ՅԵՏ
աշտարակաշինութեան
առաջին
տիրապետօղ
մերոյ
աշխարհին
եղեւ
Հայկ
որդւովք
իւրովք
եւ
որդւովք
եօթն
դստերաց
իւրոց,
որպէս
ցուցանէ
արձանագրուին
Ագաթանգեղոսի
'ի
կճեայ
սիւնն
կանգնեալ
յապարանս
Մծբին
քաղաքի,
զորմէ
ասէ
Վարդան.
«Մեծն
Արշակ
ունէր
չորս
որդիս□
զչորրորդն
(թագաւորեցոյց)
Հայոց,
տալով
նմա
զսահմանն՝
զոր
Հայկն
ստացաւ
զաւակօքն
իւրովք,
եւ
որդւովք
եօթն
դստերաց
իւրոց»։
Իսկ
թէ
զիարդ
ստացաւ,
պատմութիւնն
Օրպելեան
յայտ
առնէ
ժառանգ
ութեամբ
լինել,
յասելն
գլ.
ա.
«Ի
սկզբան
նահապետ
ութեան
աշխարհիս
Հայոց
եւ
Վրաց,
'ի
ցեղապետ
ութեան
մերայինս
սեռի
նախնոյն
Թորգոմայ,
էին
նորա
որդիք
ութ
ահաւորագոյնք
եւ
հսկայակերպք.
որոց
առաջինն
եւ
երիցագոյնն
Հայց,
երկրորդն
Քարթլաւս,
երրորդն
Բարդաւս,
չորրորդն
Մովկան,
հինգերորդն
Լեկան,
վեցերորդն
Հերաւս,
եօթներորդն
Կովկաս,
ութներորդն
Եդրէս։
Ապա
բաժանեալ
Թորգոմայ
զժառանգ
ութիւնս
որդւոց
իւրոց,
տայ
զՀայաստան
աշխարհս
բոլոր
սահմանօքն
Հայկայ,
եւ
զԾմակային
աշխարհն
Քարթլաւսայ
եւ
այլ
եղբարցն»։
Առաջին
տեղի
ուր
տիրեաց
Հայկ
յետ
դարձի
իւրոյ
'ի
Սենաարայ
եւ
արար
շին
ութիւն,
եղեւ
Հարք
գաւառ
Տուրուբերանոյ։
Արմենակ
որդի
Հայկայ
եղեւ
առաջին
որ
եկն
յԱյրարատ
նահանգ,
եւ
տիրապետեալ
կալաւ
բնակ
ութիւն
'ի
դաշտին
Արագած
լերին.
իսկ
երկու
եղբարք
նորա
Մանաւազ
եւ
Խոռ՝
'ի
Հայք
եւ
'ի
Խոռխոռունիս
բնակեցան.
եւ
Բազ
որդի
Մանաւազայ
'ի
Բզնունիս,
որ
առ
հասարակ
են
'ի
Տուրուբերան
մինչեւ
յեզր
Աղի
ծովուն՝
որ
այժմ
կոչի
ծով
Աղթամարայ։
Արամայիս
որդի
Արմենակայ
կալաւ
զբնակ
ութիւն
իւր
յԱրմաւիր.
իսկ
Շարայ
որդի
նորա
'ի
Շիրակ։
Սոքա
առ
հասարակ
բաց
'ի
Մանաւազեանց
յԱյրարատ
նահանգ
կալեալ
ծաղկեցուցին
բնակութեամբք։
Գեղամ
թոռն
Արամայիսայ
եղեւ
առաջին,
որ
ել
արտաքս
քան
զԱյրարատ
նահանգ,
եկն
'ի
ծովակն
Գեղաքունի,
ուր
ծնեալ
զՍիսակ՝
«Սահմանս
հատանէ
նմա
(ասէ
Խորենացին
ա.
12.
)
ժառանգութեան
'ի
ծովէն
ընդ
արեւելս
մինչեւ
ցդաշտ
մի՝
ընդ
որ
գետն
Երասխ
հատեալ
զքարանձաւս
լերանց
անցանէ…
աստ
բնակեալ
Սիսակ
լնու
շինութեամբ
զսահմանս
բնակ
ութեան
իւրոյ,
եւ
զաշխարհն
կոչէ
իւրով
անուամբն
Սիւնիք»։
Մինչեւ
ցաստ
միայն
յիշելով
Խորենացւոյն
զտեղիս
տիրապետելոյ
մերոց
նահապետաց,
այնպէս
երեւի
թէ
միայն
յերիս
նահանգս
տիրապետեցին
մերքն,
'ի
Տուրուբերան,
Այրարատ
եւ
'ի
Սիւնիս.
բայց
պատմութիւն
ն
Արամայ
զոր
յետ
այսորիկ
դնէ,
յայտնի
ցուրանէ
թէ
թոռունք
նահապետաց
նաեւ
ընդ
համօրէն
Մեծ
Հայս
ծաւալեալ
տիրապետեալ
ունէին,
զի
առ
հասարակ
զՄեծ
Հայս
կոչէ
բնիկ
իւր
սահման.
որ
է
ասել՝
բնիկ
սահման
Արամայ։
Որում
քանզի
սրիկայք
ոմանք
'ի
շրջակայ
ազգաց
բռնացեալ
էին
յիւրում
ժամանակի՝
որ
էր
յաւուրս
Իսահակայ
եբրայեցւոց
նահապետի,
Արամ
զբռնաւոր
ութիւն
նոցա
վանեալ՝
զհայրենաժառանգ
զերկիր
իւր
ազատեաց.
նաեւ
նոր
երկիրս
յաւելեալ
'ի
վերայ
առաջնոյ
սահմանին
զաշխարհ
մեր
ընդարձակեաց,
զոր
'ի
յետագայ
յօդուած
պատմեսցուք։
