Կամենից

  1626. Մելքիսեթ կաթողիկոս Էջմիածնի եկն ի Լէօպոլիս, կամելով գնալ ի Հռովմ. եւ տեսեալ զժողովուրդն թարց հովուի, ձեռնադրեաց նոցա եպիսկոպոս զՆիկօլայոս Թօրօսօվից Լէօպօլսեցի, յամի Տեառն 1626 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՀԵին: Եեւ մեռաւ ի Գամենից քաղաքի:

Նիկողայոս Թօրօսօվից, որ ի յամի Տեռան 1626 ին, եւ ի թուին հայոց ՌՀԵին ձեռնադրեցեալն էր եպիսկոպոս Լէօպոլսոյ, արար հանդիսապէս աստ զդաւանութիւն կաթողիկոսէի եկեղեցւոյն Հռօմայ, յամի Տեառն 1630 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՀԹին, հանդերձ քահանայիւք, որոց աւագերէց էր Տէր Զաքարիայ, թէ եւ ժողովուրդն ոչ հնազանդեցաւ, եւ ոչ ընկալաւ զնա ինքեան առաջնորդ՝ զամս յոլովս, եւ ոչ եմուտ յեկեղեցին, ի հրապուրանաց ոմանց վարդապետաց եկելոց ի Հայաստանէ. այս է, Խաչատրոյ եւ Գրիգորի Կեսարացւոց, մինչեւ ցՅոհան վարդապետ Արզնցի, այր ոչ միայն հմուտ մակացութեանց իմաստասիրականաց, զոր ես բարւոք ծանեայ ի մանկութենէ, այլ եւ խոհեմ, հանճարեղ, տնօրէն յառնելիսն, նա միտեցեալ մանաւանդ առ ուղղափառութիւն, առաքեցեալ ի Փիլիպպոսէ կաթողիկոսէ, մինչ էրն ի Կ. պօլիս. որ համոզեալ էած զնոսա ի հնազանդութիւն առաջնորդին, եւ եմոյծ յեկեղեցին, յամի Տեառն 1651 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՃին: - Գնաց ի Հռօմ առ Փափն Ուռպանոս Ը, եւ մեծաւ պատուասիրութեամբ ի նմանէ ընկալեալ եղեւ. որում եւ շնորհեաց հանդիսապէս յառաքելականում պալատին զօմօֆորոն արքեպիսկոպոսական, մակագրելով զնա կոնտակաւ իւրով՝ արքեպիսկոպոս Լէօպօլսոյ եւ բոլորի թագաւորութեանն Լեհաց, նա եւ մեծի զքսութեանն Լիթուանիոյ, ազգին Հայոց: Եւ այսպէս ճոխաբար յարգեցեալ ի սրբոյ Աթոռոյն առաքելականէ, դարձաւ ի Լէօպօլիս: Եւ զի էր այր խորագէտ եւ շրջակնածու, զմտաւ ածէր գտանել զհնար իմն, որով միաբանութիւնն արարեցեալ ընդ սրբոյ եկեղեցւոյն Հռօմայ, մնայցէր հաստատուն առ յապա. եգիտ զկերպ իմն յոյժ դիպուկ. զի լինիցիւր վարժարան մանկանց Արամեանց՝ աստ ի Լէօպօլիս. յորում ոչ միայն զգիտութիւնս իմաստասիրականս եւ աստուածաբանականս եկեղեցւոյն Հռօմայ, այլ եւ զլեզուն հայկական ուսանիցէին, եւ յառաքինութիւնս կրթիցէին, եւ քահանայացեալք ծառայիցէին եկեղեցւոյ համարժանապէս, եւ անջրելի պահիցէին զհաւատն կաթուղիկէ: Քանզի էին այնր ժամանակի քահանայք՝ յոյժ տգէտք ներհըմտութեանց եւ անվարժ լեզուին արամեան. որպէս եւ ինքն ժողովուրդն: Զորոց երբեմն գրեաց ոմն.

 

« Իսկ քահանայք որք ի Լօվ կան՝

Գոռոզ յանդուգն ամբարտաւան.

Ոչ ումեք են նոքա հաւան,

Չտեսի յայլուր սոցա նըման:

Չգիտեն բընաւ զսահման ուսման,

Եւ ոչ իսկ զլեզուն հայկեան.

Զոր ընթեռնուն՝ ոչ հասկանան,

Եւ գիտողաց վերայ խրոխտան:

 

Վասն որոյ գրեալ առ փափն Աղեքսանդր Է. յուշ արար նմա զհարկաւորութիւն վարժարանին. որ եւ հայրականաւ սիրով կատարեաց զխնդիրն, հիմնելով աստ ի Լէօպօլիս զվարժարան երկոտասանից նպարունեաց ( թոշակաւոր ) ծախիւք առաքելականի որբոյ աթոռոյն, յամի Տեառն 1662 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՃԺԱին. եւ առաքեաց զաստուածաբան վարդապետն Կղեմէս ի կարգէ Թէատինոսաց, զհմուտն արամեան դպրութեան, զի վարժիցէր զնոսա ի գիտութիւնս եւ ի լեզուն հայկական: Որ մինչեւ ցայժմ ծաղկի նոյն վարժարանն ընդ կառավարութեամբ Հարց Թէադինոսաց. եւ ի նմանէ բողբոջին քահանայք իմաստունք, վարդապետք աստուածաբանք եւ եպիսկոպոսունք: - Իսկ Նիկոլայոս կացեալ յարքեպիսկոպոսութեան զամս 55, մեռաւ աստէն ի Լէօպօլիս, յամի Տեառն 1681 ին, ի հոկտ. 14 ին:

Մինաս վարդապետ Էվդոկացի, Զիլիֆտար օղլու մականուանեցեալ, եպիսկոպոս Պուղտանու, եկն ընդ իս ի Լէօպօլիս՝ ի դառնալ իմում, եւ առաջի գարտինալին Փալլավիչինի Լէկադի Փափին, որ յայնժամ էր ի Լէօպօլիս, արար զդաւանութիւն հաւատոյ կաթուղիկէի, յամի Տեառն 1686 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՃԼԵին:

Ազարիա կաթուղիկոս Աղուանից համակամութեամբ եպիսկոպոսաց ոմանց յիւրոյ նահանգին, զդաւանութիւն կաթողիկէ հաւատոյ առաքեալ էր առ փափն Իննօչենցիոս ԺԱ, եւ առ իս գրեաց ի ձեռն Զափօլոսքի Եէզուիթային Լեհացւոյ՝ յամի Տեառն 1688 ին, յաղագս իրաց ոմանց հոգալոյ առ սուրբ աթոռն առաքելական՝ վասն իւր եւ վիճակին. զոր եւ արարի:

Մովսէս վարդապետ Երեւանցի յամի Տեառն 1689 ին, եկն ի Լէօպօլիս, եւ ի ձեռս իմ արար զդաւանութիւն կաթուղիկէի հաւատոյ՝ հրապարակաւ յեկեղեցւոջ:

Օգսէնտիոս վարդապետ Պօչանցի՝ Վէրծէրէսքօ մականուանեցեալ, վարժեցեալ ի Հռօմ ըն՚համալսարանում Ուռպանեան, ձեռնագրեցաւ յինէն եպիսկոպոս Սլատինոյ, յամի Տեառն 1691 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՃԽին, ի յուլիսի 30 ին. եւ գնացեալ ի Թռանզսիլուանիայ, զՀայս անդէն եղեալս միաբանեցոյց ընդ սրբոյ եկեղեցւոյն Հռօմայ:

Ի նոյնում ամի Տէր Եղիայ Սէչօվցի Մնտրուլ անուանեցեալ, աւագ քահանայ ընդ ամենայն երկիրն Պուղտանաց, առաջի իմ արար զդաւանութիւն կաթուղիկէի հաւատոյ աստ ի Լէօպօլիս:

Մխիթար Վարդապետ Մոկացի Լալուակ Մխօ կոչեցեալ, եպիսկոպոս Մոկաց, յամի Տեառն 1693 ին, առաջի իմ արար հանդիսապէս յեկեղեցւոջ՝ զդաւանութիւն կաթուղիկէի հաւատոյ աստ ի Լէօպօլիս:

Մինչ էի ի Հռօմ յամի Տեառն 1670 ին, եցոյց ինձ Մօնսինեօռ Պալտէսքի՝ խորհրդունակ սրբազանի համագումարին զսերեցմանէ հաւատոյ (de Propagande fide), ի բնագրարանում նորա, զբազմութիւն թղթոց մերազնեայց, ի յոգունց ամաց եւ այսր գրեցելոց՝ զկաթուղիկէի հաւատոյ, ի կաթուղիկոսաց, յեպիսկոպոսաց, եւ յայլոց. որոց զանուանս՝ այժմ ոչ ունիմ ի մտի:

Գրեցաւ ( Թուղթս առ Եւդոկիացիս ) յամի Տեառն 1703 ին, եւ ի թուին Հայոց ՌՃԾԲին. յամսեանն օգոստոսի 14 ին:

( Յիշատակարան ). ԶԹուղթս՝ գրեալս յատուկ ձեռամբ Գ . եւ Ա . հանգուցեալ յարգելւոյ իսկ Վարդանայ Յունանեան արքեպիսկոպոսին Լէօպօլսի Հայոց՝ առ Էվդոկացիս , պարգեւեաց ինձ՝ Գ . եւ Ա . Յովհաննէս Թօպ . (Tobia) Օգոստ . (Augustowich) արքեպիսկոպոսն Հայոց Լէօպօլսի , Յակոբ Պաղտասարեան Կ . պօլսեցի քահանայիս , եւ նպարունիս քահանայապետականի Դպրատան , յամի Տեառն 1715, յուլիսի 8 ըստ Լատինաց , յերկուշաբաթւոջ , ի Լէօպօլիս , յիւրում բնակութեանն արքեպիսկոպոսականի . փոխանակ Էվդոկացոց թղթոցն իմով ձեռամբ գրեցելոց , զոր յինէն առեալ էր նոյն հանգուցեալ Վարդան Յունանեան արքեպիսկոպոսն մեր : -Ex Libris Jacobi Baltezaris Costantinopolitani, sacerdotis Armeni, et Alumni Collegij Pont. Leop. Armen.