ՄԻԱԲԱՆՔ ԵՒ ԱՅՑԵԼՈՒՔ ՀԱՅ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ

Դ

ԴԱՆԻԷԼ ԱԲ.

Մբ. ՄՁ. թ. 503 շարականին յիշատակարանին մէջ կը յիշատակուի Դանիէլ աբ. իբր Լս. Ս. Յարութեան: Ան կը յիշատակուի նաեւ Գրիգոր վրդ. Դարանաղցիէն «…յաղագս որոյ ես նուաստս բանասիրաց եւ տրուպս ամենայն վարդապետաց` Գրիգորս Դարանաղեցի հարկեցայ ի Դանիէլ եղբօրէս այս եւ գրեցի զայս տետրս. որ պակասեալ կայր ի գրոցս. յիշատակ մեզ եւ իւրն եւ մեր ծնողացն. եւ ամենայն արեան մերձաւորացն. ամէն: Արդ նորոգեցաւ գիրքս ի թվին հայոց ՌԿԶ (=1617) սեպտ. ԻԴ. ի մէջ Ս. Յարութեանս, ի յառաջնորդութեանն Գրիգոր սրբազան եպիսկոպոսին, եւ որք ընթեռնուք զյիշատակ գրոցս, յիշեսջիք յաղօթս զբազմամեղ Գրիգորս եւ զՏէր Դանիէլ աբեղայս, որ ինն տարի լուսարար է. ընդ նմին եւ զՄարկոս միայնակեացս, որ սպասաւոր է Ս. Յարութեանս, եւ որք յիշէք յիշեալ, եւյլն. (Դարանաղցի. էջ 600). նոյն Դարանաղցիին ձեռագիր Աստուածաշունչին Եսայեայ մարգարէութեան վերջը գրուած յիշատակարանին մէջ եւս կը յիշուի Դանիէլ աբ։ն. «…Արդ` գրեցաւ սա ի սուրբ Յարութեանս. յանդիման Գերեզմանին, եւ լուսարար մեր բաժին մասին սրբասէր եւ մաքրամիտ Տէր Դանիէլ կրօնաւոր քահանային…»:

Անդ. էջ 605

ԴԱՆԻԷԼ ԵՊՍ.

Գրիգոր վրդ. Դարանաղցիին հետ 1616ին ուխտաւորութեամբ Ս. Յակոբի վանքը կ՚այցելէ կրկին անգամ եւ կը մեկնի յետոյ Կիպրոս կղզին. Դարանաղցին կը գրէ. «…կրկին գնացաք յԵրուսաղէմ եւ երկու Զատիկ այլ կացաք անդ հինգ մարդով. որ մինն այս Դանիէլ եպս։ն էր, եւ տէր Գասպարն եւ Սարգիս վրդ։ն եւ նոր միակեացն որ տնտես մեզ. որ այժմ առ Աստուած է փոխեալ յԵրուսաղէմ. (Դարանաղցի. էջ 183): Դանիէլ եպս։ի նկարագրի մասին ալ կը գրէ. «…ահա եօթնեւտասն ամ է, որ հետ մեզ է եւ գրոց ընթերցմամբ պարապեալ, երկու ամ յԵրուսաղէմ գնացաք եւ մի ամ ի Կիպրոս կղզւոջ անապատին կացաք, եւ անտի յետ` այս քանի ամ է որ ի գրոց ծառայութիւն կ՚առնէ եւ մէկ կեղտ անուն մինչեւ ցայսօր ոչ (ոք) տեսեալ է եւ լուեալ չէ, եւ է առաւել հեզ եւ խոնարհոգի. հլու եւ հնազանդ եւ տղայաբարու: (Անդ. էջ 495): Դանիէլ եպս. 1626ին ալ կ՚ընկերանար Դարանաղցիին հետ. «ՌՀԵ (=1626) թվին, մեք մեր միաբան աշակերտելովքն` Տէր Սարգսովն եւ Դանիէլ եպիսկոպոսովն եւ Տէր Գասպար երէցովն գնացաք յԵրուսաղէմ եւ կացաք երկու զատիկ. որ Աստուծոյ աջողելովն երեք անգամ ենք գնացեր եւ ամէն գնալու երկու զատիկ եմք կացեր: »

Անդ. էջ 536

ԴԱՆԻԷԼ ԵՊՍ. ՅԱԿՈԲԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Մբ. Ծ. 1865ին, շրջանաւարտ Ժառ. Վարժ։ի 1887ին Ձռ. 1889ին. Առ. Երզնկայի 1896-1900. Պատրք. փոխ. Զմիւռնիոյ 1903ին, Առ. Էտիրնէի 1905ին. Տեղապահ Երուսաղէմի Ս. Յակոբի վանքին (1909-1913). կը ձեռնադրուի եպս. եւ նոյն ժամայն ալ արքեպս. 1910ին. քարոզիչ Սկիւտարի Ս. Խաչ եկեղեցիին 1916ին, անդամ Կրօն. Ժողովի Պոլսի Ազգ. Կեդր. Վարչ. (1920-21), վերստին կը դառնայ Ս. Յակոբի վանքը 1921ին. Լսպ. (1921-22). կը վախճանի Երուսաղէմի մէջ 1922ին:

 

ԴԱՆԻԷԼ ՎՐԴ. ԱՇԸՔԵԱՆ, ՏԷՐԷՎԱՆՔՑԻ (Կեսարիա).

Մբ. Ծ. 1848ին. Ձռ. 1871ին. կառավարիչ Ժառ. Վարժ։ի եւ անդամ ուսմնկն խորհդ։ի (1871-75). գրավաճառ (1875-77). կը մեկնի հայրենիք 1877ին. Տէրէվանքի վանահայր եւ քարոզիչ. քաղաքական դէպքերու հետեւանքով` կը տարագրուի Ափրիկեան Տրիպոլիս, ներման կ՚արժանանայ եւ կը հաստատուի Աղեքսանդրիոյ մէջ, կ՚զբաղի Աղքատախնամ մարմնոյն գործերով, 1917ին կը վաճխանի Աղեքսանդրիոյ մէջ:

 

ԴԱՆԻԷԼ ՎՐԴ. ԵՒ ԵՂԲԱՅՐԸ ԱՆԴՐԷԱՍ.

Ուխաւորութեամբ Ս. Երուսաղէմ գալով` ձեռագիր մագաղաթ Շարական մը կը նուիրեն Ս. Յակոբի վանքին (ՄՁ. թ. 209) հետեւեալ յիշատակագրութեամբ. «որ ողորմի քս. Ած. ստացողի սբ. շարականիս Դանիէլ վարդապետին եւ իւր եղբաւրն Անդրէասին որ եդին զսա յիշատակ ի սբ. քաղաքն Եմ. եւ ի դուռն սբ. Յակոբայ վանացն յիշատակ իւրն եւ իւր ծնողացն……»:

Խապ. Ցուց. տետր ԺԷ. էջ 1334

ԴԱՒԻԹ ԱԲ.

Մբ. Կը յիշատակուի Մինաս Ամդեցի պտրք։ին Օրագրութեան մէջ:

 

ԴԱՒԻԹ ԲՋՆԵՑԻ, (Այրարատ. Նիգ գաւառ).

1261 թուականին կ՚ապրէր: Ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը, Հռովմ եւ Արեւմտեան ուխտատեղիներն. յետոյ կը հաստատուի Ակների վանքը, Կիլիկիա. նոյն վանքի վանականներու խնդրանքովը 1261ին կ՚ընդօրինակէ Զ. դարէն հասած Ագաթանգեղոսի երկաթագիր ձեռագիրը, նոյն ընդօրինակութիւնը այժմ կը գտնուի Ս. Էջմիածնի Մատենադարանը:

Էջմ. Ցուց. Թ. 1614, նաեւ Պատմագիրք էջ Լ-ԼԴ

ԴԱՒԻԹ ԵՊՍ. ՏԻՐԱՑՈՒ ԳԷՈՐԳԵԱՆ, ԿԱՐՆԵՑԻ.

Մբ. Ծ. 1796ին. աւազանի անունը Գալուստ, Ձռ. 1822ին. աշկ. Գաբրիէլ պտրք։ի, կը ձեռնադրուի եպս. 1848ին. կնիքը 1848. Նւ. Զմիւռնիոյ, փոխ. 1848ին. խորհրդական ԿՊ. Յակոբոս Սերոբեանի 1857ին 1824ին խմբագրած է Սկիւտարի մէջ Զուարճարան կենաց խորագրով հաւաքածոյ մը. (ՄՁ. թ. 636). կը վախճանի 1858ին Երուսաղէմի մէջ եւ կը թաղուի Ս. Փրկչի վանքը. իր տապանագիրն է.

«Սուսեր հատու տխուր մահուան

Կտրէ զկեանս ազգի մարդկան:

Սա քարոզիչ ոչ լոկ բանիւ,

Այլ հայելի ճշմարտութեան.

Նուիրակ Զմիւռնիոյ բուն միաբան

Մեծ Աթոռոյս Սուրբ Յակոբեան,

Դարպասընկալ եւ փոխանորդ,

Գտաւ բարեօք հաճոյական.

Քաջ հովուապետ Տէր փրկութեան

Տուր մեր հովուիս զվերինդ խորան:

Յամի տեառն 1858 եւ ի 6 հոկ.

ի ձեռն ձեռանասուն աշակերտին իւրոյ Տիգրանակերտցի Յակոբ վարդապետին»:

 

ԴԱՒԻԹ ԵՊՍ. ԱՐԱՐԱՏՑԻ.

Մբ. Ս. Էջմիածնի, ՄՁ. թ. 146 յիշատակարանին համաձայն, Դաւիթ եպս. երեք անգամ ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը. վերջին գալուն` ներկայ կ՚ըլլայ Երուսաղէմի Դաւիթ պտրք։ի մահուան եւ թաղման. յիշեալը կը գրէ ինքնագիր յիշատակարան մը նոյն ձեռագրին մէջ. «ես անարժան Դաւիթ եպսկ. գ. անգամ եկայ Երսմ. մէկ թվին ՌԽԵ (=1596), մէկ ՌԿԱ (=1612), մէկ ՌՀին (=1621) ի յերկրէն արարատ, ի յաթոռէն սուրբ Էջմիածնայ. այս տեղս հանդիպեցայ Դաւիթ եպս. Երուսաղիմայ, որ առ Աստուած փոխեցաւ, ես անարժանս թաղեցի թվին ՌՀԱ (1622)ին ի հայրապետութեան սուրբ Աթոռոյս Գրիգոր եպիսկոպոսին, ամէն. » (Խապ. Ցուց. էջ 682):

Դաւիթ եպս. իր ձեռքովը 1627ին նուէր կը բերէ Ս. Յակոբի վանքին վանեցի խոճայ Զիրաքի նուիրած ձեռագիր Աստուածաշունչը (ՄՁ. թ. 1925) ուր այս յիշատակարանը գրուած է յիշեալին ձեռքով.

«Ես վիրապեցի Դաւիթ եպս. Սուրբ Երուսաղէմայ ծառայ. հրամանաւ Գրիգոր արհեպիսկոպոսին գնացի ի արզրում նուիրակ. տեսայ զայս աստուածաշունչն գերի ի ձեռն ապաղա փաշային Ած. աւրհնէ Խօճա զիրաքն աւրդորեցի եւ ահրնեցի. յետոյ ռ. ղուռիչ ետուր եւ առաւ զսա եւ ետուր սուրբ Եմյ. յիշատակ ի դուռն Ս. Յակոբայ յիշատակ անջրելի իւր եւ ծնողացն Իսքանտարին, մօրն Կիւլազային, եւ կողակցոյն Մարիամին եւ դստերն Եղիսէին, եղբօրն Ազնաւուրին, պատճառն ես մեղաւորս եղա առնելուն եւ տալուն եմյ. եւ բազում ջանիւ եւ աշխատութեամբ ահիւ եւ դողութեամբ ի ճանապարհին սաղ սէլիմ բերի յէմ.: Որք հանդիպիք սմա Ած. ողորմի ասացէք մեղաւորիս` եւ Ած. ձեզ ողորմեսցի իւր միւսագամ գալստեան ամէն: Թվկիս. հայոց ՌՀԶին (=1627) զայս բանս կատարեցի ավ.: » Դաւիթ եպս. կը կոչուի նաեւ Խորվիրապեցի: ՄՁ. թ. 204 շարականին մէջ յիշատակադրութիւն մը կայ այս անուամբ եւ հետեւեալ կերպով, «զվերջին ստացող շարակնոցիս ես Դաւիթ եպիսկոպոս Խորվիրապեցի, գնեցի զչարակնոցս ի հալալ ընչից իմոց ի վայելումն անձին իմոյ, ի յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնողաց իմոց Սարգսին եւ Շահսուլթանին եւ եղբարցն Ջալալին, Հայկազին եւ Գրիգորին, եւ քւերցն իմ Ղզլարին, Գուշիկն եւ եղբօրորդիք իմ Տէր Սարգիս քհյ. Կիրակոսն եւ Վարդիկն եւ նախահարքն մեր Սարգիս կթղկս. Ներսէս կթղկս. Գրիգոր կթղկս. եւ հաւրեղբարքն իմ Սարգիս աբեղայն եւ Գրիգոր եպկս.:

Դարձեալ յիշեցէք եւ Ած. ողորմի ասացէք վիրապեցի Դաւիթ եպիսկոպոսին, որ ետ զայս ոսկետուփ շարակնոցս յԵրսղմ. ի դուռն Ս. Յակոբայ անջինջ յիշատակ իւրն եւ ծնողացն… ի հայր. Սուրբ Երսղմյ. Գրիգոր արքեպսին…»:

Խապ. Ցուց. տետր. ԺԷ. էջ 1321-22

ԴԱՒԻԹ ԵՐԷՑ ԵՒԴՈԿԻԱՑԻ.

(Տաշ. Ցուց. թ. 218 էջ 840-41) կը բովանդակէ երկար եւ կիսկատար յիշատակարան մը ուրկէ կ՚իմացուի թէ` Եւդոկիացի Դաւիթ երէց 1651ին, Պոլսէն ճամբայ ելլելով` այլ եւ այլ ճամբաներով կը հասնի Հալէպ, ուր կը հանդիպի հոգեւոր տիրոջ Փիլիպպոս կթղ։ին եւ սեբաստացի Սսոյ Ներսէս կթղ։ին ինչպէս կը վկայէ ուրիշ յիշատակագիր մ՚ալ 1652ին, (Տաշ. Ցուց. էջ 442): Դաւիթ երէց կը մտադրէ Երուսաղէմ ուխտի գալ, կը պատահի Ս. Վահան Գողթնացւոյն գերեզմանին, ուր կը կատարէ իր ուխտը. եւ մինչեւ Համուս քաղաքը հասնիլը կը յիշէ, որմէ վերջ կ՚ընդհատուի յիշատակարանը. իր ճամբորդութեան մանրամասնութիւններուն համար տեսնել վերը յիշուած յիշատակարանը:

 

ԴԱՒԻԹ ԿԹՂ. ՎԱՂԱՐՇԱՊԱՏՑԻ.

Գրիգոր ԺԲ. Վաղարշապատցիի օրով. (1576-1590). փակակալ Ս. Էջմիածնի (1584-1589). Առաքել վրդ. Դաւրիժեցիին եւ Սիմէոն կթղ. Երեւանցիի համաձայն, աթոռակից Գրիգոր ԺԲ։ին, կթղ. կ՚ընտրուի Դաւիթ Դ. 1590ին, 49 տարի թէեւ կաթողիկոս անունը կը կրէ. բայց բուն կանոնական շրջանն է (1590-1629). կը վախճանի 1633ին, ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը: ՄՁ. թ. 397 ձեռագիրը ունի հետեւեալ յիշատակարանը. «ի թվին Հայոց ՌԿԹ 1620 ամին, Դաւիթ կաթողիկոսն Ս. Էջմիածնայ եկաւ ի Ս. Երուսաղէմ երկրպագութիւն լուսաբուխ գերեզմանին Քսի. Յունվարի ամսոյն ի ԺԸ. աւուրն Գշաբաթի: » Տեսնել նաեւ Յովհաննէս Զէյթունցիին Հարանց վարքէ մը քաղուած յիշատակարանին ընդօրինակութիւնը իր ձեռատետրին մէջ:

 

ԴԱՒԻԹ ՀԱՅԿԱԶՆ.

Ծ. Հայաստան, ազնուական ընտանիքէ (ԺԱ. դար) . իր ստացուածքները կը ծախէ եւ հետիոտն ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը եւ Քրիստոսի Ս. Գերեզմանը. յետոյ կ՚ուղեւորի Հռովմ. նոյն նպատակով երբ կը փափագէր Սպանիոյ Ս. Յակոբ առաքեալին ալ իր ուխտը կատարեալ, ճանապարհի նեղութիւններէն կը հիւանդանայ Իտալիոյ Լուքքա (Lucca) քաղաքը եւ կը վախճանի 1050 Յունիս 3ին: 1646 թուին անոր նշխարաց փոխադրութեան եւ դամբարանին ուխտագնացութեան մանրամասնութիւններու մասին դիմել:

Ուղուրլեան. էջ 237-240. նաեւ ԲԲ. Բ. էջ 114

ԴԱՒԻԹ Ս. ՊԵ.

(1316-1321) ասոր գերեզմանը` ըստ աւանդութեան` Ս. Յակոբի գաւթին մէջ կը գտնուէր, բայց երբ գաւիթը կը նորոգուի Դաւիթ պտրքին. գերեզմանաքարն ալ տեղէն հանուելով նոյն գաւիթի աջակողմը գտնուող հարաւային սիւնին վրայ կը ղետեղուի: Տապանագիրն այս է. «Տապանս այս որ կայ աստէն, է գերեզման սա Տէր Դաւթի գերերջանիկ եւ սուրբ հեղինակի. զձեզ աղաչէ աղերսալի. յիշման առնել զիս արժանի. թվ. ՉՀ. » (=1321): ՄՁ. թ. 271 ճաշոցին յիշատակարանին մէջ իբր ստացող նոյն ճաշոցին կը յիշատակուի Դաւիթ պտրքի. անունը հետեւեալ կերպով. «…Յամի եօթն հարիւրորդ վաթսներորդի հինգերորդի (=1316) թուականութեան հայոց. գրեցաւ սա ի Ս. յԱծակոխ քաղաքս Եմ. ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս որ յանուն սուրբ եւ զաւրրեղ հրեշտակապետացս միքայէլի եւ գաբրիէլի հրամանաւ եւ ծախիւք աստուածարեալ եւ հոգիընկալ եպիսկոպոսին Երուսաղէմի տէր Դաւթի ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ սուտանուն գրչի ստեփան մականուն յերկայն կոչեցեալ: …Գրեցաւ ի թագաւորութեան հայոց աւշնի եւ ի հայրապետութեան տէր կոստանդիա. ի դառն եւ յանբարի ժամանակս… Արդ աղաչեմ զամենեսեան որք վայելող էք եւ հանդիպողք այսմ լուսազարդ մատենի յիշել եւ մեղաց թողութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ յառաջասացեալ եպիսկոպոսին Տէր Դաւթի եւ ծնողաց նորա եւ բնաւին զարմիցն նորա կենդանեաց եւ հանգուցելոց: … Գրեցաւ ժամագիրքս հրամանաւ Տէր Դաւթի մեծի եւ հռչակաւոր կաթողիկէ եկեղեցւոյն Եմի. Ս. Յակոբայ Տեառն եղբաւրն եւ միւս եւս Յակոբայ եղբաւր Յովհաննու վասն այնորիկ գրեցի զայլ աւելի կարդացմունքդ եւ գանձերդ եւ զտաղերդ…»: ՄՁ. Թ. 74, ձեռագիր Ճառընտիր մը` որ ՉԿԷ (=1318) թուին Դրազարկի մէջ ընդօրինակուած է Ստեփանոս երկայն կոչուած գրչի ձեռօք, Երուսաղէմի սոյն Դաւիթ եպս։ին կողմէն յիշատակ կը արուի Ս. Յակոբի վանքին:

 

ԴԱՒԻԹ Բ. ՊԵ. ՄԵՐՏԻՆՑԻ.

(Քաջ երաժիշտ), Մերտինցի Անդրէաս պտրք։ի եղբօր որդին, Հայրը` մհտ. Յովհաննէս, Մայրը` մհտ. Ղամար, եղբայրները` Տէր Կիրակոս եւ մհտ. Զաքար, հանգուցեալ եղբօր որդիները` Նիկողոս, Յակոբ եւ Անդրէաս, եւ կենդանի մնացողները Սարգիս, Աբրահամ եւ միւս Անդրէաս (ՄՁ. թ. 482): Նախնի հայ վարդապետներու ճառերը պարունակող ձեռագիր մը (ՄՁ. թ. 1105) յիշատակ կը մնայ Դաւիթ պտրք. Մերտինցիէն, որ ստացողն կ՚ըլլայ նոյն ձեռագրին, գրուած ՊԾԸ (=1309) թուին, Ղազար կրօնաւորի մը ձեռքով Դարանաղեաց գաւառին Աւագ վանքին Ս. Աստուածածին, Սբ. Առաքելոց եւ Ս. Կարապետ եկեղեցիներուն մէջ:

Սոյն ձեռագրին յիշատակարանին համաձայն եւս, Դաւիթ պտրք։ի ծնողաց եւ եղբայրներուն անունները կը յիշուին Միքայէլ Բաղիշչեցի իր աշակերտէն, որ Հալէպի Ս. Աստուածածին եւ սբ. խ. մանկանց եկեղեցիին մէջ նորոգել կուտայ այս ձեռագրին կազմը ՌԾԷ=1608ին: 1596ին Խիզան ընդօրինակուած Ս. Գրոց ձեռագիր մը (ՄՁ. թ. 155), եւ դարձեալ 1622ին Խիզանի մէջ Կարապետ աբեղայի ձեռքով գրուած Աւետարան մը (ՄՁ. թ. 179) Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ կուտայ: Կը ձեռագրուի եպս. 1576ին, գահակալած է 1583ին եւ հրաժարած 1612ին: Դաւիթ պտրքի. օրով, Ս. Յակոբի վանքը ծանր պարտքի տակ կը մնայ. այնպէս որ ժամանակ մը ան կը հեռանայ Աթոռէն եւ կ՚ապաստանի Եդեսիա, Սրապիոն եպսի. մօտ, եւ յետոյ կը վերադառնայ: Գրիգոր վրդ. Դարանաղցին մանրամասն կը նկարագրէ վանքին անկեալ վիճակը (Դարանաղցի. էջ 320-328):

Յովհաննէս Տէրզնցին թուղթ Հայոց Հռովմայ առ Դաւիթ պատրիարք Հայոց Երուսաղէմի խորագրով թուղթ մը գրած է Դաւիթ պատրիարքին. Յովհաննէս քհ։ն Ամիդի Տէրզն կամ Տէրզէն գիւղը ծանծ է. կանուխէն կ՚այրիանայ եւ իր եօթնամեայ Խաչատուր կամ Խաչիկ տղերը եւ իր երկու աղջիկները հետը առնելով կ՚երթայ Հռովմ ՌԼԲ (=1583) թուին. անուննին ծանօթ հայերու կողմէն նամակ մը կը գրէ Դաւիթ պտրքին. այս թուղթը զանազան տեսութիւններով շատ կարեւոր է, ուստի հոս կը դնենք անոր համառօտութիւնը: Թուղթին մէջ անունով յիշուած անձերը ասոնք են. Թադէոս Կրօնաւոր, Առաքել, Մուրատ, Յաղուպ, Միքայէլ, Խաչատուր, Միրզաջան, Անտոն եւ Դաւիթ: Տէրզնցին Դաւիթ պտրքին, կուտայ սա տիտղոսը. Սրբոյն Յակոբայ Տեառնեղբօր տեղապահիդ. վեհագոյն եւ պատուեալ անուն պատրիարքի Երուսաղէմայ Տէր Դաւիթ պուետիկոսիդ. վերջին բառովս կ՚ուզուի բացատրել Դաւիթ պտրքին. քաջ երաժիշտ ըլլալը եւ համեղ ձայն ունենալը: Հաւանօրէն Դաւիթ պտրք. կանխաւ թուղթ մը գրած էր Հռովմ. այդ պատճառաւ է որ Տէրզնցին իր նամակին մէջ հետեւեալ տողերը մէջ կը բերէ. «որ եւ մի ի շառաւիղացդ փայլակնանման կայծակնատես` ժամանեաց ի կայսերաինստ եւ ի փափաբնակն ի մեծն Հռովմ»: Տէրզնցին յետոյ կը յօրինէ ներբողական քերթուած մը` որուն տնագլուխ գրերը կը կապեն Տէր Դաւիթ Պատրիարք բառերը. Տէրզնցին կ՚աւելցնէ նաեւ թէ Հռովմայ Փափը իրենց շնորհած է եկեղեցի մը Ս. Մարիամ Եգիպտացի անունով. որ տարին միայն հարիւր քսան դրամ եկամուտ ունի. Հռովմ եկող հայերը բազմաթիւ են եւ շատերը աղքատ. այս եկամուտը հայթայթած էր Սուլթանշան իշխանը. եւ որ սակայն շատ անբաւական է աղքատներուն կերակուրի, ըմպելիքի եւ անկողինի համար. ուստի իրենց եկեղեցիին աղքատիկ վիճակը պարզելով` պտրքէն. օգնութիւն կը խնդրեն: Նոյն թուղթով պատրիարքը կը կոչուի նաեւ Պատրիարք Սուրբ Գերեզմանին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ կը խնդրուի իրմէ որ հաճի ղրկել իրենց այնպիսի սուրբի մը մասունքը որուն համբաւը լսուած ըլլայ Հռովմի ժողովուրդէն. եւ անոր հետ ղրկուի նաեւ մասունքին անունը կրող սուրբին կատարած սքանչելիքներուն պատմութիւնը. երբ մասունքը ղրկուի կը խոստանան դիմաւորելով`  հանդիսաւորութեամբ տանիլ դնել եկեղեցին, որ ժամանակ Հռովմի ժողովուրդը պիտի տեսնէ թէ նոյն մասունքը Երուսաղէմէն պարգեւ տրուած է Հայոց. յետոյ կը խնդրուի նաեւ որ պատրիարքը նամակ կը գրէ փափին եւ յիշէ իր օգնութիւնը իրենց եկեղեցիին եւ մասունքին ղրկուիլը. միջնորդէ  փափին մօտ, որպէսզի ան իրենց եկեղեցիին համար գթութեամբ շարժի եւ այլն. պատրիարքին կ՚ըսուի նաեւ եւ առաքեսցես զպերճ նամակդ հայու գրով. եւ զսուրբ մասն ընդ առն ումեմն մահտեսի փափագողի Սրբոյն Պօղոսի եւ Պետրոսի, եւ երբ մօտի Հռովմայ աւուր միոյ ճանապարհ ազդ առնէ մեզ, զի մեք ելցուք ընդ առաջ նորա եւ պատուով մուծցուք ի քաղաքն. կը խոստանան ճամբու ծախքը ղրկել պատրիարքին ինչպէս նաեւ ընծաներ. ու կը գրեն որ պիտի ջանան առաջին առթիւ պատրիարքին հասցնելու նոր տպագրուած հայերէն Սաղմոսը եւ Աւետարանը:

Տէրզնցին այս աղաչանքներէն վերջ, կ՚աւելցնէ ուրիշ խնդիր մ՚ալ ու կ՚ըսէ. Եթովպիա, Արաբիա, Սուրիա, Վրաստան, Հայաստան, Միջագետք, Ռուսաստան իւրաքանչիւր ազգէ, ոչ թէ փափին կողմէն, հրաւիրակներ գացած են Հռովմ հրաւիրելու պատրիարքներ եւ եպիսկոպոսներ` հասկնալու համար փափին մէկ նոր նպատակը: Նամակը ստորագրողները կը խնդրեն Դաւիթ պտրքէ. որ իր իշխանութեան բոլոր շուքով այցելութիւն մը տայ Հռովմի. եւ նոյն ատեն այնպիսի ընդունելութիւն մը պիտի ըլլայ իրեն որ եւ ոչ լիցի լեալ այնպէս յաւուրն Լուսաւորչի եւայլն: Դիմառնական վերջաբանէն ետքը, նամակին տակ ստորագրած են հետեւեալները

Վերակացու Սուլթանշահ

Չտէր Յովհաննէս Տէրզնցին

Տէր Թադէոս ժամարար Հայոց

Խաչատուր, Գրիգոր եպիսկոպոս.

Սոյն գրաբար նամակին ամբողջութիւնը տեսնել (Հայապատում էջ 599-603):

Դաւիթ պտրք. Մերտինցի իր ժամանակի գիտնական ու անուանի եկեղեցականներէն մին նկատուած էր, ինչպէս կը հասկցուի հետեւեալ տողերէն: 1583ին Սիդոնի եպս։ը` LԸonard Abel կոչուած, Գրիգոր ԺԳ. պապին կողմէն Արեւելք կը ղրկուի կրօնական նպատակով մը. յիշեալ եպսը. 1587ին իր տեղեկագիրը կուտայ Սիքստոս Ե. պապին: Արեւելքի միւս ազգերու մասին տեղեկութիւններ տալէ յետոյ, Էջմիածնի եւ Սսոյ մեր երկու կաթողիկոսութիւններուն եւ վանքերու մասին կարեւոր տեղեկութիւններ կը հաղորդէ եւ նոյն ժամանակի հայոց եկեղեցականներէն իբր անուանի գիտնականներ կը ներկայացնէ վերոյիշեալ Երուսաղէմի Դաւիթ Եպս։ին հետ

Ազարիա Պատրիարքը

Պետրոս Վրդ. Կարկառեցին.

Յովհաննէս եպս Զեյթունի.

Տիրատուր վրդ. Տիվրիկի.

մանրամասնութիւնները տեսնել Սիդոնի եպս։ի Relation de l՚Evèque de Sidon խորագրով տեղեկագրին մէջ. (ROC. 1898. էջ 200-216. 328-339):    

 

ԴԱՒԻԹ ՍՐԿ.

Ս. Յակոբի եկեղեցիին Ս. Կարապետի պահաբանին պատի արձանագրութեան մէջ կը յիշատակուի.

«Յիշատակ է սբ. նշանս Դաւիթ սարկաւագին, Խաչատուր երիցուն, Մարգարտին, Մարիամին, Սառային. ի թվ. ՋԸ (=1459), օգոստ. 1»:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԱՐԵՒԵԼՑԻ.

Մբ. Ս. Էջմիածնի. ՊԿ. (1639-41), Բ. անգամ, (1643-44), Գ. անգամ, (1645-49), Դ. անգամ, (1650-1651): Լատին կրօնաւորներու եւ մասնաւորապէս Կղեմէս Կալանոսի դէմ կը պաշտպանէ հայ եկեղեցին: Հրաժարելէ վերջ կը մեկնի Պոլսէն եւ կուգայ Հալէպ` ուրկէ ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը:

Տաշ. Ցուց. էջ 840-41

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԳԱՂԱՏԱՑԻ.

Մբ. Ս. Կարապետի (Կեսարիա), եւ եղբայր Գարթալի Տ. Նշան քհ։ի, 1857ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը եւ կը մեկնի Պոլիս:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԽԱՉԱՏՈՒՐԵԱՆ, ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Ծ. 1808ին, Ձռ. 1862ին. ՏՊ. 1871ին. ժամարար Դամասկոսի (1873-1879):

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԿԱՐԿԱՌԵՑԻ.

1656ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը, 1657ին կը մեկնի Պոլիս Ս. Յակոբի վանքին սեպհականութեանց վէճերը կարգադրելու համար. Առ. Հալէպի (1663-1668), հակաթոռ կթղ. Բերիոյ մէջ (1669-1679). ուր եւ կը վախճանի 1679ին. (ԺՊԵ. հտր. Ա. էջ 390-91):

Դաւիթ վրդ. 1647ին իր կաթողիկոսութեան ժամանակ թուղթ մը գրած է Հռովմ. եւ իր այս թուղթը կ՚սկսի հետեւեալ բառերով. «Յի. Քի. ծառայ Դաւիթ կաթողիկոս ամ. Հայոց եւ Պատրիարք սբ. աթոռոյն Երուսաղիմայ»: Նոյն թուղթը կը վերջանայ սա բառերով. «գրեցաւ իշխանական թուղթս ի մայրաքաղաքս ի Տարսոն ձեռամբ Սարգիս Սարկաւագին»:

Tisserant, Թ. 65, էջ 105

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԿԱՐՃԱՀԱՍԱԿ.

Մբ. 1762ին:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ԿԻՒՐԻՆՑԻ.

Մբ. 1875ին, Ծ. 1819ին, Ձռ. 1869ին Սիս. ժամարար Դամասկոսի (1878-80). 1889ին կը հրաժարի Միաբանութենէն:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՄԱՐԱՇՑԻ.

Մբ. 1876ին:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՄՈԿԱՑԻ.

Մբ. Լս. 1680ին. իր նուիրած յիշատակի մասին:

ՄՁ. թ. 532

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ.

Մբ. 1644ին, Ադրիանուպոլսեցի Ալիքսան երէց կ՚ընդօրինակէ Տաթեւացիին մեկնութիւն Սաղմոսաց քաղուածքը Երուսաղէմի սպասաւոր Դաւիթ վրդ։ի համար. եւ իր յիշատակարանը կը վերջացնէ հետեւեալ կերպով. «կատարեցաւ զիրս թվին ՌՂԳ (=1644) Յունիս ամսոյ ԺԷ. ի քաղաքն յԵւդովկիա ի դուռն սբ. Ստեփանոսի եւ սբ. Կարապետին եւ սբ. Յակոբայ: Ով սրբասէրք յորժամ կարդալով կամ օրինակելով զյետնեալ գրիչս յիշէք, զաւելն բարձէք եւ զթերին լցէք. ու որ յիշէ Աստուած ողորմեսցի (անընթեռնլի) որ առատն է ի տուրս զյիշողս եւ զյիշեալս անթառամ պսակացն արասցէ…:

ՄՁ. թ. 886. Խապ. Ցուց. 1456

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ

Մբ. 1710ին, Ս. Յակոբի վանքին մէջ կ՚ընդօրինակէ Կոչումն ընծայութեան գիրքը եւ զանազան քարոզներ:

Էջմ. Ցուց. թ. 754. էջ 46

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ.

Մբ. 1765ին հրաւիրակ ուխտաւորներու. 1774ին Նւ. Զմիւռնիոյ եւ Գաղատիոյ. 1774ին ժամարար:

ՄՁ. թ. 120

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՇԱՄԱԽԵՑԻ.

Մբ. նախ քհ. յետոյ 1835ին վեղար կ՚ստանայ Ս. Յակոբի վանքին մէջ Պաղատատի Հայ ժողովուրդին կողմէն Երուսաղէմի Պօղոս պտրք։ի գրուած խնդրագրին համաձայն:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՇԱՏԱԽՑԻ.

1620ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ.

Մբ. կը յիշատակուի 1701ին, Մինաս Ամդեցիին Օրագրութեան մէջ:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ.

Աշկ. Կեսարացի Խաչատուր վրդ։ին (@1646). 1651ին Փիլիպպոս կթղ։ի հրաւէրով Ս. Յակոբի վանքին մէջ եպիսկոպոս կը ձեռնադրուի եւ կթղի կոնդակով առաջնորդ կը կարգուի Ջուղայի: 1664ին կը նորոգէ Ջուղայի Ամենափրկիչ վանքը (Նոր Ջուղայ հտր. Բ. էջ 25-28): Ս. Յակոբի վանքին նուիրած է Աստուածաշունչ մը, Ոսկան վրդ։ի 1666ին տպագրածը իր ձեռագիր յիշատակարանին համաձայն: 1683ին վախճանած եւ թաղուած է Կեսարացի Խաչատուր վրդ։ին գերեզմանին քով:

Անդ. էջ 29

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ.

Առ. Ջուղայի (1725-1728) (Նոր Ջուղա. հատ. Բ. էջ 53-57). ՌՃԾ (=1701) թուին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը. եւ ՄՁ. թ. 135 ձեռագրին մէջ կը գրէ հետեւեալ յիշատակարանը. «Ով գերազարդ եւ պատուական եղբարք իմ սիրելիք. ի տեսանելն ձեր զայս բան որ է սակաւ. վասն Աստուծոյ յիշեսջիք զանարժան Դաւիթ վարդապետս Ջուղայեցի որ կայի ի սոյն թուոջ ի Սուրբ Երուսաղէմ քաղաքս, ՌՃԾ (=1701): Դաւիթ վրդ. 1725ին Ջուղայի Ամենափրկչի վանքին կը նուիրէ 1692ին Սարգիս Գրչին ընդօրինակած Ագաթանգեղոսի եւ այլ պատմագիրներու ձեռագիր մը, ուր կը գրէ հետեւեալը «Մահտեսի Դաւիթ վարդապետի, սպասաւոր եւ առաջնորդ Սուրբ Ամենափրկչի վանքին, թիւն ՌՃՀԴ (=1725)…յօժար կամօքն վաղֆ եւ յիշատակ ետու Ս. Ամենափրկչի աթոռիս…»:

Պատմագիրք. էջ ԺԷ

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՍԻԼԻՍՏՐԷՑԻ.

Մբ. 1803ին հիւրընկալ:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՍՊԱՅԿԵՐՏՑԻ.

(Խիզանի հարաւ. վեց ժամ հեռի). Մբ: Տապանագրին համաձայն 1686ին Երուսաղէմ կ՚այցելէ. 1697ին Լսպ. 1709ին Ս. Յակոբի պարտուց հատուցման կը մասնակցի, հին հաչուետումարներու համաձայն. մահը կը պատահի 1709էն յետոյ: Տապանագիրն է հետեւեալը.

«Տապանս այս որ կայ յայտնի է գերեզման Տէր Դաւթի որ է յերկրէն Սպայկերտցի եւ գեղջէն Բերդակի ՌՃԼԵին (=1686) յԵրուսաղէմ քաղաքն եկի, ՌՃԽԶին (=1697) զիս, Տէր Դաւիթս լուսարար դրին, մինչեւ ցայս ժամանակի Սուրբ տանս ծառայեցի, որք հանդիպիք յայսմ տեղի լի բերանով զողորմի վթին ՌՃ… (քարը կոտրած)»:

 

ԴԱՒԻԹ ՎՐԴ. ՉՆՔՈՒՇՑԻ.

(Ձայնագրագէտ Երաժիշտ). Մբ. Ծ. 1872ին. Ձռ. 1898ին. Լսպ. (1907-1921): 1921 սեպտ. 1 հինգշաբթի առաւօտ իր յարկաբաժնին մէջ դանակի հարուածներով ծանրապէս վիրաւորուեցաւ Մարաշցի արգիս Յ. Ճամպազեան անուն 22 տարեկան անձի մը կողմանէ, սենեակի անկարեւոր խնդրոյ մը պատճառաւ:

Հակառակ բժշկական անմիջական դարմաններու եւ նոյն օրն իսկ Իտալական Հիւանդանոցին մէջ կատարուած վիրաբուժական գործողութեան, տարաբախտ Դաւիթ վրդ. կնքեց իր մահկանացուն 4 սեպտ. 1921, Կիրակի առաւօտ: Նոյն օրը հանգուցելոյն մարմինը հիւանդանոցէն վանք փոխադրուեցաւ, եւ հետեւեալ օրը յուղարկաւորութիւնը տեղի ունեցաւ եւ մարմինն ամփոփուեցաւ Ս. Փրկչի վանքին դաւիթը հանգ. լուսարարապետներու շարքին:

 

ԴԻՈՆԵՍԻՈՍ ԵՊՍ. ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ, ԳԱՐԹԱԼՑԻ.

Մբ. թարգման եւ քարտուղար. ՏՅ. (1812-1814), կը ձեռնագրուի եպս. 1815ին. Առ. Կիպրոսի 1817ին: Հակառակ վանքին մէջ վայելած դիրքին` վանքէն կը բաժնուի, կարգը կը թողու եւ կ՚ընդունի Բողոքականութիւնը 1824ին: Ս. Տեղերու մէջ, Յունաց եւ Հայոց վէճերուն եւ դատերուն Պատմութիւնը գրած է Պատմութիւն անցից Ս. Աթոռոյս 1812-14 խորագրով: Ղալաթիոյ Ազգ. Մատենադարանի Բուրաստան խնկոց անուամբ Ս. Գրոց երկհատոր Համաբարբառ ձեռագրին հեղինակ կը կարծուի, այս մասին տեսնել Համաբարբառ հին եւ նոր կտակարանաց գիրքին յառաջաբանը (էջ. Ե. տպ. Երուսաղէմ. 1895): Յիշեալը, 1825ին, Բաղիշեցի Բարթուղիմէոս վրդ։էն կ՚ընդունի յանդիմանական թուղթ մը, որ գրուած է Կիպրոսի Ս. Մակար վանքին մէջ: 

 

ԴՇԽՈՅ ՄՊ. ՆՈՐՆԱԽԻՋԵՒԱՆՑԻ.

Ի նպաստ Ս. Յակոբի վանքին Երուսաղէմի մէջ կէս բաժին մթերանոյ յիշատակ կը թողու. կը վախճանի 1896ին: