայց զիս հասո իմ պարոնութեանս: Եւ յորժամ եմուտ Դաթարն ի երկիր, նայ այս միւս պարոն Տոմշա անուն կամեցաւ ընդդէմ գնալ եւ պատերազմել ի հետ Դաթրին, յետոյ իւր իշխանքն ցրուեցին զՏոմշաին զխորհուրդն, եւ չպատերազմեցան, եւ եդեալ ի երկրէն իւրեանց՝ փախստական գնացին ի Պուչաչ (Buchaczow?) ի Նեմիչի աշխաչհն, ամենայն բարութեամբն իւրեանց, կանամբ եւ ընդանեօք, զաւակօք, բայց եթէ կռիւ տվել էին ի հետ Դաթրին՝ նա պիտի յաղթէին զԴաթարն: Եւ յորժամ եկին ի վերագոյն գրեալ քաղաքն ի Պուչաչ, նա այդ քաղաքին տշխանն զնոցա զամենայն ինչ որ ունէին ընդ ինքեանս՝ էառ, եւ ի բերդն մտոյց, եւ զինքեանս ետ ի պահապանաց ձեռն, մինչ որ ազգեցուսցէ զբանն թագաւորին: Եւ յորժամ ազդեցին թագաւորին՝ ի նոյն թագաւորն հրամայեց, զի զամենեսեան տանիցեն Իլով քաղաքն, զոր եւ տարան եւ փակեցին զնոսա ի մէջ բերդին: Յետոյ ի խոնդիքարէ չաւուշ եկաւ ի թագաւորն՝ վասն նոցա, զի կենդանի տաս զնոսա ի չաւուշն՝ որ տանի ի խոնդիքարն: Եւ թագաւորն ոչ կամեցաւ, վասն զի այդ սահմանք ոչ գոյ ի այս թագաւորութիւն, զի զայնպիսի չարագործն կենդանի տայցեն ի աշխարհէն Նեմիշաց, եւ յաղագս հրամայեաց թագաւորն զի գլխատեսցեն զնոսա յԻլով քաղաքն, զի չաւուշն տեսցէ աչօք իւրովք, զոր եւ արարին ըստ հրամանի թագաւորին, ի ապրիլի 28, օրն ուրբաթ, գլխատեցին զայդ պիղծ զՏոմշա, որ էր իշխան ի վերայ երկրին Օլախաց, ընդ նմա եւ զիւր մեծարարքն, զոմն Մոցոք անուն, եւ Սփանչօքն, զոր էին առաջակայ պարոնայք, եւ էր այդ Մոցոք անձամբն մեծ իբրեւ զմսաբլուրն Գողիաթ, եւ այսպէս չարաչար մահուամբն սատակեցան ըստ արժանեաց իւրոց: Եւ յետոյ այդ Օլէքշանտրն հաստատեցաւ ի պարոնութիւն: Եւ յաւուր միում ի կիրակի ի մէջ Ասպաղարն ( Եաշ քաղաք ) կոչեց զամենայն մեծխամեծքն իւր ի սեղին, զի հացակից լինիցին ընդ նմա, եւ խաբէութեամբ զամենեսեան առ հասարակ ի սուր մաշեաց անխնայ, ըստ արժանեաց իւրեանց, եւ էին թուով 47, եւ ամէն ոմն մեծ իշխան, եւ զայլսն ետ ի Տաճկաց ձեռնմ, զի չարաչար մահուամբ սատակեսցեն զնոսա:

1564. Թվ. ՌԺԳ. Նոյեմբեր ամսեան Գ. Ոմն Լեկարդ Հռոմայ Փաբայէն եկաւ ի Կամենիցս, յաղագս նուիրակութեան համար, եւ էր ինքն գրասէր ոմն եւ կատարեալ գիտուն, եւ զՀայոց գրեանք ուր եւ որչափ գտաւ, զամենեցուն զխորոգիրն նոտրեց եւ գիր էառ, եւ էր ինքն տղահասակ ոմն:

1564. Թվ. ՌԺԳ, եւ ի նոյեմբ. ամսեանն ԺԷ, Կամենից քաղաքիս նոր եպիսկոպոս եկաւ, անուն կոչի Գժեօնծ Տեւուշ, այսինքն որ թարգմանի Տեւնիոս, եւ է խոնարհ եւ հեզ ոմն, եւ կատարեալ հասակաւ, բայց մականուն՝ այսինքն նախնեաց անուն Ձեցենովսքիյ է:

Եւ դարձեալ ի նոյն ամին շարժ եղաւ ի Կամենիցս, զոր էր Թվ. ՌԺԳ, եւ դեկտեմբեր ամսոյ ԻԱ, եւ էր ԺԱ ժամու վերայ գիշերով, բայց գոհութիւն Աստուծոյ որ անվնաս եղեւ, բնաւ ինչ չի վնասեաց, զոր Տէր Աստուած զվերջն ի բարին կատարէ, եւ զչարն խափանէ:

1564. Թվ. ՌԺԳ. Զիկմունդ Ակուսդոս բարեպաշտ թագաւորն մեր ի թուրքն խոնդիքարին էլչի խրկեց՝ զոմն Եասլովեցքիյ անուն զիշխանն, եւ խոնդիքարին որդոյն այլ գնացեալ էր ի էլչիութիւն, եւ քան զչափն աւելի հարկեցին ու պատուեցին, եւ բազում պարգեւք եւ ընծայք ետուն հայրն եւ որդին ի Գոթայն ( Քիւթահեա ?), այն կոյս ծովուն եօթն աւուր ճանապարհ:

1565. Թվ. ԼԺԴ. Փետրուար ամսոյ Ի. Հրամանաւն թագաւորին Զիկմունդ Ակուսդոսի, երեք իշխանք մեծագոյնք ի յամենայն Ֆրանգաց աշխարհն, որչափ եւ է թագաւորին իշխանութիւն, շրջեցան եւ աշխարհագիր արարին, եւ էին անուանք՝ Բան Տրեվիցքիյ, Բան Տեմպիցքիյ, եւ Բան Սօքօլովսքիյ, եւ եկին ի Կամենիցս, եւ կացին երկոտասան օր, եւ ելին գնացին:

1565. Թվ. ՌԺԴ. Ի այս ամին ոմն պարոնացոյ Օլախի երկրէն՝ եկաւ ի այս երկիրս, եւ Օլախցիքն կամեցան զինքն առնուլ իւրեանց ի պարոնութիւն, բայց ոչ ունէր բազում մարդիկ, եւ մինչ նա կամէր անցանել ի Օլախաց երկիրն, ոմն մեծ իշխան Բան Հարպուրդ գնաց ի վերայ նորա եւ կալաւ զնա, եւ կապանօք զրկեցաւ առ թագաւորն Զիկմունդ Ակուսդուս, եւ թագաւորն չարչարանօք եսպան զինքն: Եւ էր ստոյգ Շտեֆան պարոնին որդին, զոր եւ նշան այլ գտին ի վերայ նորա:

1565. Թվ. ՌԺԴ. Ապրիլի ամսոյ Գ. Վաղճանեցաւ պարոն Հրիհորն՝ որդի Զատիկի, որ էր գլուխ ժողովրդեանն եւ առաջադէմ ամենեցուն, եւ էր սիրեցեալ յաչս թագաւորաց եւ ամենայն իշխանաց եւ մեծամեծաց, զոր բազում բարութիւնս եւ երախտիք թողեալ Հայոց ազգին իւրոյ, զոր 25 անկամ ի թագաւորի արքունի դուռն գնացեալ վասն դատաստանի իրաց, զոր կամէին Իլախ ազգն ափշտակել ի ձեռաց Հայոց, եւ նորա գնացեալ ամբացոյց եւ հաստատեաց զԴատաստանն ( Դատաստանագիրք կամ Օրինագիրք ), զոր այժմ ունին Հայոց ազգ, եւ խաղաղութեամբ եւ հանտարտութեամբ վարեն զկեանս իւրեանց, ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ թագաւորին, եւ պարոն Հրիհորին ջանիւ եւ հոգաբարձութեամբ: Զոր ողորմածն Աստուած ողորմի իւր հոգուն եւ զմեղքն ջնջէ, զկամայ եւ զակամայ, եւ իւր սուրբ արքայութեան արժանի արասցէ հանդերձ իւրովք արեան մերձաւորօք, ամէն:

1566. Հայոց Թվ. ՌԺԵ. Յուլիս ամսոյ ԺԵ. Փառք Աստուծոյ Հօր անմահի, եւ Որդւոյն Աստուծոյ միածնի, եւ Հոգոյն Աստուծոյ ճշմարտի, այժմ եւ յաւէտ յաւիտեանս, ամէն: Եւ արդ պարտ է եւ արժան է մեզ՝ զայսպիսի ամենայն ինչ գրով աւանդել, զի առ ապա եկեալքն ընթեռնլով փառս տայցեն Աստուծոյ: Եթէ որպէս հրաման Աստուծոյ եկն ի վերայ մեր՝ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, այս ինքն է զոր եղաւ յայսմ ամի ի Կամենից քաղաքիս, մեծ եւ անողորմելի ցասումն մահուն, ոչ թէ միայն ի վերայ մանկանց տղայոց, այլ ի վերայ երիտասարդաց եւ ծերոց, զոր ամենայն օր ի մէջ Հայոց ազգիս ութ եւ ինն եւ մինչեւ ի տասն հոգի ի հողն թաղէաք, եւ այս երկարեցաւ ի յուլիս ամսոյ մինչեւ հոկտեմբեր: Եւ այլազգիքն Ֆռանգ եւ Ըռուզն՝ ամենայն օրն մինչեւ ի 60 հոգի թաղելով ի հող դնէին: Եւ զի էր դառն եւ դժար ժամանակ, զի ոչ ոք ի քաղաքս ոչ գայր, եւ բնաւ ի քաղաքացոյն զոք չէին թողուլ, մինչ որ քաղցրութիւն Աստուծոյ յայտնեցաւ ի վերայ մեղաւոր ծառայից իւրոց: Եւ զի էր ահագին ցասումն, որ մինչեւ երկրորդում եւ երրորդում օր ողջ եւ առողջ գոլով մարդիքն՝ ի հողն դնէին, բայց Աստուծոյ կամքն օրհնեալ եղիցի, զոր նմա փառք ի յամենայն արարածոց եւ ի մէնջ: Զոր ինչ եկն ի վերայ մեր՝ վասն մեր չար գործոց եւ անթիւ մեղաց մերոց եկն, զի զոր ինչ ետուր եւ զոր տալով է, գոհութեամբ ընդունեմք եւ ընդունելոց եմք:

1566. Թվ. ՌԺԵ. եւ սեպտեմ. ԻԴ. Աստուած ամենակալ ողորմի Պար. Հրիհորին հոգոյ, զոր նորա արդեամբք բարեպաշտ կինն իւր Բանի Ազիզքո՝ զհրաշալի տաճարն Սրբոյ Նիկօլա մեծացոյց, եւ այլ վայելչապէս զարդարեցոյց եւ գեղեցկացոյց, ի փառս անհաս աստուածութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, զոր ամենակարող Փրկիչն աշխարհացն՝ փրկեսցէ ի չար հերձուածողաց եւ ի չարաբարոյ թշնամեացն, եւ յիշատակ անջնջելի պահեսցէ մինչեւ ի կատարած աշխարհի, եւ Պր. Հրիհորին եւ իւր ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ զիւր պարկեշտ տիկնոջն Ազիզքոին զհոգին եւ զիւրայնոցն ամէնին՝ արժանաւորեսցէ յերկնային խորանին, անմահական սեղանին, եւ լուսեղէն պատմուճանին եւ անթառամ պսակին, լսել տայ զերանաւէտ ձայնն, եթէ, Եկայք օրհնեալք Հօր իմոյ, ժառանգեցէք զպատրաստեալն ի սկզբանէ աշխարհի, ամէն: Հայր մեր որ յերկինս: - Եւ ինքն վաղջանեցաւ Թվ. ՌԺԴ Պր. Հրիհորն:

1566. Թվ. ՌԺԵ. Սեպտ. ամսոյ ԻԵ. Խորդիքարն Թուրքին մեռաւ ի մէջ զօրացն իւրոց, զոր էր գնացեալ ի վերայ քրիստոնէից, ի վերայ Ֆռանգաց աշխարհին, ի վերայ հռչակելի եւ անուանի մեծ եւ ամուր քաղաքի՝ որ կոչեն Վիատնեայ ( Վիտին ), եւ թուրքի լեզուով Պէչ. եւ զի երկու անկամ գնացեալ էր եւ ոչինչ կարաց առնել, այս երրորդում էր գնացեր, եւ այնպէս ուխտ եդեալ էր, զի կամ զքաղաքն առցէ եւ կամ մեռցի, զոր իսկ կատարեցաւ իւր խոստումն, որպէս ի բերանոյ իւրմէ բխեց: Եւ էր թագաւորութիւն նորա որչափ թագաւորեաց՝ 47 ամ, եւ փախանակ նորա նստաւ որդին սուլտան Սէլիմ անուն:

1567. Թվ. ՌԺԶ. Հոկտ. 1. Թադարն եկաւ ի Ըռուսաց աշխարհն, ի կողմանսն Խմելնիքին, եւ էին հազար հոգի անօրէնք, եւ Ֆռանգ ազգն որ կոչին Իլախ՝ էին եւ նոքա արք իբրեւ 600, եւ էր գլխաւոր նոցա Սդրուս, որ էր սդարոսդայ Խմելնիքն, եւ էր ընդ նմա այլ իշխանք իւրեանց գնդաւն, ընդ որս էր Օլէքսանդր Խօրուժիին վոյվոտային եղբայր, եւ այլքն հարիւրապետք: Եւ իբրեւ դիմեցին ի վերայ Դաթրին, կոտորեցին ի նոցանէ իբրեւ արք 600, զքաջ եւ զօրեղ զմարդիքն, յետոյ մնացեալքն ի անօրինացն կրկին քաջալերեցան եւ դարանակալեցան, եւ դիմեցին ի վերայ Ֆռանգաց, եւ նոքա ցրուեալք էին եւ ոչ էին ի միում տեղոջ. եւ ընկան փախստական, եւ անօրէնք Դաթարն յետս նոցա չոգան եւ հասին Սդրուսին, որ էր գլուխ զօրացն, եւ սպանին, եւ զայլսն ընդ նոսա քաջ եւ արի մարդիքն, եւ գերեցին 80 հոգի կենդանի, եւ զայլս փախստական արարին, եւ ինքեանք ելին եւ գնացին ի երկրէն:

1568. Հայոց թվ. ՌԺԶ. Դեկտ. Ի, Այլազգեաց Ծննդեան ժամանակն: Եկաւ Դադարն, եւ բազում զօրօքն, զոր ոմանք ասէին եթէ 40, 000, եւ եմուտ ի գաւառն Բոտոլեաին, եւ զամենայյն գաւառն եւ քաղաքն եւ զգիւղն աւարեց եւ գերի տարաւ, եւ զամենայն բարութիւն, զոչխար եւ զարջառն եւ զամենայն հացն եւ ստացուածն հրկիզ արար: Եւ զի երկու շաբաթ շրջեցան անօրէնքն ի երկիրս այս, եւ ոչ ոք ի նոցանէ կորեաւ, քանզի մեր իշխանքն եւ մեծամեծքն թուլասիրտ են դարձել եւ ձեռքն լքեալ եւ ծունկքն կթոցեալք, մանաւանդ յուտել եւ ի ընպել եւ արբենալ, եւ զմիմեանս սպանանել եւ զազրագործելն՝ պատրաստագոյն են, քան զթշնամիսն հալածել եւ կամ կոտորել: Զոր եւ ինքն վոյվոտա Ռուսքիյ զոր Խոռօնժիյ կու անուանեն, փախեաւ ի բերդն եմուտ եւ փակեցաւ, ընդ նմա եւ երկու որդիքն իւր եւ այլ մեծամեծք, եւ զամենայն զռամիկք եւ զիղցք (?) թոյլ ետուն անօրինացն, որ աւարեցին եւ գերեցին, բայց ինքեանքն այլ ի մէջ այդ բերդին՝ հազիւ զերծան, զոր եթէ մի օր այլ կացեալ էին, Աստուածն ամենազօր զիւրենք ի ձեռս նոցա մատնեալ էր, բայց դարձեալ ողորմեցաւ եւ ոչ մատնեաց, զի բազմագութ է եւ ողորմած: Եւ հանին գերի իբրեւ 30, 000 հոգի, եւ այլ աւելի:

1567-8. Թվ. ՌԺԶ. Վաղջանեցաւ Կիւրեղ վոյթն, Աստուած ողորմի հոգուն:

1567-8. Թվ. ՌԺԶ. Ֆռանգի դատաւորքն սկսան քաղքի բոլորն քարէ պարիսպ շինելոյ, բայց բազմաց հաճոյ չթվեցաւ, քանզի մեծ եւ ծանր գործ սկսան, եւ զի զքաղաքացիսն յոյժ նեղելով բանեցնէին, եւ նոքա անմռունչ յոգւոց հանելով գործէին զգործն զայն, եւ էին ի մէջ գերութեան իբրեւ զԻսրայելացիսն առ Փարաւոնիւն երբեմն:

1568. Թվ. ՌԺԷ. Պիղծ եւ անհաւատ Դադարն ազգն եկաւ, եւ բազում գիւղք եւ գաւառ աւերեց եւ գերեցոյց, եւ մեծ իշխան ոմն անուն Լասքիյ՝ էառ ընդ իւր զօրս ոչինչ բազում, իբրեւ 5, 000, եւ չոգաւ յետ նոցա, եւ եհաս եւ կոտորեց զԴադարն, եւ բազուն գերիք եւ աւարս ազատեաց եւ դարձոյց: Բայց ի իւրոց անտի հեծելոց սակաւ մի կոտորեցան ի Դաթարէն, քանզի անօրէնքն այն բազում էին քան զնոքա: Եւ այս ոչինչ է զարմանալի, զի կռվոյ է բանս, զի ով ոք զնոյն խաղն խաղասցէ՝ այնպէս լինելով է: Աստուած զվերջն ի բարին փոխէ եւ տայ զօրութիւն քրիստոնէիցն:

1569. Թվ. ՌԺԸ. Բարեպաշտ թագաւոր մեր Զիկմունդ Ակուստոս՝ մեծ ժողովք արաւ ի քաղաքն Լուպլին, զոր ամենայն աշխարհն Իլախից անդ կային ժողովեալ, եւ զի վաղուց հետէ ժողովք բազում լեալ էին վասն Իլախից եւ Լիդվայի երկրին միաբանութեան, այսպիսի է որ կոչի յունիա (union), եւ թարգմանի զայս, զի այս երկու երկիրս զոր վերոյ ասացաւ՝ Իլախի եւ Լիդվայի, թէպէտ տէրութիւն եւ թագաւորութիւն մի է, բայց առանձին էին Իլախի դատաստանն եւ դատակնիք, զոր ի յայսմ ժողովքիս եղեւ խաղաղութիւն եւ միաբանութիւն ի վերայ ամենայն աշխարհի Իլախից, զի մի դատաստան լիցի եւ մի դատակնիք յաւիտեան, եւ այլ չփոփոխվի այս սահմանքս եւ կարգս:

1570. Թվ. ՌԺԸ. Նոյեմբ. ամսոյ ԺԲ. Իլովի արհի եպիսկոպոսն Գժոնց Սլոմովսքիյ եկաւ ի Կամենիցս, եւ ամենայն քաղաքիս բազմութիւն ել ընդ առաջ նորա, Ֆռանգ ազգ եւ Հայք, եւ Ըռուզ ազգն լցան նախանձու եւ ոչ ելին, վասն երեք պատճառի, զի մեք Հայով ազգս Ֆռանգի առաջն էաք, եւ նոքա ի մեր առաջն էին, եւ վասն այսպիսի հակառակութեանց նոցա չելին, եւ ամօթալից մնացին: Եւ այս եպիսկոպոս եւ Կամենիցի եպիսկոպոս Գժօնց Տեւոչ՝ եկին ի եկեղեցին մերոյ, եւ տեսին զպատարագն մատչելն, եւ զմկրտութեան կարգն եւ զխորհուրդն, եւ բազում հարցաքննութիւն արարին ի մէնջ, եւ մեք ազգս Հայոց ըստ պատճառի իրի պատասխանի արաք նոցա, զոր եւ փառս տալով գոհացան զԱստուծոյ, որ է օրհնեալ:

1571. Թվ. ՌԺԹ. Փետրուարի Զ, օրն երկուշաբթի Բուն բարեկենդանի: Ի քաղաքս Կամենիցս ի յայսմ ամին՝ մեծ գետյարուց եղեւ, զոր քաղաքին զխապախներն կոտորեց, եւ զջրաղացքներն աւերեց, եւ զկարմունջներն տարաւ, եւ զդեզանքն հացի ( համբարք ցորենոյ ) եւ խոտք շատ տարաւ, եւ բազում պակասութիւն արաւ քաղաքիս եւ ամենեցուն: Զոր այս ամենայն եղեւ վասն բազում եւ զանազան մեղաց մերոց, զոր Տէր Աստուած զվերջն ի բարին դարձուսցէ, եւ ամենեցուն մեղաց թողութիւն պարգեւեսցէ, ամէն:

1571. Թվ. ՌԺԹ. Օգոստոսի ԺԵ. Հրամանաւ թագաւորին երեք իշխանք եկին ի Կամենիցս, որք էին Լիւսդրադորներ ( քննիչք ), եւ շրջեցան ընդ ամենայն աշխարհի եւ ընդ քաղաքսն թագաւորական, եւ զամենայն ինչ հարցաքննեցին՝ զկարգն եւ զսահմանքն, եւ ի գիր առին, եւ գնացին, եւ կացին երեք շաբաթ, եւ մինն ի նոցանէ եկաւ ի եկեղեցին Հայոց, որ էր թագաւորին սեգրըդար ( խորհրդական կամ դպիր ):

1571. Թվին. ՌԺԹ. Հոկտ. ԺԵ. Բան Վլոտքո Մացէյ՝ որ էր իշխան քաղաքիս, առ Աստուած փոխեցաւ, զոր Տէր Աստուած ողորմի իւր հոգոյն, եւ ընդ բարեպաշտ իշխանսն դասեսցէ, եւ երկնից արքայութեան արժանի արասցէ, քանզի յոյժ բարեհոգի ոմն էր, հեզ եւ խոնարհ, մանաւանդ զՀայոց ազգն քան զամենեսեան առաւել սիրէր եւ ընդունէր, եւ էր սդարոսդայութեան ( աւագութեան ) նորա ամք 28:

1571. Թվ. ՌԺԹ. Դեկտ. ԻԱ, օրն է հինգշաբթի: Բան Բոդացքիյ, Բան Միքօլայ նստաւ իշխանութիւն Կամենից քաղաքիս, հրամանաւ թագաւորին, զոր Տէր Յիսուս տացէ նմա հոգի հեզութեան եւ երկիւղի եւ աստուածպաշտութեան, զի լիցի ըստ հրամանի սրբոց պատուիրանացն Աստուծոյ:

1571. Թվ. ՌԺԹ. Բարեպաշտ թագաւորն մեր Զիկմունդ Ակուստուս խռովեցաւ ի վերայ քաղաքիս Կամենիցոյ, եւ զտամղան ( ազատագիր մաքսի ) որ շնորհել էր քաղաքացոց՝ որ չէին ի տալ տամղա Իլախի աշխարհ, նայ հիմիկ յայլվի հրաման առաւ՝ զի տայցեն, բայց յոյս ունին քաղաքացիքն՝ զի այլվի գթասցի եւ ողորմեսցի ի վերայ այս աղքատ քաղաքիս, եւ կրկին ազատութիւն շնորհիցէ, որպէս առաջ քան զայս, զի թէ ըստ պատշաճի իրացն երթայցեն եւ հայցեսցեն ի նմանէ, կարող է նոցա զայդ առնել, որպէս քրիստոսասէր թագաւորն:

1572. Թվ. ՌԻ. Սեպտ. ԺԸ, օրն երկուշաբթի: Օլախաց երկրին պարոնն որ կոչի Պոկտան վոյվոտայ, եկաւ ի Կամենիցն, մանուկ տիօք, ամաց իբրեւ եօթնեւտասնից, բայց հասակաւն էր կատարեալ, եւ պատկերօք գեղեցիկ, եւ եկաց երեք օր ի քաղաքս, եւ իջեալ էր ի տունն Քարափշովսքիյին, եւ քաղաքին իշխանն՝ այսինքն սդարոսդան՝ Բոթոցքիյ, մեծաւ պատուով զինքն ընդունեց, եւ պատուելով մեծարեցին, եւ կոչեցին զնա ի պատիւ ի Հայոց Դատաստանատունն, եւ մեծ ուրախութիւն կատարեցին կերակրովք եւ ըմպելով բազմածախիւք, եւ ազգի ազգի երգովք եւ նուագարանօք զուարճացուցին զսիրտն: Եւ զայս ամենայն պատիւ արարին նմա վասն այնր, զի ունէր թագաւորէն Զիկմունդէն իշխանութիւն եւ պատուէր, զի ուր եւ կամիցէ երթալ եւ շրջել ի այս թագաւորութիւն, հրաման լիցի նմա, եւ ոչ ոք ի մարդկանէ նմա բան չասիցէ: Եւ ի գնալն ի քաղաքէն մեծաւ հանդիսիւ ուղաւորեցին զնա, որ եւ գնաց ի Խոդին, զի անդ եկեալ էր եւ դադարեալ էր, թողլով զերկիրն իւր եւ պարոնանիստ զքաղաքսն իւր, վասն զի կասկած ունէր իւրոց մեծաւորաց, զի կամէին զնա սպանանել, որպէս սովորութիւն է նոցա միշտ, եւ նա յաղագս այնորիկ իջեալ էր ի Խոդինն: Եւ զիւր իշխանք հեռացուցանելով յիւրմէ եւ չհաւատալով նոցա զանձս իւր, շուրջ եւ բոլորն իւր ժողովեց զԻլախացն ազգն, եւ նոքօք շրջէր, եւ ընդ նոսա զամենայն ինչ եւ պէտս կատարէր եւ հոգայր: Եւ եկաց այս կերպիւ ի Խոդինն չորս ամիս, եւ յետոյ եկին մեծարարքն իւր եւ եպիսկոպոսն իւրեանց, եւ երեք անկամ երդուան նմա, զի մի՛ նիւթ մահուան խորհեսցին նմա, եւ ապա առեալ գնացին ի դախդն ( աթոռ ) իւր՝ ուր միշտ նստեալ կայր, որ կոչի Յասն ( Եաշ ):

1572. Թվ. ՌԻԱ. Օլախի պարոն Պոկտան Վոյվոտան եւ իւր եղբայրն Բեդրան ելին իւրեանց երկրէն եւ եկին ի այս Իլախի աշխարհն, եւ կացին ոչինչ բազում ժամանակս, յետոյ կրկին կամեցան գնալ իւրեանց երկիրն, եւ Օլախի մեծամեծք չընդունեցին զնոսա, եւ ի թուրքի խոնդիքարէն բերին իւրեանց այլ ուրիշ պարոն ոմն Եւոն անուն, զոր ի Մոսկովն եղեր է ժամանակաւ: Եւ երբ տեսին այս երկու եղբայրքն՝ որ ատեցան եւ անարգ մնացին եւ ունայն իւրեանց պարոնութենէն, յետոյ գտին եւ գնացին առ զօրավարն Եազլովեցքին, որ նոցա ձեռնտու եւ օգնական լիցի, եւ տանի զիւրենք հեծելազօրովք, եւ նստուցանէ ի պարոնութիւն իւրեանց, եւ խոստացան նմա պարգեւս մեծամեծս: Եւ նա հրամայեաց հարիւրապետաց, զի իւրեանց գնդան երթիցեն եւ մտցեն ի երկիրն Օլախաց, եւ տարեալ նստուսցեն զնոքա ի պարոնութիւն: Եւ իբրեւ մտին ի երկիրն այն, ահա եւ նոքա պատրաստեցան եւ քաջացան, եւ հեծելովք ընդդէմ կացին, եւ ոչ ետուն թոյլ զի մտանիցեն, եւ ոչ կամեցան զնոքա ի պարոնութիւն, այլ մանաւանդ բազում եւ շատ կորուստ եղաւ երկու կողմանէ, սոցա եւ նոցա, զի փոքր ի շատէ պատերազմեցան ընդ միմեանս, եւ թուրք ազգն այլ կայր ի հետ Օլախի: Եւ ապա դարձան ունայն եւ նկուն եւ ատեցեալք եկին դարձեալ ի աշխարհս այս: Եւ այդ Իլան պարոն շատ իշխանք եւ մեծամեծք ջնջեց եւ կորոյս ի Օլախաց ազգէն, դառն եւ չարաչար մահուամբ, որպէս երբեմն ի կռապաշտից ժամանակն: Եւ յայն ժամանակի զԽոդինն այրեցին բովանդակ: Եւ էր գլուխ զօրաց վոյվոտայ Բոտոլսքիյ:

1572. Թվ. ՌԻԱ. Տէր Պետրոս ծեր քահանայն առ Աստուած փոխեցաւ, 52 ամ քահանայագործութիւն արաւ ի Ս. Աստուածածնին եկեղեցին, զոր Տէր Աստուած դասակից եւ պսակակից արասցէ զնա ընդ սուրբ քահանայսն եւ ընդ արդարսն, ամէն:

1572-3. Թվ. ՌԻԱ. Եկաւ Տէր Մարտիրոսն Համթեցի եպիսկոպոս ի այս աշխարհս՝ նուիրակ, եւ ընդ նմա Տէր Յովանէս անուն երէց մի, զոր ի յԻլովն վաղճանեցաւ, եւ Տէր Մարտիրոսն նուիրկեց զԻլովն եւ զԿամենիցն, եւ ելաւ գնաց փառօք եւ պատուով:

1572. Թվ. ՌԻԱ. Յուլիս ԺԵ. Բան Միքօլայ Գրիսքիյ նստաւ ի Կամենիցս սդարոսդայութիւն, հրամանաւ բարեպաշտ թագաւորին Զիկմունդ Ակուսդոսի, զոր Տէր Յիսուս տացէ նմա սիրտ սուրբ, եւ հոգի ուղիղ նորոգեսցէ ի փորի իւրում, զի լիցի ըստ օրինացն եւ ըստ պատուիրանացն Աստուծոյ անարատութեամբ, առանց ակն առնելոյ եւ կաշառաց, սիրել զամենեսին, եւ միապէս խնամել զմեծն եւ զփոքրն, եւ քաղցրութեամբ վարել եւ հովուել զիշխանութիւն իւր, ի փառս Աստուծոյ, ամէն, ամէն, եւ եղիցի:

1572. Թվ. ՌԻԱ. Բարեպաշտ թագաւորն Զիկմունտ Ակուսդուս առ Աստուած փոխեցաւ, առ յոյսն ամենեցուն: Յետ փոխելոյն նորա բազում տարակոյս եղեւ ի մէջ իշխանաց, վասն զի ոչ գոյր յետնորդք այս թագաւորիս՝ որ ժառանգէր զաթոռիւրոյ հայրենի, եւ եղեւ անիշխանութիւն աշխարհիս այս երկու ամ. յետոյ մեծ ժողովք եղեւ ի մէջ իշխանաց եւ ամենայն մեծամեծաց, եւ բազում խորհուրդ եւ քննութիւն արարին ի մէջ իւրեանց, թէ ուստից եւ կամ զո ոք դիցեն թագաւոր, վասն զի հակառակութիւն կայր ի մէջ նոցա, ոմն այս կոյս եւ ոմն այն կոյս խորհէին, ոմանք զձեսարին ( կայսեր ) որդին կամէին, ոմանք զՄոսքովին իշխանն կամէին, եւ ոմանք այլ եւ այլ իշխանացն կամէին, եւ այսպիսի հակառակութեամբ ոչ կարէին հաստատել զխորհուրդ իւրեանց: Յետոյ Ֆրանցուսքի ( Ֆռանկաց ) թագաւորն զիւր դեսպանն առաքեաց եպիսկոպոս մի, այսինքն է ելշի՝ ի ժողովս նոցա, եւ նա եկեալ հնարիւք եւ մեծաւ ճարտարութեամբ եւ իմաստ ( ուն ) բանիւք հաւանեցոյց զամենեսեան եւ հաճեցոյց, զի զթագաւորն իւր ընդունիցեն ի թագաւորութիւն, զոր եւ եղեւ իսկ, ամենեցուն հաճոյ թվեցաւ, մեծի եւ փոքու, զի Ֆրանցուսքին թագաւորեսցէ ի վերայ նոցա: Զոր եւ իսկոյն առաքեցին ( ի ) մեծամեծ իշխանաց եւ արքունի խորհրդով առ նա, զի եկեալ թագաւորեսցէ ի վերայ նոցա, ուր ( որ ) եւ կամակից եղեւ նոցա եւ հաւանեցաւ թագաւորել նոցա այսմ աշխարհի, որ կոչի Նէմիչնոց, այսինքն է Բօլսքայ ( Լեհաստան ): Ուր եւ առաքեցին նմա զթագաւորական զտօմարն եւ զհրամանսն թագաւորական եւ զիշխանութիւնս ի վերայ ամենայնի, ըստ օրինի սահմանաց եւ կարգաց նոցա, նա եւ զերդումն եւ զուխտն իւրեանց, զի որպէս նախնոյն թագաւորաց կարգաւ եւ սահմանաւ վարէին զիւրեանց երկրին թագաւորութիւն եւ զիշխանութիւն, նոյն կարգաւ եւ սահմանաւ եւ սա թագաւորեսցէ եւ տիրեսցէ ի վերայ նոցա եւ ամենայն երկրի նոցա: Ըստ նմին օրինակի եւ թագաւորն նոցա ուխտադիր եւ դաշնադիր եղեւ նոցա, եւ երդուաւ նոցա, զի որպէս նախ քան զինքն թագաւորք իշխեցին եւ տիրեցին ի վերայ նոցա եւ ի վերայ աշխարհի նոցա, նայն օրինակաւ եւ կարգաւ եւ ինքն տիրեսցէ, եւ ըստ հասարակաց կարգօք հովուեսցէ եւ տիրեսցէ ի վերայ նոցա, եւ ոչ մի ինչ փոխեսցէ եւ նորաձեւ սահմանս կարգիցէ, այլ ըստ հնոյն եւ առաջնոյն սահմանաւ վարեսցէ զնոսա:

1573. Եւ էր թիւ Հայոց ՌԻԳ ( ՌԻԲ ) յորժամ նստաւ ի թագաւորութիւն, եւ փետրուար ամսոյ ԻԲ աւուրն բուն բարեկենդանին կիրակին հաստատեցաւ ի վերայ աթոռոյ թագաւորութեան իւրոյ, եւ է 25 ամաց երիտասարդ գոլով, բայց անձամբ է վայելուչ եւ հասակաւն կատարեալ, եւ իմաստութեամբն զարդարեալ եւ հետեւեալ: Եւ կոչի անուն նորա Հեներիքուս թագաւոր, զոր Տէր Աստուած թագաւորն թագաւորաց փրկիչ ամենայն աշխարհաց՝ փրկեսցէ զինքն ամենայն փորձանաց հագեկան եւ մարմնական, եւ շնորհեսցէ նմա բազում ամովք թագաւորել, եւ տացէ նմա սիրտ սուրբ եւ հոգի ուղիղ, նորոգեսցէ ի նմա եւ բեւեռեսցէ զերկիւղ իւր սուրբ ի սրտի իւրոյ, միշտ խորհելզբարին եւ զհաճոյսն ըստ Աստուծոյ կամաց, զի խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ վարեսցէ զկեանս իւր, զի եւ մեզ ընդ նմա լիցի խաղաղութիւն, եւ հանդարտութեամբ ի թշնամեաց պատերազմէ եւ յորոգայթից թշնամոյն, ամէն: Նա եւ տացէ նմա թագաւորն անմահ Քրիստոս Աստուած զիւր ամենակարող եւ յաղթող զզօրութիւն եւ զքաջութիւն, յաղթող լինել ի պատերազմի, վանել զթշնամիսն իւր եւ խոնարհեցուցանել ի ներքոյ ոտից իւրոց, որպէս երբեմն թագաւորն սուրբն Դաւիթ՝ զանօրէն զմսաբլուրն զԳողիաթ: Եւ ամենազօրն Աստուած միշտ հովանի լիցի ի վերայ նորա, եւ իւր հզօր ձեռամբ եւ բարձր բազկաւ վերակացու եղիցի նմա զամենայն աւուրս կենաց իւրոց, ամէն: Եւ զհանգուցեալն զքրիստոսասէր թագաւորն մեր Զիկմունդ Ակուստուս՝ դասեսցէ ընդ բարեպաշտ թագաւորսն, եւ հանգուսցէ ընդ արդարսն յանանց փառսն եւ յերկնից թագաւորութիւն, տացէ նմա վայելել եւ ժառանգել, Քրիստոս անմահ թագաւորն թագաւորաց, զոր նմա փառք եւ գոհութիւն ի յամենայնէ, այժմ եւ յաւէտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Եւ իւր ի թագաւորութեան նորա ամք 25, եւ յորժամ վաղճանեցաւ՝ էր ամաց 52: Հայր մեր որ յերկինս:

1574. Թվ. ՌԻԳ. Մարտի ամսոյ Ի, Աղուհացիցն: Եղաւ այսպիսի բան, զի Օլախաց երկիրն նոր ուրիշ պարոն կու բերէին միւս պարոնի վերայ, եւ երբ լսեց այս Օլախաց պարոնն՝ որ կոչէր Իւոն վոյվոտայ, իսկոյն պատրաստելով զզօրս իւր գնաց ընդդէմ իւր թշնամոյն, եւ եհաս ի Մինդանին երկիրն, եւ եգիտ զինքն անպատրաստ, զի նստել էին ճաշոյ ուտելոյն, եւ եհաս ի վերայ նոցա եւ կոտորեց, եւ փախեան ի Պրայիլն, եւ փախուեցան ի բերդն այս նոր պարոն: Եւ այս հին պարոն Իւոն կատղեցաւ եւ բարկութեամբ բորբոքեցաւ եւ եկն ի Պրայիլն, եւ զքաղաքն զամենայն հրով այրեց եւ թալանեց, եւ զքաղաքացիսն՝ զոմն ի սուր մաշեց, զոմն ի Տունան ( Դանուբ գետ ) ընկղմեց անողորմ, մինչեւ բուն երեխայքն, եւ զամենայն բարութիւն երկրին եւ քաղքին աւար առնելով՝ դարձաւ ի տեղի իւր: Յետոյ այդ գաւառին Թուրքերն ժողովեցան եւ պատերազմեցան ի հետ նորա, եւ զնոսա կոտորեցին 2000 անձն: Յետոյ զբանն խոնտիքարին ազդեցին, եթէ Պողտանի պարոնն քեզ խային ( թշնամի ) դարձաւ, եւ ուրացաւ զքեզ եւ գլուխ քաշեց, եւ այսչափ չարիք գործեց եւ վնաս: Եւ խոնդիքարն իբրեւ զկատաղի գազան մեծաւ ցասմամբ եւ սրտմտութեամբ հրամայեց սանճախներաց եւ Դադրի խանին, զի գայցեն ի վերայ Օլախի պարոնին, եւ զերկիրն զամենայն ջնջեսցեն անողորմ: Եւ զամենայն Դադրի խանն իւր գլխով եւ եօթն որդովն եւ շատ հեծելովն եւ թուրքի սանճախներն ի մի վայր ժողովելով, մտին յերկիրն, եւ զամենայն երկիրն հրձիգ արարին, եւ ի սուր մաշեցան, եւ գերի տարան, եւ աւար առին զամենայն մարդիք եւ զանասուն, եւ ոչ թողին բնաւ ինչ, բայց միայն Սեչովն ազատեցաւ եւ Սերաթն, այլ ամենայն ինչ մատնեցաւ ի ձեռս անօրինաց, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց: Եւ զինքն զԻւոն պարոնն կենդանի կալան եւ սպանին չարաչար: Յետոյ դարձեալ զնոյն պարոն բերեալ նստուցին ի երկիրն, զոր յառաջագոյն էին բերեալ ի վերայ այս Իւոնին: Այսքան է առ այս:

1574. Թվ. ՌԻԳ. Յունիս ամսոյ ԺԸ, օրն վեցշաբթի ( ուրբաթ ): Թագաւորն Ենրիքուս ելաւ գիշերով ի Քրաքովին բերդէն, որ է թախթն իւր, եւ փախաւ յերկիրն իւր ի Ֆրանցիա, ուր թագաւորութիւն էր իւր, եւ զայա ոչ ոք չգիտաց իւր բոլոր իշխանաց, միայն երեք արամբ ելաւ ի բերդէն, յետոյ գիտացին թէ թագաւորն գնաց ի բերդէն, եւ իսկոյն ընթացեալ այսր եւ անդր՝ ոչ ուրեք գտան: Եւ ոմն իշխան Վոյնիցքիյ ընթացաւ յետ նորա եւ եհաս նմա ի Հրանիցան, երկու միլ, եւ եկն անկաւ առաջի թագաւորին ի վերայ ճանապարհի, եւ թագաւորն զտեղի էառ եւ եկաց. եւ այս իշխանին ասաց՝ զի կացցէ ի վերայ ոտից իւրոց, եւ ասաց նմա, Զի՞ ես եկեալ, զի՞նչ կամիս: Եւ այս իշխանն ասաց, եթէ, Թագաւոր, ողջ լեր, դարձիր վասն ԱՍտուծոյ, քանզի թէ չդառնաս՝ իմ գլխոյ կորուստ առնես: Եւ թագաւորն պատասխանի տուեալ նմա, եթէ, Դարձիր գնա ի բանդ, որ թէ դու միայն եկեալ ոս, թէպէտ ամենայն Բոլցքայ եւ ամենայն իշխանք գային եւ զիս կտրատէին յօդ յօդ՝ չիկայ հնար ինձ դառնալոյ, վասն զի պարտ է ինձ գնալ եւ տեսանել զմայրն իմ եւ զհայրենի ժառանգութեան աթոռն իմ, զի ահա զեղբայրն իմ մեռուցին մահադեղ արբուցանելով, եւ ամյր իմ միայն գլխով է, եւ ոչ ոք չունի իւր ձեռնտու կամ օգնական, եւ միւս կրսեր եղբայրս կատարելութիւն ոչ ունի, եւ իշխանք եւ մեծամեծք ընդդիմակցութեամբ հակառակին, եւ ոչ կամին հնազանդել, երկնչիմ, գուցէ զերկիրս չիտան տուր թշնամեացն, վասն որոյ անպատճառ պիտի երթամ, եւ մինչեւ չորս ամիս այլուի կու գամ առձեզ, որ թողից զձեզ ի մէջ տարակուսութեան եւ անիշխանութեան: բայց զամենայն ինչ գրով թողել եմ ի սենեակս իմ՝ խալու ( կապերտ ?) յետեւ, ի անդ կու գտնուք եւ կու իմանայք զամենայն որպիսութիւն եւ զպատճառն գնալոյ իմոյ ի ձէնջ: Զայս ասելով ուղի անկեալ գնաց ի ճանապարհն իւր: Եւ զամենայն ինչ զոր բերել էր ի հետ իւր ի Ֆրանցիայէն, զայդ ամենայն յառաջագոյն հանել էր ի բերդէն եւ ուղարկել էր, անտես ի մարդկանէ՝ յաշխարհն իւր, եւ երբ եկել են ի սրահն իւր՝ ոչ ինչ գտել են, բայց միայն երկու բարձ գլխոյն: Եւ այս եղեւ վասն անհնազանդութեան իշխանացն եւ մեծամեծացն, զոր այսպիսի բան բնաւ ոչ էր եղել այս աշխարհս: Աստուած զաւարտն ի բարին առնէ, ամէն:

1574. Թվ. ՌԻԳ. Օգոս. Դ. Նեմիչի դատաստանին դատաւորքն զՀայոց դատաստանն անփոյթ առնելով, եւ ոչինչ համարելով զթագաւորական տվեալ զտումարն եւ զհրամանն, եւ կալան զոմն Հայ երիտասարդ եւ գլխատեցին: Պատճառն այս եղեւ, զի այս երիտասարդն Եագուպ անուն՝ որ էր Միխալին թոռն, զոմն առնակին սեղեխ ունելով՝ մտեալ էր առ կինն ի գիշերի, եւ այրն կնոջն կալաւ ի միատեղ, եւ բերեալ ի րաթուշն ( դատաստանարան ), զերկուքն այլ՝ զկինն եւ զերիտասարդն գլխատեցին: Զոր այսպիսի բան բնաւ չէր եղեր, որ զՀայն՝ Նեմիչն դատէր կամ ի մահ դատապարտէր, եւ այս եղեւ վասն անթիւ մեղաց մերոց, մանաւանդ վասն անհոգութեան դատաւորացն:

1574. Թվ. ՌԻԳ. Թուրքի խոնտիքարն սուլտան Սէլիմ մեռաւ, ինն ամ թագաւորութիւն վայելեց, եւ փոխանակ նորա նստաւ որդին իւր սուլտան Մուրատն:

1574. Թվ. ՌԻԳ. Տէր Գրիգոր եպիսկոպոսն՝ որ էր Վանեցի, առ Աստուած փոխեցաւ ի յԸստամպօլն, զոր խռովեցաւ վերայ յԻլովցոց, եւ գնաց ի այս աշխարհէս, եւ էր եպիսկոպոսութեան նորա ամք 22, զոր եղեւ աթոռակալ այս աշխարհս, ի վերայ Իլովին եւ Կամենիցոյ:

1575. Թվ. ՌԻԴ. Հոկտ. ԺԲ, օրն երեքշաբթի: Կամենից քաղաքն Թաթար եկաւ, եւ շուրջ զքաղաքաւն շրջեցան ամբարիշտքն, եւ զամենայն գեղանսն այրեցին հրով, զՏօլչքան եւ զՆովասելիցան եւ զԳօպոչովն, եւ զՍ. Լուսաւորչին զեկեղեցին Հայոց, եւ այլ շատ գեղանք, զոր եւ իսկոյն եկել էին բերդին ներքեւ եւ շուրջ զլերամբք ասպատակեալք, եւ ի մէջ քաղաքին նետաձիգ լինէին, անահ եւ աներկիւղ շրջելով: Զոր էին հասեալ մինչեւ յԻլովն, եւ հազիւ ազատեցաւ քաղաքն, զի թէ թօբերով չընդդիմանային ընդդէմ նոցա, այլ եւ յԻլովին յետ անցել էին, շուրջ զգաւառաւն զամենայն ինչ հրով այրեցին, յԻլովէն մինչեւ ի Կամենից՝ տեղ ոչ թողին որ չգերեցան, եւ աւարեցին զմարդիք եւ զանասունս, որչափ ինչ կայր՝ զամէն սրբեցին, եւ հանին զերկրի բարութիւնս, այլ եւ մինչեւ ի Լուցքան՝ զԼիդվայի գաւառաւն եւ Վոլնին գաւառաւն եւ Բոտոլեային գաւառաւն, որչափ կարաց եւ ձեռն բաւեց՝ զամենայն ինչ տարաւ, անթիւ եւ անբաւ: Եւ ելեալք գնացին եւ անցին զՏուրլուն, Խոդինէն ի վայր, անվնաս զամենայն գերեալսն եւ զաւարն անցուցանելով այնկոյս գետոյն, այսպէս ելեալ գնացին անօրէնքն անահ եւ անկասկած: Զոր այսպիսի համարձակութիւն անբարշտաց ոչ էլ լեալ՝ որչափ Կամենից քաղաքն կանգնեցեալ կայր, զոր եւ ի մէջ քաղաքին շիւարեցան եւ տարակուսեցա, ամենեցուն ձեռքն լքան, եւ ամենայն անձն մարդոյ դողացան, եւ ոչ ոք իշխանաց կամ մեծամեծաց հնարք եւ ճարտարութիւն եւ կամ փոքր ի շատէ քաջութիւն ոչ ցուցին, եւ ոչ բնաւ ի անօրինաց կալան կամ սպանին, որպէս յերեկն եւ եռանդն կային այնպիսի ոմանք արք պատերազմողք եւ քաջասիրտք: Բայց ոչ է պարտ հիանալ, զի ամենայն Տէրն եբարձ ի սոցանէ զամենայն որպիսութիւն, ըստ մարգարէութեան Եսայեայ, զոր կու հրամանէ ի բերանոյ Աստուծոյ այսպէս. եթէ, «Եբարձ յԻսրայէլէ զգլուխն եւ զվերջն, զմեծն եւ զփոքրն ի միում աւուր, այսուհետեւ ժողովուրդն ի գերութիւն վարեցաւ վասն ոչ ճանաչելոյ զՏէր. եւ բազում եղեն սիակունք նոցա վասն սովոյ հացի եւ ծարաւոյ ջրոյ: Եւ ի վերայ այսր ամենայն ժողովուրդն ոչ դարձաւ, եւ զՏէր զօրութեան ոչ խնդրեցին, մինչեւ վիրաւորեցաւ. ծասն այնորիկ ի վերայ երիտասարդաց նոցա ոչ եղիցի ուրախ Աստուած, եւ այրեաց եւ որբոց նոցա մի՛ ողորմեսցի, զի չարք են եւ անօրէնք. եւ ամենայն բերան խօսի զանիրաւութիւն», եւ այլն ընտ կարգի: Ուր եւ այժմ մարգարէութիւնս կատարեցաւ ի վերայ այսմ երկրի իշխանացս. զի ոչ ունին միաբանութիւն ի միջի իւրեանց, եւ ոչ պատիւ եւ ոչ հնազանդութիւն, եւ ոչ սէրն Աստուծոյ իւրեանց սրտի. վասն որոյ Տէր զօրութեանց կամի եղծանել զերկիրն նոցա, եւ զինքեանս ջնջել ի մեծութենէ եւ ամբարտաւանութենէ բարձր իշխանութենէ, վասն ծովացեալ մեղաց մերոյ: Զոր Տէր Աստուած տացէ նոցա հոգի զգաստութեան եւ զօրութեան եւ իմաստութեան, զի մի՛ առնիցեն անփոյթ զայսպիսի տեսութիւն եւ զգուշակումն, անհաւատից եւ ամբարշտաց, զոր ոչ էր եղեալ երբէք նախ քան զայս այսպիսի ինչ՝ զոր այժմ եղեւ:

1576. Թվ. ՌԻԵ. Հանգեաւ առ Աստուած Կամենից քաղաքիս Ֆռանգի եպիսկոպոսն Գժօնծ Տեւուշ Սեցենովսքիյ. 13 ամ կալաւ զաթոռ եպիսկոպոսութեան այս վիճակիս. զոր Տէր Աստուած ողորմի հոգուն, եւ էր հեզ եւ խոնարհ ոմն եւ պարզամիտ եւ երախտաւոր առ Հայոց ազգիս, միշտ ընդունելով զնոսա, ի սեղանս միշտ հացակից առնելով, եւ մեծարելով քան զչափն աւելի զեպիսկոպոսն մեր եւ զքահանայսն: Թողցէ նմա Տէր զմեղս՝ զկամայն եւ զակամայ, ամէն:

1577. Հայոց Թվ. ՌԻԵ. Մայիս ամսոյ Ա, օրն երեքշաբթի: Ի յայսմ ամի ի Լեհից աշխարհս նոր թագաւոր նստաւ, որոյ անուն կոչի Պաթօրիյ Ըշտեֆան, որպէս առաջագոյն գրեալ կայ ի այսմ թխտիս՝ զպատմութիւն թագաւորացն, ողորմած հոգոյ Զիկմունտ Ակուստոսի եւ զվախճանն նմին, եւ յետ նորա միւս թագաւորին Ֆրանցուսքիյ աշխարհէն, զոր էին բերեալ, անուն նորա Եէնիրիքուս. զոր վասն անհնազանդութեան իշխանացն այսմ երկրի՝ ելաւ, եւ փախստական գիշերով գնաց յաշխարհն իւր, եւ այլ ոչ դարձաւ, յաղագս անկարգ եւ անսահման գնացից սոցայ: Եւ յետ երկուց ամաց բազում անկամ ժողովեցան եւ քննութեամբ ընտրեցին իւրեանց երկրի վերայ զայս վերոյգրեալ թագաւորն, եւ բերեալ նստուցին ի յաթոռ թագաւորութեան ի քաղաքն թագաւորանիստ ի Քրաքովն, եւ մայիսի առաջին օրն երեքշաբթի օծեցին, եւ թագաւորեալ պսակեցին ըստ օրինի թագաւորութեան: - Եւ հանգուցեալ թագաւորիս Աւկուստոսին քոյր մի կայր ժառանգ աշխարհին այս՝ ի բնական հայրենեաց իւրոց, զնա ետուն նմա այս թագաւորիս ի կնութիւն, եւ զհարսանիքն այլ պատրաստեցին եւ կատարեցին: Բայց այս թագաւորս զոր առաջ ասացաք՝ ոչ էր ի թագաւորական զարմէն, եւ ոչ ինքն էր օծեալ թագաւորին որդի, այլ էր ի արքունի իշխանացն, այսինքն զինուոր, որ է վասն քաջութեան եւ հմտութեան պատերազմաց՝ զոր ցուցեալ ( էր ) ի Մաճրաց երկիրն, եւ համբաւ եւ լուր նորա հասեալ էր բազում աշխարհն, առաքեցին առ նա պատգամաւորս եւ նուիրակս եւ զխոստումն իւրեանց, մինչ հաւանեցուցանելով զնա բերին ի Մաճրաց երկրէն Պողտանայ երկրովն, եւ տարեալ նստուցին ըստ առաջ ասացելոցն՝ ի թագաւորութիւն: Զոր ամենազօրն երկնաւոր թագաւորն թագաւորաց՝ տացէ նմա սիրտ սուրբ եւ զհոգի ուղիղ նորոգեսցէ ի նմա, եւ տացէ նմա միշտ խորհել զկամս Աստուծոյ եւ գնալ ի պատուրիակս նորա, եւ առնել զհաճոյսն Աստուծոյ, ըստ բարեպաշտ թագաւորաց, եւ ուղղափառութեամբ վարեսցէ զկեանս իւր, զի մի՛ խոտորեսցի երբէք ի պատուիրանաց Աստուծոյ աջ կամ ահեակ, այլ միշտ բեւեռեալ ունիցի զերկիւղն եւ զսէրն Աստուծոյ ի սրտի իւրում, եւ ամենազօր թագաւորն անմահ տացէ նմա հոգի իմաստութեան եւ գիտութեան, հոգի երկիւղի աստուածպաշտութեան, հոգի հանճարոյ եւ զօրութեան, զի վարեսցէ զաշխարհս զայս խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ, ի չար պատերազմաց թշմանեաց անօրինաց, եւ զսուրն իւր եւ վերայ թշնամեացն միշտ մխեցուսցէ կայծակամբ կաղնոյ, ամէն: -Եւ մեք թշուառացեալքս ազգս Հայոց՝ զոր կամք զրկեալ ի թագաւորութենէ գահոյից եւ ի պերճութենէ իշխանացն, եւ մնացեալ կամք իբրեւ ճնճղուկ մի ի տանիս եւ իբրեւ բու աւերակի, եւ տարագիր եղեալ պանդխտեալ եւ նժդեհեալ կամք ի այսմ օտար աշխարհս եւ օտար ջուրս եւ ի հողս, յաղագս օրինազանց եւ անկարգ գնացից մերոց, վասն որոյ աղաչեսցուք զմարդասէրն Աստուած եւ խնդրեսցուք զողորմութիւն նորա, զի տացէ այս թագաւորիս սիրտ մարմնեղէն եւ հոգի արդարութեան, զի միշտ քաղցր աշօք հայեսցէ ի վերայ ողորմելի եւ անտիրացեալ ազգիս մերոյ, զի խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ վարեսցուք զկեանս մեր ամենայն աստուածապաշտութեամբ, զի այս է հաճոյ եւ ընդունելի առաջի Աստուծոյ փրկչին մերոյ, որ կամի զի ամենայն մարդ կեցցէ, եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցէ: Զոր նմա փառք եւ գոհութիւն ի յամենայն առ եւ ի տուր շնչոյ, այժմ (եւ) յաւիտեանս, ամէն:

1577. Թվ. ՌԻԵ. Այս թագաւորիս հրամանաւն եկին երկու իշխանքն՝ որ կոչի Ռեվիզօրներն (քննիչք), եւ երկու օր կացին ի Կամենիցս, եւ գնացին:

1577-8. Հայոց թվ. ՌԻԶ. Ի այս ամին Օլախաց երկիրն նոր պարոն մտաւ, Բոդիովա Իւոն անուն նորա, վասն զի հին պարոն Բեդրա լցեր էր զերկիրն հոռոմ ազգաւ եւ թուրք ազգաւ, եւ երկրցիք խիստ մեծ նեղութեան մէջ էին հոռմին եւ թուրքին ձեռն, որպէս երբեմն Իսրայելացիքն առ Փարաւոնի յԵգիպտոսն, վասն այն պատճառի ատեցին զինքն, եւ չկամեցան զնա ի պարոնութիւն: Եւ այս բոդքովա Իւոնն երբեմն լեալ էր ի երկիրն, եւ յետոյ ելեալ է յերկրէն գնացեալ էր ի Մաճարք, եւ յետոյ եկեալ Իլախաց երկիրս այս, ժամանակաւ ժամանակաւ կացեալ էր եւ առ մեծամեծս, եւ երկրի պարոնայք գաղտաբար սմա թղթեր առաքելով իւրեանց ձեռնագրով եւ մոհրովն, կոչէին զինքն ի պարոնութիւն, եւ նա նոքա զորդութեան վերայ ելեալ եւ ժողովեց զԽազախներն 400, եւ ընդ նոցա եմուտ ի երկիրն Օլախաց, եւ եկաւ ուղղորդ ի յԱսն (Եաշ) ուր պարոնանիստ քաղաք է, եւ զմիւսն հին պարոն փախստական արարեալ է երկրէն, ինքն նստաւ փոխանակ նորա ի պարոնութիւն: Յետոյ դարձեալ այդ հին պարոն՝ որ է Բեդչա, ժողովեց զԹուրքն եւ զՄինդանն, եւ դարձեալ եկաւ ի այս բոդքովային վրայ, եւ զինքն եհան ի պարոնանիստ ապարանիցն ի յԱսն, եւ արար փախստական, եւ ինքն դարձեալ նստաւ ի պարոնութիւն: Եւ զայս Բոդքովանն հրամանաւ թագաւորին մերոյ Ստեփանոսին՝ կամեցաւ վոյվոտան զրկել ի թագաւորն՝ կապանօք, եւ աղաչեաց զվոյվոտան որ թոյլ տայ նմա, զի ինքն իւր կամաւ երթայցէ առ թագաւորն, եւ նա եթող զնա զի երթիցէ: Եւ իբրեւ գնաց առ թագաւորն՝ ի նոյն ժամն զինքն կապել ետ երկաթի կապանօք, եւ առ իւր պահել, եւ յետ փոքր ժամանակի հրամայեաց գլխատել ի Լովն: - Յետոյ դարձեալ յետ երկուց շաբաթուցն՝ այլ ուրիշ պարոն մտաւ ի յերկիրն՝ Խազախներովն, զոր ոմանք ասացին, եթէ այս Բոդքովային եղբայրն է, եւ դարձեալ եկն ի պարոնանիստ քաղաքն, եւ զհին պարոն զԲեդրա եհան ի ապարանիցն՝ որ է ամրոցն, եւ ինքն եմուտ եւ նստաւ ի տեղի նորա, եւ փակուեացաւ ի ամրոցին: Եւ ունէր ընդ իւր 1000 Խազախ՝ դըֆանքչիք, եւ թօփեր այլ ուներ ի հետ իւր: Եւ այս պարոն Բեդրն շիւարեցաւ տարակուսեցաւ, թէ զինչ առնիցէ, եւ զատեցաւ ի Եասէն՝ ուր դախդն էր, եւ հեծելովն իւրով հեռագոյն շրջէր, մինչ դարձեալ ետ բերել զԹուրքերն, եւ ընդ նոսա սկսաւ կռիւ առնել ի հետ այս նոր պարոնին, եւ որչափ մարտնչէին եւ կռուէին՝ այդչափ կոտորէր զնոսա այդ նոր պարոնն, եւ բազում Թուրքն կոտորեց եւ զՕլախցիքն այլ ընդ նոսա: Եւ այս ընդերկարեցաւ մինչեւ երկու ամիս, եւ հանապազ պատերազմէին, եւ միշտ զաղթուէին եւ կոտորէինայս հին պարոնին մարդիքն: Բայց վասն այս պատճառի մեծ նեղութիւն եւ հալածումն եհաս այդ երկրի բնակչաց ամենայն ազգի, եթէ Հայոց եւ եթէ Օլախի, զոր զքաղաքս նոցա այրեց զԱսն, եւ զամենայն ինչսն զոր ունէին՝ թալանեցին եւ աւարեցին, եւ զինքեանսն լաւ ի պատուաւոր մարդկանէ սպանանէին: Բայց այս ամենայն եղեւ վասն ծովացեալ մեղաց մորոց, զոր Աստուած ողորմի ամենայն աշխարհի, եւ բառնայ զայսպիսի պատուհասն ի յամենայն երկրէ եւ ի սահմանացբ, նա եւ ի մերում քաղաքէ եւ ի սահմանաց մերոց, ազատէ ի ձեռաց անօրինաց՝ խստաց եւ ապստամբողաց, եւ զամենայն թշնամեաց զկարողութիւն եւ զզօրութիւն խափանէ, եւ կործանէ զնոսա մինչ ի սպառ: Նա եւ մեզ տացէ զգաստութիւն եւ արթնութիւն, զի լիցուք ըստ պատուիրանի նորա, եւ գտցուք զթողութիւն մողաց մերոց, եւ միշտ բեւեռեսցուք զսէրն եւ զերկիւղն Աստուծոյ ի սիրտս մեր, գնալ յամենայն օրէնս անարատութեամբ եւ արդարութեամբ եւ ամենայն աստուածպաշտութեամբ, զի այն է հաճոյ եւ ընդունելի առաջի Աստուծոյ: որ կամի զի ամենայն մարդ կեցցէ եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցէ: Զոր նմա փառք եւ գոհութիւն ի յամենայնէ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

1577. Հայոց թվ. ՌԻԶ. Եկաւ Էջմիածնի Տէր Թադէոս կաթողիկոսն՝ ի Կամենիցս, ընդ նմա երկու եպիսկոպոսք, մինն Տէր Յոհանէս, եւ միւսն Տէր Փիլիպոս, եւ աբեղայ մի, որոյ անուն Վարպետ կոչէին, որ է Տէր Աւետիս:

1578. Հայոց թվ. ՌԻԷ. Աղուհացիցն: Թաթարն եկաւ եւ շատ վնաս արաւ այս երկրիս, եւ անհամար գերի տարաւ զմարդիքն եւ շատ սահմանացն զքաղաքն եւ զգեղսն այրեց եւ թալանեց, մանաւանդ բազում արս եւ զկանայսն եւ զտղայս ի սուր մաշեց, վասն զի ցրտային էր եւ ձմեռնային էր ժամանակս, եւ ձիւն սաստիկ կայր, որ ոչ կարացին փախչել ազատել, եւ զՕսդրօհն (Ostrog ի Վոլինիա) քաղաքն այրեց բովանդակ, եւ զամենայն բարութիւնս էառ, զոր զբերդն այլ հազիւ կարացին ազատել: Այլ ապա ամենայն եղեւ վասն թուլասրտութեան եւ անհոգութեան թագաւորիս իշխանացն ամենայն, զոր Տէր Աստուած զաւարտն ի բարին առնէ, եւ զմեզ ազատէ ի ձեռաց անօրինաց եւ անհաւատից, եւ մեր բազում յանցանաց թողութիւն շնորհեսցէ:

1578. Հայոց թվ. ՌԻԷ. Ի Կամենից քաղաք նոր եպիսկոպոս նստաւ, անուն Գժենց Մարցին Օբաթ Մոկիլսքիյ:

1578-9. Թվ. ՌԻԷ. Ի կամենիցս Հայտուքներն եկին ի Մաճարք, որք էին թագաւորին Ստեփանոսին շրջակայ եւ բոլորովի զօրականք, եւ էին թվով 800, ընդ հեծեալս եւ ընդ հետեւակս, եւ կացին ի քաղաքս երկու շաբաթ, դարձեալ գնացին առ թագաւորն:

1579. Թվ. ՌԻԸ, մարտի ԺԵ: Մեծ գետյարոյց եղեւ ի Կամենիցս, եւ բազում նեղութիւն եւ պակասութիւն հասոյց քաղաքիս, զխապապսն կոտորելով, եւ զայլ շինութիւնս աւերելով, զմարդիկն ընկղմելով: Զոր վասն այսմ ամենայնի փառք Աստուծոյ:

1579. Թվ. ՌԻԸ. Հոկտ. ԺԸ. Թագաւորն Ստեփանոս մեծ եւ բազում զօրօքն գնաց ի Մոսքովի երկիրն, պատերազմել ընդ Մոսքովի քնազին, եւ աստուածային կարողութեամբ զԲոլոցքան էառ, զոր այս Բոլոցքան մեծ եւ անչափելի քղաք կու անուանի, զոր Մոսկովցիքն առել էին ի այս թագաւորէս, եւ էր ի յայն ժամանակէն մինչեւ ցայժմ 17 ամ: Եւ վասն այս պատճառի քաղաքիս իշխանն որ կոչի Բերդի սդարոստան, մեծ ուրախութիւն եւ ցնծութիւն կատարեցին քաղաքս մեծամեծք եւ դատաւորք, եւ զՀայ ազհն մեծարեցին, եւ հայցեցին զի ընդ նոսին կատարեսցին զայս ուրախութիւնս, զոր եւ քահանայք եւ միաբան ժողովուրդք մեծաւ խնդութեամբ զգեստաւորելով, խաչիւ եւ աւետարանաւ շրջեցան զբոլոր քաղաքն եւ զեկեղեցիք նոցա: Բայց Ըռուզ ազգն չմիաբանեցան, եւ ոչ կամեցան զայս ուրախութիւնս կատարել, վասն նախանձու սրտից իւրեանց, զոր ի սկզբանէ թշնամիք են թագաւորիս եւ ամենայն քրիտոնէից ազգին, զոր հատուսցէ Տէր ըստ սրտից նոցա:

1579. Թվ. ՌԻԸ. եւ օգոստոսի ԻԲ. Բազում եւ անթիւ մարախ եկաւ, վասն ծովացեալ մեղաց իմոց:

1581-2. Թվ. ՌԼ. Շինեցաւ պլանքաներն, Ըռզի խապախն:

1581-2. Թվ. ՌԼ. Տէր Օքսենդն ծեր քահանայ առ Աստուած փոխեցաւ, զոր Աստուած արժանի առնի ընդ սուրբ քահանայիցն դասս, եւ էր 90 ամաց, եւ 58 ամ քահանայութեան արաւ ի Ս. Նիկոլայ եկեղեցի:

1582. Թվ. ՌԼԱ. Մարտի ԺԵ, օրն երկուշաբթի: Ի Կամենից քաղաքն մեծ ուրախութիւն կատարեցին, այսինքն է որ կոչի Լեկտամուս (լատին. letamus, ուրախ լիցուք), վասն զի թագաւորն մեր Ստեփանոս՝ Աստուծոյ կարող զօրութեամբ հնազանդեցոյց զՄոսկովի քնազն, որ եւ զամենայն աշխարհն Մոսկովի հրկիզ արար եւ ջնջեաց, եւ բազում բերդ էառ ի Մոսքովէն: Յետոյ ոչինչ չկարաց առնել Մոսքովի գնեազն, այլ հրեշտակութիւն առաքելով զմեծ փափան զՀռոմայ, զի հաշտեսցի թագաւորն Ստեփանոս ընդ քնեազին Մոսկովի, եւ մեծ փափն Հռոմայ՝ փոխանակ իւր առաքեաց զմեծ Կարտնալն իւր՝ մեծաւ փարթամութեամբ, զի եկն եւ խաղաղացոյց զերկու թագաւորն, որ հաշտեցան ընդ միմեանս, եւ երդմամբ ուխտիւ հաստատեցին զյաւիտենական խաղաղութիւն յորդեաց որդիս եւ ազգաց յազգս: Եւ որչափ այս թագաւորն Ստեփանոս այս հեծելութեան վերայ խազնա եւ մալ խարճել էր, զայդ ամենայն նմա վճարեց այս Մոսքովի քնեազն, եւ զԻֆլանդն՝ որ է մամըսքադն (վիճակ, գաւառ) Նեմեցին, զամենայն բովանդակն դարձոյց Ստեփանոս թագաւորին, եւ էր թուով 130 բերդ, զայդ ամենայն էառ ընդ իշխանութեամբ թագաւորն Ստեփանոս: Վասն որոյ Քրիստոսի Աստուծոյ մարդասիրին փառք եւ պատիւ յաւիտեանս, ամէն:

1582-3. Թվ. ՌԼԱ. Եանգով պարոն Օլախաց երկրին՝ հպարտացաւ ընդդէմ թագաւորին Ստեփանոսին, եւ զծածուկ թղթերն ուժով էառ ի չավուշին ձեռացէն, եւ եբաց եւ ընթերցաւ, վասն այն պատճառի համար զինքն եհան ի յերկրէն՝ խոնդիքարի հրամանաւն, եւ նա եկն ի Լով քաղաքն, եւ թագաւորն Ստեփանոս զնա գլխատել ետ:

1582-3. Հայոց թվ. ՌԼԱ. Նոյեմբեր ամսոյն, Բեթր Օլախի երկրի պարոն՝ զոր հանել էին ի տէրութենէն զինքն, այս վերագոյն գրեալ Եանգուլ պարոնին պատճառաւ, զոր հայցել էր ի խոնդիքարէն, որ փոխանակ Բեդրի նստցի, այս Եանգուլս, զոր եւ խոնտիքարն յաղագս խնդրելոյ նորա կոչեաց առ ինքն զԲեդրան, եւ նա թողեալ զպարոնութիւնն գնաց առ խոնտիքարն, եւ հրամայեաց տանել զնա ի Հալապն, եւ ապա յուղարկեց զԵանգուլն, որ եկաւ նստաւ Օլախաց երկիրն ի պարոնութիւն: Եւ որպէս վերագոյն կայ գրեալ զԵանգուլին կորուստն, զոր հպարտացաւ ընդդէմ թագաւորին մերոյ Ստեփանոսին, եւ զնորա ծածուկ թագաւորական խորհուրդն կամեցաւ իմանալ ընդդէմ ապիրատութեան նորա զայս հնարք խորհեցաւ, եւ յուղարկեաց առ խոնտիքարն՝ որ զինքն հանէ ի պարոնութենէ, եւ զպարոնութիւնն տայ ի Բեթրան, զոր եւ արար այնպէս, եւ եկաւ նստաւ ի պարոնութիւնն, այս երրորդում անգամ:

1582-3. Հայոց թվ. ՌԼԱ. Մեծ եւ զարմանալի բան եղաւ ի մէջ Լաթինացոց ազգին, զի մեծ Պապն Հռոմայ փոփոխեց զիւրեանց բնական եւ առաքելադիր տօնսն, զոր ունէին կարգեալ երիս սուրբ ժողովոյն հայրապետաց, այսինքն է, Նիկիայն, Կոստանդնուպօլսի եւ Յեփեսոսի Բ ժողովայն, քանզի օրէ յայնմանէ վարէին մինչեւ ցայժմ, եւ ոչ էին խոտորեալ ոչ աջ եւ ոչ յահեակ, զոր այժմ խոտորեցան իւիք պատճառի(!): Ուր ( որ ) եւ հրամայեաց զամենայն տօնս զտէրունական եւ զմարտիրոսական եւ զամենայն Սրբոց՝ փոփոխել, եւ նորաձեւ կարգաւ վարել, որչափ կան Լաթինացոց ազգն, եւ է այսպէս խոտորումն նոցա, հրամայեաց զի զամենայն տօնսն տասն աւուրբ յառաջ տօնեսցեն, զոր յառաջագոյն ըստ հնոյն կարգի տօնէին, զոր եւ նոյն կերպիւ զոր վերագոյն գրեաց՝ սկսան տօնել, զոր եւ բազումք յազգէ նոցա հիանալով զարմանային ( վասն ) նորաձեւ սահմանաց նոցա, բայց բազմաց հաճոյ չթուեցաւ այսպիսի խոտորումն իւրեանց ազգին:

1583. Թվ. ՌԼԲ. Ոմն Մաճար Եանչիյ անուն ժողովեց զԽազախներն իբրեւ 5, 000, եւ նոքօք գնաց եւ զԹուրքի խոնտիքարին զքաղաք զՊենտէրն հրկիզ արար, եւ զբերդն աւերեց, եւ զմարդիքն որչափ գտաւ՝ զամէնն ի սուր քաչեց, եւ զամենայն ապրանքն թալանեց, զոչխար եւ զարջառ եւ զամենայն բարութիւն: Եւ այս քաղաքացիքն որք մնացին ողջ՝ գնացին ի խոնտիքարն՝ լալով եւ կոծելով եւ մեծ պատմեցին նմա զիւրեանց վնասն, եւ խոնտիքարն հրաման արաւ զօրապետին իւրոյ, զի զօրօք իւրովք մտցէ ի այս թագաւորիս աշխարհ: Եւ եկին անցին զՏունան, եւ անդ կացին մինչեւ ժողովեն զամենայն զօրս իւրեանց, բայց յետոյ քննութիւն արարին եւ ծանեան, եթէ թագաւորին գիտութեամբ ոչ էր այս բանս, այլ այն անիծած Մաճրին բանիւ էր այս աւերումս եւ խառնակութիւնս, եւ յետ դարձան գնացին, վասն երդմանն եւ խաղաղութեան՝ զոր ունին իւրեանց մէջ երկու թագաւորքն: Եւ այդ գոռոզ Եանչին հրկիզեալ սատակեցաւ:

1584. Թվ. ՌԼԳ. Թագաւորն Ստեփանոս հրամայեց զի զԽազախներին մաշեսցեն ի սուր սուսերի, վասն Պէնտէրին վնասուց համար, զոր գործեալ էին առանց հրամանաց թագաւորին, զոր պիտէր բազում խռովութիւն լինէր վասն նոցա պատճառի ի մէջ երկուց թագաւորաց, ըստ առաջասացելայն: Եւ թագաւորն հրամայեաց զի կալցեն զնոսա եւ պահեսցեն ի Կամենիցս, եւ ըստ հրամանի թագաւորին կալան 38 այր, եւ այլքն փախեան եւ թաքեան, եւ զորս կալան՝ փակեցին ի մէջ բերդին, մինչ որ թագաւորէն դառնայ չաւուշն, եւ երբ դարձաւ, եւ թագաւորն զիւր հաւատարիմն ուղարկեց ի հետ չաւուշին, ոմն Ցերժքո անուն զոր եկաւ, եւ հրամանաւ թագաւորին հանին ի դաշտն, եւ առաջի չաւուշին գլխատեցին զնոսա, զոր չաւուշն տեսաւ աչօք իւրովք, եւ էին թուով իբրեւ 33, ի մի ժամ գլխատեցին զնոսա: Եւ 26 թօփք զոր բերեալ էին ի Պենտէրէն, հրամանաւ թագաւորին դարձուցին չաւուշին, զոր առեալ տարաւ զնոսա:

1584. Թվ. ՌԼԳ. Թագաւորն Ստեփանոս հրամայեց, զի Զպորովսքին զՍամուէլն գլխատեցին, քանզի Զպորովսքին մեծ իժխանին որդի էրմ որ էր երկրորդ թագաւորին, եւ վասն ապիրատ գործոյն իւրոյ զոր գործեալ էր, այսինքն զոմն մեծ իշխան սպանեալ էր, եւ այլ ընդդէմ թագաւորին հրամանացն կայր, եւ էր անհնազանդ ամենեցուն: Վասն այն պառճառի կալան զնա, եւ ըստ արժանեաց նորա սպանեցին՝ գլխատելով ի Քրաքովն, եւ եղեւ հիացումն մեծ, զի որչափ թագաւորն առ իւր կոչէր պատգամաւ իւրով, ոչ ինչ համարէր եւ նախատէր զթագաւորն, եւ յորժամ կամեցաւ Աստուած զչարիսն իւր հատուցանել նմա, յիմարեցոյց զնա, զոր եւ ոտիւքն տարաւ զգլուխն իւր առ ոտս թագաւորին, եւ այսպէս չարն չարաւ կորեաւ:

1586. Թվ. ՌԼԵ. Կամենից քաղաքիս եպիսկոպոս վաղջանեցաւ Գժօնծ Մարձին Օբաթ-մօկսիլսքիյ, ութ ամ կալաւ զաթոռ եպիսկոպոսութեան, եւ փոխեցաւ առ Աստուած, բայց լաւ եւ բարի ոմն էր, հեզ եւ խաղաղարար եւ բարերար առ ազգս Հայոց, զոր Տէր Աստուած դասակից եւ պսակակից արասցէ ընդ ամենայն սուրբ հայրապետացն, ամէն: Եւ ի նոյն ամին վաղճանեցաւ Սրոջինսքիյ մեծ ոմն իշխան, եւ ի սոցա երկոցունց թաղմանն՝ զմեզ զՀայքն մեծարանօք կոչեցին, զոր եւ գնացաք շուրջառով եւ խաչերով, բայց մեծ հակառակութիւն արարին ընդ մեզ տգէտ եւ ամբարտաւան ազգն Ըռուզ, բայց ամօթալից դարձան իւրեանց սովորական տեղն, որպէս յերեկն եւ յեռանդ ունէին զկարգն եւ զսահմանքն:

1586. Թվ. ՌԼԵ. Տէր Դաւիթ կաթողիկոսն նստաւ, եւ զՏէր Գրիգոր վարդապետն՝ որ էր Անկուրիոյ քաղաքին աթոռակալ, այս Ֆռանգաց աշխարհս նուիրակ ուղարկեց, որ եւ եկաւ ի Կամենիցս, եւ նուիրկցեց, եւ զժողովուրդն հաւանեցոյց քարողիւ եւ աստուածային բանիւ, վասն որոյ մեծաւ պատուով ընդունեցին եւ մեծարեցին, եւ բազում սիրով զինքն ուղաւորեցին ի ճանապարհն իւր:

1586. ՌԼԵ. Ոմն մեծ իշխան որ էր թագաւորին քանձլեր, այսինքն մոհրտար ( կնքապահ ), եւ շինեաց իւր անուան վերայ քաղաք մի, եւ եդ զանուն քաղաքին Զամոյսց, քանզի եւ ինքն այս իշխան Զամոյսքիյ կոչէր, եւ անդ կոչեաց զՀայ ազգն, ով ոք կամիցի երթալ եւ բնակել ի անդ, եւ էր հեռագոյն ի Լովէն իբրեւ 15 մղոնաւ, զոր եւ գնացին փոքր ի շատէ, նոքա որ էին եկք եւ օտարք Հայոց տանէն, եւ մեծ երախտիք արար նոցա, շնորհելով ամենեցուն ազատութիւն եւ բնակութիւն, այսինքն տունս եւ տեղս: Այլ եւ եկեղեցի ետ շինել գեղեցիկ եւ վայելուչ Հայ ազգին անուան վրայ, զի հաստատեսցին անդ յազգաց յազգս եւ որդեց որդիս: Այսքան առ այս, եւ Աստուծոյ մարդասիրին փառք յաւիտեան, ամէն:

1586. Թվ. ՌԼԵ. Դեկտ. ԺԵ օրն. Հրամանաւն ամենակալին Աստուծոյ բարեպաշտ թագաւորն մեր Ստեփանոս՝ զոր Պաթօրիյ որջորջիւր, առ Աստուած փոխեցաւ, եւ մեծ սուգ եւ տարակուս եթող Նեմիչի աշխարհիս այս, քանզի էր աստուածապաշտ եւ ուղղափառ Աստուծոյ օրինաց, այլ եւ էր շնորհօքն Աստուծոյ զարդարեալ ամենայն առաքինութեամբ եւ կարողութեամբ, զի էր արդարադատ եւ իրաւարար, հեզ եւ իմաստուն եւ հանճարաշատ, եւ հսկայազօր, քաջասիրտ պատերազմաց եւ հմուտ կռվոյ, զոր քաջութիւն նորա ընդ ամենայն աշխարհն համբաւեալ էր, վասն որոյ ամենայն ոք որք հակառակ կային նմա՝ լքան ձեռքն նոցա, եւ ահ պատեաց, դողումն կալաւ զնոսա զամենեսեան: Զոր եւ փոքր ի շատէ կայ գրեալ ի այսմ թղթիս, թէ որպէս հնազանդեցոյց զՄոսքովի իշխանն, այսինքն զքնազ: Եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք՝ յաղագս այսորիկ, ամէն:

1587. Թվ. ՌԼԶ. Մարտի ԺԲ. Մեծ հրաշք եղաւ, զի ոչ ոք ի մարդկանէ լուեալ էր կամ տեսեալ, եւ այն օրն Լաթինացոց ազգն զիւրեանց խոտորեալ զզատիկն առնէին, եւ արդ երկու օր եւ երկու գիշեր անչափ ձիւն իջաւ հողմախառն, որ զդրունս ծածկեաց, եւ ոչ ոք ի մարդկանէ կարէր ի տանէ կամ ի զրանէ ի դուրսն ելանել, եւ այս մեծ եւ յայտնի ցասումն էր Աստուծոյ, վասն խոտոր զատիկ առնելոյ նոցա, զոր Աստուած վերջն ի բարին առնէ:

Դարձեալ ի սոյն ամին մեծ գետյարուց եղեւ ի Կամինիցս, զի տասն օր քաղքին դուռն չփակեցին, վասն զի ջուրն խապախի միջով կու ընթանայր, բազում պակասութիւն քաղաքացոց ( եղեւ ), զի չորս շաբաթ առաջ զատիկն առին քան զայլ քրիստոնեայս:

1588. Թվ. ՌԼԷ. Նստաւ ի թագաւորութիւն Զիկմունդ բարեպաշտ թգաւոր մեր, քանզի այս թագաւորն Զիկմունդ որդի էր Շվիցքիյ թագաւորին, եւ էր ինքն դեռ եւս կենդանի գոլով, եւ էր այս երկրին ծեր Զիկմոնդ թագաւորին փեսայն, վասն որոյ կամէին զի այս երկրիս ժառանգութենէ լինէր թագաւոր: Քանզի յորժամ վաղջանեցաւ քաջ եւ յաղթող բարեպաշտ թագաւորն Ստեփանոս՝ աստի կենաց յանանց կեանս, որպէս կայ գրեալ վերագոյն ի մէջ այսմ թխտի, մնաց աշխարհս առանց թագաւորութեան, վասն զի բարեպաշտ թագաւորն Ստեփանոս անորդի մեռաւ, եւ ոչ եթող ժառանգ թագաւորութեան, եւ վասն այս պատճառի՝ երկրի իշխանք տարակուսեցան եւ շիւարեցան, եւ մեծ տարակուս ընկաւ ի միջի նոցա, եւ բազում աղմուկ եւ խռովութիւն եւ արիւնհեղութիւն եղաւ, զի ոմանք իշխանաց եւ բազմութիւն մեծամեծաց եւ աշխարհն ամենայն միախոհք եղեն, եւ զայս Զիկմոնդ թագաւորն կամէին առնուլ ի հօրէ իւրմէ՝ ի թագաւորութիւն, որպէս թէ այս երկրիս զարմէ է: Եւ այլք իշխանաց հակառակէին եւ չկամէին, վասն զի հակառակողքն իւրեանց կողմանէ բերեալ էին զոմն՝ կայսրն Մաքսիմիանոս անուն, եւ զնա կամէին դնել թագաւոր, զոր ունայնախորհքն վրիպեցան ի խորհրդոց իւրեանց, եւ աստուածային կամօքն եւ ընտրութեամբ Հոգոյն Սրբոյ՝ իսկոյն միաբանեցան այս Զիկմոնդ թագաւորիս հօրն, զի զորդին իւր տացէ ի թագաւորութիւն, եւ նա ետ նոցա յօժար կամօքն, եւ բերեալ նստուցին ի թագաւորութեան յաթոռն, ի թագաւորանիստ քաղաքն ի Քրաքովն, եւ յետ սակաւուց օծեցին եւ պսակեցին, ողորմութեամբն Տեառն, եւ հաստատեցին շնորհիւն Աստուծոյ: Եւ այդ միւս կողմ Մաքսիմիանոսին, որք էին թշնամիք այս Զիկմոնդ թագաւորիս, հակառակ կային ճշմարտութեան, եւ զիւրեանց չարութիւնն առնել, եւ ոչ կամեցան հնազանդել այս թագաւորիս Զիկմոնդին, եւ սկսան զչարիսն եւ թշնամութիւն առնել այս թագաւորիս, զերկիրն աւերակ եւ հրձիգ առնելով, եւ բազում պակասութիւն եւ վնաս գործելով այդ երկրին բնակչացն, մինչ զի ձեռն արկանելով եկեղեցեաց, կողոպտելով եւ թալանելով սպասք եւ զանօթք եկեղեցոյ, այլ եւ բազում անմեղ եւ անպարտ արանց հեղլով զարիւն: Իսկ բարեգութ եւ մարդասէր Աստուած՝ իւր ամենակարօղ զօրութեամբ զօրացոյց այս թագաւորիս կողմն, եւ ետուր նոցա քաջութիւն: Զոր գնացեալ մեծ զօրագլուխն որ կոչի Զամոսքիյ, քանցլէր այս թագաւորիս, քաջ եւ յաղթող հմուտ պատերազմի, զօրօքն իւրովք, եւ պատերազմեցան ընդ զօրացն Մաքսիմիանոսի, եւ Աստուծոյ կարողութեամբ իսկոյն յաղթեաց նոցա եւ ի սպառ կոտորեաց զնոսա, եւ զինքն զՄաքսիմիանոս կենդանի ձերբակալ արար, եւ զայնորիկ որք ընդ նմա միաբանեալ էին այս երկրիս իշխանքն, եւ էին ամենայն ոք մեծամեծք եւ առաջակայք, զամենեսեան կենդանի կալաւ, եւ երկաթի կապանօք էած առ ոտս թագաւորի Զիկմոնդին, ամօթալիս երեսօք եւ կորացեալ գլխով: Եւ այս գործն Աստուծոյ սքանչելարարի է, զոր նմա փառք եւ գոհութիւն ամենայնի, որ տայ քաջայաղթութիւն հաւատարիմ ծառայից իւրոց ընդդէմ թշնամեաց իւրոց:

1589. Հայոց թվ. ՌԼԷ. Օգոստոսի. Ի Կամինից քաղաք մեծ մահ եղաւ, եւ բազում հոգիք մեռան, Հայք եւ Ֆռանկ Ըռուզք, զոր ոչ ժամանէին ի հող հասուցանել: Այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, հազար փառք եւ պատիւ անմահ երկնաւոր թագաւորին, յաւիտեանս, ամէն:

1589. Թվ. ՌԼԸ. Օգոստ. ամսոյ. Բազում եւ անթիւ Թաթար եկաւ, եւ բազում պակասութիւն արաւ ի գաւառն Բոտոլիային, եւ եհաս մինչեւ Իլովի սահմանք եւ ի Լուցքային, եւ անթիւ գերի տարաւ, ոչ թէ միայն զռամիկ եւ զիղցք, այլ եւ զիշխանս եւ զմեծամեծս՝ կնաւ իւրեանց, թող թէ զոչխարս եւ զարջառս եւ զանասունս, եւ բազում հրձիգ արարին, զոր եւ զՍդրուսն սպանին զիշխան ոմն, որ էր այր քաջ եւ հզօր պատերազմող, եւ ելինանվնաս եւ գնացին զիւրեանց տեղիս:

1589. Հայոց թվ. ՌԼԸ. Օգոստոսի. Եկաւ ան տաճիկ ազգն, եւ Սնեադին քաղաքս հրկիզ արաւ, եւ բազում վնաս գործեց, եւ անթիւ մալ եւ խազնա տարաւ, զմարդիկ ի սուր մաշեց եւ զայլսն գերի տարաւ, վասն զի եարմարքի ( տօնավաճառ ) ժամ էր: Բայց այս եղեւ ի թուլութենէ եւ անհոգութենէ իշխանաց մերոց:

1590. Թվ. ՌԼԹ. Օգոստոսի. Ի քաղաքս Կամինից նոր պարոն եկաւ, որ կոչի Եան Բօդօցքիյ, եւ զմիւս պարոնն որ կոչի Նիքօլայ Պրիսքիյ՝ կենդանի գոլով՝ եհան բերդէն, եւ փոխանակ նորա ինքն նստաւ:

1590. Հայոց թվ. ՌԼԹ. Մեծ երաշտ եղաւ, որ բնաւ անձրեւ չեկաւ մինչեւ ի բուն ամառն, եւ սերմանիքն եւ բոյսքն չորացան, վասն այն պատճառին մեծ սով եւ թանկութիւն եղաւ, զի ցորենոյ կապիճ տասն մաճրի ( ոսկի ) եղաւ, եւ սուլուն՝ 8 մաճրի, եւ տուկուն՝ 10 մաճրի, եւ կորեկն՝ 8 մաճրի եւ ուվուսն՝ 4 մաճրի, զոր բնաւ տեսեալ չէր եւ ոչ լուեալ: Բայց այս ամենայն եղեւ վասն չարաչար օրինազանցութեանց եւ դառն մեղաց մերոց, զոր Տէր Աստուած աւարտն է բարին փոխէ, ամէն:

Հայոց թվ. ՌԼԹ. Օգոստոսի. Երկիր շարժեցաւ, զոր ընդ ամենայն տեղիս ծանուցեալ եղեւ, բայց անվնաս եղաւ նախախնամութեամբն Աստուծոյ:

1591. Հայոց թվ. ՌԽ. յուլիսի Զ. Մեծ հիանալի եւ զարմանալի մանաւանդ Աստուծոյ սքանչելագործութիւն կատարեցաւ, զի այս սովոյս ժամանակն ի միում աւուր յառաւօտու՝ իննական սօմ Միխնոյ երեսփոխանն սոլու ծախեց, եւ մինչեւ ի ճաշք չորսական սօմ եղաւ ի նոյն օրն: Փառք Աստուծոյ մարդասիրին, ամէն:

1591. Հայոց թվ. ՌԽ. Ծարդավառին պահոցն երկուշաբթի Ծերշքո էլչի ի թագաւորէն գնաց ի խոնդիքարն:

1591-2. Հայոց թվ. ՌԽ. Թագաւորն Զիկմունդ Երրորդ վասն իրիք խռովութեան՝ զոր էր բարկացեալ ան թուրքի խոնտիքարն ի վերայ այս աշխարհի եւ կամէր պառերազմել ընդ այս թագաւորիս, զոր եւ զհաշտելութիւն զոր ունէին ի նախնեաց՝ նա եւ զերդումն կամէր աւերել, բայց թագաւորն մեր Զիկմունդ հաստատուն եկաց ի վերայ իւրոյ երդմանն, եւ առաքեաց առ նա պատգամաւորս, զոմն Ծերշքո անուն եւ Զամոյսքիյ, որ գնացին մեծամեծ պարգեւօք, եւ հազիւ կարացին զիջուցանել զբարկութիւն այդ … եւ հաստատեցին զխաղաղութիւն ըստ առաջնոյն, զոր ունէին ի նախնեաց իւրեանց որդից որդիս յաւիտենական: Բայց ան զգուշացոյց, զի մի՛ զերկիրն իւր Խազախն բնաւ չաւիրէ եւ ոչ վնաս գործէ, բայց եթէ աւերեսցէ եւ վնասեսցէ ինչ՝ դարձեալ խաղաղութիւնն ի խռովութիւն փոխեսցէ եւ աւերեսցի: Այսքան եւ առ այս:

1591-2. Հայոց թվ. ՌԽ. Օլախի պարոն Բեդրան իւր կամաւ եթող զպարոնութիւն, եւ ելաւ յերկրէն եւ գնաց. յայտնի ունելով ընդ իւր զկին եւ զորդիքն եւ զբոլորի մարդիքն որչափ ունէր, զօրականսն՝ զՄաճարք եւ զՕլախք, իբրեւ 3000, նա եւ ստացուածս իւր, զոսկին, զարծաթ, զհանդերձն, զչորքոտանիք, զամենն ընդ իւր հանելով, եւ քանց այս թագաւորի երկրաւ եւ գանց Ալամանաց յերկիր, առ կայսրն քրիստոնէից, եւ անդ եկաց: Զոր ոմանք ասեն, թէ երկու քաղաք գնեալ էր վասն իւր, զի բնակեսցէ անդ, բայց մեր իշխանքն բազում նեղութիւնք յարուցին ի վերայ նորա, ուժգին առնելով եւ յափշտակելով ի ձեռաց նորա զբարիքն իւր, եւ նա անմռունչ հեծութեամբ տալով նոցա, եւ ազատեցաւ ի ձեռաց նոցա, եւ ելաւ գնաց:

1591-2. Թվ. ՌԽ. Դաթարի խանն ինքն եւ եղբայրքն իւր բազում զօրօք գնաց ի վերայ Մոսկովի երկրին, եւ Մոսքովի գնեազն իւր հեծելով պատերազմեցաւ ընդ անօրէնսն եւ կոտորեաց զնոսա մինչեւ ի սպառ, եւ էին թուով իբրեւ 100, 000, եւս բազումս կենդանի կալաւ զմրզաներ, զսուլթաններ եւ այլ բազում ռամիկ մարդիկ, որչափ էին՝ զամենեսեան ի ջուր ընկղմեց, եւ ոչ եթող կենդանի եւ ոչ զոք: Որպէս այս երկրիս իշխանքն՝ զոր ոչ ունին հնարք կամ քաջութիւն կոտորել զնոսա կամ ըմբռնել կենդանի, եւ թէպէտ զոք ըմբռնեն ի յանօրինաց, դարձեալ առ նոսա ընդդէմ սպիտակի (դրամ) փոխելով՝ դարձուցանեն. իսկ նոքա կրկին անգամ գալով՝ զերկիր նոցա հրձիգ առնելով եւ զինքեանս գերելով, զիշխանսն եւ զկանայս եւ զորդիս եւ զամենայն բարութիւն նոցա հանելով յերկրէն, ընդ միոյն հազարապատիկ շահելով, եւ զնոսա ծաղր առնելով:

1592-3. Հայոց թվ. ՌԽԱ. Բարեպաշտ թագաւորնմեր Զիկմունդ ողորմութեամբն Աստուծոյ կարգուեցաւ, եւ եբեր իւր թագուհի ի տանէ կայսերաց, որ կոչի Մաքսիմիլիանոս կայսր. զոր գնացեալ մեծամեծ իշխանք եւ եպիսկոպոսունք, փառօք եւ պատուով եւ մեծաւ փարթամութեամբ բերեալ պսակեցին թագուհի, եւ ի միում հետէ զհարսանիքն, արարին ըստ օրինի թագաւորաց: Բայց ոմանք իշխանացն եւ մեծամեծաց հակառակ կացին, եւ ոչ կամէին ընդունել զայս, ասելով, եթէ ուխտ եւ դաշինս կայր ի միջի մերում, որ այդ տանէն աշխարհս թագուհի չի ածէաք, եւ դու, թագաւոր, զմեզ զամենեսեան արհամարհեցեր եւ անփոյթ արարեր, եւ զքո կամսդ կատարեցեր. այս բանս մեզ ոչ է հաճոյ: Եւ այլ բազում ինչ խօսեցան անկարգ եւ անօգուտ յերեսս թագաւորին:

1592. Թվ. ՌԽԱ. Սդարոսդան Պրիսքիյ առ Աստուած փոխեցաւ, Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1592. Թվ. ՌԽԱ. Ոմն Բեթրա անուն Օլախի պարոն անուանեցաւ, եւ էր որդի Օլէքսանտր պարոնին, եւ բազուն ժամանակ յերկրէ յերկիր շրջեցաւ առ թագաւորօք, զոր յետոյ եկեալ ի Կամինից, եւ նստաւ փոքր մի ժամանակ, եւ նախ քան զնա այլ ուրիշ պարոն նստեալ կայր, Ահարոն անուն, եւ բազում չարիս եւ նեղութիւնս յարոյց ի վերայ Օլախաց երկրի, մինչ որ համբաւն խոնտիքարին, եւ խոնտիքարն հրամանք արաւ՝ զի փութով գնասցէ առ նք, եւ նա գնաց: Եւ մինչ նա դարձաւ, եկին Օլախի մեծամեծք եւ երդուան այս Բեթրային, եւ առեալ տարան զնա եւ նստուցին ի պարոնութիւն, եւ հնազանդեցան նմա, ընդ որս էր եւ աւագն ընդ նմա, եւ փոքր մի ժամանակ նստան ի պարոնութիւն: Եւ ահա այդ Ահարոն պարոն դարձեալ եկն ի պարոնութիւն, հրամանաւ խոնտիքարին, եւ ունէր ընդ իւր զԹուրէի պարոնն՝ որ կոչի Աղայ, զօրովք իւրովք, եւ եկեալ ի Ասն կենդանի ձերբակալ արար զԲեթր պարոնն, եւ զԱւագն՝ որ էր հայ, Մաթէյի որդի, եւ իսկոյն հատին զքիթն, եւ տարաւ ի խոնտիքարն, եւ զաւագն եդին ի բանտն երկաթի կապանօք, եւ նա փախեաւ ի բանտէն եւ եկաւ, եւ փոխանակ նորա կալան զերկու հայ կտրիճ, զԳրիգորն Մարքոյին եւ զՍիմոն Զոխնային, եւ եղին ի խաւարային բանտն:

1593. Թվ. ՌԽԲ. Փետրուարի ամսոյ Ի. Վաղճանեցաւ Տէր Միքայէլ որդիս, եւ իրիցկինն իւր եւ որդին Զատիկն, ի միում ամսեանն, կամօքն Աստուծոյ, զոր նմա փառք եւ գոհութիւն յաղագս ամենայնի այսորիկ, ամէն:

1595. Թվ. ՌԽԳ. Ընդ աւուրսն ընդ այնորիկ՝ որ էր մարտին 8, մեծ գետյարոյց եղեւ ի Կամենից քաղաք, եւ մեծ պակաս արաւ քաղքին, զդրունսն կոտորելով զերկոսին, եւ մեծ պակասութիւն հասոյց ամենայն որպիսութեանց, թէ շինուածոց եւ թէ կալերաց եւ թէ անասնոց եւ ամենայն ընչից: Զոր այս ամենայն եղեւ վասն ծովացեալ մեղած մերոց, զոր վասն ամենայնի այսորիկ փառք եւ գոհութիւն Աստուծոյ, ամէն:

Եւ ի սոյն ամի Խազախներն ժողովեցան մի վայր, զոր ոմանք ասացին եթէ էին իբրեւ 20, 000, եւ մտան պատրաստութեամբ զինուք յերկիրն Օլախաց, եւ բազում վնաս գործեցին ուր եւ հասին, մինչ զՕլախաց պարոն զԱհարոն երկրէն փախուցին, եւ զօրքն կոտորեցին, զայլսն այրեցին, եւ զամենայն ինչ աւարեցին եւ թալանեցին, մինչ զի զՀայոց եկեղեցւոյ զդուռն կոտորեցին, եւ մտան ի ներս, եւ բազում բարութիւն առին, ոսկի, արծաթ, հանդերձ մեծագինս, զոր էին պահեալ զեկեղեցի Հայոց ազգ: Եւ ինքեանք ելին եւ անցան այս կողմ, բազում վնաս արարին Կամինից քաղքին բոլորի գեղուն, անասնոյ, ոչխարի, արջառոյ եւ հացոյ, եւ յետ սակաւ աւուրց դարձեալ անցին Օլախաց երկիր, եւ գնացին եւ հա՛տեցան եւ երդուան միմեանց, եւ միաբանեցան հետ պարոնին, եւ մտան Թուրք աշխարհ վասն պատերազմելոյ ի հետ Տաճկաց: Զոր երկնաւոր Աստուած տացէ նոցա կարողութիւն, եւ զօրացուսցէ զնոսա … զի փոքր մի ժամանակ խաղաղութիւն գտցէ ազգն քրիստոնէից: Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն: Եւ է գլխաւոր սոցա միոյն անուն Լօպօտայ եւ միւոսյն Նալիվայքո:

1595-6. Թվ. ՌԽԴ. Թուրքի խոնտիքարն սուլթան Մուրատ մեռաւ, եւ փոխանակ նորա նստաւ ի թագաւորութիւն որդին իւր սուլթան Մահմատ, 21 ամ թագաւորեաց Մուրատն:

1595-6. Թվ. ՌԽԴ. ԶՕլախի պարոն զՀարոն՝ հանին ի պարոնութենէ, եւ կապանօք տարան ի Մաճարք:

1595. Թվ. ՌԽԴ. Յունիսի Ա. Բարեպաշտ թագաւորին մերոյ Զիկմունդին որդի ծնաւ, եւ մեծ ուրախութիւն եղեւ այս Իլախաց աշխարհն, վասն որոյ մեծ ուրախութիւն եւ անբաւ խնդութիւն կատարեցին:

1595-6. Թվ. ՌԽԴ. Կամենից քաղաքս նոր եպիսկոպոս եկաւ, անուն՝ Գժօնց Բաւէլ Վոլուցքիյ:

1595-6. Թվ. ՌԽԴ. Ի յայսմ ամի Խազախ մտան Թուրքի յաշխարհ, մեծ եւ բազում վնաս գործեցին, զմարդիկն ի սուր մաշեցին, զերկրի բարութիւն՝ զարջար եւ զոչխար եւ զամենայն ինչ աւար առին, եւ էր գլխաւորք նոցա Լօպօտայ եւ Նալիվայքո, զոր յետոյ Նալիվայքո ի Մաճարք փախաւ Խազախներով իւրով:

1595-6. Թվ. ՌԽԴ. Ի յայսմ ամի թագաւորն մեր Զիկմունդ հեծել զրկեց ոչ բազում ինչ՝ այլ իբրեւ հինգ վեց հազար, եւ էր գլխաւոր զօրաց քանցլէր Բան Զամոյսքի, զոր եկեալ մտան ի Օլախաց երկիր, եւ հասին մինչեւ ի Ասն, եւ էր անդ ոմն գոռոզ Րըզվան անուն իշխան երկրին Օլախաց, փոխանակ Հարոն պարոնին, իբրեւ լուաւ զգալուստն քանցլերին եւ զօրաց իւրոց, վաղվաղակի փախստական գնաց ի Մաճարք, եւ քանցլէրն էառ զերկիրն ընդ ձեռամբ իւրով, եւ նստաւ երեք ամիս ի Ցոցորան (գիւղ ի վերայ Բրութ գետոյ), եւ կացոյց զոմն Երեմիայ անուն ի պարոնութիւն երկրին վերայ, ուր եւ նազանդեցան նմա երկիրն ամենայն: Եւ յետ սակաւ աւուրց եկն Թաթրի խանն բազում զօրօք, զոր ոմանք ասէին եթէ 80, 000, հրամանաւ պիղծ եւ անհաւատ? քարին, եւ կամէր պատերազմել ընդ նոսա: Իսկ սոքա, այսինքն է Քանցլէր եւ ամենայն զօրքն իւր զինեցան եւ քաջացան, պատրաստեցան աստուածային օգնականութեամբ, մարտեան ընդ նոսա եւ կոտորեցին զնոսա ոչ բազում ինչ, այլ իբրեւ չորս հինգ հազար: Իբրեւ ետես պիղծ եւ անհաւատ Թաթրի խանն որ յաղթեցաւ, յետո չոգաւ, եւ սկսաւ հրեշտակութիւն առաքել զի հաշտեսցի ընդ նմա, զոր եւ քանցլէրն հաւանեալ՝ հրամայեաց Թաթրի խանին զի եկեսցէ ատռ նա, եւ դէմ յանդիման խօսեսցի ընդ նմա, զոր եկեալ մեծաւ երկիւղիւ եւ դողութեամբէ խաղաղութիւն հաստատեց, եւ երդուաւ, ուխտ եւ դաշինք եդին ընդ միմեանս, զի մի՛ այս Իլախի երկիր սուր չքաշէ եւ ոչ աւիրէ, որպէս յառաջագոյն հանապազ եկեալ աւար առնէին եւ գերի վարէին, հրձիգ առնէին: Յետ այսորիկ դարձաւ եւ գնաց, եւ քանցլէր եկն յաշխարհն իւր: Բայց է՛ այս մեծ եւ զարմանալի սքանչելագործութիւն Աստուծոյ, Փրկչին մերոյ, որ այնչափ բազում զօրօք երկեաւ, եւ ահաբեկ եղեալ ի սակաւ զօրաց, զոր վերագոյն գրեալ կայ, եւ միջաբեկ եղեալ նկուն դարձաւ եւ կորեաւ: Զոր փա՛ռք անմահ թագաւորին, որ զբազումս նուազեցուցանէ եւ զնուազն բազմացուցանէ: Այսքան առ այս:

Եւ յետ ոչ բազում ինչ աւուր իբրեւ լուաւ Րըզվան զքանցլերին դառնալն, եկն զօրովք ի վերայ Օլախի պարոնին Երեմիային, զի կալցէ զնա, զոր թաղեալ էր քանցլէր անդ, եւ զիւր զՕլախի հեծելն, ընդ որս էր սդարոսդան Կամինցոյ Բօդոցկին, զոր էր գլուխ զօրաց, եւ հարան ընդ միմեանս, վաղվաղակի կոտորեցին զՐըզվանին զզօրքն, եւ զինքն կենդանի կալան, եւ բերին Սեչով, եւ խազուխ զարկին: Զոր Տէրն մեր վրէժխնդիր եղեւ նմա, վասն անմեղ եւ անպարտ արեանց՝ զոր հեղեալ էր այդ պիղծն: Ընդ նմա կալան զմեծ իշխանն իւր զԳալըհօր, եւ զնա կամէին խաղուխ զարնել, զոր բազում գանձք խոստացաւ նոցա՝ զի մի՛ սպանցեն զնա, զոր ոմանք ասէին երկու բոլպոչօք (տակառիկ) կարմիր ֆլորի:

1596-7. Թվ. ՌԽԵ. Ի յայսմ ամի ոմն Նալիվայքո՝ զոր կայ գրեալ ի մէջ թղթոյս այս, եւ ընկերն նորա Լօպօտայ, ժողովեցին բազում Խազախներս ընդ ձեռամբ իւրեանց, զոր ոմանք ասէին 20, 000, եւ էր այս Նալիվայքո աղքատ տանէ այս քաղքիս, եւ եղեւ գլուխ ի վերայ Խազախներաց, բայց էր ինքն հմուտ կռվոյ եւ քաջ պատերազմող, եւ սկսաւ բազում չարիս գործել եւ վնաս առնել ի մէջ այս երկրիս, ուր եւ հասանէր, ի քաղաք եւ ի գեօղս, զամենեսեան առ հասարակ կոտորէր, զարս եւ զկանայս, զծերս եւ զտղայս, զմեծամեծս եւ զիշխանս, եւ զտունս նոցա եւ զամենայն բարութիւնս աւար հարկանելով: Մինչ զի եհաս բանս այս առ թագաւորն, եւ իբրեւ լուաւ թագաւորն՝ տրտմեցաւ յոյժ, եւ հրամայեաց մեծամեծաց եւ զօրապետաց իւրոց, զի փութով երթիցեն զօրօք իւրեանց ի վերայ այդ չարագործ Նալիվայքոին եւ Լօպօպային, եւ ջնջեսցեն զնոսա յերկրէ: Եւ նոքա եկեալ ի սպառ կոտորեցին զնոսա, եւ զԼօպօտան գլխատեցին իւր Խազախներն: Իբրեւ ետես Նալիվայքոն եթէ ոչ ինչ օգնէ, շիւարեցաւ, եւ ինքնին գնաց առ զօրապետն թագաւորին, եւ նա նոյն ժամ հրամայեաց մերկացուցանել ի մեծագին հանդերձից զորս զգեցեալն էր, եւ երկաթի կապանօք առեալ տարան առ թագաւորն, եւ այսպէս բարձաւ չարն ի միջոյ, եւ ամենեքեան ազատեցան ի ձեռաց նոցա:

1597-8. Թվ. ՌԽԶ. Եկաւ Նեմիչի եպիսկոպոսն Գժօնց Վօլուցքիյ ի Ս. Նիկոլայ եկեղեցոյ, ի հետ սդարոսդային Բան Բոցոցքիյին, եւ այլ քաղաքիս բազում իշխանք եւ ամբոխ բազում, մինչ զի լցաւ եկեղեցին բազմութեամբ, եւ սկսան տրամաբանութիւն առնել եւ հարցաքննութիւն վասն օրինաց եւ եկեղեցական կարգաց եւ սահմանաց: Եւ ես մեղաւորս Յովաննէս աւագերեցս, որ եմ տրուպ ի կարգաւորացս եւ յետինս ի քահանայիցս, ըստ կարգի եւ ըստ պատշաճի՝ վասն ամենայնի պատասխանի ետու նոցա, մինչ զի հաւանեցան եւ ետուն փառս Աստուծոյն:

1597-8. Թվ. ՌԽԶ. Թագաւորն Զիկմունդ էլչի զրկեց ի Թուրէի խոնտիքարն՝ զոմն իշխան, որ կոչի Կուլսքիյ, որ էր Պարին (Bar ի Մայելիւ ) սդարոսդայ. զոր եւ գնաց մեծ մեծ փարթամութեամբ, եւ ընդ նմա բազում իշխանաց որդիք վաճառականք, զոր ոմանք ասէին եթէ 80 արապայ էր, զամէն կարմիր չուխայով ծածկած. եւ անցին գնացին քաղքիս գոլով ? եւ մտան ի Օլախաց երկիր, եւ գնացին ի Սեչով, ուր Օլախաց պարոն էր Երեմիայն: Եւ իբրեւ հանդիպեցաւ՝ մեծաւ սիրով ընկալաւ զնա եւ յոյժ պատուեաց զնա մեծամեծ պարգեւօք եւ տրօք. եւ ոչ եթող գնալ մինչեւ շաբաթ մի. զոր ուրախացեալք ի միասին ուտելով եւ ըմպելով, եւ ազգի ազգի երգովք եւ թըմպկովք եւ նուագարանօք. եւ ապա արձակեաց. որ եւ գնաց: Եւ հրամայեաց պարոն Երեմիայ որ ամէն օր հինգական եալօվիցայ եւ երեսնական ոչխար տան, մինչեւ ի Տունան ( Դանուբ ): Այսքան է առ այս:

1598-9. Թվ. ՌԽԷ. Թագաւորին Զիկմունդին թագուհի վաղճանեցաւ ի վերայ տղին ծնանելն. եօթն ամ եկաց ի հետ թագաւորին իւրոյ: Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1598-9. Թվ. ՌԽԷ. Մեծ գետյարուց եղաւ եւ բազում վնաս արաւ եւ շատ պակասութիւն. զջրաղաչքներն աւերեց, զի հաց անկամ ոչ գտանէին եւ վաճառականք. նա եւ զքաղքին դրունսն կոտորեց եւ զմարդիկ ընկղմեց. զոր ոմանք ասացին, եթէ բազում անկամ մեծ գետյարուցներ տեսել եմք, բայց այսպէս մեծ եւ անհուն չէաք տեսեալ: Բայց այս ամենայն եղեւ վասն մեղաց մերոյ. զի ժամանակս դառնացեալ է, եւ մարդիքն դժարացեալ են եւ զԱստուած մոռացել են, եւ յագահութիւն անկել են, եւ անծաթսիրութիւնք զիրեանք պատել են. եւ յամենայն ինչ մէկ քին (գին) հինգ վեց քին եղել է, եթէ հաց եւ եթէ միս, եթէ ըմպելի եւ ամենայն ցեղ կերակուր, մէկ չարեկ միս՝ եթէ եզի եւ եթէ կովու՝ չորս մաճրի եղել է, զոր յառաջ 20 սպիտակ կ՚առնուաք ու թանկ կու հաշուէաք. եւ մէկ ոչխարի չարէկ՝ 15 սպիտակ եղել է, զոր յառաջ 3 սպիտակ էր: Բայց այս եղեւ անիրաւ մարդկանէ, որ զԱստուած մոռացել էն եւ զհոգիս իւրեանց արհամարել են, եւ զԱստուծոյ տուրքն ոչ ինչ համաչել են:

1598-9. Թվ. ՌԽԷ. Եկաւ Տէր Մելքիսեդ կաթողիկոս ի նուիրակութիւն, եւ ունէր ընդ իւր երեք եպիսկոպոսք եւ մէկ աբեղա, եւ կացին ի Կամենից ոչինչ բազում ժամանակ, եւ գնացին Իլով, եւ բազում ինչ ժողովեցին, եւ ելին գնացին: Այսքան առ այս:

1600-1. Թվ. ՌԽԹ. Մինդանի պարոն որ կոչի Միհալ, ի հետ Օլախի պարոնին Երեմիային թշնամիք եղեն, եւ զօրօք բազմօք եկն ի վերայ Օլախի պարոնին, եւ զերկիրն ընդ ձեռամբ իւրով էառ, եւ բազում վնաս արար, եւ զՕլախի պարոն փախստական արար, եւ նա եկեալ Իլախի պարոնաց, այսինքն Վոյվոտային՝ որ կոչի Կուլսքիյ, որ նմա օգնական լինի եւ կռիւ տայ ի հետ Միհալին: Եւ յաղթահարեաց Միհալ զզօրքն Իլախի, եւ նոքա ընկան փախստական. եւ նա կոտորելով եհաս ի Խոդին, ի հետ դնելով. եւ նոքա ընկան ի գետն որ կոչի Տուրլու, եւ բազումք ի նոցանէ ընկղմեցան. մինչեւ հազիւ փախեաւ զօրագլուխ նոցա Կուլսքիյ, եւ ինքն Միհալ դարձաւ եւ գնաց ի Սեչովն, եւ նստաւ ի պարոնութիւն: Եւ Երեմիա Օլախի պարոն գնաց առ քանցլէրն, որ էր զօրավար երկրիս այս, եւ աղաչեաց զինքն՝ զի երթիցէ զօրօք իւրովք ի վերայ այդ Միհալին, եւ հալածեսցէ զինքն յերկրէն: Եւ յորժամ եմուտ զօրօք քանցլէր յերկիրն Օլախաց, իբրեւ լուաւ Միհալ զգալուստ քանցլէրին, վաղվաղակի եթող զերկիրն եւ փախեաւ. եւ քանցլէրն չոգաւ զկնի նորա. եւ նա ելաւ ի վերայ բլրոյ միոյ բարձու՝ զոր անհնար էր ելանել ի վերայ նորա, եւ անդէն փախ էառ ի Մաճարք: Եւ քանցլէրն դարձաւ ի Մինդանի երկիր, եւ էառ ձեռամբ իւրով, եւ նստոյց զՍիմէոն եղբայրն Երեմիայի փոխանակ Միհալի. նոյնպէս եւ զԵրեմիա նստոյց իւր պարոնութիւն ի Սէչովն. եւ ինքն քանցլէր դարձաւ եւ եկն ի Կամենից, եւ գնաց առ թագաւորն: Եւ Միհալն կորեաւ անհետ, եւ կորոյս զամենայն զօրս իւր ընդ ինքեան՝ ունայնութեամբ:

1602. Թվ. ՌԾԱ. Փետրվարի ԻԵ, օրն հինգշաբթի: Մեծ զարմանք եղաւ, զի երկինք որոտաց, զոր բնաւ ոչ էաք տեսեալ եւ ոչ լուեալ. Աստուած զաւարտն ի բարին առնէ եւ բառնայ զցասումն եւ զպատուհասն իւրական արարածոց, նա եւ մէնջ մեղաւորացս. ամէն:

1602. Թվ. ՌԾԱ. Աւգոստոս ամսոյ ԺԶ, օրն երկուշաբթի: Փառք Աստուծոյ Հօր անմահի եւ Միածնի եւ Ս. Հոգոյն Աստուծոյ ճշմարտի. այժմ եւ յաւէտ յաւիտեանս. ամէն: Եւ արս պարտ եւ արժան է մեզ զայսպիսի ամենայն ինչ գրով աւանդել, զի առ յապա եկեալքն ընթեռնլով փառս տացեն Աստուծոյ: Ո՜հ, ո՜հ, ո՜հ. եթէ որպէս հրամանն Աստուծոյ եկն ի վերայ մեր, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց. այս ինքն է զոր եղեւ այսմ ամի Կամենից ողորմելի քաղաքիս մեծ եւ անողորմ ցասումն պատուհասի հրոյ, որ բովանդակ եւ ամենայն քաղաքն հրկիզ այրեցաւ ի փոքր եւ ի սուղ ժամանակի. ամենայն ինչ մարդկային ազգի այրեցաւ, եթէ տներ, եթէ խանութներ. ըչ թէ միայն փայտեղէն շենք՝ այլ եւ քարուկիր շինուածք, եթէ խանութներ, եթէ տներ մեծագոյնք եւ եթէ սքլեբներ ( կրպակ, խանութ ), ամենայն բարութեամբ, որչափ ինչ ոք ունէր՝ բովանդակ այրեցաւ: Եւ քանզի մեծ եւ ահագին էր ցասումս այս, զի բնաւ ոչ կարացին դէմ կալով շիջուցանել զհուրն, քանզի իբրեւ կայծակունս հրով բորբոքելով այրէր եւ տոչորէր զքարինս եւ զփայտս. այլ եւ մարդիկք փոքր ի շատէ այրեցան. այլ եւ մարդասիրութիւն Աստուծոյ՝ որ գիշեր չէր բանս այս, այլ երեկոյին ժամուն էր, մինչեւ նսեմացաւ՝ ամենայն քաղաքն փոշի եւ մոխիր դարձաւ: Այլ եւս այս մեծ պատուհաս էր, զի եկեղեցիք Հայոց այրեցան, եւ զանկակներ հալեցան ի մէջ պուրճերուն. մեծ եւ ողորմելի կսկիծ եղաւ վասն հրաշալի եւ փառաւոր զանկակներուն. նոյնպէս եւ Իլախ ազգն եւ Ըռուզ ազգի եկեղեցիք զանկակներով այրեցան. ը՜հ, թէ մեծ եւ գեղեցիկ զանկակներ այրեցան, զի գին չունքին: Եւ այս եղեւ վասն չարաչար եւ ազգի ազգի անօրէնութեանս մերում. զի անօրէնութեանք մեր առաւել բարձրացան քան զգլուխ մեր, ըստ Դաւթայ. զի ոչ գոյ ի միջի մերում սէր եւ միաբանութիւն եւ ոչ խոնարհութիւն, ոչ ի մէջ եկեղեցականաց եւ ոչ ի մէջ աշխարհականաց՝ բարեգործութիւն ոչ գտանի. այլ ամբարտաւանութիւն եւ հպարտութիւն եւ ոխակալութիւն, ագահութիւն եւ նախանձաբեկութիւն. վասն որոյ մարդասէրն Աստուած պատուհասեաց զմեզ՝ իբրեւ զՍոդոմ եւ Գոմար: Զոր նմա փառք ի յամենայնի յաղագս այսորիկ. ամէն:

1602-3. Թվ. ՌԾԱ. Վաղճանեցաւ Տէր Աբրահամ քահանայն. Աստուած ողորմի հոգուն:

1603-4. Թվ. ՌԾԲ. Վաղճանեցաւ Բանի Կուլաֆն, կենակից պարոն Միխնոյ երեսփոխանին. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1603-4. Թվ. ՌԾԲ. Վաղճանեցաւ Եագուպ Պէնէշ երեսփոխան. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1604. Թվ. ՌԾԳ. մայիս ԻԹ, օրն երեքշաբթի: - Տէր Յովանէս քահանայն որդի Սիմոնի յանկարծամահ եղաւ. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1604-5. Թվ. ՌԾԳ. Բան Հարպուրթ՝ որ էր վոյվոտա Րուսքիյ, առ Աստուած փոխեցաւ. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1604-5. Թվ. ՌԾԳ. Վոյվոտայ Վօլընցքիյ Գնեազ՝Օլէքսանդր քնեազ Վասիլիյին որդին մեռաւ:

1604-5. Թվ. ՌԾԳ. Թուրքի խոնտիքարն սուլթան Մահմատ մեռաւ, ինն ամ թագաւորեաց եւ ապա եւ փախանակ նորա նստաւ որդին իւր սուլթան Ահմատ:

1604-5. Թվ. ՌԾԳ. Սեպտեմբերի Ա. Զոմն մեծ իշխան Սդանիսլաւսքիյ անուն՝ խարախչիք սպանեցին, եւ զծառայ մի ընդ նմին, եւ ինքեանք փախեան եւ ելին յերկրէն:

1604-5. Թվին ՌԾԳ. Վաղճանեցաւ Վարդան երեսփոխան. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1605-6. Թվ. ՌԾԴ. Բան Սդրուս անուն Իւրոյ՝ առ Աստուած փոխեցաւ. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1605-6. Թվ. ՌԾԴ. Վաղճանեցաւ Քանցլէր Բան Եան Զամոյսքիյ, որ էր երկրորդ թագաւորին, եւ էր քաջ եւ արի պատերազմող եւ հմուտ կռվոյ, եւ ամենայն իմաստութեամբ զարդարեալ. զորոյ քաջութիւն նորա գրեալ կայ այսմ թղթին մէջ. զոր եթէ կամիք զնորա զքաջայաղթութիւն ընթեռնլով իմանալ, եթէ որչափ հնարս եւ քաջութիւն արարեալ է այսմ աշխարհիս՝ որ կոչի Իլեախաց երկիր, զամենայն ինչ գրով թողեր եմք ի մէջ այս գիքիս. եթէ ի Մոսքով եթէ ի Ցոցորան, եթէ ի Պչին, որ զկայսրն Մաքսիմիլեան որպէս ձերբակալ արար եւ էած աե թագաւորն, նոյնպէս զիշխանս մեծամեծս, երկաթի կապանօք էած առ ոտս թագաւորին, եւ զամենայն զօրս եւ զհեծեալս մինչ ի սպառ կոտորեց, ամենակալին Աստուծոյ կարողութեամբ. զոր նմա փառք եւ գոհութիւն, որ տայ քաջութիւն եւ յաղթութիւն իւր հաւատարիմ ծառայից. նոյնպէս եւ զԴադար, որք են Իսմայելացիք, եւ զնոսա կոտորէր հանապազ եւ յաղթահարէր եւ հալածէր: Աստուծոյ կարողութեամբ. զոր նմա փառք եւ գոհութիւն ի յամենայնի, յաւիտեանս ամէն: Եւ եթող ժառանկ զորդին զԹոմաս անուն, տղայ գոլով, բայց ունի Աստուծոյ շնորհօք զհայրական իւրոյ նմանութիւն ի յամենայնի. զոր եւ Տէր Աստուած պահեսցէ զնա յամենայն փորձանաց երեւելի եւ յաներեւոյթ թշնամոյն. ամէն, ամէն, եւ եղիցի: Եւ էր ինքն ողորմած հոգին քանցլէր իբրեւ ամաց եօթանասնից յորժամ վաղճանեցաւն:

1606. Թվ. ՌԾԴ. Դեկտեմբերի ամսոյ. Եղեւ շարժ ի Կամենիցս եւ շուրջ զգաւառս, մինչ զի ի Մաճարքն գեղան՝ երկիր վայր անցաւ, վասն մեղաց մերոյ. Աստուած վերջն բարի առնէ, ի մեղաց թողութիւն պարգեւէ, եւ զմեզ փրկէ՛ այնպիսի պատուհասէ:

1605-6. Թվ. ՌԾԴ. Թագաւորն Զիկմունդ երկուսում կին էառ զերկու քույրուն ( քորս ), զմին քույրուն արել էր եւ մեռաւ, այժմ զմիւս քույրուն յէառ թաղութեամբ Բաբիժի ( Պապին ):

1605-6. Թվ. ՌԾԴ. - Դադարն եկաւ այս աշխարհս ի միում ամին եօթն անկամ. այս եղեւ յետ վաղճանելոյն քանցլէրին. եւ շատ գերի առաւ զմեծամեծս իշխանսն, կանամբ եւ զաւակօք:

1605-6. Թվ. ՌԾԴ. - Ոմն Տիմիդր յայտնեցաւ տղայ գոլով ի Մոսքովի երկիր, եւ էր ինքն Մոսքովի ցարին որդին քնեազ Իվանին, եւ յորժամ մեռաւ քնեազ Իվան հայրն Տիմիդրէին, մնաց Տիմիդրէն ի հօրէն որբ, մանուկ գոլով. յետոյ աշխարհն Մոսքովին մնաց անթագաւոր. յետոյ տարակուսեցան եւ ընտրեցին իշխանացն զոմն Պօրիս Կատօնովիչ՝ իւրեանց թագաւոր. եւ յորժամ նստաւ թագաւոր, կամէր սպանանել զՏիմիդրն, զի ինքն թագաւորեսցէ առանց հակառակութեան, եւ մեծամեծ իշխանք փախուցին ի վանքն՝ ուր 700 աբեղայ կային, եւ անտի կամեցաւ հանել ի վանաց եւ սպանանել. իբրեւ իմացան աբեղայքն զչար խորհուրդն Պորիսին, վաղվաղակի փախուցին ի վանացն՝ այս Իլախի աշխարհի: Եեւ յորժամ իմացաւ անօրէնն Պօրիս՝ զի փախուցին, կալաւ զաբեղայքն եւ գլխատեղ 700 աբեղայքն. եւ այս Տիմիդր եկն առ թագաւոր Զիկմունդ առ ոտն. եւ թագաւորն ընկալաւ զնա սիրով, եւ ետ պարգեւս նորա. եւ Տիմիդր եգիտ իւր զոմն մեծ իշխան, որ էր Իլովի սդարոսդա, որ կոչի Մնիշէք, եւ աղաչեաց զնա՝ զի օգնական լիցի նմա այս մուժ ( շփոթ ) ժամանակի, որ զիւր հայրական իշպանութիւն գտցէ: Նորին պատճառաւ եղեւ իբրեւ զհայր, եւ զինքն ընկալաւ իբրեւ զորդէգիր, եւ   … ( պակասէ ):

1606. Հայոց թվ. ՌԾԴ. Դեկտ. ԺԵ. օրն շաբաթ. Մեծ շարժ եղաւ ի Կամէնիցս. զի ոչ ոք ի մարդկանէ լուեալ էր կամ տեսեալ. եւ այն օրն Լաթինացոց ազգն զիւրեանց զխոտորեալ զԾնունդն առնէին, եւ էր 22 ժամէն յետեւ ( երեկոյին ): Եւ այս եղեւ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց. բայց, գոհութիւն Աստուծոյ, որ անվնաս եղեւ, բնաւ ինչ չի վնասեաց. զոր Տէր Աստուած զվերջն ի բարին կատարէ, եւ զչարն խափանէ. ամէն:

1606. Հայոց թվ. ՌԾԵ. Պարոն Տէր Կարապետ Րաբունապետ արհի եպիսկոպոսն նստաւ ի յեպիսկոպոսութեան վերայ Իլովի քաղաքին եւ ի Կամենից քաղաքին վերայ. Քրիստոս ամենակալն զիւր տիրութիւնն բազմաժամանակեայ շնորհեսցէ, եւ հաստատեսցէ վերայ սուրբ աթոռ ( ոյ ) իւրոյ. եւ Փրկիչն ամենայն աշխարհի փրկեսցէ զնա իւր մարդասիրութեամբն ամենայն ներհակաց եւ պատահմանց յերեւելի եւ յաներեւոյթ թշնամոյն, մինչեւ ի խորին ծերութեան ժամանակն. ամէն: Եւ էր թվ. ՌԾԵ. մարտի 15, եկաւ ի Կամենիցն:

1607. Թվ. ՌԾԶ. Հոկտ. ամսոյ Դ, օրն կիրակի: Տէր Կարապետ վարդապետ աթոռակալ եպիսկոպոս վաղճանեցաւ. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1608. Թվ. ՌԾԷ. Նստաւ յեպիսկոպոսութեան Ֆռանգի՝ գժօնց Բրուխնիցքիյ, ի կամենից քաղաք:

1607. Թվ. ՌԾԶ. - Օլախի պարոն Երեմիայ մեռաւ, եւ փոխանակ նորա նստուցին ի պարոնութիւն զորդին իւր զԿոստանդին:

1608. Թվ. ՌԾԷ. եկաւ վոյվոտա Բօտօլսքիյ, որ կոչի Բրէդվից. ընդ նմա եւ քաշդալան (castellan, բերդապահ ) Բօդօցքիյ Եէնորիյ. մեծ ուրախութիւն կատարեցին, ւնդ առաջ ելանելով, թօփեր հարելով:

1609. Թվ. ՌԾԸ. - Մեծ եւ ահագին պատուհաս եկաւ ի վերայ Օլախաց պարոնաց. զի կամեցան սպանանել զՕլախի պարոն զԿոսդանդին վոյվոտա. միաբանեցան եպիսկոպոս հետ իշխանաց. իսկ նա հնարիւք զբանն իմացաւ, եւ կալաւ զեպիսկոպոսն եւ գլխատեաց, եւ եպիսկոպոսն մատնեաց զիշխանսն, եւ ետ զամենեսեան գլխատել, եւ էին թուով երեսուն. ամէն մեծ իշխան. զոմանսն գլխատեց եւ զոմանս ի ցից նստոյց, եւ զոմանս ընկղմեց ի ջուրս. եւ եպիսկոպոսին գլուխն այլ ի ցից նստոյց, որ երեք օր ի ցից կանգնեցաւ:

1609. Թվ. ՌԾԸ. - Վաղճանեցաւ Միխնոյ երեցփոխան. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1609-10. Թվ. ՌԾԸ. - Վաղճանեցաւ Եագուպ սարկաւագ որդի Տէր Միքայէլին. Աստուած ողորմի իւր հոգուն:

1611. Թվ. ՌԾԹ. Փետրվարի Ը. օրն հինգշաբթի. Վախճանեցաւ Տէր Յովանէս աւագերէց ծեր քահանայ, եւ փոխեցաւ առ Քրիստոս. լաւ եւ բարի, հեզ եւ խաղաղարար եւ բարերար ոմն էր. այլ եւ էր շնորհոքն Աստուծոյ զարդարեալ, առաքինութեամբ Հոգոյն Սրբոյ. եւ զոր Տէր Աստուած դասակից եւ պսակակից արասցէ զնա ընդ սուրբ քահանայսն եւ ընդ արդարսն: Եւ էր 84 ամաց. եւ 56 ամ քահանայութիւն արաւ ի Ս. Նիկօլա եկեղեցի, եւ 29 ամ աւագերիցութիւն արաւ ի Կամենից քաղաքն: Աստուած ողորմի իւր հոգուն: